Kutsal Yazılar Hakkında Aydınlatıcı Bilgiler

Konu 3​—Olayların Tarihlendirilmesi

Kutsal Kitabın yazıldığı dönemlerde zamanın hesaplanması, hem İbranice hem de Yunanca Kutsal Yazılarda kayıtlı önemli olayların tarihlendirilmesi.

 1. (a) Yehova’nın yaptığı işlerde mükemmel bir zamanlama olduğunu gösteren nedir? (b) Kutsal Kitap kronolojisini anlamak konusunda nasıl gelişmeler olmuştur?

DANİEL’E verilen “kuzey kralı” ve “güney kralı” ile ilgili görüntüde, Yehova’nın meleği “belirlenen zaman” ya da “belirlenmiş dönem” ifadelerini kullandı (Dan. 11:6, 27, 29, 35). Kutsal Yazıların başka birçok ayetinde gördüğümüz gibi, amaçlarını tam zamanında yerine getiren Yehova’nın işlerinde mükemmel bir zamanlama vardır (Luka 21:24; 1. Sel. 5:1, 2). O Sözü olan Kutsal Kitapta, önemli olayların gerçekleştiği zamanı saptamamıza yardım eden bazı işaretler vermiştir. Kutsal Kitap kronolojisini anlamak konusunda günümüzde birçok gelişme olmuştur. Arkeologların ve başka uzmanların araştırmaları aydınlatıcı bilgiler sağlamaktadır. Bu sayede Kutsal Kitaptaki birçok önemli olayın zamanı saptanabiliyor (Özd. 4:18).

 2. Hesaplama yaparken sıra sayılarının kullanımıyla ilgili bir örnek verin.

² Sıra Sayıları ve Sayma Sayıları. Önceki bölümün 24 ve 25. paragraflarında, sayma sayılarıyla sıra sayıları arasında bir fark olduğunu gördük. Kutsal Kitapta sözü edilen dönemlerin uzunluğunu hesaplarken bunu aklımızda tutmalıyız. Örneğin, “Yahuda kralı Yehoyakin’in sürgünlüğünün otuz yedinci yılında” ifadesinde geçen “otuz yedinci” terimi bir sıra sayısıdır. Burada 36 tam yıl ve sonra ne kadar zaman geçmişse o kadar gün, hafta veya ay kastedilir (Yer. 52:31).

 3. (a) Kutsal Kitapta yer alan tarihleri belirlemeye hangi resmi kayıtlar yardım eder? (b) Saltanat yılı ve tahta çıkış yılı nedir?

³ Tahta Çıkış ve Saltanat Yılları. Kutsal Kitap, hem Yahuda ve İsrail yönetimlerinin resmi kayıtlarından, hem de Babil ve Pers hükümdarlıklarının devlet işlerinden söz eder. Bu dört krallığın resmi kronolojisi, kralların saltanat dönemleri esas alınarak titizlikle kayda alınmış ve aynı kayıt sistemi Kutsal Kitapta da kullanılmıştır. Kutsal Kitap çoğu kez alıntıladığı kaynağın adını verir; örneğin “Süleyman’ın tarih kitabı” (1. Kral. 11:41). Bir kralın saltanat dönemi, tahta çıktığı gün başlar ve tüm saltanat yıllarını kapsardı. Saltanat yılları ise resmen kral olduğu yıllardı ve bir saltanat yılı genellikle nisandan nisana, yani ilkbahardan ilkbahara sürerdi. Kral tahta geçince, gelecek baharın nisanına kadar geçen aylar boyunca önceki kralın saltanat dönemini doldururdu; bu kısa döneme de onun tahta çıkış yılı denirdi. Fakat onun resmi saltanat yılı gelecek nisanın 1’inde başlardı.

 4. Kutsal Kitap kronolojisinin saltanat yıllarına göre nasıl hesaplanabileceğini gösterin.

⁴ Örnek olarak Süleyman’ın durumunu ele alalım. Anlaşılan o, MÖ 1037 Nisan’ından önce, Davut hâlâ hayattayken saltanat sürmeye başladı. Kısa bir süre sonra Davut öldü (1. Kral. 1:39, 40; 2:10). Fakat Davut’un son saltanat yılı, ölümünden MÖ 1037’nin ilkbaharına kadar devam etti ve bu süre onun 40 yıllık yönetimi içinde sayıldı. Süleyman’ın saltanatının başladığı günden MÖ 1037’nin ilkbaharına kadar geçen bir yıldan kısa dönemden, onun tahta çıkış yılı olarak söz edilir. Fakat Süleyman o sırada babasının saltanat dönemini doldurmakta olduğundan, bu süre onun saltanat yılı olarak sayılmaz. Bu nedenle Süleyman’ın ilk saltanat yılı ancak MÖ 1037 yılının Nisan ayında başlayabildi (1. Kral. 2:12). Sonuç olarak, Süleyman’ın krallık yönetiminin uzunluğu tam 40 saltanat yılı olarak hesaplandı (1. Kral. 11:42). Kutsal Kitap kronolojisi, ancak saltanat yılı ile tahta çıkış yılı arasındaki fark göz önünde tutulursa doğru şekilde hesaplanabilir.a

ÂDEM’İN YARATILDIĞI TARİHE DOĞRU HESAPLAMA

 5. Yeruşalim’de pak tapınmanın yeniden başladığı tarih nasıl saptanabilir?

⁵ Kilit Tarihten Başlayarak. Âdem’in yaratıldığı tarihi hesaplamak için, Koreş’in Babil’i fethettiği MÖ 539 yılı kilit tarih olarak kabul edilir.b Koreş, saltanatının ilk yılında, yani MÖ 537’nin ilkbaharından önce Yahudilerin serbest bırakılması için ferman çıkardı. Ezra 3:1’de, İsrailoğullarının yedinci ay olan tişri’de (eylül-ekim) Yeruşalim’e dönmüş olduğu kayıtlıdır. O halde, Yeruşalim’de pak tapınmanın yeniden başladığı tarih MÖ 537’nin sonbaharıdır.

 6. (a) Önceden bildirilen hangi dönem MÖ 537’nin sonbaharında sona erdi? (b) Bu dönem hangi tarihte başlamış olmalı? Gerçekler bunu nasıl destekler?

⁶ Yehova’ya sunulan tapınmanın yeniden başladığı MÖ 537 sonbaharı, önceden bildirilen bir dönemin sonuna işaret eder. Bu tarih, Vaat Edilmiş Toprakların ‘viraneye döneceği yetmiş yıllık’ dönemin sonuydu. Yehova o dönem hakkında şunları söyledi: “Babil’de yetmiş yıl dolunca sizinle ilgileneceğim, sizi buraya döndürerek hakkınızdaki vaadimi yerine getireceğim” (Yer. 25:11, 12; 29:10). Bu sözleri çok iyi bilen Daniel, ‘yetmiş yıllık’ dönemin sonu yaklaşırken Yehova’ya yönelip yardım diledi (Dan. 9: 1-3). “Yetmiş yıl” MÖ 537 sonbaharında sona erdiğine göre, MÖ 607 sonbaharında başlamış olmalıdır. Gerçekler bunu doğrular. Yeremya’nın 52. bölümü, MÖ 607’de meydana gelen önemli olayları, Yeruşalim’in kuşatılmasını, Babillilerin saldırısını ve Kral Tsedekiya’nın tutsak edilmesini anlatır. Babilliler bu olaylardan sonra, 12. ayette belirtildiği gibi “beşinci ayın onuncu günü”, yani av ayının (temmuz-ağustos) 10’unda mabedi ve kenti yaktılar. Fakat bu olay ‘yetmiş yıllık’ dönemin başlangıç noktası değildi. Çünkü Babil kralının ülkede kalan Yahudilerin yerleşim alanlarına vali olarak atadığı Gedalya sayesinde Yahudi egemenliğinin izi hâlâ duruyordu. “Yedinci ayda” Gedalya ve bazı kişiler suikasta kurban gitti. Bunun üzerine, geride kalan Yahudiler korkudan Mısır’a kaçtılar. Böylece ülke, MÖ yaklaşık 1 Ekim 607’den itibaren “yetmiş yıl dolana dek” tam anlamıyla “ıssız kaldı” (2. Kral. 25:22-26; 2. Tar. 36:20, 21).

 7. (a) Süleyman’ın ölümünden sonra krallığın ikiye bölündüğü tarih nasıl hesaplanabilir? (b) Hezekiel’in bildirdiği peygamberlik sözleri bu tarihi hesaplamamıza nasıl yardım eder?

⁷ MÖ 607’den MÖ 997’ye. Süleyman’ın ölümünden sonra krallığın ikiye bölündüğü tarihi Yeruşalim’in yıkılış tarihinden başlayarak geriye doğru hesaplamak bazı açılardan zordur. Bununla birlikte, Birinci ve İkinci Krallar kitaplarında İsrail ve Yahuda krallarının saltanat süreleri kayıtlıdır. Bu süreler karşılaştırıldığında krallığın, Yeruşalim’in yıkılışından 390 yıl önce ikiye bölündüğü görülür. Bu sayının doğru olduğunu gösteren kuvvetli bir kanıt, Hezekiel 4:1-13’te geçen peygamberlik sözleridir. Bu sözler, Yeruşalim’in kuşatılacağı ve halkının başka uluslarca tutsak alınacağı bir zamanın geleceğini gösterir ve bu olay MÖ 607’de gerçekleşmiştir. O halde, “Yahuda evinin suçu” 40 yıl sonra, Yeruşalim’in ıssız kalmasıyla sona ermiştir. İsrail hakkında bildirilen 390 yıl ise Samiriye yıkıldığında son bulmadı, çünkü bu Hezekiel’in peygamberlik sözünü bildirmesinden çok önce oldu. Hezekiel, Yeruşalim’in kuşatılıp yıkılacağı bir zamanın geleceğini açıkça söylemişti. Dolayısıyla, “İsrail evinin suçu” da MÖ 607’de sona erdi. Bu tarihten geri sayarsak, 390 yıllık dönemin MÖ 997’de başladığını görürüz. O yıl Yeroboam, Süleyman’ın ölümünün ardından, Davut eviyle bağlarını koparıp “İsrail’i Yehova’nın yolundan ayırdı ve onları büyük bir günaha sürükledi” (2. Kral. 17:21).

 8. (a) İsrailoğullarının Mısır’dan çıktığı tarih nasıl hesaplanabilir? (b) Hangi değişiklik Kutsal Kitabın bu tarihle ilgili kronolojisini etkiler?

⁸ MÖ 997’den MÖ 1513’e. Süleyman’ın 40 yıllık saltanatı MÖ 997’nin ilkbaharında bittiğine göre, ilk saltanat yılı, MÖ 1037’nin ilkbaharında başlamış olmalıdır (1. Kral. 11:42). 1. Krallar 6:1 ayeti, Süleyman’ın, saltanatının dördüncü yılının ikinci ayında Yehova’nın evini Yeruşalim’de inşa etmeye başladığını söyler. Bu, mabedin yapımının başladığı güne kadar Süleyman’ın resmen kral olmasının üzerinden üç tam yıl ve bir ay geçtiği anlamına gelir. Dolayısıyla, mabedin inşasının başlama tarihi MÖ 1034 yılının Nisan-Mayıs aylarıdır. Bununla birlikte, aynı ayet, mabedin yapımının ‘İsrailoğullarının Mısır diyarından çıkışının dört yüz sekseninci yılında’ başladığını da söylüyor. Bu ayette geçen “dört yüz sekseninci” sayısı yine bir sıra sayısıdır ve bununla 479 tam yıl kastedilir. Dolayısıyla, 1034’e 479 eklersek İsrailoğullarının Mısır’dan çıkış yılı olarak MÖ 1513’ü buluruz. İkinci konunun 19. paragrafında açıklandığı gibi yıllar, eskiden sonbaharın tişri ayında başlardı. Ancak, MÖ 1513’ten itibaren İsrailoğulları için “yılın ilk ayı” abib (nisan) ayı oldu (Çık. 12:2). Bir ansiklopedi şu yorumda bulunuyor: “Kralların saltanat yıllarının hesaplanmasında, ilkbaharda başlayan yıl esas alınır. Bu yöntem, Babil’de yaygın olarak kullanılan yönteme benzer” (The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, 1957, Cilt 12, sayfa 474). Kutsal Kitapta kayıtlı olaylar anlatılırken, yılların ne zamandan itibaren sonbahar yerine ilkbaharda başladığını tam olarak bilmiyoruz. Fakat bu değişiklik zaman hesaplamasında altı aylık bir kayba ya da kazanca yol açtı.

 9. (a) İbrahim ahdinin yürürlüğe girdiği tarih nasıl hesaplanır? (b) Bu dönemin ilk 215 yılı nerede geçti? Açıklayın. (c) İbrahim, Kenan topraklarına gitmek üzere Fırat Irmağı’nı geçtiğinde kaç yaşındaydı?

⁹ MÖ 1513’ten MÖ 1943’e. Musa, Çıkış 12:40, 41’de ‘Mısır’da yaşamış olan İsrailoğullarının gurbette geçirdikleri sürenin dört yüz otuz yıl’ olduğunu söyler. Bu sözlerden, İsrailoğullarının bütün bu zaman boyunca Mısır’da ‘yaşadıkları’ anlaşılmamalıdır. Bu dönem, İbrahim’in Kenan topraklarına giderken Fırat Irmağı’nı geçtiği tarihte başlar. O tarihte Yehova’nın İbrahim’le yaptığı ahit yürürlüğe girdi. Gurbetteki 430 yılın ilk 215 yılı Kenan’da, ikinci 215 yılı ise Mısır’da geçti. Bu dönemin sonunda, yani MÖ 1513’te İsrailoğulları Mısır’ın egemenliğinden tamamen kurtulup bağımsızlığına kavuştu.c Yeni Dünya Çevirisi’nin Çıkış 12:40 ayetinin dipnotuna göre “Bazı eski çeviriler söz konusu yılların, İsrailoğullarının Kenan topraklarında yaşadıkları süreyi de kapsadığını belirtir.” Örneğin, Masoretik metinden daha eski İbranice bir metne dayanan Yunanca Septuagint’te “Mısır ve Kenan topraklarında” ifadesinin yer aldığı belirtilmektedir. Samiriye Pentatökü’nde de aynı ifade yer alır. Galatyalılar 3:17 ayeti de bu 430 yıllık dönemin İbrahim’in Kenan’a giderken Fırat’ı geçtiği zaman, yani Yehova’nın onunla yaptığı ahdin yürürlüğe girmesiyle başladığını doğruluyor. Dolayısıyla bu olay MÖ 1943’te, İbrahim 75 yaşındayken gerçekleşti (Başl. 12:4).

10. Başka hangi kanıt, İbrahim ahdinin yürürlüğe girdiği tarihi hesaplamamıza yardım eder?

¹⁰ Yukarıdaki hesabı destekleyen başka bir kanıt da şudur: Elçiler 7:6’da, İbrahim’in soyunun 400 yıl boyunca eziyet çektiğinden söz edilir. Yehova halkının Mısır’da çektiği ıstıraba MÖ 1513’te son verdiğine göre, bu sıkıntı dönemi MÖ 1913’te başlamış olmalıdır. Bu, İshak’ın doğumundan beş yıl sonraya, yani sütten kesilmesi üzerine verilen şölende İsmail’in onu “alaya aldığı” tarihe denk gelir (Başl. 15:13; 21:8, 9).

11. Kutsal Kitabın zaman cetvelini kullanarak Tufanın gerçekleştiği tarihi nasıl hesaplayabiliriz?

¹¹ MÖ 1943’ten MÖ 2370’e. İbrahim’in MÖ 1943’te Kenan’a girdiğinde 75 yaşında olduğunu gördük. Artık çok daha eskiyi, Nuh’un günlerini hesaplayabiliriz. Başlangıç 11:10 ila 12:4 ayetlerinde belirtilen bazı dönemler sayesinde bunu yapabiliriz. Tufandan İbrahim’in Kenan’a girişine kadar geçen toplam 427 yıl şöyle hesaplanır:

O tarihten Şelah’ın doğumuna kadar 35 ”

Eber’in doğumuna kadar 30 ”

Peleg’in doğumuna kadar 34 ”

Reu’nun doğumuna kadar 30 ”

Serug’un doğumuna kadar 32 ”

Nahor’un doğumuna kadar 30 ”

Terah’ın doğumuna kadar 29 ”

Toplam 427 yıl

MÖ 1943’ten 427 yıl geriye gidersek, MÖ 2370 yılına geliriz. Dolayısıyla, Kutsal Kitabın zaman cetveli Nuh’un günlerindeki Tufanın MÖ 2370’te başladığını gösterir.

12. Tufanla Âdem’in yaratılışı arasında kaç yıl vardır?

¹² MÖ 2370’ten MÖ 4026’ya. Kutsal Kitabın zaman cetvelini kullanarak Tufandan geriye doğru, Âdem’in yaratıldığı güne kadarki dönemin uzunluğunu da hesaplayabiliriz. Bunu Başlangıç 5:3-29 ve 7:6, 11 ayetlerinin yardımıyla yapabiliriz. Bu dönem kısaca şöyle hesaplanabilir:

O tarihten Enoş’un doğumuna kadar 105 ”

Kenan’ın doğumuna kadar 90 ”

Mahalalel’in doğumuna kadar 70 ”

Yared’in doğumuna kadar 65 ”

Hanok’un doğumuna kadar 162 ”

Metuşelah’ın doğumuna kadar 65 ”

Lamek’in doğumuna kadar 187 ”

Nuh’un doğumuna kadar 182 ”

Tufana kadar 600 ”

Toplam 1.656 yıl

Tufanın gerçekleştiği MÖ 2370 yılından 1.656 yıl geriye gidersek, Âdem’in yaratılış tarihi olarak MÖ 4026’ya geliriz. En eski takvimlerde yıllar sonbaharda başladığından, Âdem’in yaratılışı muhtemelen o yılın sonbaharına denk gelir.

13. (a) İnsanın yeryüzü üzerindeki tarihi ne kadar eskiye dayanır? (b) Bu süre Yehova’nın dinlenme gününün uzunluğuna neden eşit değildir?

¹³ Bunun günümüz için anlamı nedir? Bu kitabın 1963’te çıkan ilk İngilizce baskısında şu sözler yer almıştı: “Acaba bu, Yehova’nın ‘her şeyi yaratıp, dinlenme günü yaptığı’ yedinci günün başlangıcından 1963 yılına kadar 5.988 yıl geçtiği anlamına mı gelir? (Başl. 2:3). Hayır, çünkü Yehova’nın dinlenme günü Âdem’in yaratılmasından hemen sonra başlamadı. Âdem’in yaratılmasının ardından, hâlâ altıncı yaratma günü sürmekteyken, Yehova’nın gökte uçan kanatlılarla birlikte başka hayvanlar yarattığı anlaşılıyor. Ayrıca, Yehova Âdem’den hayvanlara isim koymasını istedi. Âdem’in bunu yapması zaman aldı. Yehova daha sonra Havva’yı yarattı (Başl. 2:18-22). Âdem’in yaratılışından ‘altıncı günün’ sonuna kadar geçen süre ne kadarsa, bu süre 5.988 yıldan çıkarıldığında, ‘yedinci günün’ başından [1963’e] kadar geçen zamanın uzunluğu tam olarak saptanabilir. Ancak ileride olacak olayların tarihleri üzerinde spekülasyon yapmak için Kutsal Kitap kronolojisini kullanmak doğru değildir (Mat. 24:36).”d

14. İnsanlığın kökeni konusunda, Kutsal Kitap kaydı neden bilimsel varsayım ve kuramlardan daha güvenilirdir?

¹⁴ Peki, insanın yüz binlerce, hatta milyonlarca yıldır yeryüzünde bulunduğuna dair bilimsel iddialar hakkında ne denebilir? Kutsal Kitaptaki olaylar ilk çağlardan kalan kayıtlarla kanıtlanmıştır. Ancak bu bilimsel iddiaların hiçbiri bu şekilde kanıtlanamaz. “Tarihöncesi insanın” çok eski devirlerde yaşadığı iddiası, kanıtlanması mümkün olmayan varsayımlara dayanır. Aslında, güvenilir dindışı tarih ve kronoloji ancak birkaç bin yıl geriye uzanır. Yeryüzü, Nuh’un günlerindeki küresel Tufanda olduğu gibi, birçok değişikliğe uğramıştır. Bu gibi olaylar, kaya katmanlarını ve fosil yataklarını altüst ettiğinden, Tufan öncesi tarihlerle ilgili bilimsel açıklamalar varsayımdan öteye geçemez.e İnsanların bu konudaki tüm tutarsız varsayım ve kuramlarının aksine, Kutsal Kitabın insanlığın kökeni ve Yehova’nın toplumunun tarihiyle ilgili net ve kendi içinde uyumlu kaydı oldukça mantıklıdır.

15. Kutsal Kitabı incelemek bizi nasıl etkilemeli?

¹⁵ Kutsal Kitabı incelemek ve işlerinde mükemmel bir zamanlama olan Yehova Tanrı’nın yaptıkları üzerinde derin düşünmek, bizi alçakgönüllü olmaya yöneltmeli. Ölümlü insan her şeye gücü yeten Tanrı ile karşılaştırıldığında gerçekten çok küçük bir varlıktır. Tanrı, çağlar önce yaptığı muazzam yaratma eylemini Kutsal Yazılara şu basit sözlerle kaydettirmiştir: “Başlangıçta Tanrı gökleri ve yeri yarattı” (Başl. 1:1).

İSA’NIN YERYÜZÜNDEKİ YAŞAMI

16. (a) Dört incil hangi sırayla yazıldı? (b) İsa’nın hizmetine başladığı tarihi nasıl hesaplarız? (c) İncillerde olaylar hangi sırayla anlatılır? Yuhanna kitabında dikkate değer olan nedir?

¹⁶ İsa’nın yeryüzündeki yaşamını anlatan dört İncil kaydının şu sırayla yazıldığı anlaşılıyor: Matta (MS y. 41), Luka (MS y. 56-58), Markos (MS y. 60-65) ve Yuhanna (MS y. 98). Önceki bölümde açıklandığı gibi, Luka 3:1-3 ayetini ve Sezar Tiberius’un saltanatının başladığı MS 14 tarihini kullanarak, İsa’nın yeryüzündeki hizmetine MS 29 yılında başladığını anlıyoruz. Matta kitabında olaylar her zaman kronolojik sırayla kaydedilmemişse de, diğer üç kitap genel olarak önemli olayları oluş sırasına göre anlatır. Bunlar sonraki sayfalarda yer alan çizelgede sıralanmıştır. Markos İncili’nden 30 yılı aşkın bir zaman sonra yazılan Yuhanna İncili, tarihsel yönden diğer incillerdeki önemli boşlukları doldurur. Yuhanna kaydında, İsa’nın yeryüzündeki hizmeti sırasında kutlanan dört Fısıh bayramından söz edilmesi dikkate değerdir. Çünkü bu kayıt, İsa’nın üç buçuk yıl süren hizmetinin MS 33 yılında sona erdiğini doğrularf (Yuhn. 2:13; 5:1; 6:4; 12:1; 13:1).

17. Başka hangi kanıtlar İsa’nın ölüm tarihini doğrular?

¹⁷ İsa’nın MS 33’te öldüğünü doğrulayan başka kanıtlar da vardır. Musa Kanununa göre, 15 Nisan hangi güne rastlarsa rastlasın, her zaman özel Sebt günü olarak kabul edilirdi. Eğer bu tarih haftalık Sebt günüyle çakışırsa o güne “büyük Sebt” denirdi. Yuhanna 19:31 İsa’nın ölümünden sonraki günün büyük Sebt olduğunu gösterir, dolayısıyla İsa cuma günü ölmüştü. Ne MS 31’in ne de 32’nin 14 Nisan’ı cuma gününe denk geliyordu, bu sadece 33 yılı için geçerliydi. Sonuç olarak, İsa MS 33 yılının 14 Nisan günü ölmüş olmalıdır.g

18. (a) Daniel 69 haftayla ilgili hangi detayları bildirdi? (b) Nehemya kitabına göre bu dönem ne zaman başladı? (c) Artakserkses’in tahta çıktığı tarihi nasıl hesaplarız?

¹⁸ 70. “Hafta” (MS 29-36). İsa’nın hangi dönemde hizmet edeceğiyle ilgili bazı detaylara Daniel 9:24-27 ayetlerinde de rastlarız. Bu ayetlerde, “Yeruşalim’in onarımı ve yeniden inşası için buyruğun çıkmasından, Önder Mesih’in gelişine dek” 69 haftanın (483 yıl) geçeceği bildirilmişti. Nehemya 2:1-8’e göre, bu emir Pers kralı ‘Artakserkses’in yirminci yılında’ çıktı. Acaba Artakserkses ne zaman tahta çıktı? Babası Ahaşveroş MÖ 475 yılının ikinci yarısında öldü. Dolayısıyla, onun yerini alan Artakserkses MÖ 475’te tahta çıktı. Yunan, Pers ve Babil tarihsel kaynakları bu tarihi güçlü kanıtlarla destekler. Örneğin, güvenilir bir Yunan tarihçisi olan Thukydides’in yazdığına göre, Artakserkses “tahta yeni çıktığında”, Yunanlı devlet adamı Themistokles ülkesinden kaçıp Perslere sığınmıştı. MÖ birinci yüzyılda yaşamış başka bir Yunan tarihçi Diodoros Sikeliotes de, Themistokles’in ölüm tarihini MÖ 471/470 olarak saptamamızı sağlar. Themistokles ülkesinden kaçtıktan sonra, Artakserkses’in huzuruna çıkmadan bir yıl Farsça öğrenmek için izin istemiş ve ona izin verilmişti. Themistokles Pers Ülkesine büyük ihtimalle MÖ 472’den önce yerleşti. Dolayısıyla oraya MÖ 473’te gitmiş olabilir. O tarihte Artakserkses ‘tahta yeni çıkmıştı.’h

19. (a) ‘Artakserkses’in yirminci yılını’ esas alarak Mesih’in ortaya çıktığı tarihi nasıl hesaplayabiliriz? (b) 70 ‘haftayla’ ilgili peygamberlik sözleri bu tarihten itibaren nasıl gerçekleşti?

¹⁹ O halde, “Artakserkses’in yirminci yılı” MÖ 455’tir. Milattan önce ile milattan sonra arasında sıfır yılının olmadığını aklımızda tutarak, bu tarihten itibaren 483 yıl (69 hafta) sayarsak, “Önder Mesih’in” ortaya çıkış tarihinin MS 29 yılı olduğunu görürüz. O yılın sonbaharında İsa vaftiz edilip kutsal ruhla meshedildi ve böylece önceden bildirilen Mesih ortaya çıktı. Onun ayrıca ‘[yetmişinci] haftanın ortasında kurban ve sunuyu sona erdireceği’ bildirilmişti. İsa’nın kendini kurban olarak sunmasıyla, Yahudilerin kurbanları geçerliliğini kaybetti; böylece bu peygamberlik sözleri yerine gelmiş oldu. “Haftanın ortası” ifadesiyle üç buçuk yıl sonrası kastedilir, bu da İsa’nın öldürüldüğü MS 33 yılının ilkbaharına denk gelir. Ne var ki, Mesih’in ‘birçokları için yapılmış ahdi bir hafta [yetmişinci hafta] yürürlükte tutması gerekecekti.’ Bu, Yehova’nın Yahudilere gösterdiği özel lütfun MS 29’dan MS 36’ya kadar yedi yıl daha devam ettiğini gösterir. Diğer milletlerden olan sünnetsiz kişilere ancak o zaman ruhi İsrailli olma fırsatı verildi. Kornelius’un MS 36’da İsa’nın takipçisi olması bunun bir göstergesiydii (Elçi. 10:30-33, 44-48; 11:1).

ELÇİLERİN DÖNEMİNDEKİ TARİHLERİN HESAPLANMASI

20. Herodes’in ölümü ve öncesindeki olaylar konusunda, dindışı tarih Kutsal Kitap kayıtlarıyla nasıl uyuşur?

²⁰ MS 33 ile MS 49 Arası. MS 44 yılı bu dönem için kilit bir tarih olarak kabul edilebilir. Josephus’a göre, Roma imparatoru Klaudius MS 41’de tahta çıktıktan sonra, I. Herodes Agrippa üç yıl saltanat sürdü (Jewish Antiquities XIX, 351 [viii, 2]). Tarihsel kanıtlar Herodes’in MS 44’te öldüğünü gösterir.j Kutsal Kitaba göre, Herodes’in ölümünden hemen önce Agabos “büyük bir kıtlık olacağını ruh aracılığıyla bildirdi.” Ayrıca, elçi Yakup kılıçla öldürüldü, Petrus Fısıh zamanında hapsedildi ve sonra bir mucizeyle oradan kurtuldu. Bütün bu olaylar MS 44’e tarihlendirilebilir (Elçi. 11:27, 28; 12:1-11, 20-23).

21. Pavlus’un ilk vaizlik turunun yaklaşık tarihini nasıl hesaplayabiliriz?

²¹ Agabos’un önceden bildirdiği kıtlık MS yaklaşık 46’da oldu. Pavlus ile Barnabas da “Yeruşalim’de yardımla ilgili görevlerini” bu tarihlerde tamamlamış olmalı (Elçi. 12:25). Onlar Antakya’ya döndükten sonra, kutsal ruhun yönlendirmesiyle, Kıbrıs ve Anadolu’nun birçok kent ve bölgesini kapsayan ilk vaizlik turuna çıktılar.k Muhtemelen MS 47 ilkbaharından MS 48 sonbaharına kadar süren bu tur sırasında, bir kışı Anadolu’da geçirdiler. Anlaşılan, Pavlus sonra tekrar Antakya’ya dönüp ertesi kışı orada geçirdi. Bu da bizi MS 49 yılının ilkbaharına getirir (Elçi. 13:1–14:28).

22. Pavlus’un Yeruşalim’e yaptığı iki ziyaretin tarihleri nasıl saptanabilir?

²² Galatyalılar kitabının 1 ve 2. bölümlerindeki kaydın da bu hesaplamayla bağlantılı olduğu anlaşılıyor. Bu kayıt, Pavlus’un Yeruşalim’e özel olarak iki kez daha gittiğini söyler. Bu ziyaretlerin ilkini İsa’nın bir takipçisi olduktan “üç yıl sonra”, ikincisini ise “bundan on dört yıl sonra” yapmıştı (Gal. 1:17, 18; 2:1). Belirtilen bu iki zaman ifadesinde, o günlerde yaygın olan anlatıma göre sıra sayısı kullanıldıysa ve kayıttan anlaşıldığı gibi Pavlus elçilerin döneminin başlarında İsa’nın bir takipçisi olduysa, art arda gelen bu dönemler MS 34’ten 36’ya ve MS 36’dan 49’a kadar sürmüş olmalı.

23. Kutsal Kitaptaki hangi kayıtlar Pavlus’un Yeruşalim’e ikinci ziyaretinin MS 49’da olduğunu gösterir?

²³ Pavlus’un Yeruşalim’i ikinci ziyareti sırasında Titus ona eşlik etmişti. Galatyalılar kitabında bu ziyaret sırasında Titus’un sünnet edilmeye zorlanmadığı belirtilir. Dolayısıyla sözü edilen ziyaret, sünnet davasını karara bağlamak amacıyla yapılan ziyaret olabilir. Eğer bu ziyaret Elçiler 15:1-35’te anlatılan, sünnet konusunda bir kural koyma amacıyla yapılan ziyaretse, bunun Pavlus’un birinci ve ikinci vaizlik turları arasında, yani MS 49 yılında olduğunu söylemek uygundur. Ayrıca, Galatyalılar 2:1-10’a göre Pavlus bu fırsatı, duyurduğu iyi haberi Yeruşalim cemaatindeki “ileri gelen kardeşlerin” dikkatine sunmak üzere de kullandı. Mantıken bunu, birinci vaizlik turundan sonra olanları anlatırken yapmış olmalı. Pavlus, Yeruşalim’e bu ziyaretini “bir vahiy sonucu” yapmıştı.

24. Pavlus ikinci vaizlik turunu hangi yıllarda yaptı? Onun MS 50 sonbaharına kadar Korintos’a gitmediğini neden söyleyebiliriz?

²⁴ Pavlus’un İkinci Vaizlik Turu (MS y. 49-52). Pavlus Yeruşalim’den döndükten sonra, bir süre Antakya’da kaldığına göre, ikinci turuna başlamak üzere oradan MS 49 yazının sonuna doğru ayrılmış olmalı (Elçi. 15:35, 36). Bu ikinci turu birincisinden çok daha kapsamlıydı ve Pavlus’un kışı yine Anadolu’da geçirmesi gerekecekti. Pavlus muhtemelen MS 50 ilkbaharında Makedonyalı adamın çağrısına cevap vererek Avrupa’ya geçmişti. Sonra Filipi, Selanik, Veriya ve Atina’da iyi haberi duyurdu ve oralarda yeni cemaatler kurdu. Büyük kısmını yürüyerek tamamladığı 2.090 kilometrelik bir yolculuktan sonra, MS 50 sonbaharında Ahaya bölgesindeki Korintos’a (Yunanistan) geldi (Elçi. 16:9, 11, 12; 17:1, 2, 10, 11, 15, 16; 18:1). Elçiler 18:11’e göre Pavlus orada 18 ay kaldı. Bu da bizi MS 52 yılının başlarına getirir. Kış sona erince, Pavlus gemiyle Efesos üzerinden Sezariye’ye geçti. Yeruşalim cemaatindeki kardeşlerle görüştükten sonra, muhtemelen MS 52 yazında faaliyetine başladığı yer olan Antakya’ya döndül (Elçi. 18:12-22).

25. (a) Arkeolojik çalışmalar Pavlus’un Korintos’a yaptığı ilk ziyaretin MS 50-52 yılları arasında olduğunu nasıl destekler? (b) Akuila ile Priskilla’nın “İtalya’dan yeni gelmiş” olması bu gerçeği nasıl doğrular?

²⁵ Arkeolojik bir bulgu, Pavlus’un Korintos’a ilk ziyaretini MS 50-52 yılları arasında yaptığını doğrular. İmparator Klaudius’un, Delphoi’de yaşayan Yunanlılara buyruğunun kayıtlı olduğu bu yazıtta “[Lukius Ju]nius, Gallio, . . . . prokonsül” sözcükleri geçmektedir. Tarihçilerin genel görüşüne göre, bu yazıtta geçen 26 rakamı, Klaudius’un 26. kez imparator olarak alkışlarla selamlandığına işaret eder. Başka yazıtlar, Klaudius’un MS 1 Ağustos 52’den önce 27. kez imparator olarak selamlandığını gösterir. Prokonsüllük görevi yaz başlangıcından itibaren bir yıl sürerdi. Dolayısıyla, Gallio’nun Ahaya’daki prokonsüllük görevinin MS 51 yazından MS 52 yazına kadar sürdüğü anlaşılıyor. “Gallio, Ahaya’da genel vali olduğu sırada Yahudiler hep birden Pavlus’a karşı harekete geçtiler ve onu yargı kürsüsünün önüne götürdüler.” Pavlus, Gallio tarafından suçsuz bulunduktan sonra “bir süre daha” orada kaldı ve Suriye’ye gitmek üzere gemiyle yola çıktı (Elçi. 18:11, 12, 17, 18). Tüm bunlar, Pavlus’un Korintos’ta kaldığı 18 ayın, MS 52 yılının ilkbaharında sona erdiğini doğrular. Bu tarihi belirlememize yardım eden başka bir nokta da Pavlus’un Korintos’a gelişini anlatan şu sözlerde bulunur: “[Pavlus] Akuila ile karısı Priskilla’yı buldu. Akuila, Pontus doğumlu bir Yahudiydi ve İtalya’dan yeni gelmişti; çünkü Klaudius tüm Yahudilerin Roma’dan çıkmasını emretmişti” (Elçi. 18:2). Beşinci yüzyılın başında yaşayan tarihçi Paulus Orosius’a göre, Klaudius Roma’dan çıkma emrini saltanatının dokuzuncu yılında, yani ya MS 49’da ya da MS 50 yılının başlarında verdi. Dolayısıyla, Akuila ile Priskilla Korintos’a o yılın sonbaharından önce gelmiş olmalı. Pavlus da MS 50 sonbaharından MS 52 ilkbaharına kadar onlarda kalmış olabilir.a

26. Pavlus’un üçüncü vaizlik turunun belli tarihlerini nasıl hesaplarız?

²⁶ Pavlus’un Üçüncü Vaizlik Turu (MS y. 52-56). Pavlus Antakya’da “bir süre kaldıktan sonra” tekrar Anadolu’yu dolaştı ve muhtemelen MS 52-53 kışına doğru Efesos’a gitti (Elçi. 18:23; 19:1). Önce “üç ay”, ardından “iki yıl” Efesos’ta Tanrı’nın sözünü öğretti ve sonra Makedonya’ya gitmek üzere oradan ayrıldı (Elçi. 19:8-10). Daha sonra, Efesos’tan gelen gözetmenlere “üç yıl boyunca” aralarında hizmet ettiğini hatırlattı; ama herhalde burada yuvarlak bir rakam kullandı (Elçi. 20:31). Pavlus’un MS 55 yılının “Pentekost Bayramına dek Efesos’ta” kaldığı ve sonra Korintos’a kadar gidip kışın üç ayı orada geçirdiği anlaşılıyor. Sonra MS 56 yılının Fısıh zamanı, kuzeye yönelip Filipi’ye kadar gitti. Oradan denize açılıp Troas ve Miletos üzerinden Sezariye’ye gitti ve MS 56 yılının Pentekost Bayramında Yeruşalim’e vardıb (Elçi. 20:1-3, 6, 15, 16; 21:8, 15-17; 1. Kor. 16:5-8).

27. Pavlus’un Roma’da ilk tutukluluk döneminin sonlarına doğru gerçekleşen olayların tarihleri nedir?

²⁷ Elçilerin Döneminin Son Yılları (MS 56-100). Pavlus Yeruşalim’e geldikten kısa süre sonra tutuklandı. Sezariye’ye götürüldü ve Vali Feliks’in yerine Festus geçinceye dek iki yıl gözetim altında tutuldu (Elçi. 21:33; 23:23-35; 24:27). Anlaşılan, Festus’un göreve gelişi ve ardından Pavlus’un Roma’ya gitmek üzere oradan ayrılması MS 58’de gerçekleşti.c Pavlus deniz kazası nedeniyle kışı Malta’da geçirdikten sonra, yolculuğu MS yaklaşık 59’da son buldu. Kayıt onun Roma’da iki yıl, yani MS yaklaşık 61’e kadar tutuklu kaldığını söyler. Pavlus bu arada iyi haberi duyurup öğretmeye devam etti (Elçi. 27:1; 28:1, 11, 16, 30, 31).

28. Pavlus’un yaşamının son yıllarında hangi olaylar gerçekleşti ve onun ölüm tarihi muhtemelen nedir?

²⁸ Elçilerin İşleri kitabındaki kayıt bize bu tarihten sonrasını anlatmaz. Ancak Pavlus’un daha sonra serbest bırakılıp Girit, Yunanistan ve Makedonya’ya giderek duyuru faaliyetine devam ettiği anlaşılıyor. Onun İspanya’ya kadar gidip gitmediği bilinmiyor. Pavlus muhtemelen MS 65 yılı dolaylarında, Roma’da son kez hapsedilmesinden kısa süre sonra Neron tarafından öldürülerek şehit oldu. Tarihçilere göre, Roma’daki büyük yangın MS 64 yılının Temmuz ayında gerçekleşti ve bu olayın ardından Neron İsa’nın takipçilerine şiddetle zulmetmeye başladı. Pavlus’un ‘zincire vurularak’ hapsedilişi ve idamı bu dönemde gerçekleşmiş olmalı (2. Tim. 1:16; 4:6, 7).

29. Elçilerin dönemi ne zaman sona erdi ve bu dönemin son yıllarında Kutsal Yazıların hangi kitapları yazıldı?

²⁹ Elçi Yuhanna Kutsal Yazılarda yer alan beş kitabını, İmparator Domitianus’un yol açtığı zulüm döneminin sonunda yazdı. Bu imparatorun MS 81’den 96’ya kadar süren saltanatının son üç yılında çılgınca terör estirdiği söylenir. Yuhanna, MS yaklaşık 96’da Patmos Adası’nda sürgündeyken Vahiy kitabını yazdı.d Serbest bırakıldıktan sonra Efesos’ta ya da civarında, Yuhanna İncili’ni ve üç mektubunu yazdı. Yuhanna yeryüzündeki son elçi olarak MS yaklaşık 100 yılında öldü.

30. Kutsal Kitap kronolojisiyle ilgili yaptığımız bu incelemeden nasıl yarar gördünüz?

³⁰ Gördüğümüz gibi, dindışı tarihte yer alan olaylarla Kutsal Kitaptaki kronolojiyi ve peygamberlik sözlerini karşılaştırdığımızda, anlatılan olayların zaman akışındaki yerini çok daha net şekilde saptayabiliyoruz. Kutsal Kitap kronolojisindeki uyum, Kutsal Yazıların Tanrı’nın Sözü olduğuna daha da çok güven duymamızı sağlar.

[Dipnotlar]

BELLİ BAŞLI OLAYLARIYLA İSA’NIN YERDEKİ YAŞAMI​—Kronolojik Sıraya Göre Dört İncil’den

Simgeler: s. “sonrası”; d. “dolayları.”

Zaman Yer Olay

İsa’nın Hizmete Başlamasına Dek

İsa’nın Hizmeti Başlıyor

Yeruşalim Nikodimos’la görüşmesi Yhn 3:1-21

İsa’nın Celile’de Gerçekleştirdiği Büyük Hizmet

Nain Dul kadının oğlunu diriltiyor Lu 7:11-17

İsa Tekrar Yahudiye’de Hizmet Ediyor

İsa Tekrar Ürdün Irmağı’nın Doğusunda Hizmet Ediyor

Beytanya İsa Lazar’ı diriltiyor Yhn 11:1-46

İsa’nın Yeruşalim’deki Son Hizmeti

Yeruşalim Elçilerin ayaklarını yıkıyor Yhn 13:1-20

“Belli Başlı Olaylarıyla İsa’nın Yerdeki Yaşamı” adlı çizelge ile ilgili sorular:

(a) Vaftizci Yahya’nın hapsedilmesine kadar İsa’nın hizmeti sırasında gerçekleşen bazı çarpıcı olayları anlatın.

(b) Şu olayların nerede ve hangi yılda gerçekleştiğini belirtin: (1) İsa’nın Simun, Andreas, Yakup ve Yuhanna’yı çağırması. (2) 12 elçinin seçilmesi. (3) Dağdaki Vaaz. (4) Görünüm değişimi. (5) Lazar’ın diriltilmesi. (6) İsa’nın Zakkay’ın evine yaptığı ziyaret.

(c) İsa’nın yaptığı bazı şaşırtıcı mucizeleri anlatın; nerede ve ne zaman gerçekleştiklerini söyleyin.

(d) MS 33 yılının 8 Nisan ile 16 Nisan tarihleri arasında gerçekleşen, İsa’yla ilgili önemli olaylardan bazıları nelerdir?

(e) İsa’nın yeryüzündeki hizmeti sırasında anlattığı bazı dikkat çekici örnekler nelerdi?

ÖNEMLİ OLAYLARIN TARİHSEL ÇİZELGESİ

Simgeler: ö. “öncesi”; s. “sonrası”; d. “dolayları.”

Tarih Olay Geçtiği Ayet(ler)

MÖ 4026 Âdem’in yaratılışı Başl. 2:7

MÖ 3896 ö. Kain’in Habil’i öldürmesi Başl. 4:8

MÖ 3896 Şit’in doğumu Başl. 5:3

MÖ 3339 Metuşelah’ın doğumu Başl. 5:21

MÖ 3152 Lamek’in doğumu Başl. 5:25

MÖ 3096 Âdem’in ölümü Başl. 5:5

MÖ 2970 Nuh’un doğumu Başl. 5:28, 29

MÖ 2370 Metuşelah’ın ölümü Başl. 5:27

Tufanın başlaması (sonbahar) Başl. 7:6, 11

MÖ 2369 Tufandan sonra yapılan ahit Başl. 8:13; 9:16

MÖ 2368 Arpakşad’ın doğumu Başl. 11:10

MÖ 2269 s. Babil Kulesinin yapımı Başl. 11:4

MÖ 2020 Nuh’un ölümü Başl. 9:28, 29

MÖ 1932 İsmail’in doğumu Başl. 16:15, 16

MÖ 1919 Sünnet ahdi Başl. 17:1, 10, 24

Sodom ve Gomorra’ya verilen hüküm Başl. 19:24

MÖ 1881 Sara’nın ölümü Başl. 17:17; 23:1

MÖ 1878 İshak’ın Rebeka’yla evlenmesi Başl. 25:20

MÖ 1868 Sam’ın ölümü Başl. 11:11

MÖ 1858 Esav ile Yakup’un doğumu Başl. 25:26

MÖ 1843 İbrahim’in ölümü Başl. 25:7

MÖ 1818 Esav’ın ilk iki karısıyla evlenmesi Başl. 26:34

MÖ 1795 İsmail’in ölümü Başl. 25:17

MÖ 1774 Yakup’un Lea ve Rahel’le evlenmesi Başl. 29:23-30

MÖ 1767 Yusuf’un doğumu Başl. 30:23, 24

MÖ 1761 Yakup’un Harran’dan Kenan’a dönmesi Başl. 31:18, 41

MÖ 1738 İshak’ın ölümü Başl. 35:28, 29

MÖ 1711 Yakup’un ölümü Başl. 47:28

MÖ 1657 Yusuf’un ölümü Başl. 50:26

MÖ 1613 ö. Eyüp’ün sınanması Eyüp 1:8; 42:16

MÖ 1593 Musa’nın doğumu Çık. 2:2, 10

MÖ 1514 d. Musa’nın yanan çalıyı görmesi Çık. 3:2

MÖ 1512 Toplanma Çadırının yapımının bitmesi Çık. 40:17

MÖ 1473 d. Musa’nın Eyüp kitabını tamamlaması Eyüp 42:16, 17

MÖ 1450 d. Yeşu kitabının tamamlanması Yeşu 1:1; 24:26

Yeşu’nun ölümü Yeşu 24:29

MÖ 1107 Davut’un Beytlehem’de doğması 1. Sam. 16:1

MÖ 1090 d. Samuel’in, Rut kitabını tamamlaması Rut 4:18-22

MÖ 1078 d. 1. Samuel kitabının tamamlanması 1. Sam. 31:6

MÖ 1027 Yeruşalim’deki mabedin tamamlanması 1. Kral. 6:38

Yunus kitabının tamamlanması Yun. 1:1, 2

MÖ 804 d. Amos kitabının tamamlanması Amos 1:1

İşaya’nın peygamberliğe başlaması İşa. 1:1; 6:1

MÖ 758 d. Hoşea’nın İsrail kralı olması 2. Kral. 15:30

MÖ 745 s. Hoşea kitabının tamamlanması Hoş. 1:1

MÖ 732 Sanherib’in Yahuda’yı istilası 2. Kral. 18:13

MÖ 732 s. İşaya kitabının tamamlanması İşa. 1:1

MÖ 717 ö. Mika kitabının tamamlanması Mika 1:1

MÖ 648 ö. Tsefanya kitabının tamamlanması Tsef. 1:1

MÖ 632 ö. Nahum kitabının tamamlanması Nahm. 1:1

MÖ 628 d. Habakkuk kitabının tamamlanması Hab. 1:1

Tsedekiya’nın Yahuda kralı olması 2. Kral. 24:12-18

MÖ 613 Hezekiel’in peygamberliğe başlaması Hez. 1:1-3

MÖ 607 d. Obadya kitabının yazılması Obad. 1

MÖ 591 d. Hezekiel kitabının tamamlanması Hez. 40:1; 29: 17

MÖ 536 d. Daniel kitabının tamamlanması Dan. 10:1

MÖ 522 Mabet inşasının yasaklanması Ezra 4:23, 24

MÖ 520 Haggay kitabının tamamlanması Hag. 1:1

MÖ 518 Zekeriya kitabının tamamlanması Zek. 1:1

MÖ 443 s. Nehemya kitabının tamamlanması Neh. 5:14

Malaki kitabının tamamlanması Mal. 1:1

16 Nisan: İsa’nın diriltilmesi Mat. 28:1-10

MS 41 d. Matta İncili’nin yazılması

MS 49-52 d. Pavlus’un ikinci vaizlik turu Elçi. 15:36–18:22

MS 52-56 d. Pavlus’un üçüncü vaizlik turu Elçi. 18:23–21:19

MS 56-58 d. Luka İncili’nin yazılması Luka 1:1, 2

Filipililer Filip. 4:22

Koloseliler Kol. 4:18

Filimon Filim. 1

MS 60-65 d. Markos İncili’nin yazılması

NOT: Bu tarihlerin birçoğu kesin tarihlerdir, fakat bazılarının eldeki kanıtlara dayanılarak verilen yaklaşık tarihler olduğu unutulmamalıdır. Çizelgenin amacı her olayı kesin şekilde tarihlendirmek değil, Kutsal Kitabı inceleyenlerin, olayların zaman akışındaki yerini belirlemelerine ve birbiriyle ilişkisini görmelerine yardım etmektir.

“Önemli Olayların Tarihsel Çizelgesi” ve “Kutsal Yazılarda Yer Alan Kitaplar” için sorular:

(a) İki çizelgeyi karşılaştırarak, şu dönemlerde yaşamış bazı peygamberlerin ve Kutsal Kitap yazarlarının isimlerini söyleyin: (1) İsrail krallığının MÖ 1117’de kurulmasından önce, (2) İsrail ve Yahuda krallıkları hüküm sürerken, (3) Babil sürgününün başladığı zamandan İbranice Kutsal Metinler dizisi tamamlanana dek.

(b) Pavlus’un vaizlik turlarını esas alarak, yazdığı mektupların tarihlerini belirtin.

(c) Yunanca Kutsal Yazılardaki diğer kitapların yazılış zamanı hakkında başka hangi noktalar dikkatinizi çekiyor?

(d) Kutsal Kitap devirlerinde yaşamış aşağıda adı verilen kişilerin başından geçen önemli olayları, bu kişilerin yaşadığı dönemleri ve aynı dönemde yaşamış başka kişilerle aralarındaki bağlantıyı belirtin: Sam, Samuel, Metuşelah, Lût, Kral Saul, Davut, Eyüp, İsrail kralı Hoşea, Süleyman, Harun, Yahuda kralı Tsedekiya.

(e) Şu kişilerin zamanında yaşanan çarpıcı olayları söyleyin: (1) Nuh, (2) İbrahim, (3) Musa.

(f) Aşağıda sıralanan olaylarla şu tarihleri eşleştirin: (MÖ) 4026, 2370, 1943, 1513, 1473, 1117, 997, 740, 607, 539, 537, 455.

Âdem’in yaratılışı

Sina’da yapılan Kanun ahdi

Yeruşalim’in yıkılışı

Koreş’in buyruğuyla Yahudiler’in Yeruşalim’e dönüşü

Tanrı ilhamı Kutsal Kitabın yazılmaya başlanması

Tufanın başlangıcı

Medler ve Perslerin Babil’i ele geçirmesi

İsrail’in ilk kralının meshedilmesi

İbrahim’in Fırat’ı geçişi; İbrahim ahdinin yürürlüğe girmesi

İsrail ve Yahuda krallıklarının bölünmesi

Kuzey krallığının Asur’un eline geçmesi

Yeruşalim’in surlarının Nehemya tarafından yeniden inşa edilmesi

İsrailoğullarının Mısır’dan kurtuluşu

Yeşu’nun Kenan’a giderken İsrailoğullarına önderlik etmesi

Yeruşalim’in ıssız kaldığı 70 yıllık dönemin sona erişi

[Sayfa 298’deki çizelge]

KUTSAL YAZILARDA YER ALAN KİTAPLAR

(Bazı tarihler ve yerler kesin değildir. Kısaltmalar: ö. “öncesi”, s. “sonrası” ve y. “yaklaşık” anlamındadır.)

İsa’dan Önce Yazılmış İbranice Kutsal Yazılardaki Kitaplar

Çıkış Musa Çöl 1512 1657-1512

Levioğulları Musa Çöl 1512 1 ay (1512)

Yeşu Yeşu Kenan y. 1450 1473-y. 1450

Hâkimler Samuel İsrail y. 1100 y. 1450–y. 1120

Ezra Ezra Yeruşalim y. 460 537–y. 467

Nehemya Nehemya Yeruşalim 443 s. 456–443 s.

Vaiz Süleyman Yeruşalim 1000 ö.

İşaya İşaya Yeruşalim 732 s. y. 778–732 s.

Yeremya Yeremya Yahuda/Mısır 580 647-580

Hezekiel Hezekiel Babil y. 591 613–y. 591

Daniel Daniel Babil y. 536 618–y. 536

Yoel Yoel Yahuda y. 820 (?)

Amos Amos Yahuda y. 804

Obadya Obadya y. 607

Yunus Yunus y. 844

Mika Mika Yahuda 717 ö. y. 777-717

Nahum Nahum Yahuda 632 ö.

Habakkuk Habakkuk Yahuda y. 628 (?)

Tsefanya Tsefanya Yahuda 648 ö.

Haggay Haggay Yeruşalim 520 112 gün (520)

Zekeriya Zekeriya Yeruşalim 518 520-518

Malaki Malaki Yeruşalim 443 s.

İsa’dan Sonraki Dönemde Yazılan Yunanca Kutsal Yazılardaki Kitaplar

Matta Matta Filistin y. 41 MÖ 2–MS 33

Markos Markos Roma y. 60-65 MS 29-33

Luka Luka Sezariye y. 56-58 MÖ 3–MS 33

Romalılar Pavlus Korintos y. 56

1. Korintoslular Pavlus Efesos y. 55

2. Korintoslular Pavlus Makedonya y. 55

Efesoslular Pavlus Roma y. 60-61

Filipililer Pavlus Roma y. 60-61

Koloseliler Pavlus Roma y. 60-61

1. Selanikliler Pavlus Korintos y. 50

2. Selanikliler Pavlus Korintos y. 51

1. Timoteos Pavlus Makedonya y. 61-64

2. Timoteos Pavlus Roma y. 65

Titus Pavlus Makedonya (?) y. 61-64

Filimon Pavlus Roma y. 60-61

İbraniler Pavlus Roma y. 61

1. Petrus Petrus Babil y. 62-64

2. Petrus Petrus Babil (?) y. 64

Vahiy Yuhanna Patmos y. 96