Kutsal Yazılar Hakkında Aydınlatıcı Bilgiler

Konu 5​—Kutsal Yazıların İbranice Metni

Tanrı’nın ilhamla yazılmış Sözünün bir kısmı olan İbranice Kutsal Yazılar nasıl çoğaltıldı? Metnin bütünlüğü nasıl korundu? Günümüze kadar nasıl ulaştı?

 1. (a) Yehova’nın sözleri geçmişe ait diğer hazinelerden ne açıdan farklıdır? (b) Tanrı’nın Sözünün günümüze dek korunmasıyla ilgili hangi sorular doğuyor?

İLHAMLA yazılmış Kutsal Yazılar, hakikat suyunu barındıran berrak bir havuz gibidir. Yehova Tanrı, gökten mesajlarını ileterek bu suların birikmesini ve hayat veren tükenmez bir bilgi kaynağının oluşmasını sağladı. Bunun için ne kadar minnettar olsak azdır. Geçmişe ait hazineler, örneğin kraliyet taçları, anıtlar ya da aile yadigârı eşyalar zaman içinde kararmış, aşınmış ya da yok olmuştur. Fakat Yaratıcımızın hazine değerindeki sözleri sonsuza dek kalacaktır (İşa. 40:8). Bununla birlikte, hakikat sularının sonradan kirlenip kirlenmediği sorusu doğuyor. Acaba bu sular saflığını korudu mu? Özgün dildeki metinler günümüze dek aslına sadık kalınarak aktarıldı mı? Başka sözlerle, bugün dünyanın her yerinde okunan çeviriler güvenilir mi? Bu bölümde İbranice Kutsal Yazılar olarak bilinen kısmı incelerken, bu sözlerin korunması için ne büyük bir titizlik gösterildiğini göreceğiz. Ayrıca, bu kitabı tüm insanların okuyabilmesi için yapılan çevirileri ve bu yönde harcanan çabaları ele alacağız.

 2. İlhamla kaleme alınmış olan kutsal yazılar Ezra’nın günlerine dek nasıl korundu?

² Tanrı İbranice ve Aramca asıl metinlerin kaleme alınması için insanları kullandı. Bu işe MÖ 1513’te Musa başladı ve MÖ 443’ün hemen sonrasına dek farklı kişiler görev aldı. Bugün bilindiği kadarıyla, bu yazılı belgelerin asılları artık mevcut değildir. Bununla birlikte, ilhamla yazılan bu belgelerin ve güvenilir kopyalarının korunması için en başından itibaren büyük özen gösterilmiştir. MÖ yaklaşık 642’de, Kral Yoşiya’nın döneminde, Yehova’nın evinde Musa’nın “kanun kitabı” bulundu. Bu kuşkusuz asıl metindi ve o güne dek, yani 871 yıldır korunmuştu. Kutsal Kitap yazarı Yeremya bu belgenin bulunmasından çok etkilenmiş ve olayı kaydetmişti (2. Kral. 22:8-10). MÖ 460 yıllarında Ezra da aynı olaya değindi (2. Tar. 34:14-18). “İsrail’in Tanrısı Yehova’nın vermiş olduğu Musa kanunu konusunda yetenekli bir yazıcı” olan Ezra bu konularla yakından ilgileniyordu (Ezra 7:6). O kuşkusuz İbranice Kutsal Yazıların o döneme dek yazılmış başka tomarlarından da yararlanmıştı ve muhtemelen bunlar arasında ilhamla yazılan bazı belgelerin asılları da vardı. Evet, Ezra’nın kendi döneminde var olan kutsal yazıları koruduğu anlaşılıyor (Neh. 8:1, 2).

ELYAZMALARININ

KOPYALANDIĞI DÖNEM

 3. İbranice Kutsal Yazıların çoğaltılmasına neden ihtiyaç duyuldu? Bu ihtiyaç nasıl karşılandı?

³ Özellikle Ezra’nın döneminden itibaren İbranice Kutsal Yazıların kopyalarına duyulan ihtiyaç giderek arttı. MÖ 537’de Yahudilere memleketlerine geri dönme izni verildiğinde, hepsi Yeruşalim’e ve Filistin’e dönmedi. Binlercesi Babil’de kaldı, bazıları da çalışmak için ya da başka nedenlerle farklı yerlere göç etti. Dolayısıyla Yahudiler eski dünyanın ticaret merkezleri durumundaki birçok yerleşim yerine dağılmış oldu. Birçok Yahudi, mabette kutlanan çeşitli bayramlar için her yıl Yeruşalim’e gider ve orada Kutsal Kitap İbranicesiyle yapılan ibadetlere katılırdı. Yeruşalim’e uzak ülkelerde yaşayan Yahudiler havra (sinagog) olarak bilinen toplanma yerlerini de kullanırdı.a Orada İbranice Kutsal Yazılar okunur ve üzerinde konuşulurdu. Havraların birçok yerde bulunması nedeniyle yazıcılar elyazmalarını çoğaltmak zorundaydı.

 4. (a) Geniza nedir? Ne amaçla kullanılırdı? (b) Bu genizalardan birinde 19. yüzyılda hangi önemli keşif yapıldı?

⁴ Bu havralarda genelde geniza denen ve depo olarak kullanılan bir oda bulunurdu. Zamanla Yahudiler, yıprandığı ya da yırtıldığı için kullanılmayan elyazmalarını bu odalara koyup havrada yenilerini kullanmaya başladılar. Genizalarda biriken elyazmaları, Yehova isminin geçtiği metinlerin kutsallığının bozulmaması için toprağa gömülürdü. Yüzyıllar içinde İbranice Kutsal Kitabın binlerce eski elyazması bu şekilde yok oldu. Ancak, eski Kahire’deki bir havranın genizası bu işlem uygulanmadığı için elyazmalarıyla dolu zengin bir depo olarak kaldı. Bunun nedeni, duvarlarla çevrilmiş ve 19. yüzyılın ortasına dek unutulmuş olması olabilir. Havra 1890’da onarılırken genizada bulunan hazine değerindeki belgeler elden geçirildi. Bunların çoğu zamanla ya satıldı ya da müzelere ve üniversite kütüphanelerine bağışlandı. Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi’nde ve Avrupa ile Amerika’daki diğer kütüphanelerde yer alan binlerce fragmanın ve eksiksiz sayılabilecek elyazmasının (bazılarının MS altıncı yüzyıla ait olduğu düşünülüyor) kaynağı bu genizadır.

 5. (a) Günümüzde kaç eski İbranice elyazması kataloglanmış durumdadır? Bu elyazmaları ne kadar eskidir? (b) Elyazmaları üzerinde yapılan bir inceleme neyi ortaya koyar?

⁵ Bugün dünyanın farklı kütüphanelerinde, İbranice Kutsal Yazıların tümünü ya da bir kısmını içeren muhtemelen 6.000 elyazması kataloglanmış durumdadır. Yakın zamana dek bu elyazmaları arasında (birkaç fragman dışında) MS 10. yüzyıldan öncesine tarihlendirilen bir belge yoktu. Fakat 1947’de, Lût Gölü yakınlarında İşaya kitabının bir tomarı bulundu. Sonraki yıllarda Lût Gölü yöresindeki mağaralarda yaklaşık 1.900 yıllık bir elyazması hazinesi keşfedildi. Böylece İbranice Kutsal Yazıların paha biçilmez başka elyazmaları da gün ışığına çıkarılmış oldu. Uzmanların hesaplarına göre, bunlardan bazıları MÖ son birkaç yüzyıla ait kopyalardır. İbranice Kutsal Yazıların yaklaşık 6.000 elyazması üzerinde yapılan karşılaştırmalı bir inceleme, hangi yazıların İbranice Kutsal Metinlere ait olduğunun saptanması için sağlam bir temel sağlar ve metin aktarılırken aslına ne kadar sadık kalındığını ortaya koyar.

İBRANİ DİLİ

 6. (a) İbrani dilinin temeli nereye dayanır? (b) Musa’nın Başlangıç kaydını kaleme almaya yeterli olduğunu neden söyleyebiliriz?

⁶ Bugün insanların İbranice olarak adlandırdıkları dilin temeli çok eskiye dayanır. Âdem, Aden bahçesinde bu dili konuşuyordu. Bu yüzden ondan insanlığın dili olarak da söz edilebilir. Nuh’un zamanında da bu dil konuşuluyordu, fakat kelime dağarcığı daha genişti. Babil Kulesinin inşası sırasında Yehova insanların dillerini karıştırmadan önce, İbranice daha gelişmiş biçimiyle temel dil olma özelliğini hâlâ koruyordu (Başl. 11:1, 7-9). İbranice, Sami dil ailesi içinde yer alır, hatta bu dil ailesinin atasıdır. Bu dilin İbrahim’in döneminde Kenan’da konuşulan dille de bağlantılı olduğu anlaşılıyor; Kenanlılar kendi konuştukları İbrani dilinde farklı lehçeler geliştirdiler. İşaya 19:18’de söz edilen “Kenan dili” budur. Musa kendi döneminde bir bilgindi; yalnızca Mısırlılara ait bilgeliği öğrenmekle kalmadı, atalarının konuştuğu İbrani dilinde de eğitim aldı. Bu yüzden eline geçen eski belgeleri okuyabilecek durumdaydı. Tüm bunlar bugün Kutsal Yazıların “Başlangıç” olarak bilinen kitabını kaleme alırken onun için temel oluşturmuş olabilir.

 7. (a) İbrani dili konusunda başka hangi gelişmeler oldu? (b) Kutsal Kitabın yazıldığı dönemin İbranicesi hangi amaca hizmet etti?

⁷ İbrani dili sonra, Yahuda kralları döneminde “Yahudice” ya da “Yahudi dili” olarak bilinmeye başladı (2. Kral. 18:26, 28). İsa’nın zamanında Yahudilerin konuştuğu dil, daha yeni ve gelişmiş bir İbraniceydi; bu dil sonradan Mişna İbranicesi olarak adlandırıldı. Fakat Yunanca Kutsal Yazılarda bu dilden yine de “İbranice” olarak söz edilir (Yuhn. 5:2; 19:13, 17; Elçi. 22:2; Vah. 9:11). Kutsal Kitabın yazıldığı dönemin İbranicesi eski devirlerden beri Yehova’nın toplumunda birliği ve iletişimi sağlamak amacıyla kullanılan başlıca dildi. Bu dili hem İsa’dan önce hem de birinci yüzyılda yaşamış imanlı kişilerden çoğu anlıyordu.

 8. Kutsal Kitabın yazılma amacını düşündüğümüzde, ne için minnettar olmalıyız?

⁸ İbranice Kutsal Yazılar gerçekten de, hakikat sularının toplandığı berrak bir havuz haline geldi. Fakat Tanrı ilhamıyla aktarılan ve derlenen bu sözlerden, sadece İbraniceyi okuyabilen kişiler doğrudan yararlanabiliyordu. Farklı diller konuşan ulusların insanları bu sulardan içmenin ve böylece Tanrı’nın rehberliğine sahip olmanın ve ferahlamanın bir yolunu nasıl bulabilecekti? (Vah. 22:17). Bunun tek yolu metni İbraniceden diğer dillere çevirmekti. Böylece hakikat suları daha geniş bir alana yayılarak tüm insan kitlelerine ulaşabilecekti. MÖ dördüncü ya da üçüncü yüzyıldan günümüze dek Kutsal Kitap tümüyle ya da kısmen 2.500’den fazla dile çevrildi; bunun için Yehova’ya gerçekten minnettar olmalıyız. Bu, doğruluğu seven herkes için bir nimet oldu. Onlar böylece bu değerli sulardan gerçek anlamda “zevk” almaya devam ediyorlar (Mezm. 1:2; 37:3, 4).

 9. (a) İbranice ve Yunanca Kutsal Yazıların diğer dillere çevrilmesi uygun mu? Neden? (b) Kutsal Kitabın eski çevirileri başka hangi amaca hizmet eder?

⁹ İbranice ve Yunanca Kutsal Yazıların diğer dillere çevrilmesi uygun mu? Kutsal Kitap bunu onaylar mı? Kesinlikle evet. Tanrı eski İsrail hakkında şöyle demişti: “Ey milletler, O’nun halkıyla sevinin” (Tekr. 32:43). İsa da takipçilerine şu sözleri söyledi: “Krallığın bu iyi haberi, dünyanın her yerinde bütün milletlere şahitlik amacıyla duyurulacak ve son o zaman gelecek” (Mat. 24:14).Tüm bu sözlerin gerçekleşmesi için Kutsal Yazıların diğer dillere tercüme edilmesi şarttı. Kutsal Kitabın çevirisinin yapıldığı yaklaşık 2.400 yıllık döneme bakıldığında, Yehova’nın bu işi desteklediği görülür. Dahası, Kutsal Kitabın günümüze dek elyazmaları şeklinde varlığını koruyan eski çevirileri, İbranice Kutsal Yazıların metinsel açıdan son derece güvenilir olduğunu da doğrular.

EN ESKİ ÇEVİRİLER

10. Samiriye Pentatökü nedir? Bugün bizim için ne açıdan yararlıdır?

¹⁰ Samiriye Pentatökü. Samiriye Pentatöküb diye bilinen eski tarihli bir çeviri, isminden de anlaşıldığı gibi, İbranice Kutsal Yazıların yalnızca ilk beş kitabını içerir. Bu aslında İbranice metnin, eski İbrani yazısından türeyen Samiriye yazısına çevrilmiş halidir. Dolayısıyla bir transliterasyon, yani harf çevirisidir. Samiriye Pentatökü o döneme ait İbranice metin hakkında fikir vermesi açısından yararlıdır. Bu harf çevirisini yapan Samiriyeliler, MÖ 740’ta on kabilelik İsrail krallığının yıkılmasından sonra, Samiriye’de bırakılan İsrailoğulları ile o yöreye Asurlular tarafından getirilen insanların torunlarıydı. Samiriyeliler İsrailoğullarının sunduğu tapınmayla kendi put tanrılarına sundukları tapınmayı birleştiriyor ve sadece Kutsal Yazıların ilk beş kitabını kabul ediyordu. Bazı bilginler bu çevirinin MÖ ikinci yüzyıl gibi geç bir tarihte yapıldığını öne sürse de, çevirinin aslında MÖ dördüncü yüzyıl dolaylarında yapıldığı düşünülür. Bu harf çevirisi okunduğunda, metin aslında İbranice telaffuz edilmiş olurdu. Samiriye Pentatökü ile İbranice metin arasında yaklaşık 6.000 fark bulunsa da, bunların çoğu önemsiz ayrıntılardır. Bu metnin mevcut elyazması kopyalarından birkaçı MS 13. yüzyıldan daha eski bir tarihe aittir.

11. Targumlar nedir? Ne açıdan yararlıdırlar?

¹¹ Aramca Targumlar. Targum, Aramca “çeviri” ya da “yorumlama” anlamına gelen bir sözcüktür. Aramca, Nehemya’nın zamanından itibaren Pers İmparatorluğu topraklarında yaşayan Yahudiler arasında yaygın bir dil olmaya başladı. Bu yüzden de İbranice Kutsal Yazılar ancak Aramca tercümeleriyle birlikte okunduğunda anlaşılabiliyordu. Bu tercümelerin son hallerini MS beşinci yüzyıldan sonra aldıkları düşünülüyor. Bunlar İbranice metnin tam bir çevirisi değil, anlamı farklı şekilde ifade eden serbest çevirilerdir. Yine de metin hakkında bol bol aydınlatıcı bilgi sağlar ve anlaşılması zor bazı kısımların anlamının belirlenmesine yardım ederler.

12. Septuagint nedir? Neden çok önemli bir çeviridir?

¹² Yunanca Septuagint. İbranice Kutsal Yazıların eski çevirilerinin en önemlisi olan Yunanca Septuagint (“Yetmiş”), İbraniceden gerçek anlamda yapılan ilk çeviridir. Bu çeviri MÖ 280 yıllarında, geleneksel inanışa göre İskenderiye’deki (Mısır) 72 Yahudi bilgin tarafından yapıldı. Daha sonra her nasılsa bu çevirinin 70 kişi tarafından yapıldığı söylenmeye başladı ve çeviri Septuagint adını aldı. Çevirinin MÖ ikinci yüzyılda tamamlandığı anlaşılıyor. Yunanca konuşan Yahudiler Kutsal Yazılar metni olarak Septuagint’ten yararlandı. Bu çeviri İsa ve elçilerinin zamanına dek büyük ölçüde kullanıldı. Yunanca Kutsal Yazılarda, İbranice Kutsal Yazılardan yapılan 320 doğrudan alıntının çoğu ve muhtemelen toplam 890 alıntı ve gönderme Septuagint’e dayalıdır.

13. Septuagint’in hangi değerli fragmanları günümüze ulaşmıştır? Bunlar ne açıdan değerlidir?

¹³ Papirüs üzerine yazılmış ve bugün hâlâ incelenebilir durumda olan çok sayıda Septuagint fragmanı vardır. Bunlar İsa’nın ilk takipçilerinin yaşadığı döneme ait olduklarından değerlidir ve genellikle yalnızca birkaç ayet ya da bölüm içerseler de Septuagint çevirisine ışık tutarlar. Örneğin, Mısır’da bulunmuş olan Fouad 266 Papirüsü’nün MÖ birinci yüzyıla ait olduğu ortaya çıkmıştır. Bu papirüs Başlangıç ve Kanunun Tekrarı kitaplarından kısımlar içerir. Başlangıç fragmanlarında eksik parçalar olduğundan Tanrı’nın ismine rastlanmaz. Kanunun Tekrarı kitabındaysa bu isim, Yunanca metin içinde çeşitli yerlerde, klasik İbrani alfabesine ait karakterlerle (Tetragrammaton) görülür.c Diğer papirüsler MS dördüncü yüzyıla varan farklı tarihlere aittir; o yüzyılda elyazmalarında genellikle dana, kuzu ya da keçi derisinden yapılan, daha dayanıklı ve kaliteli bir parşömen olan vellum kullanılmaya başlandı.

14. (a) Origenes Septuagint hakkında neyi doğrular? (b) Septuagint’te ne zaman ve hangi değişiklikler yapıldı? (c) İsa’nın ilk takipçileri Septuagint’i kullanarak neyi bildirmiş olmalılar?

¹⁴ Origenes’in MS yaklaşık 245’te tamamlanan Heksapla’sındaki altı sütundan biri Septuagint’e ayrılmıştır ve burada da Tanrı’nın ismi Tetragrammaton şeklinde geçer. Origenes, Mezmur 2:2’yle ilgili yorumunda Septuagint’e değinerek şöyle yazmıştır: “En doğru elyazmalarında bu İSİM İbrani yazı karakterleriyle görülür; bunlar bugünkü İbranice [karakterler] değil, en eskileridir.”d Dolayısıyla, Septuagint’in eski bir tarihte değiştirildiği, Tetragrammaton yerine Kyrios (Rab) ve Theos (Tanrı) sözcükleri konulduğu yönünde sağlam deliller var. İsa’nın ilk takipçileri Tanrı’nın ismini içeren elyazmalarını kullandılar. Bu yüzden, onların hizmetleri sırasında Yahudi geleneğine uyarak bu ‘İSMİ’ telaffuz etmedikleri düşünülemez. Doğrudan Yunanca Septuagint’i kullanarak Yehova’nın ismini bildirmiş olmalılar.

15. Sayfa 314’teki çizelgeden faydalanarak Septuagint’in vellum ve deri üzerine yazılmış elyazmaları hakkında bazı ayrıntılar verin.

¹⁵ Yunanca Septuagint’in vellum ve deri üzerine yazılmış yüzlerce elyazması hâlâ varlığını sürdürmektedir. Bunlardan bazıları MS dördüncü yüzyılla dokuzuncu yüzyıl arasında hazırlanmıştır ve İbranice Kutsal Yazıların büyük kısmını içerdikleri için önemli belgelerdir. Bunlar, tamamıyla iri ve birbirinden ayrı büyük harflerle yazıldığından onsiyaller olarak da bilinir. Diğerleriyse minüsküller olarak bilinir, çünkü daha küçük ve elyazısı tarzında yazılmıştır. Minüskül harflerle bitişik yazılmış elyazmaları dokuzuncu yüzyıldan matbaanın icadına dek yaygın olarak kullanılıyordu. Yunanca Septuagint metni, dördüncü ve beşinci yüzyıla ait önemli onsiyal elyazmaları olan Sina Yazması, 1209 numaralı Vatikan Yazması ve İskenderiye Yazmasının hepsinde bazı küçük farklılıklarla bulunmaktadır.

16. Latince Vulgata nedir? Neden önemli bir çeviridir?

¹⁶ Latince Vulgata. Bu çeviri, bugün Batı Hıristiyanlığında kullanılan pek çok çevirinin hazırlanışında yararlı oldu. Birçok Katolik çevirmen, çeşitli dillere yaptığı çevirilerde bunu ana metin olarak kullandı. Peki Vulgata nasıl ortaya çıktı? Latince vulgatus sözcüğü “yaygın, popüler” anlamına gelir. Vulgata çevirisi ilk hazırlandığında o günün yaygın, popüler Latincesiyle yazılmıştı; böylece Batı Roma İmparatorluğu’nda yaşayan halk tarafından kolayca anlaşılabiliyordu. Tercümeyi yapan bilgin Hieronymus, bundan önce de Eski Latince Mezmurlar’ın gözden geçirilmiş iki baskısını Yunanca Septuagint ile karşılaştırmalı olarak hazırlamıştı. Bununla birlikte, Latince Vulgata’nın çevirisi doğrudan asıl dillerden, yani İbranice ve Yunanca elyazmalarından yapılmıştı; bir çevirinin çevirisi değildi. Hieronymus, İbraniceden Latinceye yaptığı tercüme üzerinde MS yaklaşık 390 ile 405 yılları arasında çalıştı. Eserine o zaman Septuagint kopyalarında bulunan apokrif kitapları da dahil ettiyse de, kanonik olanlarla olmayanları net olarak ayırdı.

İBRANİCE METİNLER

17. Soferim ya da yazıcılar kimlerdi? İsa onları neden azarladı?

¹⁷ Soferim (Soferler). Ezra’nın döneminden İsa’nın yaşadığı döneme dek İbranice Kutsal Yazıları çoğaltan kişilere yazıcılar, ya da Soferim dendi. Bu kişiler zamanla kendilerini metinde değişiklikler yapmakta özgür hissetmeye başladılar. Dolayısıyla, İsa bu sözde Kanun bekçilerini, aslında sahip olmadıkları yetkilere sahipmiş gibi davrandıkları için sert bir dille azarlamıştı (Mat. 23:2, 13).

18. Masoretler kimdi? İbranice metin üzerinde hangi önemli bilgilere yer verdiler?

¹⁸ Değişiklikleri Gösteren Masora. İsa’dan sonraki yüzyıllarda Soferim grubunun ardılı olan yazıcılar Masoretler olarak biliniyordu. Masoretler kendilerinden önceki dönemlerde Soferim denen yazıcıların yaptığı değişikliklere dikkat ederek, bunları sayfa kenarına ya da İbranice metnin sonuna kaydettiler. Sayfa kenarındaki bu notlara zamanla Masora adı verildi. Masora, Soferim grubunun metinde özel şekilde noktalar ya da çizgilerle işaretlediği 15 sözcük ya da sözcük grubunun listesini içerir. Bunlardan bazıları çeviriyi ya da anlamı etkilemez; fakat bazıları önemli ölçüde etkiler. Soferim grubu Yehova isminin telaffuzuyla ilgili batıl inançlardan kaynaklanan korkularına yenik düşmüş ve bu ismi 134 yerde Adonay (Rab), bazı yerlerde de Elohim (Tanrı) olarak değiştirmişti. Masora bu değişikliklerin listesini içerir. Metinde yapılan bazı düzeltmelerin de Soferim, yani ilk yazıcılar tarafından yapıldığı düşünülür. Masoradaki bir nota göre sayısı en az 18 olan bu düzeltmeler anlaşılan daha da çoktu. Bu metin düzeltmeleri asıl metindeki ifadenin Tanrı’ya ya da O’nun yerdeki temsilcilerine karşı saygısızlık içerdiği düşünülen ayetlerde yapıldı. Dolayısıyla bu düzeltmeler büyük olasılıkla iyi niyetle yapılmıştır.

19. İbranice sessiz harfli metin nedir? Bu metin kalıcı şeklini ne zaman aldı?

¹⁹ Sessiz Harfli Metin. İbrani alfabesi 22 sessiz harften oluşur ve içinde hiç sesli harf yoktur. Bu dil ilk kullanılmaya başlandığında, okuyucu dil hakkında sahip olduğu bilgiye dayanarak sesli harfleri aralara kendisi koymalıydı. İbrani yazısı kısaltmalı bir yazıya benziyordu. Bugün de bazı dillerde olduğu gibi Türkçede de yalnızca sessiz harflerin kullanıldığı birçok kısaltma bulunur. Örneğin, litre sözcüğünün kısaltması lt’dir. Benzer şekilde, İbrani dili de sadece sessiz harflerle yapılmış sözcüklerden oluşur. Dolayısıyla, sessiz harfli metinler dendiğinde, sesli harfleri içermeyen İbranice metinler kastedilir. İbranice elyazmalarının farklı metinleri bir süre daha elden ele dolaşsa da, sessiz harfli metin MS birinci ve ikinci yüzyıllarda son halini aldı. Daha önceki Soferim döneminden farklı olarak bundan sonra metinde değişiklik yapılmadı.

20. Masoretler İbranice metinle ilgili nasıl bir çalışma yaptılar?

²⁰ Masoretik Metin. MS ilk binyılın ikinci yarısında Masoretler (Geleneğin Ustaları) ses ve vurgu işaretlerinden oluşan bir sistem kurdu. Daha önceleri telaffuz, kuşaktan kuşağa sözlü gelenekle aktarılıyordu. Bu sistem, sesli harflerin okunması ve telaffuzu için yazılı bir yardım sağlamış oldu. Masoretler aktardıkları metinlerde herhangi bir değişiklik yapmamakla birlikte uygun gördüklerinde sayfa kenarlarına notlar (masora) aldılar. Metne müdahale etmemek için büyük bir özen gösterdiler. Ayrıca, Masorada metinde yanlış buldukları ifadelere dikkat çektiler ve gerekli gördükleri düzeltmeleri belirttiler.

21. Masoretik metin nedir?

²¹ İbranice sessiz harfli metne ses ve vurgu işaretlerinin eklenmesiyle ilgili gelişmelerde payı olan üç Masoret ekolü vardı: Babil, Filistin ve Taberiye ekolleri. Bugün Kutsal Kitabın İbranice baskılarında bulunan İbranice Kutsal Yazılar metni, Masoretik metin olarak bilinir ve Taberiye ekolünün sistemini kullanır. Bu sistem Celile Gölü’nün batı kıyısında bulunan Taberiye kentindeki Masoretler tarafından geliştirilmiştir.

22. Babil işaretleme sistemiyle yazılmış hangi elyazması günümüze dek ulaşmıştır? Bu eser Taberiye metniyle ne derece uyumludur?

²² Filistin ekolünde ses işaretleri sessiz harflerin üzerine konur. Günümüzde bu ekolü yansıtan çok az sayıda elyazmasının bulunması, bu sistemin yetersiz olması nedeniyle tercih edilmediğini gösterir. Babil ekolünde de benzer bir satırlarüstü sistem kullanılır; ses işaretleri harflerin üzerindedir. Babil işaretleme sisteminin uygulandığı bir elyazması, Rusya’da St. Petersburg Halk Kütüphanesi’nde korunan, MS 916’ya ait Petersburg Peygamberler Kodeksi’dir. Bu kodeks, sayfa kenarı notlarıyla birlikte İşaya, Yeremya, Hezekiel kitaplarını ve Hoşea’dan Malaki’ye kadar olan 12 kitabı içerir. Bilginler bu elyazmasını büyük bir merakla incelediler ve Taberiye metniyle karşılaştırdılar. Söz konusu elyazması, seslendirme için satırlarüstü sistemi kullansa da, sessiz harfli metniyle, ses işaretleriyle ve Masorasıyla Taberiye metninin tarzını yansıtıyordu. British Museum’da Babil ekolünü yansıtan Pentatök metninin bir kopyası bulunur. Bu metnin Taberiye metniyle temelde uyumlu olduğu görülür.

23. Lût Gölü yakınlarında İbranice elyazmalarıyla ilgili hangi önemli keşif yapıldı?

²³ Lût Gölü Ruloları. 1947 yılında İbranice elyazmaları tarihinde heyecanlı bir sayfa açıldı. Lût Gölü kıyısındaki Kumran (Nahal Kumran) yakınlarında bir mağarada İşaya tomarıyla birlikte Kutsal Kitaba ait olan ve olmayan başka rulolar bulundu. Kısa süre sonra, çok iyi korunmuş olan bu İşaya tomarının (1QIs^a) fotokopileri bilginlerin incelemesi için yayımlandı. Tomarın MÖ ikinci yüzyılın sonlarına ait olduğu düşünülüyor. İşaya’nın Masoretik metnini içeren mevcut elyazmalarının en eskisinden bin yıl daha eski, İbranice bir elyazması bulundu.e Bu gerçekten inanılmaz bir keşifti! Kumran’daki diğer mağaralar 170’ten fazla rulonun fragmanlarını dünyaya sundu; bunlar İbranice Kutsal Yazıların Ester dışındaki tüm kitaplarından kısımlar içeriyordu. Bu rulolarla ilgili çalışmalar sürüyor.

24. Bulunan elyazmaları Masoretik metinle ne derece uyumludur?

²⁴ Bir bilgin önemli bir Lût Gölü Rulosu olan Mezmurlar tomarında (11QPs^a) kayıtlı olan 119. Mezmur üzerine yaptığı inceleme sonucunda, bu mezmurun sözcükler açısından Masoretik metinle tam bir uyum içinde olduğunu söyledi. Profesör J. A. Sanders, Mezmurlar tomarı hakkında şunları belirtti: “[Farklılıkların] çoğu yazımla ilgilidir ve yalnızca eski İbranicenin telaffuzuyla ve benzer konularla ilgilenen bilginler açısından önem taşır.”f Bulunan diğer eski elyazmaları ile mevcut metinler arasında büyük farklılıklar yoktur. İşaya tomarı da, gramer yapısındaki ve imlasındaki bazı farklılıklara rağmen, öğretiler açısından bir farklılık içermez.

25. Buraya kadar hangi İbranice metinleri ele aldık? Bu metinleri incelemek bize hangi güvenceyi verir?

²⁵ Buraya kadar İbranice Kutsal Yazıların günümüze ne şekilde aktarıldığını ele aldık. Bunlardan başlıcaları Samiriye Pentatökü, Aramca Targumlar, Yunanca Septuagint, Taberiye İbranice metni, Filistin İbranice metni, Babil İbranice metni ve Lût Gölü Rulolarında bulunan İbranice metindir. Bu metinler üzerinde yapılan incelemeler ve karşılaştırmalar sonucunda şundan emin olabiliriz: İbranice Kutsal Yazılar, anlamı etkilemeyen ufak farklılıklar dışında, Tanrı’nın hizmetkârlarına kaleme aldırdığı ilk haliyle günümüze ulaşmıştır.

İBRANİCE ARITILMIŞ METİN

26. (a) İbranice metinler üzerinde yapılan karşılaştırmalı incelemeler ne zaman ilerleme gösterdi? Hangi kaynak metinler yayımlandı? (b) Ginsburg’un hazırladığı metni kimler kullandı?

²⁶ Jacob ben Hayyim’in 1524-1525 yıllarında yayımlamış olduğu İkinci Haham Kutsal Kitabı, 19. yüzyıla dek İbranice Kutsal Yazıların standart metni olarak kullanıldı. Bilginlerin İbranice metinler üzerindeki karşılaştırmalı incelemeleri 18. yüzyılda ilerleme göstermeye başladı. Benjamin Kennicott, Oxford’da 1776-1780 yıllarında, 600’ü aşkın elyazmasında bulduğu farklılıkları belgeleyen bir çalışma yayımladı. Sonra, İtalyan bilgin J. B. de Rossi, Parma’da 1784-1798 yıllarında, başka 731 elyazmasından derlediği farklılıkları yayımladı. Almanya’dan İbrani dili bilgini S. Baer de tüm bu çalışmalardan yararlanarak kaynak metin niteliğinde bir eser hazırladı. Daha sonraki yıllarda ise C. D. Ginsburg uzun süren bir çalışma sonucu, İbranice Kutsal Kitapla ilgili önemli bir kaynak metin hazırladı. Bu metin 1894’te basıldı ve 1926’da son kez gözden geçirildi. Joseph Rotherham 1902’de İngilizce The Emphasized Bible çevirisini hazırlarken bu metnin 1894 baskısını kullandı. Profesör Max L. Margolis ve arkadaşları da 1917’de İbranice Kutsal Yazıların bir çevirisini hazırlarken Ginsburg ve Baer’in çalışmalarından yararlandı.

27, 28. (a) Biblia Hebraica nedir? Zamanla nasıl geliştirilmiştir? (b) Yeni Dünya Çevirisi hazırlanırken bu metinden nasıl yararlanıldı?

²⁷ İbrani dili bilgini Rudolf Kittel, Biblia Hebraica yani “İbranice Kutsal Kitap” adını verdiği arıtılmış İbranice metnin ilk baskısını 1906’da Almanya’da yayımladı, sonra da ikinci baskısı yayımlandı. Kittel bu kitabında kapsamlı dipnotlara yer verdi. Bu dipnotlarda Masoretik metnin o zaman var olan çok sayıda İbranice elyazmasını karşılaştırdı. Kittel, ana metin olarak, genelde kabul gören Jacob ben Hayyim’in metnini kullandı. Daha sonra, MS 10. yüzyıl dolaylarında standart haline gelmiş çok daha eski ve üstün bir metin olan Ben Aşer Masoretik metinleri ortaya çıktı. Bunun üzerine Kittel, Biblia Hebraica’nın öncekilerden tamamen farklı üçüncü baskısını hazırlamaya başladı. Bu eser onun ölümünden sonra arkadaşları tarafından tamamlandı.

²⁸ Kittel’in Biblia Hebraica’sının 1951 ila 1955 yıllarında yayımlanan 7, 8 ve 9. baskıları, İngilizce Yeni Dünya Çevirisi’nin İbranice kısmı için kaynak metin olarak kullanıldı. Yeni Dünya Çevirisi’nin 1984 baskısında dipnotları güncellemek için, bu İbranice metnin 1977 tarihli yeni baskısından, yani Biblia Hebraica Stuttgartensia’dan yararlanıldı.

29. Biblia Hebraica’nın hangi özelliği Tanrı’nın isminin Kutsal Yazılardaki yerine geri konmasına katkıda bulundu?

²⁹ Kittel, İsa’dan önceki dönemlerde yaşayan yazıcıların birçok düzeltmesini içeren sayfa kenarı notları hazırlamıştı. Bu notlar, Yeni Dünya Çevirisi’nin doğru şekilde tercüme edilmesine ve Tanrı’nın ismi Yehova’nın metindeki yerine geri konmasına büyük katkıda bulundu. Dolayısıyla Kutsal Kitap alanında giderek daha kapsamlı yapılan akademik çalışmaların etkisi Yeni Dünya Çevirisi sayesinde okurlara kadar ulaştı.

30. Yeni Dünya Çevirisi’nin İbranice Kutsal Yazılar kısmının tercümesinde hangi kaynaklardan yararlanılmıştır? (308. sayfadaki şemaya bakın.)

³⁰ Bu bölümde Yehova’nın Şahitlerinin İbranice Kutsal Yazılar çevirisinde yararlandığı kaynaklar bir şema olarak verilmiştir. Bu şema, ana kaynak olarak kullanılan Biblia Hebraica’ya kadar İbranice metnin nasıl aktarıldığını kısaca gösteriyor. İkinci derecede başvuru kaynağı olan eserler beyaz kesik çizgilerle gösterilmiştir. Bu, Latince Vulgata ve Yunanca Septuagint gibi çevirilerin asıl metinlerine başvurulduğu anlamına gelmez. Tanrı ilhamı olan İbranice Yazıların asıl metinleri gibi, bu çevirilerin de asılları günümüzde mevcut değildir. Belirtilen bu kaynaklardan, bu metinlerin güvenilir kopyaları ya da eski saygın tercümeleri ve karşılaştırmalı yorumları aracılığıyla yararlanılmıştır. Yehova’nın Şahitlerinin Kutsal Kitap Çeviri Kurulu bu başvuru kaynaklarını kullanarak, Tanrı ilhamı olan İbranice Kutsal Yazıların yetkili kaynaklara dayanan güvenilir bir çevirisini hazırlayabilmiştir.

31. (a) Yeni Dünya Çevirisi’nin İbranice Kutsal Yazılar kısmı nasıl bir çalışmanın ürünüdür? (b) Bu çevirinin hangi olumlu sonuca yol açmasını ümit ediyoruz?

³¹ Gördüğümüz gibi Yeni Dünya Çevirisi’nin İbranice Kutsal Yazılar kısmı, Kutsal Kitap üzerine çağlar boyu yapılan çok uzun inceleme ve araştırmaların ürünüdür. Bu çeviri, sadık kişilerin doğru şekilde aktardığı metinlerle günümüze dek ulaşan Tanrı’nın yazılı Sözüdür. Etkileyici üslubu ve akıcılığıyla, Kutsal Kitap üzerine yapılacak ciddi bir incelemede kullanılabilecek, hem doğru hem de güvenilir bir çeviridir. Kullarıyla iletişim kuran Yehova’nın Sözü bugün de canlı ve güçlüdür (İbr. 4:12). Dileğimiz, dürüst yürekli insanların Tanrı’nın değerli Sözünü inceleyerek iman geliştirmeleri ve içinde bulunduğumuz bu çok önemli dönemde Yehova’nın isteğini yapmak üzere harekete geçmeleridir (2. Pet. 1:12, 13).

[Dipnotlar]

[Sayfa 313’deki çizelge]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

BAZI ÖNEMLİ PAPİRÜS ELYAZMALARI

İbranice Kutsal Yazılar

Elyazmasının Adı Nash Papirüsü

Tarih MÖ 2. ya da 1. yy.

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Cambridge (İngiltere)

Elyazmasının Adı Rylands 458

Simge 957

Tarih MÖ 2. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Manchester (İngiltere)

Genel İçeriği Kanunun Tekrarı 23-28. böl.’den fragmanlar

Elyazmasının Adı Fouad 266

Tarih MÖ 1. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Kahire (Mısır)

Genel İçeriği Başlangıç ve Kanunun Tekrarı’ndan kısımlar

Tekr. 18:5; Elçi. 3:22; Ek 1C

Elyazmasının Adı Lût Gölü Levioğulları Tomarı

Simge 4Q LXX Lev^b

Tarih MÖ 1. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Kudüs (İsrail)

Genel İçeriği Levioğulları’ndan fragmanlar

Lev. 3:12; 4:27

Elyazmasının Adı Chester Beatty 6

Simge 963

Tarih MS 2. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda) ve Ann Arbor, Mich. (ABD)

Genel İçeriği Sayılar ve Kanunun Tekrarı’ndan kısımlar

Elyazmasının Adı Chester Beatty 9, 10

Simge 967/968

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda) ve Princeton, N.J. (ABD)

Genel İçeriği Hezekiel, Daniel ve Ester’den kısımlar

Yunanca Kutsal Yazılar

Elyazmasının Adı Oxyrhynkhos 2

Simge P¹

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Philadelphia, Pa. (ABD)

Genel İçeriği Mat. 1:1-9, 12, 14-20

Elyazmasının Adı Oxyrhynkhos 1228

Simge P²²

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Glasgow (İskoçya)

Genel İçeriği Yuhanna 15, 16. bölümden fragmanlar

Elyazmasının Adı Michigan 1570

Simge P³⁷

Tarih MS. 3./4. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Ann Arbor, Mich. (ABD)

Genel İçeriği Mat. 26:19-52

Elyazmasının Adı Chester Beatty 1

Simge P⁴⁵

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda); Viyana (Avusturya)

Luka 10:42; Yuhn. 10:18

Elyazmasının Adı Chester Beatty 2

Simge P⁴⁶

Tarih MS y. 200

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda); Ann Arbor, Mich. (ABD)

Genel İçeriği Pavlus’un dokuz mektubu

Rom. 8:23, 28; 1. Kor. 2:16

Elyazmasının Adı Chester Beatty 3

Simge P⁴⁷

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Dublin (İrlanda)

Genel İçeriği Vah. 9:10–17:2

Vah. 13:18; 15:3

Elyazmasının Adı Rylands 457

Simge P⁵²

Tarih MS y. 125

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Manchester (İngiltere)

Genel İçeriği Yuhn. 18:31-33, 37, 38

Elyazmasının Adı Bodmer 2

Simge P⁶⁶

Tarih MS y. 200

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Cenevre (İsviçre)

Genel İçeriği Yuhanna’nın büyük kısmı

Yuhn. 1:18; 19:39

Elyazmasının Adı Bodmer 7, 8

Simge P⁷²

Tarih MS 3./4. yy.

Dil Yunanca

Genel İçeriği Yahuda, 1. Petrus ve 2. Petrus

Elyazmasının Adı Bodmer 14, 15

Simge P⁷⁵

Tarih MS 3. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Cenevre (İsviçre)

Genel İçeriği Luka ve Yuhanna’nın büyük kısmı

Luka 8:26; Yuhn. 1:18

[Sayfa 314’deki çizelge]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

BAZI ÖNEMLİ VELLUM VE DERİ ELYAZMALARI

İbranice Kutsal Yazılar (İbrani Dilinde)

Elyazmasının Adı Halep Kodeksi

Simge Al

Tarih MS 930

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Önceleri Halep’te (Suriye) Şimdi İsrail’de

Yeşu 21:37

Elyazmasının Adı British Museum Kodeksi Or4445

Tarih MS 10. yy.

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Londra (İngiltere)

Genel İçeriği Pentatök’ün büyük kısmı

Elyazmasının Adı Kahire Karai Kodeksi

Simge Ca

Tarih MS 895

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Kahire (Mısır)

Genel İçeriği İlk dönemdeki ve sonraki peygamberler

Yeşu 21:37; 2. Sam. 8:3

Elyazmasının Adı Leningrad Kodeksi

Simge 19^A

Tarih MS 1008

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer St. Petersburg (Rusya)

Genel İçeriği İbranice Kutsal Yazılar

Yeşu 21:37; 2. Sam. 8:3; w05 15/7 s. 13

Elyazmasının Adı Petersburg Peygamberler Kodeksi

Simge B 3

Tarih MS 916

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer St. Petersburg (Rusya)

Genel İçeriği Sonraki Peygamberler

ek 2B

Elyazmasının Adı Lût Gölü Birinci İşaya Tomarı

Simge 1QIs^a

Tarih MÖ 2. yy sonu

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Kudüs (İsrail)

Genel İçeriği İşaya

İşa. 11:1; 18:2; 41:29

Elyazmasının Adı Lût Gölü Mezmurlar Tomarı

Simge 11QPs^a

Tarih MS 1. yy

Dil İbranice

Şu Anda Bulunduğu Yer Kudüs (İsrail)

Septuagint ve Yunanca Kutsal Yazılar

Elyazmasının Adı Sina

Simge 01( א)

Tarih MS 4. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Londra (İngiltere)

1. Tar. 12:19; Yuhn 5:2; 2. Kor. 12:4

Elyazmasının Adı İskenderiye

Simge A (02)

Tarih MS 5. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Londra (İngiltere)

Elyazmasının Adı Vatikan 1209

Simge B (03)

Tarih MS 4. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Roma’daki Vatikan Kütüphanesi (İtalya)

Mar. 6:14; Yuhn. 1:18; 7:53–8:11

Elyazmasının Adı Ephraemi Syri reskriptus

Simge C (04)

Tarih MS 5. yy.

Dil Yunanca

Şu Anda Bulunduğu Yer Paris (Fransa)

Elçi. 9:12; Rom. 8:23, 28, 34

Elyazmasının Adı Kodeks Bezae Cantabrigiensis

Simge D^ea (05)

Tarih MS 5. yy.

Dil Yunanca-Latince

Şu Anda Bulunduğu Yer Cambridge (İngiltere)

Elyazmasının Adı Kodeks Claromontanus

Simge D^P (06)

Tarih MS. 6. yy.

Dil Yunanca-Latince

Şu Anda Bulunduğu Yer Paris (Fransa)

Genel İçeriği Pavlus’un Mektupları (İbraniler dahil)

[Sayfa 308’deki şema]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Yeni Dünya Çevirisi’nin Kaynak Metinleri​—İbranice Kutsal Yazılar

İbranice Asıl Metin ve İlk Kopyalar

Aramca Targumlar

Lût Gölü Ruloları

Samiriye Pentatökü

Yunanca Septuagint

Eski Latince

Kıptice, Etiyopya dili, Ermenice

İbranice Sessiz Harfli Metin

Latince Vulgata

Yunanca Çeviriler—Aquila, Theodotion, Symmachus

Süryanice Peşitta

Masoretik Metin

Kahire Kodeksi

Petersburg Peygamberler Kodeksi

Halep Kodeksi

Ginsburg İbranice Metni

Leningrad B 19A Kodeksi

Yeni Dünya Çevirisi

İbranice Kutsal Yazıların İngilizceye ve İngilizceden Diğer Çağdaş Dillere Çevirisi

[Sayfa 309’deki şema]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Yeni Dünya Çevirisi’nin Kaynak Metinleri​—Yunanca Kutsal Yazılar

Yunanca Asıl Metin ve İlk Kopyalar

Ermenice Çeviri

Kıptice Çeviriler

Eski Latince

Latince Vulgata

Yunanca Minüskül Elyazmaları

Erasmus Metni

Stephanus Metni

Textus Receptus

Griesbach Yunanca Metni

Emphatic Diaglott

Westcott ve Hort’un Yunanca Metni

Bover’ın Yunanca Metni

Merk Yunanca Metni

Nestle-Aland’ın Yunanca Metni

Birleşik Kitabı Mukaddes Şirketleri Yunanca Metni

Yeni Dünya Çevirisi

Yunanca Kutsal Yazıların İngilizceye ve İngilizceden Diğer Çağdaş Dillere Çevirisi