Buk Bilong Baibel Namba 44​—Aposel

Man Bilong Raitim: Luk

Ples Em i Bin Raitim: Rom

Raitim Pinis: 61 C.E. samting

Taim: 33–61 C.E. samting

LONG namba 42 buk bilong Baibel, Luk i stori long ol samting Jisas na ol aposel i mekim inap long taim Jisas i go antap long heven. Namba 44 buk, Wok Bilong Ol Aposel, em i stori moa long ol samting i bin painim ol Kristen long taim bilong ol aposel na em i stori long taim kongrigesen Kristen i kamap long wok bilong holi spirit. Buk Aposel i stori tu long wok bilong autim tok i go bikpela namel long ol Juda pastaim na bihain em i go long ol manmeri bilong olgeta lain. Sapta 1 i go inap long sapta 12 i stori planti long ol samting Pita i bin mekim, na ol narapela 16 sapta i stori long wok bilong Pol. Luk em i gutpela poroman bilong Pol na em i bin raun planti taim wantaim Pol.

² Man i raitim Buk Aposel em i raitim i go long Tiofilus. Em i kolim Tiofilus olsem “Bikman,” olsem na ating Tiofilus i holim wok i gat bikpela namba, o long tingting bilong man i raitim buk em i bikpela man. (Lu. 1:3) Buk Aposel i kamapim stret stori bilong lain Kristen i kamap olsem wanem na i go bikpela olsem wanem. Pastaim buk i stori long Jisas i kamap long ol disaipel taim em i kirap bek pinis, na bihain buk i stori long ol bikpela samting i kamap namel long yia 33 na yia 61 C.E. samting, em ol samting i bin kamap insait long 28 yia.

³ Long bipo yet ol man i ting man i bin raitim Gutnius Bilong Luk em i bin raitim Buk Aposel tu. Em i raitim tupela buk wantaim i go long Tiofilus. Long kirap bilong Buk Aposel, Luk i stori gen long laspela samting em i bin stori long en long Gutnius bilong em, na long dispela pasin em i skruim tok bilong tupela buk wantaim, olsem na yumi ken save, wanpela man tasol i bin raitim dispela tupela buk. I luk olsem Luk i raitim pinis Buk Aposel long yia 61 C.E., taim em i stap tupela yia pinis long Rom wantaim aposel Pol. Buk Aposel i stori long ol samting i kamap inap long yia 61, olsem na yumi save Luk i no pinisim paslain long dispela yia. Buk i no stori long Sisar i harim kot bilong Pol, na dispela tu i makim olsem Luk i raitim pinis Buk Aposel long dispela yia.

⁴ Long bipo yet ol saveman bilong Baibel i bilip olsem Buk Aposel em i hap tru bilong Baibel. Ol man i painim pinis sampela olpela rait tru bilong Ol Skripsa Grik i gat sampela tok bilong Buk Aposel long en, olsem rait Michigan Namba 1571 (P³⁸) bilong yia 200 o 300 samting na rait Chester Beatty Namba 1 (P⁴⁵) bilong yia 350 samting. Dispela samting i helpim yumi long save, Buk Aposel i bin i stap long han bilong ol Kristen wantaim ol narapela buk em spirit holi i kamapim, na em i stap long ol olpela lista bilong ol buk bilong Baibel. Luk i raitim stret tru ol tok long Buk Aposel wankain olsem long Gutnius bilong em. Bikman William M. Ramsay i tok, man i bin raitim Buk Aposel em i ‘hapman tru bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo,’ na em i tok: “Namba wan bikpela pasin bilong man i laik raitim gut stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em i olsem: Em i mas raitim ol trupela tok. Em i mas mekim ol tok yumi inap bilip tru long en.”a

⁵ Pasin bilong Luk long raitim stret stori bilong ol samting i bin kamap, dispela i kamap ples klia long tok bilong Edwin Smith, em i bin bosim bikpela lain sip bilong ami bilong Inglan long biksolwara Mediterenian long taim bilong Namba Wan Pait Bilong Olgeta Hap. Em i raitim tok long wanpela nius (The Rudder) long Mas 1947 na em i tok: “Ol sip bilong nau i gat wanpela propela tasol ol i pasim long stan bilong sip. Tasol ol sip bilong bipo i gat tupela bikpela pul bilong stiaim sip, em narapela i stap long han sut na narapela long han kais long stan bilong sip; olsem na Santu Luk i stori long tupela pul. [Aposel 27:​40] . . . Mipela i skelim gut stori bilong Luk long ran bilong sip, kirap long taim sip i lusim Gutpela Pasis na i go inap long sip i pas long wesan long Malta, na olgeta samting i makim olsem stori bilong Santu Luk i stret olgeta. Stori bilong em long sip i ran hamas de, dispela i stret wantaim raun bilong wanpela sip i go kamap long dispela ples; na stori bilong ol ples ol i go kamap long en, em i stret tru. Olgeta dispela samting i makim olsem Luk yet i bin stap long dispela sip long dispela taim olsem em i stori long en, na dispela i kamapim klia olsem em i wanpela man yumi inap bilip tru long tok bilong em.”b

⁶ Ol samting bilong bipo ol saveman i painim pinis, dispela tu i helpim yumi long save tok bilong Luk i stret. Olsem: Ol i bin digim graun long hap bilong Efesus na ol i painim pinis haus lotu bilong Artemis na ples kibung ol Efesus i ran i go long en na singaut bikmaus nabaut taim ol i kros long aposel Pol. (Ap. 19:​27-​41) Ol man i painim pinis rait long sampela ston i makim olsem tok bilong Luk i stret taim em i kolim ol bikman bilong Tesalonaika olsem “ol hetman bilong taun.” (17:​6, 8) Na tupela rait bilong ston long Malta i makim olsem Luk i tok stret taim em i tok Publius em i “namba wan hetman” bilong Malta.​—28:7.c

⁷ Na narapela samting i olsem: Ol tok em Pita, Stiven, Kornilius, Tertulus, Pol na sampela moa i givim long ol man na Luk i raitim, olgeta i gat narapela narapela stail na pasin bilong mekim tok. Na taim Pol i bin mekim ol tok bilong autim tok long ol kain kain lain, em i senisim pasin bilong mekim tok bambai em i ken helpim ol dispela lain. Olsem na yumi save, Luk i raitim ol tok em yet i bin harim, o ol stori ol narapela man i kamapim long em long ol samting ol yet i bin harim o lukim. Luk i no raitim stori nating i no gat as bilong en.

⁸ Yumi no save tumas long Luk yet. Luk i no wanpela aposel, tasol em i save poromanim ol aposel. (Lu. 1:​1-4) Tripela taim Pol i kolim nem bilong Luk. (Kl. 4:​10, 14; 2 Ti. 4:11; Fm. 24) Inap sampela yia em i raun wantaim Pol, na Pol i kolim em “dispela dokta mipela i save laikim tumas.” Taim Luk i stori long ol samting i bin kamap, sampela taim em i tok “ol” i mekim, na sampela taim em i tok “mipela” mekim. Dispela i makim olsem Luk i stap wantaim Pol long Troas taim Pol i mekim namba 2 raun bilong em, na ating em i stap sampela yia long Filipai i go inap long taim Pol i kam bek, na bihain em i raun gen wantaim Pol, na em i poromanim Pol taim Pol i go long Rom bilong kamap long kot.​—Ap. 16:​8, 10; 17:1; 20:​4-6; 28:16.

HELPIM YUMI OLSEM WANEM?

³² Buk Aposel i helpim 4-pela Gutnius long strongim tok olsem ol tok bilong Ol Skripsa Hibru i tru na spirit holi i bin kamapim. De Pentikos i kam klostu na Pita i tokaut long truim bilong tupela tok profet em spirit holi i bin mekim long maus bilong Devit na i toktok long Judas. (Ap. 1:​16, 20; Sng. 69:25; 109:8) Na taim ol manmeri i kirap nogut long ol samting i kamap long de Pentikos, Pita i tokim ol: “Dispela samting nau i kamap, em samting bipo profet Joel i bin tok long en.”​—Ap. 2:​16-​21; Jol. 2:​28-​32; skelim Aposel 2:​25-​28, 34, 35 wantaim Song 16:​8-​11 na Song 110:1.

³³ Pita i autim tok long narapela bikpela lain i stap ausait long tempel, na bilong helpim ol long bilip em i kolim sampela tok bilong Ol Skripsa Hibru. Pastaim em i kolim tok bilong Moses na em i tok: “Olgeta profet bipo i bin autim tok bilong God, stat long profet Samuel wantaim ol profet i kamap bihain long em, olgeta i bin tok long dispela taim nau i kamap pinis.” Bihain Pita i sanap long ai bilong Kaunsil na em i kolim tok bilong Song 118:22 bilong soim ol, dispela ston ol i bin sakim, em i “kamap nambawan ston bilong strongim banis bilong haus.” (Ap. 3:​22-​24; 4:11) Filip i helpim man bilong Itiopia long save, truim bilong tok profet i stap long Aisaia 53:​7, 8 i bin kamap olsem wanem na taim dispela man i kisim save pinis, em i mekim pasin daun na em i tok em i laik kisim baptais. (Ap. 8:​28-​35) Na taim Pita i tokim Kornilius long Jisas, Pita i tok: “Olgeta profet i bin autim tok long ol samting em bai i mekim.” (10:43) Taim bikpela toktok i kamap long pasin bilong katim skin, Jems i strongim tok bilong em olsem: “Tok bilong ol profet tu em i wankain. Ol i bin raitim tok olsem.” (15:​15-​18) Aposel Pol tu i kamapim ol tok bilong Moses na ol profet. (26:22; 28:​23, 25-​27) Ol disaipel na ol manmeri i harim tok bilong ol, ol i bilip olsem ol tok bilong Ol Skripsa Hibru em i hap bilong Tok Bilong God na dispela i makim olsem spirit bilong God i bin kamapim ol dispela tok.

³⁴ Buk Aposel i helpim yumi long save, olsem wanem lain Kristen i bin kamap long pastaim na olsem wanem ol i kamap strong long wok bilong holi spirit. Taim yumi ritim gutpela stori bilong dispela buk, yumi lukim olsem God i blesim wok bilong ol Kristen bilong pastaim na lain bilong ol i go bikpela, na ol i strong na amamas long mekim wok autim tok, na maski hevi i painim ol, ol i no lusim lo bilong God liklik, na ol i redi long mekim wok bilong God. Pol i stap olsem gutpela piksa long dispela samting​—taim ol i singautim em bilong i go autim tok long narapela kantri, em Masedonia, kwiktaim em i go. (4:​13, 31; 15:3; 5:​28, 29; 8:4; 13:​2-4; 16:​9, 10) Wankain pasin i stap long lain Kristen long nau tu​—narapela i laikim tru narapela na ol i pas gut wantaim na stap wanbel na wok wantaim long autim tok long “ol strongpela wok bilong God,” na holi spirit i stiaim ol long mekim dispela tok.​—2:​11, 17, 45; 4:​34, 35; 11:​27-​30; 12:25.

³⁵ Buk Aposel i skulim yumi long olsem wanem yumi mas mekim wok bilong autim tok bilong Kingdom Bilong God. Pol yet i stap olsem gutpela piksa na em i tok: “Mi no surik long autim olkain gutpela tok inap long helpim yupela. Na long ol bung bilong ol manmeri na long olgeta haus bilong yupela tu, mi bin skulim yupela.” Na em i tok moa olsem: “Oltaim mi bin autim tok.” Long Buk Aposel, planti taim yumi lukim kain tok olsem, na em i olsem as tok bilong buk, na dispela i kamap klia long laspela hap bilong buk i stori long Pol i wok strong long autim tok na skulim ol man maski em i stap kalabus. Buk i tok: “Long moningtaim i go inap long apinun, em i autim tok bilong kingdom bilong God long ol. Em i kamapim sampela tok i stap long lo bilong Moses na long ol buk bilong ol profet, na long dispela ol tok em i wok strong long kirapim tingting bilong ol bai ol i ken bilip long Jisas.” Yumi tu i mas wok strong olsem long autim tok bilong Kingdom!​—20:​20, 21; 28:23; 2:40; 5:42; 26:22.

³⁶ Tok Pol i givim long ol elda bilong Efesus inap skulim gut ol elda bilong nau. Holi spirit holi i makim ol bilong mekim wok, olsem na em i bikpela samting long ol i mas ‘was gut long ol yet na long olgeta manmeri bilong God.’ Ol i mas lukautim gut ol manmeri bilong God olsem wasman i save lukautim sipsip, na was long ol bambai ol man i olsem weldok i no inap bagarapim ol. Em bikpela wok tru! Oltaim ol elda i mas was i stap na kisim strong long tok bilong God i tokaut long marimari bilong em. Taim ol i wok long helpim ol man i no strong, ol i mas “tingim dispela tok Bikpela Jisas yet i mekim. Em i bin tok olsem, ‘Amamas bilong man i givim samting long ol arapela man, dispela i winim amamas bilong man i kisim samting.’ ”​—20:​17-​35.

³⁷ Long ol narapela longpela tok Pol i mekim em i kamapim planti lo na tok bilong Baibel, olsem long taim em i toktok wantaim ol Stoik na Epikurian long maunten Areopagus na em i autim gut tok long ol. Pastaim em i kolim tok ol i bin raitim long wanpela alta olsem, “Dispela alta em i bilong wanpela god mipela i no save long en,” na nau em i kamapim klia olsem i gat wanpela God tasol em i God tru na “em i no i stap longwe long yumi olgeta wan wan,” em i Bikpela bilong heven na graun, na long wanpela tumbuna tasol em i bin mekim olgeta lain manmeri i kamap. Bihain Pol i kolim tok bilong sampela saveman bilong ol yet, em ol i tok: “Yumi tu i stap pikinini bilong em.” Em i kamapim dispela tok bilong helpim ol long save, i kranki tru long ting olsem ol god i no gat laip i bin kamapim ol, em ol god ol i wokim long gol na silva na ston. Em nau, long gutpela pasin, Pol i kamapim klia olsem God i gat laip em i stap nambawan bos. Long pinis bilong tok tasol, em i stori long kirap bek, tasol em i no kolim nem bilong Krais. Long dispela rot em i tokaut klia olsem i gat wanpela God tasol em i God tru na em i Nambawan Bikpela, olsem na sampela ol i bilip.​—17:​22-​34.

³⁸ Buk Aposel i strongim yumi long wok oltaim long stadi gut long “olgeta tok i stap long buk bilong God.” Taim Pol i autim tok long Beria long namba wan taim, ol Juda long dispela hap “ol i harim tok bilong Pol, na ol i laikim tru. Na long olgeta de ol i save ritim na skelim tok i stap long buk bilong God, bilong ol i ken save, tok bilong Pol em i tru, o nogat,” olsem na Pol i tok “ol i gutpela lain manmeri.” (17:11) Long nau tu sapos yumi kaunim na skelim gut ol tok bilong Baibel na bung wantaim lain bilong Jehova em spirit holi i pulap long ol, orait bilip bilong yumi bai kamap strong. Man i stadi olsem, em inap save gut long ol lo na tok bilong God. Aposel 15:29 i kolim sampela bilong ol dispela lo. Lain bilong bosim ol Kristen, em ol aposel na hetman long Jerusalem, ol i tokaut klia olsem ol Israel bilong spirit i no gat wok long katim skin, tasol ol i mas klia long ol god giaman na blut na pasin pamuk.

³⁹ Ol dispela disaipel bilong pastaim i bin skul gut long ol tok bilong Baibel, na taim i gat wok long mekim, ol inap kolim ol dispela tok na kamapim insait bilong en. Stretpela save na spirit bilong God i strongim ol na ol inap sanap strong taim ol man i mekim nogut long ol. Pita na Jon i makim pasin olgeta gutpela Kristen i mas bihainim, taim tupela i tokim ol hetman i birua long ol olsem: “Yupela i ting wanem pasin i stret long ai bilong God? Mitupela i mas bihainim tok bilong God o mitupela i mas bihainim tok bilong yupela? Yupela yet i ken skelim. Tasol mitupela i no inap pasim maus. Mitupela i mas autim tok long olgeta samting mitupela i bin lukim na harim.” Kaunsil i bin tambuim ol long autim tok long nem bilong Jisas, tasol taim ol i kot gen long Kaunsil, tupela i tok: “Mipela i mas bihainim tok bilong God tasol. Mipela i no ken bihainim tok bilong ol man.” Tupela i no pret long autim tok, olsem na ol inap autim gut tok long ol hetman. Nau tisa bilong Lo nem bilong em Gamaliel i mekim tok em planti man i save long en, em i tok ol i no ken tambuim ol man long lotuim God long laik bilong ol, na dispela i mekim na Kaunsil i larim ol aposel i go.​—4:​19, 20; 5:​28, 29, 34, 35, 38, 39.

⁴⁰ Buk Aposel i kamapim klia ol gutpela samting Jehova i laik mekim long rot bilong Kingdom, em gutpela as tok bilong Baibel olgeta. Pastaim buk i stori long Jisas i kamap long ai bilong ol disaipel inap 40 de na em i “tokim ol long kingdom bilong God” na bihain em i go antap long heven. Ol disaipel i laik save, Jisas bai mekim Kingdom i kamap strong gen long dispela taim o nogat, na bilong bekim tok bilong ol Jisas i tok, pastaim ol i mas autim tok bilong em i go inap long olgeta hap bilong graun. (1:​3, 6, 8) Ol disaipel i kirap autim tok long Jerusalem na ol i no pret liklik. Ol man i mekim nogut long ol Kristen na bihain ol i tromoi ston long Stiven na kilim em i dai, na planti disaipel i ranawe i go long ol narapela hap na autim tok. (7:​59, 60) Baibel i tok Filip i “autim gutnius bilong kingdom bilong God” long hap bilong Samaria na planti ol i harim tok, na Pol na ol wanwok bilong em i autim ‘tok bilong kingdom’ long hap bilong Esia na Korin na Efesus na Rom. Olgeta dispela Kristen bilong pastaim ol i stap olsem gutpela piksa​—ol i bilip strong olsem Jehova bai helpim ol na spirit bilong em bai strongim ol. (8:​5, 12; 14:​5-7, 21, 22; 18:​1, 4; 19:​1, 8; 20:25; 28:​30, 31) Ol i givim bel tru long mekim wok na ol i no pret, na Jehova i blesim wok bilong ol. Dispela i mas kirapim yumi long stap gut long wok bilong “autim tok bilong kingdom bilong God.”​—28:23.

[Ol Futnot]