Buk Bilong Baibel Namba 49—Efesus
Man Bilong Raitim: Pol
Ples Em i Bin Raitim: Rom
Raitim Pinis: 60–61 C.E. samting
TINGIM olsem yu stap long kalabus. Yu kalabus, long wanem, yu wanpela Kristen na yu bin wok strong long mekim wok misineri. Nau yu no inap raun moa na i go lukim ol kongrigesen bilong strongim ol, olsem na bai yu mekim wanem? Yu ken raitim pas long ol dispela man yu bin autim tok long ol na ol i kamap Kristen, a? Ol i laik save, yu stap orait o nogat, na ol i mas kisim sampela tok bilong strongim ol, a? Olsem na yu kirap raitim pas long ol. Em nau, yu mekim wankain pasin olsem aposel Pol i bin mekim taim em i stap kalabus long Rom long namba wan taim, long yia 59-61 C.E. samting. Em i bin tok olsem Sisar i mas harim kot bilong em na em i wetim kot, na ol soldia i was long em, tasol ol i larim em i mekim sampela wok. Olsem na long yia 60 o 61 C.E. samting, taim em i stap long Rom em i raitim pas “long ol Efesus,” na em i givim pas long Tikikus bilong karim i go long ol, na Onesimus i go wantaim em.—Ef. 6:21; Kl. 4:7-9.
2 Long namba wan tok bilong em Pol i kamapim olsem em i raitim dispela pas; na inap 4-pela taim tok bilong em i makim olsem em i ‘stap long kalabus, long wanem, em i save mekim wok bilong Bikpela.’ (Ef. 1:1; 3:1, 13; 4:1; 6:20) Sampela man i tok Pol i no bin raitim dispela pas, tasol i no gat as bilong tok bilong ol. Wanpela olpela rait bilong yia 200 C.E. samting, em Chester Beatty Papyrus Namba 2 (P46), i gat 86 pes bilong wanpela buk i gat ol pas bilong Pol long en, na wanpela em pas bilong ol Efesus. Dispela i makim olsem long dispela taim bipo ol i save bungim dispela pas wantaim ol narapela pas bilong Pol.
3 Ol man bilong lotu i raitim buk long bipo ol i tok Pol i bin raitim dispela pas na em i raitim “long ol Efesus.” Wanpela em Airenius bilong yia 150 C.E. samting. Em i kolim tok bilong Efesus 5:30 na em i tok: “Olsem gutpela man Pol i tok long pas em i raitim long ol Efesus, yumi olsem lek han na ai samting bilong bodi bilong Krais.” Klemen bilong Aleksandria tu i stap long dispela taim na em i kamapim tok bilong Efesus 5:21, taim em i tok olsem: “Na tu, long pas Pol i raitim long ol Efesus em i tok, Yupela i mas pret long God na aninit long ol arapela manmeri bilong God.” Origen i raitim buk long yia 220 C.E. samting na em i kamapim tok bilong Efesus 1:4, na em i tok: “Dispela aposel i raitim pas long ol Efesus em i mekim wankain tok taim em i tok olsem, God i no mekim graun i kamap yet, na em i makim yumi pinis.”a Yusibius (260-340 C.E. samting), em narapela man i gat bikpela save long stori bilong lotu Kristen bilong pastaim, em i bungim pas bilong ol Efesus wantaim ol narapela buk bilong Baibel, na planti narapela man bilong lotu em ol i bin raitim buk long dispela taim bipo, ol tu i kamapim tok bilong pas bilong ol Efesus olsem hap bilong Buk Bilong God em holi spirit i bin kamapim.b
4 Tripela olpela rait, em Chester Beatty Papyrus na Vatican Manuscript Namba 1209 na Sinaitic Manuscript, ol i lusim hap tok i stap long sapta 1 na ves 1, olsem “i stap long taun Efesus,” olsem na ol i no makim pas hia em i bilong ol Kristen bilong wanem hap. Na tu, taim Pol i raitim dispela pas, em i no salim gude long sampela manmeri bilong Efesus (tasol em i bin wok strong long Efesus inap 3-pela yia). Olsem na sampela man i ting dispela pas i no bilong ol Efesus, em bilong ol Kristen i stap long narapela hap, o em bilong olgeta kongrigesen long Esia Maina, na Efesus tu i insait long dispela. Tasol klostu olgeta narapela olpela rait i putim dispela tok “i stap long taun Efesus,” na olsem yumi tok pinis, ol man bilong lotu i raitim buk long bipo ol i tingim dispela pas olsem pas Pol i raitim long ol Kristen i stap long Efesus.
5 Yumi ken stori long sampela samting i olsem as na Pol i raitim dispela pas. Long taim bilong ol aposel, taun Efesus em i gat nem olsem ples bilong marila, na posin, na majik, na pasin bilong lukluk long ol sta, na pasin bilong lotuim god meri Artemis.c Ol i wokim traipela haus lotu na imis bilong Artemis i stap insait. Ol man i save tok, dispela haus lotu em i wanpela bilong ol 7-pela samting i gat biknem tru em ol man i bin wokim long bipo. Long yia 1850 samting, ol saveman i digim graun long hap dispela haus lotu i bin stap long en na ol i lukim olsem ol man i bin wokim long wanpela hap graun i antap liklik, em i braitpela inap 73 mita, na longpela inap 127 mita. Haus lotu yet em i braitpela inap 50 mita, na longpela inap 105 mita. I gat 100 bikpela pos bilong haus ol i wokim long ston mabel, na olgeta wan wan pos i go antap inap 17 mita. Ol i wokim rup long ol bikpela waitpela plet ol i bin katim long ston mabel, na sampela man i tok, ol i no putim simen bilong pasim ol plet ston wantaim—ol i putim gol. Long dispela taim bipo ol man bilong olgeta hap i save kam lukim dispela haus, na planti handet tausen turis ol i save kam long taim bilong ol bikpela de bilong lotu. Sampela Efesus i gat bisnis long wokim ol liklik imis olsem haus lotu long silva, na ol i kisim bikpela mani taim ol turis i baim.
6 Taim Pol i mekim namba 2 raun bilong autim gutnius, em i stap liklik taim long Efesus bilong autim tok long ol man, na em i lusim Akwila tupela Prisila i stap bilong mekim yet dispela wok. (Ap. 18:18-21) Taim em i mekim namba 3 raun bilong autim gutnius, em i go bek gen long Efesus na em i stap inap 3-pela yia na em i wok long autim tok na skulim planti man long “Rot bilong Bikpela.” (Ap. 19:8-10; 20:31) Pol i wok strong tru long Efesus. Long buk bilong em, A. E. Bailey i tok: “Pol i save kirap long tulait na mekim wok bilong skin i go inap long 11 klok (Ap. 20:34, 35), na long 11 klok Tiranus i pinis long skulim ol man, olsem na kirap long 11 klok long moningtaim i go inap 4 klok apinun Pol i save autim tok long ol man long haus skul, na em i wokim bung wantaim ol man i save helpim em, . . . na kirap long 4 klok i go inap biknait em i save go long haus bilong ol man na autim tok long ol. (Ap. 20:20, 21, 31) Wanem taim em i kaikai na slip, em yumi no save.”—Daily Life in Bible Times, 1943, pes 308.
7 Pol i givim bel long autim tok long Efesus na em i kamapim long ples klia olsem i gat rong long mekim wok long ol piksa bilong lotu long en. Ol man bilong wokim na salim ol dispela piksa ol i kros long Pol. Wanpela bilong ol em Demitrius, em man bilong wokim ol samting long silva. Bikpela kros pait i kamap, olsem na Pol i mas lusim taun.—Ap. 19:23–20:1.
8 Bihain, taim Pol i stap kalabus long Rom em i tingim ol hevi i painim kongrigesen long Efesus, em ol i stap namel long ol haiden i lotuim ol god giaman, na i gat dispela traipela haus lotu bilong Artemis i stap. Olsem na Pol i mekim wanpela tok piksa bilong helpim ol dispela Kristen God i makim. Em i tok ol i stap olsem “haus bilong Bikpela yet,” em Jehova i stap long en long rot bilong spirit holi. (Ef. 2:21) Pol i tokim ol Efesus long samting God i laik mekim (bilong bosim ol samting long haus bilong em), olsem long rot bilong Jisas Krais em i laik bungim olgeta samting na kamapim bek pasin wanbel na bel isi. Pastaim dispela tok i bin i stap hait na nau God i kamapim long ples klia long ol Efesus. Dispela tok i strongim tru ol dispela Kristen na i kirapim ol long wok strong. (1:9, 10) Na Pol i tok klia olsem ol Juda na ol narapela lain i pas wantaim Krais na ol i kamap wanpela lain tasol. Em i tok strong long ol i mas i stap wanbel. Olsem na nau yumi save dispela pas i gat wanem wok bilong en, na yumi save long gutpela tok bilong en bilong helpim yumi, na spirit holi i bin kamapim ol tok bilong en.
HELPIM YUMI OLSEM WANEM?
16 Pas bilong ol Efesus i tokaut long planti samting ol Kristen i mas mekim long i stap bilong ol. Nau long taim bilong yumi, planti hevi nogut tru i kamap na ol man i mekim ol pasin i no stret, olsem na tok bilong Pol inap helpim tru ol manmeri i laik bihainim pasin God i laikim. Ol pikinini i mas mekim wanem kain pasin long papamama? Na papamama i mas mekim wanem kain pasin long ol pikinini? Man i mas mekim wanem pasin long meri bilong em, na meri i mas mekim wanem pasin long man bilong em? Olgeta wan wan insait long kongrigesen i mas bihainim wanem kain pasin na bai kongrigesen i ken i stap wanbel na pas gut wantaim long pasin sori na stretpela pasin Kristen, maski ol i stap namel long ol man bilong graun i mekim olkain pasin nogut? Tok Pol i givim long ol Efesus i bekim ol dispela askim, na em i stori tu long ol samting ol Kristen i mas mekim bilong kamap nupela manmeri. Taim yumi stadi long ol tok bilong pas bilong ol Efesus, bai yumi inap pilim tru wanem kain pasin God i laikim, em pasin God i kamapim na i stret long laik bilong em na “i stretpela olgeta na i holi tru.”—4:24-32; 6:1-4; 5:3-5, 15-20, 22-33.
17 Dispela pas i kamapim klia i gat wanem as na sampela i kisim wok insait long kongrigesen. Em bilong “helpim yumi manmeri bilong God bai yumi inap long mekim gutpela wok bilong em. Olsem na bai bodi bilong Krais i ken kamap strong na i stap gut.” Sapos ol Kristen i wok gut wantaim ol dispela man, bai ol i “kamap strongpela manmeri na bai [ol i] pas tru wantaim Krais, em i het bilong [ol].”—4:12, 15.
18 Pas bilong ol Efesus i bin helpim tru ol Kristen bilong pastaim long save gut long as bilong dispela “tok hait bilong wok Krais i mekim.” Pas i kamapim klia olsem, long rot bilong gutnius God i singautim ol “man bilong ol arapela lain” bambai ol i ken “kamap wanlain na wanpela bodi wantaim [ol Juda i bilip]. Na . . . olgeta i save kisim olgeta samting God i bin makim bilong yumi long Krais Jisas.” Bipo “lo bilong Moses” i stap olsem banis namel long ol man bilong ol narapela lain na ol Juda, tasol nau dispela Lo i pinis, na long blut bilong Krais, olgeta i kamap wanpela lain tasol na i stap lain tru bilong God. Ol i pas gut wantaim Krais Jisas na kamap olsem haus holi God i ken i stap long en long spirit, em “haus bilong Bikpela yet” na i narapela kain olgeta long haus lotu haiden bilong Artemis.—3:4, 6; 2:15, 21.
19 Taim Pol i stori long “tok hait,” em i stori tu long God “i laik stiaim olgeta samting i go i go, na . . . em bai i bungim olgeta samting long Krais, ol samting bilong heven [lain God i makim bilong i stap long Kingdom bilong heven] na bilong graun tu [ol manmeri ol bai stap long graun aninit long Kingdom].” Em nau, pas i kamapim klia laik bilong God long kamapim bek bel isi na pasin wanbel. Olsem na Pol i beten bilong helpim ol Efesus, em God i bin givim lait long tingting bilong ol, na bai ol inap save gut long ol samting God i singautim ol bilong kisim na ol i wetim i stap, na ol i ken save long “ol dispela gutpela gutpela samting God i bin makim bilong . . . ol manmeri bilong em.” Yumi save, dispela tok i bin strongim ol tru long wetim dispela gutpela samting. Na ol dispela tok holi spirit i kirapim Pol long raitim long ol Efesus i strongim bel bilong lain Kristen long nau tu, na bai ‘olgeta gutpela samting i pulap long God yet, ol i ken pulap long yumi tu.’—1:9-11, 18; 3:19.
[Ol Futnot]
a Buk Origin and History of the Books of the Bible, yia 1868, bilong C. E. Stowe, pes 357.
b Buk New Bible Dictionary, em J. D. Douglas i stretim na ol i wokim namba 2 taim long yia 1986, pes 175.
c Buk Insight on the Scriptures, Vol. 1, pes 182.