Buk Bilong Baibel Namba 42​—⁠Luk

Man Bilong Raitim: Luk

Ples Em i Bin Raitim: Sisaria

Raitim Pinis: 56–58 C.E. samting

Taim: 3 B.C.E.–33 C.E.

MAN bilong raitim hap bilong Baibel yumi kolim Gutnius Luk i raitim, em i man bilong tingting gut na bel sori, na spirit bilong God i stiaim em, olsem na em i raitim stret ol samting i bin kamap, na taim yumi ritim, bel bilong yumi i pilim tru. Long kirap bilong sapta 1, em i tok: “Mi bin wok longpela taim long askim gut long as bilong dispela olgeta samting. Nau mi raitim stret tasol, olsem ol dispela samting i bin kamap.” Tru tumas, em i stori gut long olgeta liklik liklik samting olsem em i bin tok long mekim.​—⁠Lu. 1:⁠3.

² Stori i no kolim nem bilong Luk, tasol ol saveman bilong bipo i wanbel long tok, Luk i raitim. Wanpela olpela rait (Muratorian Fragment, 170 C.E. samting) i tok Luk i raitim. Na ol man bilong raitim buk long yia 150 samting, olsem Airenius na Klemen bilong Aleksandria, ol i bilip olsem Luk i bin raitim dispela Gutnius. Na tu, ol tok bilong Gutnius yet i makim olsem Luk i raitim. Long Kolosi 4:​14, Pol i kolim Luk olsem “dispela dokta mipela i save laikim tumas,” na ol tok Luk i raitim i olsem bilong wanpela saveman i bin skul gut, olsem wanpela dokta. Em i kolim ol gutpela gutpela tok i stap long tok ples bilong em, na em i kolim planti narapela narapela tok, winim ol narapela 3-pela man bilong raitim Gutnius, olsem na em i kamapim klia na stret ol bikpela samting em i laik stori long en. Sampela man i tok, stori em i bin raitim long pikinini i lusim papa, em i winim olgeta narapela sotpela stori ol man i bin raitim.

³ Luk i kolim inap 300 hap tok em kain tok bilong ol dokta. Ol narapela man bilong raitim Ol Skripsa Grik i no mekim wok olsem long ol dispela kain tok (na ating ol i no kolim wanpela taim).a Olsem: Taim Luk i stori long sik lepra, em i no save kolim wanpela tok tasol olsem ol narapela. Ol i kolim olsem sik lepra tasol, tasol dokta i save sik lepra i olsem nupela yet o i go bikpela. Olsem na Luk i stori long man “i gat sik lepra i pulap tru long bodi bilong em.” Na em i tok “ol sua i gat blut ol i pulap long skin bilong [Lasarus].” Luk tasol i stori olsem tambu mama bilong Pita “i gat sik, na skin bilong en i hat nogut tru.” (5:12; 16:20; 4:38) Ol narapela 3-pela Gutnius i stori long Pita i katim yau bilong wokboi bilong hetpris, tasol Luk wanpela tasol i stori long Jisas i mekim yau i kamap gutpela gen. (22:51) Luk i kolim kain tok bilong ol dokta yet taim em i stori long wanpela meri olsem ‘em i gat sik inap 18 yia na bun bilong baksait bilong em i krungut, na em i no inap sanap stret.’ Luk, “dispela dokta mipela i save laikim tumas,” em tasol i stori long olgeta liklik liklik samting man bilong Samaria i mekim bilong helpim man i kisim bagarap, em i “kapsaitim wel wantaim wain long ol sua bilong em, na i pasim.”​—⁠13:11; 10:⁠34.

⁴ Wanem taim Luk i raitim dispela Gutnius bilong em? Aposel 1:1 i makim olsem man i bin raitim Buk Aposel (em Luk tasol) pastaim em i bin raitim stori bilong Jisas. Yumi ken save, Luk i raitim pinis Buk Aposel long yia 61 C.E., taim em i stap wantaim Pol long Rom na Pol i wetim Sisar i harim kot bilong em. Olsem na Luk i bin raitim Gutnius long Sisaria namel long yia 56 na yia 58 C.E., long taim Pol i mekim pinis namba 3 raun bilong em bilong autim gutnius na tupela i lusim Filipai na i kam bek, na Pol i kalabus long Sisaria inap tupela yia na wetim ol i kisim em i go kot long Rom. Long dispela taim Luk i stap long Palestain na em inap tru long ‘askim gut ol man long as bilong dispela olgeta samting i bin kamap’ na raitim stret stori bilong i stap na wok bilong Jisas. Olsem na yumi ken ting Luk i raitim Gutnius bilong em paslain long Mak.

⁵ Luk i no bin lukim olgeta samting em i stori long en long Gutnius em i bin raitim, long wanem, em i no wanpela bilong ol 12-pela aposel​—⁠ating em i kamap Kristen bihain long taim Jisas i dai. Tasol em i poromanim Pol long mekim wok misineri. (2 Ti. 4:11; Fm. 24) Olsem na yumi save Pol i bin givim sampela tingting long Luk na dispela i kamap klia long stori Luk i raitim. Yumi ken save long dispela samting taim yumi skelim stori bilong Luk long Kaikai Bilong Bikpela long Luk 22:​19, 20, wantaim stori bilong Pol long 1 Korin 11:​23-​25. Na bilong kisim sampela save moa, Luk inap lukim Gutnius Matyu i raitim. Na bilong kisim gut save long ‘as bilong olgeta samting i bin kamap,’ em inap askim planti man i bin lukim long ai bilong ol yet ol samting Jisas i mekim, olsem ol disaipel i stap yet na ating mama bilong Jisas tu, em Maria. Yumi save, Luk i bihainim olgeta rot i op long em bambai em inap kisim ol dispela save na raitim stret stori bilong gutnius.

⁶ Taim yumi skelim ol 4-pela Gutnius yumi ken save, narapela i no kamapim gen stori bilong narapela, na ol i no raitim tasol bambai i gat 4-pela man bilong tokaut long dispela bikpela stori bilong Baibel. Nogat. Taim Luk i kamapim dispela stori, em i raitim long stail bilong em yet. Bikpela hap (59 pesen) bilong stori Luk i raitim i no stap long ol narapela Gutnius. I gat olsem 6-pela mirakel na 12-pela tok piksa, em Luk wanpela tasol i stori long en. Sapos yumi brukim stori bilong Luk long 3-pela hap, wanpela hap em i raitim olsem stori na tupela hap em ol toktok ol man i mekim; dispela Gutnius i longpela, winim ol narapela 3-pela. Matyu i raitim Gutnius bilong helpim ol Juda, na Mak i raitim bilong helpim ol Rom, na Luk i raitim tok i go long “bikman Tiofilus” na long rot bilong em Gutnius i ken i go long ol narapela man, em ol Juda na ol narapela lain. (Lu. 1:​3, 4) Bilong helpim olgeta lain, em i kolim ol tumbuna bilong Jisas i go bek inap long “Adam em i pikinini bilong God”; em i no kolim inap long Abraham tasol, olsem Matyu i mekim bilong helpim ol Juda. Luk i kamapim tok profet bilong Simeon olsem Jisas bai “givim lait long ol man bilong ol arapela lain,” na em i tok “olgeta manmeri bilong graun bai i lukim wok God i mekim bilong kisim bek yumi.”​—⁠3:38; 2:​29-​32; 3:⁠6.

⁷ Tok Luk i bin raitim i kamapim klia olsem em i hapman tru bilong stori; em i stretim gut ol tok na raitim stori i stret. Dispela samting i kamapim klia olsem ol rait bilong Luk i hap tru bilong Baibel. Wanpela loya bilong raitim ol buk, em i tok: “Ol stori nating bilong man i laikim meri, na stori bilong ol tumbuna, na tok giaman ol man i mekim long kot, ol dispela kain stori i save tok, ol samting ol i stori long en i bin kamap long wanpela longwe ples, long wanpela taim bipo; ol i no kolim ples stret o taim stret. Ol i brukim bikpela lo mipela ol loya i lain long en bilong helpim gut man long kot, em olsem: ‘Mas kolim taim stret na ples stret.’ Ol stori long Baibel i kolim stret tru ples na de o mun o yia em ol samting bilong stori i bin kamap long en.”b Bilong truim dispela tok, em i kolim tok bilong Luk 3:​1, 2: “Long namba 15 yia bilong Sisar Taiberius i stap king bilong Rom, Pontius Pailat em i stap namba wan gavman bilong distrik Judia. Long dispela taim Herot i bosim distrik Galili. Na brata bilong en Filip i bosim distrik Ituria na Trakonitis, na Lisanias i bosim distrik Abilene. Na Anas tupela Kaiafas i stap hetpris. Long dispela taim Jon, pikinini bilong Sekaraia, em i stap long ples i no gat man, na God i givim tok bilong em long Jon.” Luk i kolim stret tru taim na ples; em i kolim nem bilong 7-pela hetman bambai yumi inap save tru long taim Jon na Jisas i kirap mekim wok.

⁸ Luk i kolim tupela samting i makim stret taim mama i bin karim Jisas. Long Luk 2:​1, 2, em i tok: “Long dispela taim Sisar Ogastus i putim wanpela lo long ol i mas kisim nem bilong olgeta manmeri. Dispela em i namba wan taim gavman i kisim nem bilong ol, na long dispela taim Kwirinius i stap namba wan gavman bilong provins Siria.” Long dispela taim Josep tupela Maria i go long Betlehem, bai gavman i ken kisim nem bilong ol, na taim ol i stap long dispela hap, Maria i karim Jisas.c Mipela i wanbel wantaim man bilong stori long Baibel, em i tok: “Wanpela samting i makim klia olsem Luk i gat save tru long ol samting i bin kamap bipo, i olsem: Long olgeta taim stori bilong em i stret olgeta wantaim ol samting tru i bin kamap.”d Mipela i mas tokaut olsem Luk i tok stret taim em i tok: “Mi bin wok longpela taim long askim gut long as bilong dispela olgeta samting. Nau mi raitim stret tasol.”

⁹ Luk i kamapim tu olsem wanem ol tok profet bilong Ol Skripsa Hibru i toktok long Jisas Krais ol i bin kamap tru. Em i kamapim tok Jisas yet i mekim long dispela. (24:​27, 44) Na em i raitim stret ol tok profet Jisas yet i bin mekim long ol samting i mas kamap bihain, na planti ol i kamap tru pinis, ol liklik liklik samting bilong en tu. Olsem: Ol birua i kam banisim Jerusalem long wanpela banis ol i wokim long plang i gat sap bilong en, na ol i bagarapim Jerusalem long yia 70 C.E. olsem Jisas i tok profet pinis. (Lu. 19:​43, 44, NW; 21:​20-​24; Mt. 24:⁠2) Flavius Josifas, em man bilong raitim stori bilong ol samting i bin kamap bipo, em i lukim ol samting ami bilong Rom i mekim, na em i tok ol i katim na rausim olgeta diwai klostu long Jerusalem na i go inap 16 kilomita, bilong wokim banis i longpela inap 7.2 kilomita bilong banisim Jerusalem. Em i tok, hangre i bagarapim planti meri pikinini, na winim 1,000,000 Juda ol i dai na 97,000 i go kalabus. Banis Ston Bilong Taitus i stap yet long Rom, em i gat piksa i makim ol Rom i winim pait na ol i wokabaut i kam karim ol samting ol i bin kisim long tempel long Jerusalem.e Yumi ken save ol narapela tok profet Luk i raitim, ol tu bai kamap tru.

HELPIM YUMI OLSEM WANEM?

³⁰ “Gutnius Luk i raitim” i helpim yumi long bilip tru long Baibel na em i strongim bilip bilong yumi bambai yumi inap sanap strong na sakim ol pasin birua bilong dispela graun. Luk i stori long truim bilong planti tok bilong Ol Skripsa Hibru. Em i stori long Jisas i kolim tok bilong Aisaia bilong makim wok bilong em, na dispela i olsem as tok bilong Buk Luk. (Lu. 4:​17-​19; Ais. 61:​1, 2) Dispela em wanpela taim Jisas i bin kolim tok bilong ol Profet. Na em i kolim sampela tok bilong Lo Bilong Moses, olsem long taim em i sakim 3-pela traim bilong Satan. Na em i kolim tok bilong Buk Song tu, olsem em i mekim long taim em i askim ol birua, “Olsem wanem na ol i save tok olsem, man God i makim bilong kisim bek ol manmeri bilong en, em i pikinini bilong Devit?” Gutnius Luk i Raitim i kamapim planti narapela tok bilong Ol Skripsa Hibru.​—⁠Lu. 4:​4, 8, 12; 20:​41-​44; Lo 8:3; 6:​13, 16; Sng. 110:⁠1.

³¹ Taim Jisas i sindaun long donki na go insait long Jerusalem, olsem Sekaraia 9:9 i tok profet pinis, bikpela lain i amamas na singaut na ol i kolim tok bilong Song 118:26 long em. (Lu. 19:​35-​38) Tupela ves tasol long wanpela sapta bilong Gutnius Bilong Luk i kamapim 6-pela tok bilong Ol Skripsa Hibru i makim dai bilong Jisas na kirap bek bilong em. (Lu. 18:​32, 33; Sng. 22:7; Ais. 50:6; 53:​5-7; Jna. 1:17) Taim Jisas i kirap bek em i tokaut klia long ol disaipel olsem olgeta tok bilong Ol Skripsa Hibru i bikpela samting. “Em i tokim ol olsem, ‘Taim mi stap yet wantaim yupela, mi bin tokim yupela pinis olsem, olgeta samting bipo ol i raitim long mi long lo bilong Moses na long buk bilong ol profet na long Buk Song, dispela olgeta samting i mas kamap tru.’ Na em i helpim ol long tingting gut long as bilong ol tok i stap long buk bilong God.” (Lu. 24:​44, 45) Olsem ol disaipel bilong Jisas bilong pastaim, yumi tu inap kisim save na strongpela bilip sapos yumi tingim gut truim bilong ol tok bilong Ol Skripsa Hibru em Luk na ol narapela man bilong raitim Ol Skripsa Grik i kamapim stret tru long ol stori ol i raitim.

³² Long olgeta hap bilong buk, Luk i wok long tokim ol man long Kingdom Bilong God. Long kirap bilong buk, ensel i tokim Maria, pikinini em bai karim “bai i stap king bilong ol lain bilong Jekop oltaim. Na wok king bilong en bai i no inap pinis.” Long pinis bilong buk, Jisas i toktok long mekim kontrak bilong Kingdom wantaim ol disaipel. Insait long ol dispela sapta, Luk i stori planti taim long Kingdom yumi wetim. (1:33; 22:​28, 29) Luk i stori long Jisas i go pas long autim tok bilong Kingdom, na em i salim ol 12-pela aposel i go autim tok, na bihain em i salim 70 disaipel moa bilong mekim dispela wok. (4:43; 9:​1, 2; 10:​1, 8, 9) Jisas i mekim wanpela tok bilong kamapim klia olsem man i mas givim bel olgeta bambai em i ken go insait long Kingdom, em i tok: “Ol man i dai pinis, ol i ken planim ol lain bilong ol yet. Tasol yu go autim tok bilong kingdom bilong God.” Na “man i holim stia, tasol oltaim em i lukluk i go long baksait, em i no inap long mekim wok bilong kingdom bilong God.”​—⁠9:​60, 62.

³³ Luk i stori planti long beten; i gat bikpela tok long dispela samting long Gutnius em i raitim. Luk i stori long bikpela lain i beten i stap taim Sekaraia i stap insait long tempel, na God i harim beten bilong Sekaraia na meri bilong em i karim pikinini, em Jon Bilong Baptais, na profet meri Ana i save beten long san na long nait. Luk i stori long Jisas i beten long taim em i baptais, na em i beten long nait olgeta long taim em i laik makim ol 12-pela aposel, na em i beten i stap taim bodi bilong em i kamap narakain. Bilong kirapim ol disaipel long “ol i mas beten long olgeta taim, na ol i no ken les,” em i tok piksa long meri wanpis i strong long jas i mas helpim em. Luk tasol i stori olsem ol disaipel i bin askim Jisas long lainim ol long pasin bilong beten, na ensel i strongim Jisas taim em i beten long maunten Oliv; Luk tasol i kolim tok bilong laspela beten bilong Jisas: “Papa, mi putim spirit bilong mi long han bilong yu.” (1:​10, 13; 2:37; 3:21; 6:12; 9:​28, 29; 18:​1-8; 11:1; 22:​39-​46; 23:46) Taim Luk i raitim Gutnius na long nau tu, beten i bikpela samting bilong strongim ol man i bihainim laik bilong God.

³⁴ Luk i skelim gut ol samting long tingting na em i gat save tru long raitim gut stori, olsem na ol man inap pilim tru ol tok bilong Jisas. Em i kamapim klia olsem Jisas i sori long ol man i no gat strong na ol narapela i daunim ol, na em i mekim gut long ol na marimari long ol, tasol ol Farisi na ol saveman bilong lo i no gat pasin sori, ol i strong long bihainim ol lo long skin tasol na ol i giaman long lotuim God. (4:​18; 18:⁠9) Oltaim Jisas i wok long strongim na helpim ol rabisman, ol man i stap kalabus, ol aipas, ol man ol narapela i mekim nogut long ol. Em i soim gutpela pasin long ol man i laik bihainim lek bilong em.​—⁠1 Pi. 2:⁠21.

³⁵ Jisas em dispela Pikinini Bilong God i gutpela olgeta na em i save wokim ol mirakel, em i sori tru long ol disaipel na ol narapela man i gat gutpela bel. Orait yumi mas bihainim dispela pasin taim yumi mekim wok bilong God, na bai ol man i ken save “long bikpela marimari bilong [God].” (Lu. 1:78) “Gutnius Luk i raitim” i helpim yumi tru long mekim olsem. Yumi mas tenkyu long Jehova long em i bin kirapim Luk, “dispela dokta mipela i save laikim tumas,” na em i raitim dispela stori i stret na i strongim bilip bilong yumi na i tokaut long “wok God i mekim bilong kisim bek yumi” long rot bilong Kingdom long han bilong Jisas Krais.​—⁠Kl. 4:14; Lu. 3:⁠6.

[Ol Futnot]