Ol i No Insait
Stori: Taim tupela lain o sampela lain moa i pait, man i no laik insait long en, em i no save helpim liklik wanpela lain. Stori bilong bipo na bilong nau i makim olsem, maski ol Kristen tru i stap long wanem kantri, na wanem hevi i painim ol, taim pait i kamap ol i no insait long en; ol i no insait liklik long ol kros na pait bilong ol man. Ol i no pasim ol narapela long insait long ol bung o bikpela de bilong litimapim kantri, o long insait long ami o wanpela lain politik, o long holim wok politik, o long vot. Tasol ol yet i lotuim Jehova wanpela tasol, em i God bilong Baibel. Ol i givim laip bilong ol long em, na givim bel olgeta long helpim Kingdom bilong em.
Wanem ol tok bilong Baibel i bosim tingting bilong ol Kristen long ol gavman bilong graun?
Ro 13:1, 5-7: “Olgeta man i mas i stap aninit long ol gavman. Yumi save, i no gat wanpela gavman i kamap nating. Nogat. Olgeta wok bilong gavman i kamap long han bilong God tasol. . . . Olsem na yumi mas aninit long gavman. Na yumi no ken pret long dispela pe nogut tasol na bihainim tok bilong em. Nogat. Yumi mas save long bel bilong yumi yet olsem dispela pasin i stret, olsem na yumi bihainim. . . . Wanem samting yupela i mas givim long gavman, orait yupela givim long ol. Yupela i mas givim ol kain kain takis long man bilong kisim takis. . . . Na sapos man i stap bikman, orait yupela i mas givim biknem long em.” (I no gat wanpela gavman inap i stap sapos God i no larim em i stap. Maski ol wan wan bikman i mekim pasin nogut, ol Kristen tru i tingim namba em bikman i holim na ol i daun long em. Olsem: Maski gavman i mekim wanem wok long takis, ol man i lotuim Jehova i save baim stret takis olsem bekim bilong ol wok em gavman i save mekim na i helpim olgeta man.)
Mk 12:17: “Jisas i tokim ol olsem, ‘Orait samting bilong Sisar, em yupela i mas givim long Sisar. Na samting bilong God, em yupela i mas givim long God.’ ” (Olsem na ol Kristen i save, ol i mas givim takis long gavman, tasol i gat ol samting ol i mas givim long God tu na dispela i nambawan wok bilong ol.)
Ap 5:28, 29: “[Mausman bilong bikpela kaunsil bilong ol Juda i tok:] ‘Mipela i bin tambuim yupela [ol aposel] tru long yupela i no ken autim tok long ol manmeri long nem bilong dispela man [Krais Jisas]. Tasol yupela i wok yet long autim tok . . . ’ Tasol Pita wantaim ol arapela aposel i bekim tok olsem, ‘Mipela i mas bihainim tok bilong God tasol. Mipela i no ken bihainim tok bilong ol man.’ ” (Taim tok bilong gavman i pait wantaim lo bilong God, ol Kristen tru i bihainim pasin bilong ol aposel—ol i bihainim tok bilong God i namba wan.)
Wanem ol tok bilong Baibel i bosim tingting bilong ol Kristen long insait long pait?
Mt 26:52: “Jisas i tokim em olsem, ‘Putim bainat bilong yu i go bek long paus bilong en. Olgeta man i pait long bainat, bainat bai i bagarapim ol.’ ” (Sapos ol disaipel i mekim pait bilong lukautim Pikinini bilong God, em gutpela as tru bilong mekim pait, a? Tasol tok bilong Jisas i makim olsem ol disaipel i no ken mekim pait long bainat samting.)
Ais 2:2-4: “Taim bai i kamap bihain na dispela maunten, haus bilong Bikpela i sanap long en, em bai i stap antap tru . . . Bikpela bai i stretim tok bilong olgeta lain manmeri na bai ol i sindaun gut wantaim. Na bai ol i paitim ol bainat bilong ol i kamap olsem ol ain bilong brukim graun, na bai ol i paitim ol spia bilong ol i kamap olsem naip. Na olgeta lain manmeri bai i no ken pait moa, na bai ol i no skul moa long pait.” (Ol man bilong olgeta lain i mas tingim wanem rot bai ol i bihainim. Tasol ol man i bihainim tok bilong Jehova ol i save kamapim klia olsem em i God bilong ol.)
2 Ko 10:3, 4: “Tru, mipela i save stap long dispela graun, tasol mipela i no save pait olsem ol man bilong graun. Olgeta samting bilong pait mipela i holim, ol i no samting bilong dispela graun. Nogat. Ol i gat strong bilong God, na ol inap brukim ol strongpela banis bilong ol birua.” (Pol i laik tok, em i no bin mekim pait long samting bilong graun, olsem mekim ol trik, o mekim ol tok i olsem i gat save, o mekim pait long bainat samting bilong lukautim kongrigesen bambai ol tok giaman i no ken pundaunim ol.)
Lu 6:27, 28: “[Jisas i tok:] ‘Yupela i mas laikim ol birua bilong yupela, na yupela i mas mekim gutpela pasin long ol man i save bel nogut long yupela. Na sapos sampela man i tok long God i ken bagarapim yupela, yupela i mas askim God long mekim gut long ol. Na yupela i mas beten bai God i marimari long ol man i mekim nogut long yupela.’ ”
Tasol Jehova i larim ol Israel bilong bipo i mekim pait, a?
Jehova i tokim ol Israel bilong bipo long mekim pait bambai ol inap kisim graun em yet i makim bilong ol, na pinisim ol man i save mekim ol pasin sem nogut tru na ol i bikhet long God tru—em dispela as tasol na God i tok ol i no ken i stap laip moa. (Lo 7:1, 2, 5; 9:5; Wkp 18:24, 25) Tasol Jehova i marimari long Rahap na ol Gibeon, long wanem, ol i kamapim klia olsem ol i bilip long em. (Jos 2:9-13; 9:24-27) Long kontrak bilong Lo, God i kolim ol lo bilong kain pait em i orait long en, na em i makim husat i no ken i go long pait, na pasin bilong mekim pait. Dispela kain pait i holi, em ol pait bilong Jehova. Tasol ol pait bilong dispela graun long nau i no holi; i no bilong God.
Taim lain Kristen i kamap, nupela pasin i kamap. Ol Kristen i no aninit long Lo Bilong Moses. Ol disaipel bilong Krais i mas go long olgeta lain na kamapim ol disaipel. Olsem na bai i gat sampela manmeri bilong ol dispela lain ol i lotuim God. Tasol taim ol dispela lain i mekim pait, i gat wanem as na ol i mekim? Yu ting ol i laik bihainim laik bilong God, o ol i laik helpim kantri bilong ol? Sapos ol Kristen tru bilong wanpela lain i go pait long narapela lain, bai ol i pait long ol brata Kristen bilong ol long dispela narapela lain; bai ol i pait long ol manmeri i gat wankain God na ol tu i bin beten askim em long helpim ol long pait. Olsem na Krais i tokim ol disaipel bilong em long lusim bainat. (Mt 26:52) Em i kisim biknem long heven na em yet i kisim wok bilong kilim i dai ol man i bikhet long God na laik bilong Em.—2 Te 1:6-8; KTH 19:11-21.
Stori bilong bipo i kamapim wanem tingting bilong ol Kristen bilong pastaim long insait long ami?
Wanpela buk i tok: “Sapos yumi skelim gut olgeta tok yumi ken save, inap long taim bilong Markus Orelius [king bilong Rom long yia 161-180] i no gat wanpela Kristen i bin kamap soldia; na i no gat wanpela soldia, taim em i kamap Kristen em i stap yet long ami.”—The Rise of Christianity, p. 333.
Narapela buk i tok: “Bipo mipela i mekim pait tru, na narapela i kilim i dai narapela, na mipela i bin mekim olgeta kain pasin nogut, tasol mipela olgeta wan wan long olgeta hap i bin senisim ol samting bilong pait mipela i holim—ol bainat i kamap ain bilong brukim graun na ol spia i kamap samting bilong wokim gaden—na nau mipela i wok long bihainim pasin holi, na stretpela pasin, na mekim gut long ol man, na mipela i bilip na wetim God—dispela samting mipela i kisim long Papa Yet long rot bilong Man ol i bin kilim i dai long kruse.”—The Ante-Nicene Fathers, Vol. 1, p. 254.
Wanpela buk i tok: “Ol i no laik mekim wok long gavman o long ami bilong lukautim kantri. . . . Ol Kristen i gat wok holi na ol i no inap lusim na kamap soldia o majistret o bikman bilong gavman.”—History of Christianity, p. 162, 163.
Wanem ol tok bilong Baibel i save bosim tingting bilong ol Kristen long insait long ol kros politik o wok politik?
Jo 17:16: “Ol i no bilong dispela graun, olsem mi yet [Jisas] mi no bilong dispela graun.”
Jo 6:15: “Jisas i harim dispela tok na em i save, ol [Juda] i laik i kam holimpas em na mekim em i kamap king bilong ol. Olsem na em i lusim dispela ples na em wanpela tasol i go bek gen long maunten.” Bihain em i tokim namba wan gavman: “Sapos kingdom bilong mi em i bilong dispela graun, orait inap ol wokman bilong mi i pait, na i no gat wanpela man inap putim mi long han bilong ol Juda. Tasol kingdom bilong mi em i no bilong dispela graun.”—Jo 18:36.
Je 4:4: “Sapos man i laikim pasin bilong graun, em i mekim pasin birua long God. . . . Olsem na sapos man i laik pren wantaim ol pasin bilong graun, em bai i kamap birua bilong God.” (Bilong wanem dispela i nogut? Long wanem, olsem 1 Jon 5:19 i tok, “dispela graun olgeta em i stap aninit long strong bilong Satan.” Long Jon 14:30, Jisas i tok Satan em i “hetman i save bosim dispela graun.” Olsem na maski man i helpim wanem lain bilong graun, yu ting em i stap aninit long strong bilong husat?)
Ol man bilong raitim stori bilong bipo i tok wanem long tingting bilong ol Kristen bilong pastaim long wok politik?
A. Heckel na J. Sigman i tok: “Ol haiden i bin bosim graun long bipo ol i no bin save gut long lotu Kristen, na ol i no laikim ol Kristen. . . . Ol Kristen i no laik mekim sampela wok ol Rom i mas mekim. . . . Ol i no laik holim wok politik.”—Buk On the Road to Civilization, A World History, p. 237, 238.
Augustus Neander i tok: “Ol Kristen i no pas wantaim gavman—ol i stap narapela; ol i stap olsem wanpela lain pris na lain holi. Na lotu Kristen i bosim ol manmeri long wanpela rot tasol, . . . em olsem: Ol Kristen i wok long kirapim ol manmeri bilong kantri long tingim moa yet ol pasin holi.”—Buk The History of the Christian Religion and Church, During the Three First Centuries, p. 168.
Wanem ol tok bilong Baibel i save bosim tingting bilong ol Kristen tru long pasin bilong litimapim plak na mekim singsing bilong kantri?
1 Ko 10:14: “Stap longwe long pasin bilong lotu long ol giaman god.” (Na Kisim Bek 20:4, 5)
1 Jo 5:21: “Yupela i mas i stap longwe long olgeta giaman god.”
Lu 4:8: “Jisas i bekim tok bilong em olsem, ‘Buk bilong God i gat tok olsem, “Yu mas aninit long God, Bikpela bilong yu, na yu mas lotu long em wanpela tasol.” ’ ”
Lukim tu Daniel 3:1-28.
Pasin bilong salut long plak samting, tru em i pasin bilong lotu o nogat?
Wanpela buk i tok: “Longtaim pinis Carlton Hayes [em man bilong raitim stori bilong bipo] i bin tok, pasin bilong lotuim plak na mekim tok tru antap olsem ol i save mekim long skul long Amerika em pasin bilong lotu. . . . Na nau Sprim Kot tu i tokaut olsem.”—The American Character, p. 163, 164.
Narapela buk i tok: “Ol plak bilong pastaim ol i samting bilong lotu tasol. . . . Inap planti handet yia plak bilong Inglan—i gat retpela kruse bilong Santu Jos—em plak bilong lotu. . . . ol plak bilong lotu i as bilong plak bilong planti kantri long nau.”—Encyclopædia Britannica (1946), Vol. 9, p. 343.
Na wanpela buk i tok: “Long Novemba 19, ol i bung na mekim ol pasin bilong litimapim plak bilong Brasil, na nambatu bilong presiden bilong [Sprim] Kot [bilong Ami] i bosim dispela bung. . . . Ol i apim plak pinis, na nau Minista Jeneral bilong Ami, em Tristao de Alencar Araripe, em i kamapim tingting bilong em long dispela pasin ol i mekim bilong tingim plak, na em i tok: ‘ . . . ol plak i kamap olsem god bilong lotu bilong kantri na ol man i mas lotu long en . . . Ol i save tingim plak i samting holi na ol i lotuim . . . Ol i save lotuim plak olsem ol i save lotuim Kantri.’ ”—Diario da Justiça, Februeri 16, 1956, p. 1906.
Stori bilong bipo i tok wanem long tingting bilong ol Kristen bilong pastaim long ol bung bilong litimapim kantri?
Wanpela buk i tok: “Ol Kristen i no laik . . . mekim ofa bilong litimapim bikpela namba bilong king [bilong Rom]—dispela i wankain long ol man long nau i no laik salut long plak o mekim tok tru antap long i stap gut long gavman. . . . I gat alta wantaim paia i stap long stediam, tasol wan wan Kristen tasol i lusim bilip na mekim ofa. . . . Kalabusman i mas tromoi liklik hap paura long paia bilong wokim smok smel na bai ol i givim Setifiket Bilong Ofa long em na larim em i go fri. Na ol i save tokim em, i no olsem em i lotuim king; i olsem em i tokaut tasol long king em i hetman bilong kantri Rom, na dispela i mekim na em i olsem wanpela god. Tasol klostu olgeta Kristen i sakim dispela rot bilong abrusim i dai.”—Those About to Die, p. 135, 137.
Narapela buk i stori olsem: “Bilong lotuim king [bilong Rom] ol i mas tromoi liklik hap paura bilong wokim smok smel o liklik hap wain long alta i stap long pes bilong wanpela piksa bilong king. Yumi stap longtaim bihain long dispela taim na ating yumi ting dispela pasin i wankain tasol olsem . . . pasin bilong apim han na salut long plak o long wanpela hetman bilong kantri, bilong mekim gutpela pasin na makim olsem yumi daun long em na givim bel long kantri. Ating planti man long taim bilong ol aposel i gat dispela tingting, tasol ol Kristen nogat. Ol i tingim dispela pasin em i pasin bilong lotu, na i olsem ol i tingim king em i wanpela god, na sapos ol i mekim bai ol i givim baksait long God na Krais, olsem na ol i no laik mekim.”—The Beginnings of the Christian Religion, p. 208, 209.
Ol Kristen i no laik insait long ol dispela samting, olsem na yu ting ol i no laik helpim ol narapela man?
Nogat tru. Ol i save gut long lo bilong God em Jisas i kolim gen, na ol i wok strong long bihainim. Dispela lo i olsem: “Yu mas laikim ol [arapela man] olsem yu laikim yu yet.” (Mt 22:39) Na ol i save bihainim tok bilong aposel Pol: “Wanem taim yumi inap mekim gutpela pasin long ol arapela, yumi mas mekim. Na yumi mas strong tru long mekim gutpela pasin long ol arapela manmeri i bilip long Bikpela.” (Ga 6:10) Ol i save nambawan gutpela wok ol i ken mekim bilong helpim ol narapela man em wok bilong autim gutpela tok bilong Kingdom long ol, em dispela Kingdom bai stretim tru olgeta hevi bilong ol man, na opim rot bambai ol man i bilip long Kingdom ol inap kisim laip i stap oltaim.