Kutsal Kitaptaki Sırası 21—Vaiz
Yazarı: Süleyman
Yazıldığı Yer: Yeruşalim
Tamamlanma Tarihi: MÖ 1000 öncesi
1. Vaiz kitabı hangi önemli amaçla yazıldı?
VAİZ kitabı önemli bir amaçla yazıldı. Süleyman, kendini Tanrı’ya adamış bir toplumun lideri olarak, ulusun bu adağa sadık kalmasını sağlamakla sorumluydu. O, Vaiz kitabındaki hikmetli öğütler aracılığıyla bu sorumluluğunu yerine getirmeye çalıştı.
2. Kitabın İbranice adı ne anlama gelir?
2 Vaiz 1:1 ayetinin İbranicesinde yazar kendini tanıtırken “toplayan” anlamındaki kohelet sözcüğünü kullanır, dolayısıyla kitaba Kohelet ismi verilmiştir. Yunanca Septuagint çevirisinde ise kitabın adı, “bir topluluğun, cemaatin ferdi” anlamına gelen Ekklesiastes’tir. Bazılarına göre bu sözcük cemaat önünde dini eğitim ya da öğütler veren kişiye, yani vaize de atfeder. Türkçede de “vaiz” sözcüğü kullanılmıştır. Ancak “toplayan” anlamındaki İbranice isim (kohelet) bundan daha geniş bir anlam taşır, ayrıca Süleyman’ın kitabı yazma amacını belirtir.
3. Süleyman neden “toplayan” olarak adlandırılmıştır?
3 Kral Süleyman neden “toplayan” olarak adlandırılmıştır? O, halkı İsrailoğullarını ve aralarında yaşayan yabancıları, misafirleri bir araya toplamıştır. Onları Tanrısı Yehova’ya tapınmaları için bir araya getirmiştir. İlk olarak Yeruşalim’de Yehova’ya bir mabet inşa etmiş ve adama töreninde herkesi ibadet etmek için bir araya toplamıştı (1. Kral. 8:1). Şimdi de Vaiz kitabı aracılığıyla halkını anlamlı işler için bir araya getirmeye ve bu dünyaya özgü boş, yararsız işlerden uzak tutmaya çalışıyordu (Vaiz 12:8-10).
4. Vaiz kitabının yazarının Süleyman olduğunu gösteren nedir?
4 Kitapta Süleyman’ın adı özel olarak belirtilmese de bazı ayetlerden yazarın o olduğu açıktır. Vaiz kendisini “Davut oğlu” olarak tanıtır ve ‘Yeruşalim’de İsrail kralı olduğunu’ söyler (1:1, 12). Bu sözler ancak Süleyman için geçerli olabilir, çünkü onun Yeruşalim’deki ardılları tüm İsrail’in değil sadece Yahuda’nın kralıydı. Ayrıca vaiz şöyle der: “Hikmetimi Yeruşalim’de benden önce yaşamış herkesten çok daha fazla artırdım, yüreğim engin bir bilgi ve hikmet gördü” (1:16). Bu sözler de Süleyman’ı anlatır. Vaiz 12:9’da yazar ‘her şeyi etraflıca düşünüp araştırdığını, böylece birçok özdeyiş derlediğini’ söyler. Kral Süleyman da 3.000 özdeyiş söylemişti (1. Kral. 4:32). Bunun yanı sıra Vaiz 2:4-9 yazarın inşa projelerinden, kurduğu bağlar, bahçeler, parklar ve sulama sisteminden; hizmetkâr ve hizmetçiler edindiğinden; gümüş ve altın biriktirdiğinden ve diğer başarılarından söz eder. Bütün bunlar Süleyman’ın yaptığı şeylerdi. Süleyman’ın hikmetini ve zenginliğini gören Seba kraliçesi “Bana anlatılanlar bunların yarısı bile değilmiş!” demişti (1. Kral. 10:7).
5. Vaiz nerede ve ne zaman yazılmış olmalıdır?
5 Vaizin “Yeruşalim’de” kral olduğunu belirten sözler kitabın orada yazıldığını gösterir. Süleyman kitabı 40 yıllık saltanatı sırasında, kitapta sayılan çeşitli işleri yaptıktan sonra, fakat putperestliğe henüz sapmamışken yazmış olmalıdır. Dolayısıyla kitabın tamamlanma tarihi muhtemelen MÖ 1000 öncesidir. Süleyman o zamana dek bu dünyaya özgü uğraşlar ve maddi şeyler elde etme çabası hakkında epey bilgi edinmiş olmalıydı. O sırada hâlâ Tanrı’nın onayına sahipti ve O’nun ilhamıyla yazıyordu.
6. (a) Vaiz’in Tanrı ilhamı bir kitap olduğu konusunda neden itirazlar var? (b) Bunlara nasıl cevap verilebilir?
6 Vaiz kitabının “Tanrı ilhamı” olduğundan nasıl emin olabiliriz? Tanrı’nın ismi Yehova kitapta bir kez bile geçmediğinden bazıları buna itiraz ediyor. Oysa kitapta hakiki tapınmanın açıkça desteklendiği ve İbranicede tek gerçek Tanrı’ya atfeden ha Elohim ifadesinin tekrar tekrar geçtiği görülür. Diğer bir itiraz nedeni de, Kutsal Yazıların diğer kitaplarında Vaiz’den alıntı yapılmamış olmasıdır. Ancak kitaptaki öğretiler ve ilkeler Kutsal Yazıların diğer kısımlarıyla tamamen uyumludur. Bir kaynakta şöyle deniyor: “Hem Yahudiler hem de Hıristiyan Kilisesi, Kohelet, yani Vaiz isimli kitabı Mutlak Güce Sahip Tanrı’nın ilhamıyla yazılmış kabul eder ve kutsal kanonun bir parçası olarak görür” (Clarke’s Commentary, Cilt III, sayfa 799).
7. Süleyman neden Vaiz kitabını yazmaya yeterli durumdaydı?
7 Bilgin olarak kabul edilen Kutsal Kitap eleştirmenleri, Vaiz’in Süleyman tarafından yazılmadığını ve Kutsal Yazıların bir kısmı olmadığını iddia ediyor. Gerekçe olarak da kitabın dilinin ve felsefesinin daha sonraki bir dönemi yansıttığını söylüyorlar. Fakat onlar Süleyman’ın uluslararası ticaret ve sanayi alanındaki girişimlerini, başka ülkelerden saygın ziyaretçileri olduğu ve dış dünyayla başka yollarla da temas kurduğu gerçeğini ve bu sayede edindiği bilgi birikimini göz ardı ediyor (1. Kral. 4:30, 34; 9:26-28; 10:1, 23, 24). Örneğin bir kaynakta şöyle okuyoruz: “Büyük İbrani kralın günlük uğraşları ve hobileri onu sıradan bir İbraniden çok farklı bir yaşam, düşünce ve dil düzeyine taşımış olmalı” (Bible Commentary, F. C. Cook, Cilt IV, sayfa 622).
8. Vaiz’in Kutsal Metinler dizisinin bir kısmı olduğunu gösteren en güçlü kanıt nedir?
8 Vaiz’in kanonik, yani Kutsal Metinler dizisinin bir kısmı olduğunu görmek için Kutsal Kitap dışı kanıtlara gerçekten ihtiyaç var mı? Kitap üzerinde yapılan bir inceleme hem kendi içindeki hem de Kutsal Yazıların diğer kısımlarıyla arasındaki uyumu ortaya koyar.
VAİZ KİTABININ İÇERİĞİ
9. Vaiz insanın işleri hakkında hangi sonuca varır?
9 Hayattaki uğraşların boşluğu (1:1–3:22). Kitabın teması giriş kısmındaki şu sözlerde görülebilir: “‘Boşlar boşu!’ diyor vaiz, ‘Boşlar boşu! Her şey boş!’” (1:2). Peki insanın didinip emek verdiği onca işten ne kazancı var? Bir nesil geliyor bir nesil gidiyor, doğadaki çevrimler sürüyor, fakat “güneş altında yeni bir şey yok” (1:3, 9). Vaiz’in tüm amacı, insana dert kaynağı olan işlerdeki hikmeti araştırıp bulmaktır. Fakat hikmetin, akılsızlığın, başarının, emeğin, yeme içmenin, her şeyin “boş, rüzgârı kovalamaktan farksız” olduğunu görür. Dertler ve maddiyatçı uğraşlarla dolu ‘hayattan nefret eder’ (1:14; 2:11, 17).
10. (a) Tanrı’nın armağanı nedir? (b) Günahkâr insanları hangi son beklemektedir?
10 Her şeyin bir zamanı vardır, evet Tanrı ‘her şeyi vaktinde ve güzel yapmıştır.’ O yarattığı varlıkların yeryüzünde yaşamdan zevk almasını ister. Vaiz şöyle der: “Anladım ki, insan için yaşamı boyunca iyilik etmekten ve sevinçli olmaktan daha güzel bir şey yok. Her insan yesin, içsin, harcadığı tüm emeğin keyfini çıkarsın. Bu Tanrı’nın armağanıdır” (3:1, 11-13). Ancak ne yazık ki günahkâr insanların sonu hayvanlarınkiyle aynıdır. “Biri nasıl ölüyorsa, öbürü de öyle ölüyor; hepsinde aynı ruh var, dolayısıyla insanın hayvana üstünlüğü yok, her şey boş” (3:19).
11. Vaiz Tanrı’dan korkan kişilere hangi hikmetli öğütleri verir?
11 Tanrı’dan korkan kişilere hikmetli öğütler (4:1–7:29). Süleyman ölmüş olanları mutlu sayar, çünkü onlar ‘güneş altında yapılan onca baskıdan’ kurtulmuştur (4:1, 2). Sonra boş ve korkunç işlerden söz eder. Ayrıca ‘iki kişinin bir kişiden iyi’ olduğunu ve ‘üç kat ipin kolay kopmayacağını’ söyler (4:9, 12). İbadet için bir araya toplanan halka şöyle öğüt verir: “Tanrı’nın evine gittiğinde attığın adıma dikkat et; . . . . dinlemek için yaklaş.” Tanrı’nın önünde söz söylemekte aceleci olmamayı, ‘az konuşmayı’ ve adakları yerine getirmeyi tembihler (5:1, 2, 4). “Tanrı’dan kork” der. Yoksullar ezildiğinde unutulmamalıdır ki ‘üst konumda olanın üstünde, onu gözleyen biri vardır, herkesin üzerinde daha yüksek olanlar vardır’ (5:7, 8). Vaiz işçinin uykusunun tatlı olduğunu, zenginin ise kaygıları yüzünden uykusunun kaçtığını söyler. İnsan dünyaya çıplak gelmiştir, çalışıp didinerek elde ettiği hiçbir şeyi ölürken yanında götüremez (5:12, 15).
12. (a) Hayatla ilgili ciddi meseleler hakkında hangi öğüt verilir? (b) Hikmet hangi yönden paradan üstündür?
12 İnsan zenginlik ve itibar kazanabilir; fakat mutluluk tatmadıysa “iki kere bin yıl” yaşasa bile ne yararı olur? (6:6). “Şenlik evinde” akılsızlarla arkadaşlık etmek yerine, hayatla ilgili ciddi meseleler ve ölüm üzerinde düşünmek gerekir. “Akılsızın gülüşü kazan altındaki çalıların çatırtısına benzer”, dolayısıyla hikmetliden azar işitmek daha iyidir (7:4, 6). Hikmet yararlıdır; “Çünkü hikmet bir korunaktır, aynı şekilde para da korunaktır; bilginin üstünlüğü ise şudur: Hikmetle birlikte sahibini yaşatır” (7:12). Öyleyse insanlar neden bu kadar kötü bir yaşam sürmektedir? Çünkü “Tanrı insanı doğru yarattı, ancak onlar farklı yollara yöneldiler” (7:29).
13. (a) Vaiz hangi tembihte bulunur? (b) İnsanın sonunda gideceği yer hakkında ne söyler?
13 Herkesin sonu bir (8:1–9:12). Vaiz “Kralın emrine uy” diye tembihler. Bununla birlikte kötü işin cezası hemen verilmediğinden ‘insanın yüreğinin kötülük yapmaya daha da kararlı’ hale geldiğini söyler (8:2, 11). Sevinçten övgüyle söz eder. Fakat insanın yüreğine dert olan bir şey daha vardır: Herkesi aynı son, yani ölüm beklemektedir. “Yaşayanlar öleceklerinin farkındadır; ölüler ise hiçbir şeyin farkında değildir . . . . El attığın her işi var gücünle yap, çünkü gideceğin ölüler diyarında iş, tasarı, bilgi ve hikmet yoktur” (9:5, 10).
14. (a) Vaiz başka hangi hikmetli öğütleri verir? (b) Vardığı sonuç nedir?
14 Hikmet ve insanın yükümlülüğü (9:13–12:14). Vaiz ‘akılsızların yüksek makamlara getirilmesi’ gibi, hayattaki başka kötü şeylerden de söz eder (10:6). Ayrıca pek çok hikmetli özdeyiş söyler; gerçek hikmete kulak verilmediği sürece ‘gençliğin de, hayatın baharının da boş’ olduğunu belirtir (11:10). “Yüce Yaratıcını gençlik günlerinde hatırla” der (12:1). Aksi halde kişi yaşlanıp toprağa dönecek ve vaizin şu sözlerinin doğruluğunu bizzat görecektir: “Boşlar boşu! . . . . Her şey boş.” Vaiz halka sürekli bilgi verip öğretmektedir, çünkü “Hikmetlilerin sözleri üvendire gibidir”, insanı doğru işler yapmaya teşvik eder. Ardından vaiz dünyanın hikmeti hakkında şu uyarıda bulunur: “Kitaplar yazmanın sonu yoktur; ve onlara fazlasıyla dalmak bedeni yorar.” Sonra boş uğraşlar ve hikmet hakkında söylediklerini özetleyerek kitaba şöyle son verir: “Söylenecek her şey söylendi, sonuç şu: Tanrı’dan kork, O’nun emirlerini tut. Çünkü insanın tüm yükümlülüğü budur. Çünkü Tanrı her işi, her gizli şeyi yargılayacak, iyi ya da kötü olduğuna dair hüküm verecek” (12:8-14).
KİTABIN YARARLARI
15. Süleyman anlamlı işleri insana dert getiren uğraşlardan nasıl ayrı tuttu?
15 Vaiz karamsar bir kitap değildir; tersine, Tanrı’dan gelen hikmetin parıltısıyla içimizi aydınlatır. Süleyman boş olarak nitelediği pek çok başarısını sayarken, bunlara Yehova için Yeruşalim’de Moriya Dağı’nda inşa ettiği mabedi veya hakiki tapınmayı dahil etmez. Tanrı’dan gelen yaşam armağanından da boş bir şey olarak söz etmez; aksine, bu armağanın amacının insanın sevinçli olması ve iyilik etmesi olduğunu belirtir (3:12, 13; 5:18-20; 8:15). Tanrı’yı hesaba katmayan uğraşlar insana dert getirir. Bir baba oğlu için servet biriktirebilir, fakat bir felaket hepsini yok ettiğinde geriye hiçbir şey kalmaz. Ruhi hazineler biriktirmek çok daha iyidir, çünkü bu kalıcı bir mirastır. Çok şeye sahip olmak, fakat bunlardan zevk alamamak da kötü bir derttir. Zengin insan öldüğünde “hiçbir şeyi yanında götürmez” (5:13-15; 6:1, 2).
16. Vaiz kitabı ile İsa’nın öğretileri arasında nasıl bir uyum vardır?
16 İsa Mesih Matta 12:42’de kendisinden “Süleyman’dan daha büyük biri” diye söz etti. Süleyman İsa’yı temsil ettiğine göre, onun Vaiz’deki sözleri ile İsa’nın öğretileri uyumlu mudur? Evet, aralarında pek çok paralellik vardır. Örneğin İsa, Tanrı’nın yaptığı işlerin muazzam kapsamına dikkat çekerek şöyle demiştir: “Babam bugüne dek hep çalıştı; ben de çalışıyorum” (Yuhn. 5:17). Süleyman da Tanrı’nın işlerine değinerek şöyle der: “Tanrı’nın yaptığı tüm işleri gördüm, insanoğlu güneş altında yapılan işleri anlayamaz; ne kadar uğraşıp didinse de bunu yapamaz. İnsanlar bunu kavrayacak kadar hikmetli olduklarını söyleseler de anlayamazlar” (Vaiz 8:17).
17. İsa’nın ve Süleyman’ın sözleri arasında başka hangi paralellikler var?
17 Hem İsa hem de Süleyman, Yehova’ya tapınanları bir araya gelmeye teşvik etmiştir (Vaiz 4:9-12; 5:1; Mat. 18:20). İsa’nın “bu ortamın sonu” ve “milletlerin dönemi” hakkında söyledikleri, Süleyman’ın şu sözüyle uyum içindedir: “Her şeyin bir zamanı, gökler altında her işin bir vakti var” (Vaiz 3:1; Mat. 24:3; Luka 21:24).
18. Süleyman gibi İsa ile öğrencileri de hangi konularda uyarılarda bulundular?
18 Hepsinden önemlisi, Süleyman gibi İsa ile öğrencileri de maddiyatçılık tuzağına karşı uyarıda bulunurlar. Süleyman hikmetin korunak olduğunu söyler, çünkü hikmet “sahibini yaşatır.” İsa da şöyle demiştir: “Tanrı’nın krallığına ve O’nun istediği doğruluğa yaşamınızda daima ilk yeri verin; o zaman tüm bu şeyler de size verilecektir” (Mat. 6:33; Vaiz 7:12). Vaiz 5:10’da şöyle okuruz: “Gümüşe düşkün olan gümüşe, servete düşkün olan da kazanca doymaz. Bu da boş.” Buna çok benzer bir öğüdü Pavlus 1. Timoteos 6:6-19’da verir ve “Her türlü zararlı şeyin bir kökü de para sevgisidir” der. Vaiz ile Kutsal Yazıların diğer kitapları arasında başka paralellikler de vardır (Vaiz 3:17—Elçi. 17:31; Vaiz 4:1—Yak. 5:4; Vaiz 5:1, 2—Yak. 1:19; Vaiz 6:12—Yak. 4:14; Vaiz 7:20—Rom. 3:23; Vaiz 8:17—Rom. 11:33).
19. Yehova’ya tapınmak üzere toplananların arasında olursak bizi nasıl bir gelecek bekliyor?
19 Süleyman’ın soyundan gelen ve Tanrı’nın sevgili Oğlu olan İsa Mesih’in yönetimindeki Krallık, yeryüzünde yeni bir toplum oluşturacak (Vah. 21:1-5). Süleyman’ın kendi halkına rehberlik sağlamak için yazdıkları, onun temsil ettiği Mesih İsa’nın yönetimindeki Tanrı’nın Krallığına ümit bağlayan herkes için çok önemlidir. Krallığın yönetiminde tüm insanlık vaizin dile getirdiği aynı hikmetli ilkelere göre yaşayacak ve Tanrı’nın verdiği yaşam armağanından sonsuza dek sevinç duyacak. Gelecekte, yaşama zevkini tam olarak tadabilmek için şimdi Yehova’ya tapınmak üzere toplananların arasında olmalıyız (Vaiz 3:12, 13; 12:13, 14).