‘Sapos Man i Strong Long Yu Mas Karim Kago Bilong En’

“EH, YU YA! Lusim wok bilong yu na kam karim dispela kago bilong mi.” Yu ting wanpela Juda long taim bilong Jisas bai ting olsem wanem sapos wanpela soldia Rom i tok olsem long em? Long Bikpela Tok Long Maunten, Jisas i tok: “Sapos wanpela man i strong long yu mas karim kago bilong en i go inap wan kilomita, orait yu mas karim kago i go inap 2 kilomita.” (Matyu 5:41) Ol Juda bai kisim wanem tingting long dispela tok? Na yumi mas ting olsem wanem long en long nau?

Bilong bekim ol dispela askim, yumi mas save long dispela kain wok ol man i mas mekim long taim bipo. Ol Israel long taim bilong Jisas ol i save gut long dispela kain wok.

Wok Ol i Mas Mekim

Ol samting i soim olsem long hap bilong Is long 1,700 yia samting paslain long Krais, ol gavman i bin strong long ol man i mas mekim wok bilong ol. Sampela pepa bilong gavman long taun Alalakh long Siria i stori long ol man em gavman i fosim ol long mekim wok bilong en. Long Ugarit, long nambis bilong Siria, ol fama i mas mekim kain wok olsem sapos king i no tok long ol i ken lusim.

Tru, ol kantri i lus long pait na i stap aninit long narapela lain, ol i mas mekim wok bilong dispela lain. Ol bosman bilong Isip i bin fosim ol Israel long kamap wokboi nating bilong wokim ol brik. Bihain, ol Israel i bin mekim ol Kenan bilong Graun Bilong Promis i kamap wokboi nating, na Devit wantaim Solomon tu i bin bihainim dispela pasin.​—⁠Kisim Bek 1:​13, 14; 2 Samuel 12:31; 1 King 9:​20, 21.

Taim ol Israel i krai long kisim wanpela king, Samuel i tokaut long ol samting i stret king bai singaut long en. Em bai kisim sampela long draivim ol karis, sindaun long ol hos na go long pait, brukim graun, kamautim kaikai long gaden, wokim ol samting bilong pait, na ol narapela wok tu. (1 Samuel 8:​4-17) Tasol taim ol i wokim tempel bilong Jehova, ol i fosim ol narapela lain tasol long mekim wok olsem wokboi nating, “tasol Solomon i no mekim ol Israel i kamap wokboi nating. Nogat tru. Em i larim ol i kisim wok olsem soldia na olsem ol ofisa bilong gavman na olsem ol ofisa bilong ami. Na sampela i kisim wok olsem ol ofisa bilong bosim ol soldia i save sanap long karis na i go pait na bilong bosim ol soldia i save sindaun long ol hos na i go pait.”​—⁠1 King 9:⁠22.

Namba 1 King 5:​13, 14 i stori long ol Israel i gat wok long wokim ol haus samting na i tok: “King Solomon i kisim 30,000 man long olgeta hap bilong Israel na i tokim ol long ol i mas mekim dispela wok bilong en. Em i tilim ol long tripela lain, na ol wan wan lain i gat 10,000 man. Na long olgeta mun wanpela lain i save go wok long Lebanon inap wanpela mun na ol i save kam bek. Na narapela lain i save senisim ol. . . . Long dispela pasin wan wan lain i save mekim wok long wanpela mun na kam bek i stap long ples long tupela mun.” Wanpela saveman i tok: “Yumi ken save, ol king bilong Israel na Juda i bin mekim wok long dispela pasin bilong kisim ol lain olsem wokboi nating i no save kisim pe na bai ol i ken wokim ol bikpela haus samting bilong king na mekim wok gaden.”

Ol Israel i hatwok tru taim ol i stap aninit long Solomon. Olsem na taim Rehoboam i tok long givim bikpela hatwok moa yet long ol, ol Israel i bikhet na stonim i dai ofisa i bosim ol lain i mas mekim wok. (1 King 12:​12-18) Tasol ol king i no pinisim dispela pasin bilong fosim ol man long mekim wok. Asa, em tumbuna pikinini bilong Rehoboam, em i salim tok long “olgeta man bilong Juda” long ol i mas wokim taun Geba na Mispa.​—⁠1 King 15:⁠22.

Aninit Long Ol Rom

Bikpela Tok Long Maunten i soim olsem ol Juda i stap long taim bilong ol aposel ol i save pinis olsem sampela taim gavman inap ‘strong long ol i mas karim kago.’ Ol i kisim dispela tok long wanpela tok Grik, ag·ga·reuʹo, em pastaim dispela tok i makim wok bilong ol Persia long bringim tok i go long ol man. Ol i gat namba long kisim ol man, ol hos, ol sip, na olgeta samting ol i mas kisim bilong mekim ol wok bilong gavman.

Long taim bilong Jisas, Israel i stap aninit long ol Rom, em ol tu i kisim dispela pasin. Long ol provins long Esia, ol man i mas tromoi takis, tasol gavman inap fosim ol long mekim wok tu. Ol man i no laik mekim kain wok olsem. Na tu, planti taim ol ofisa i save kisim ol animal, ol draiva, o ol karis bilong ol man bilong mekim wok bilong gavman. Saveman Michael Rostovtzeff i tok, ol lain bilong bosim ol provins “ol i laik stretim dispela pasin na putim sampela lo na bai em i ken wok stret, tasol em i wok yet long nogutim ol man. Ol lain bilong bosim ol provins i wok long putim ol lo bambai ol ofisa i no ken mekim wok nogut long dispela pasin bilong fosim ol man long mekim wok . . . Tasol dispela pasin i wok yet long givim bikpela hevi long ol man.”

Wanpela saveman bilong tok Grik i tok: “Maski man i husat, ol inap fosim em long karim kago bilong ami i go inap long mak ol i laikim, na man i mas mekim olgeta kain wok ol Rom i tokim em long mekim.” Dispela samting i bin painim Saimon bilong taun Sairini, em ol soldia Rom i strong long em i mas karim pos diwai bilong nilim Jisas long en.​—⁠Matyu 27:⁠32.

Sampela rait bilong ol tisa bilong lotu Juda ol tu i stori long dispela kain pasin ol man i nolaik tru long en. Olsem: Ol Rom i bin kisim wanpela tisa bilong lotu Juda na mekim em i karim wanpela liklik diwai i gat gutpela smel i go long haus bilong nambawan bikman. Ol Rom inap kisim ol wokman bilong wanpela man na givim narapela wok long ol, tasol bos tru bilong ol wokman i mas givim pe long ol. Na ol inap kisim ol donki o bulmakau bilong ol man bilong karim ol samting. Sampela taim ol i no givim bek dispela donki samting, na sapos ol i givim, skin bilong en i nogut pinis na em i no inap mekim wok moa. Olsem na taim ol Rom i kisim ol animal bilong mekim wok inap liklik taim, i olsem ol i kisim olgeta. Wanpela savetok bilong ol Juda i tok: “Angareia i wankain olsem indai.” Wanpela saveman i tok: “Taim ol i kisim ol animal bilong ples em ol i bilong brukim graun tasol na ol i no kisim ol strongpela animal bilong pulim ol hevipela samting, dispela i save bagarapim ples.”

Em nau, ol manmeri i bel nogut tru long ol dispela kain wok ol i mas mekim, na planti taim ol ofisa bilong gavman i bosim ol long hatpela pasin na long pasin i no stret. Ol Juda i nolaik tru long ol narapela lain i bosim ol, olsem na ol i bel nogut moa yet long i stap olsem wokboi nating bilong ol. I no gat wanpela lo i stap na i tok olsem ol ofisa i ken fosim ol man long karim kago i go inap hamas kilomita. Ating planti bai i go inap tasol long mak lo i kolim, na ol i no laik i go liklik moa.

Tasol Jisas i toktok long dispela samting yet taim em i tok: “Sapos wanpela man i strong long yu mas karim kago bilong en i go inap wan kilomita, orait yu mas karim kago i go inap 2 kilomita.” (Matyu 5:41) Taim sampela i harim dispela tok, ating ol i ting Jisas i no isi long ol. Orait wanem mining bilong dispela tok?

Ol Kristen i Mas Ting Olsem Wanem?

Jisas i laik tok olsem, sapos bikman bilong gavman i strong long ol i mas mekim wanpela wok i stret long lo, ol i mas orait long mekim na i no ken bel nogut long en. Olsem na ‘samting bilong Sisar ol i mas givim long Sisar,’ tasol ol i no ken lusim tingting olsem ‘samting bilong God, ol i mas givim long God.’​—⁠Mak 12:17.a

Na tu, aposel Pol i tokim ol Kristen: “Olgeta man i mas i stap aninit long ol gavman. Yumi save, i no gat wanpela gavman i kamap nating. Nogat. Olgeta wok bilong gavman i kamap long han bilong God tasol. Na olgeta gavman i stap, God yet i putim ol na ol i stap. Olsem na ol man i sakim tok bilong gavman, ol i sakim tok bilong ol man God yet i bin putim long wok bilong ol. . . . Sapos yu mekim pasin nogut, orait yu mas pret. Yu save, gavman i holim bainat . . . bilong bekim pe nogut long man i mekim pasin nogut.”​—⁠Rom 13:​1-4.

Em nau, Jisas na Pol i tokaut olsem i stret long king o gavman i ken givim strafe long ol man i kalapim tok bilong em. Wanem kain strafe? Wanpela saveman Grik i bin stap bihain liklik long ol aposel, em Epictetus, em i bekim dispela askim: “Sapos wanpela samting i kamap na wanpela soldia i kisim yangpela donki bilong yu, orait larim em i kisim. Yu no ken sakim em, o toktok planti, nogut em i paitim yu na kisim donki wantaim.”

Tasol long sampela taim, long bipo na long nau, maus bilong bel bilong ol Kristen i kotim ol sapos ol i mekim ol samting gavman i tok ol i mas mekim. Sampela taim ol i bin kisim nogut long dispela. Kot i bin makim sampela Kristen long i dai. Na sampela i bin kalabus inap planti yia, long wanem, ol i no laik insait long sampela wok bilong graun ol i ting i no stret long Kristen i mekim. (Aisaia 2:4; Jon 17:16; 18:36) Tasol sampela taim ol Kristen i pilim olsem ol inap mekim ol wok gavman i tokim ol long mekim. Olsem: Sampela i ting ol inap mekim sampela wok aninit long lain bilong gavman i no mekim ol wok bilong ami samting na dispela wok bai helpim komiuniti, olsem helpim ol lapun o sikman, mekim dai paia, klinim nambis, mekim wok long ol pak o bus, o long laibreri, na ol kain wok olsem.

Tru, ol dispela kain wok i no wankain long olgeta kantri. Olsem na bilong skelim gut olsem ol inap mekim dispela wok o nogat, olgeta wan wan Kristen i mas bihainim maus bilong bel em Baibel i skulim pinis.

Go Inap Tupela Kilomita

Dispela stiatok bilong Jisas, olsem yumi mas orait long mekim ol wok i stret long mekim, em ol samting gavman i tok yumi mas mekim na ol samting yumi mas mekim long ol arapela man long olgeta de. Olsem: Ating wanpela man i gat namba i tokim yu long mekim wanpela wok yu no laik mekim tasol dispela wok i no kalapim wanpela lo bilong God. Orait bai yu mekim wanem? Ating yu kros, long wanem, bai yu lusim bikpela haptaim na strong long mekim dispela wok. Ating bai yu bel nogut long dispela man. Tasol sapos yu mekim dispela wok maski yu no amamas long mekim, bel bilong yu bai i no stap isi. Orait yu ken mekim wanem? Bihainim tok bilong Jisas​—⁠go inap tupela kilomita. Mekim ol wok ol i tokim yu long mekim na go moa na mekim sampela wok ol i no bin askim yu long mekim. Na yu mas amamas long mekim. Sapos yu gat dispela kain tingting, bai yu no pilim moa olsem ol i mekim nogut long yu; bai yu pilim olsem yu stap fri yet long bosim ol samting yu mekim.

Wanpela man bilong raitim buk i tok: “Planti manmeri i save mekim ol samting ol i mas mekim na em tasol. Long tingting bilong ol, i stap bilong ol i gat hatwok tasol long en, na oltaim skin bilong ol i les. Tasol sampela manmeri i save mekim ol samting ol i mas mekim na ol i go moa na mekim ol wok bilong helpim ol narapela.” Planti samting i save kamap i givim rot long man long skelim olsem em bai go inap wanpela kilomita olsem ol i strong long em i mas mekim, o em bai i go inap tupela kilomita. Man i go wanpela kilomita tasol, ating em i tingting long ol samting em i gat rait long mekim. Tasol man i go tupela kilomita, ating sampela gutpela samting tru bai painim em. Orait yu wanem kain man? Bai yu stap amamas moa na wok bilong yu bai kamap gutpela moa sapos yu tingim ol wok bilong yu olsem samting yu gat laik long mekim, na i no olsem samting yu mas mekim.

Na olsem wanem sapos yu gat namba long bosim ol man? Yumi save, em i no pasin laikim o pasin Kristen long yusim namba bilong yu long fosim ol narapela long mekim samting ol i no amamas long mekim. Jisas i tok: “Ol king bilong ol arapela lain i save strong tumas long bosim ol lain bilong ol. Na ol bikman bilong ol i save strong tumas long ol manmeri i mas bihainim olgeta tok bilong ol.” Tasol dispela i no pasin Kristen. (Matyu 20:​25, 26) Tru, sapos yu toktok strong olsem bos, ating bai ol i mekim olsem yu tok, tasol sapos yu mekim pasin isi na askim ol gut long mekim ol wok, ating ol bai rispek long yu na amamas long bihainim tok bilong yu. Tru tumas, sapos yu orait long i go inap tupela kilomita na i no wanpela kilomita tasol, bai yu kisim amamas long i stap bilong yu.

[Futnot]

[Blok long pes 25]

OL I BIN MEKIM WOK NOGUT LONG EN

Taim ol ofisa i strong long ol man i mas mekim sampela wok, planti taim ol i giaman na kisim ol bilong mekim wok bilong ol yet. Yumi save dispela pasin i bin kamap, long wanem, gavman i bin kamapim sampela lo bilong pasim ol long mekim olsem. Long yia 118 B.C.E., Tolemi Yugetes bilong Isip i putim lo olsem ol ofisa bilong em “i no ken strong long ol man bilong kantri i mas mekim sampela wok bilong ol ofisa yet, o singaut long kisim ol bulmakau bilong ol long mekim wok bilong ol yet.” Na tu, “ol i no ken singaut long kisim . . . ol bot bilong mekim wok bilong ol yet, maski ol i tok em bilong mekim wanem kain wok.” Long wanpela rait bilong yia 49 C.E., long Tempel Bilong Bikpela Raunwara, long Isip, wanpela bikman Rom, em Vegilius Kapito, i tokaut olsem ol soldia i bin strong long kisim ol samting bilong ol man maski dispela i no stret wantaim lo, olsem na em i putim lo olsem “i no gat wanpela i ken singaut long . . . wanpela samting sapos em i no bin kisim pepa long mi i tok orait long en.”

[Piksa long pes 24]

Ol i fosim Saimon bilong Sairini long mekim wok

[Piksa long pes 26]

Planti Witnes i bin kalabus long ol i holimpas bilip Kristen bilong ol