Lezzetli Bir Meyve—Badem

YÜKSEK bir yerde bulunmam nedeniyle aşağıdaki mavi-yeşil vadide baştan başa serpiştirilmiş bir sürü beyaz ada görüyordum. Daha yakından bakıldığında, uzaktan beyaz patlamış mısır taneleri gibi uzanan tarlalar, baş döndürücü güzel kokularıyla havayı dolduran, her biri, ortaları pembe renkli beyaz çiçeklerle donatılmış görünümleriyle binlerce ağaç görülüyor. Duyularımı harekete geçiren bu haz verici şeyler, ilkbahar boyunca çiçeklenmiş bir badem bahçesini en iyi şekilde görüntülüyor.

Çocukluğumdan beri bu nefes kesen manzaradan zevk alırım, çünkü küçük bir Kaliforniya kasabasında badem ağaçlarıyla kaplı bir bahçede büyüdüm. Ailem geçimini, bu lezzetli meyveleri yetiştirmek ve ürünü toplamakla sağlardı.

“Meyveler mi?” diye sorabilirsiniz. “Badem kabuklu değil midir?” Evet, aslında bademin bir meyve olması ilginçtir. Diğer sert çekirdekli meyve ağaçlarının soyundan, yani gül ailesinden gelir. Şeftali, kayısı ve erik sert çekirdekli meyveler kapsamına girer. Elinize bir şeftali çekirdeği alıp, ölçü ve şekil bakımından bir badem kabuğuna nasıl benzediğine yakından dikkatle bakın. Her ikisini de kırıp açın, bulacağınız içlerin de benzer olduğunu göreceksiniz. Ama sadece bademin içi yenilebilir, çünkü şeftali gibi meyvelerin çekirdek içini yemek sizi hasta edebilir.

TARİHTE BADEM

Tarihte bademin kökleri, Küçük Asya ve Akdeniz Bölgesine kadar uzanır. Gerçekte İsa’dan uzun zaman önce Ortadoğulular, yemeklerinde düzenli şekilde bademden yararlanırdı.

Bir avuç badem sadece ağzınızı güzel bir tatla doldurmakla kalmaz, sağlığınız için de yararlıdır. Badem, yararlı vitamin ve minerallerle birlikte önemli besinleri de içerir. Bu, Ortadoğuluların yemeklerinde bademin neden her zaman kullanıldığını ve Ortaçağ boyunca sınırlarını genişletirken İslam âleminin de neden badem ziraatini birlikte götürdüklerini açıklayabilir.

Müslümanların İspanya’daki badem ağacı ekili bahçeleri gelişip büyüdü ve sonra, İspanyol misyonlarının kolonileri vasıtasıyla Kaliforniya’da yayılarak Yeni Dünya’da bollaştı. Şimdi, yani 200 yıl sonra, Kaliforniya’nın en bol ağaç ürününü bademler oluşturur ve bu eyalet, dünyanın badem üretiminde önde gelmektedir.

TÜTSÜ KAPLARININ KULLANIMI

Çiçeklenme evresinde meydana gelen gonca, uzun süre donma derecesinin altındaki ısıda kalırsa, badem çiçeği donma tehlikesiyle karşılaşır. Geçmişte, bu ince yapılı goncaların donmasını önlemek için, dona karşı koruyucu tütsü kapları kullanılırdı. İçinde yağ yakılan kaplar, düzenli aralıklarla ağaçların boşluklarına yerleştirilirdi. Bu kaptan yayılan kara dumanın oluşturduğu bulut gerçi çok kirli idiyse de, bir battaniye gibi büyük oranda goncaları koruyordu, ama aynı şey o bölgede oturanlar için geçerli değildi.

Bir an düşünün, yatağınıza temiz giriyorsunuz ve sabah yüzünüzü kaplayan bir kurum örtüsüyle uyanıyorsunuz; kurum hatta burun deliklerinize ve tırnaklarınızın içine bile girmiş! Kapalı tutulan hiçbir pencere veya kapı, hatta bol sabun ve su bile dona karşı kullanılan bu tütsü kaplarıyla yapılan savaş süresince temiz kalmamızı sağlayamazdı.

Çok şükür ki koşullar değişti. Bazı meyve bahçelerinde hâlâ tütsü kapları kullanılıyor. Fakat şimdiki yöntemler, badem yetiştirenler arasında oturanları memnun etmek için başarıyla kullanılmaktadır.

BADEM DOLUSUNUN GÜRÜLTÜSÜ

Yıllar geçtikçe bademleri toplama yöntemi de değişikliğe uğradı. Kiralık işçiler, büyük kauçuk tokmaklarla ağaçlara tırmanmadan dallara vurup bademleri çadır benzinden yapılmış çarşaflara dökerlerdi. Bademler, dolunun yağarken çıkardığı gürültüyü çıkararak yuvarlanırlardı. Sonra çarşaflar, bir at veya traktör tarafından diğer ağacın altına çekilir ve işlem yinelenirdi. Çarşaflar çekilemeyecek kadar ağırlaştıklarında bademler çuvallara doldurularak kabuklarını soyacak işçilere taşınırdı.

Bugün bu yöntem yerine, ağaçların silkelenmesinde, bademlerin bir araya toplanmasında ve hatta meyveden çöplerin ayrılmasında ve kabuğun çıkarılmasında bile makineler kullanılmaktadır. Babam, güçlü bir hava akımı kullanarak bademi kabuğundan ayıran makineyi ilk tasarlayanlardan biriydi.

Daha sonra, bademler otomatik çalışan makinelerin işleminden geçerek temizlenirler. Orada kabukları kırılır, temizlenir, boylarına göre sınıflanır, fotoelektrik bir gözle çeşidine göre ayrılır ve son bir denetimden geçirilir.

Bazı bademler daha sonra çok heyecan verici ve iştah açıcı değişikliklere uğrar. Bir an düşünün; bir badem, bir anda ceviz tütsüsü, sarmısak veya soğan tadını alıyor veya şekerle kaplanıyor, tuzlanıyor, kavruluyor veyahut badem yağı haline getiriliyor. Bunlar bize hoş gelebilecek pek çok tadın sadece birkaçıdır. Ve kırılmış bademlerle tatlandırılmış şekerleme çubuklar, kekler ve dondurmaları unutmayalım.

Badem bahçelerinin çevrelerinde büyüdüğüm için çok hoş ve unutulmaz deneyler kazandım. Bu kabuklu meyve hakkında burada bilinebilecek her şeyi öğrenmiş olduğumu düşünebilirsiniz. Ancak tamamen öğrenemedim. Bademe karşı duyduğum ilgi gerçekte Mukaddes Kitabı inceledikten sonra arttı. “Mukaddes Kitap mı?” diye sorabilirsiniz. Evet, tetkiklerim vasıtasıyla, badem ağacının Tanrı’nın kavmi ile ilgili davranışlarında önemli bir rol oynadığını buldum.

MUKADDES KİTAPTA BADEMLE İLGİLİ NELER VAR?

Badem ağacı için kullanılan İbranice sözcüğün “uyandıran” veya “uyanan” anlamına geldiğini biliyor muydunuz? Filistin bölgesinde tüm meyve ağaçlarından ilk çiçeklenenin (ocak veya şubat ayı başları gibi erken) badem ağacı olduğunu hatırladığımızda, yukarıdaki anlam uygun düşer. Bu sözcük aynı zamanda, “badem ağacının dalı”na değinen Tanrı’nın, demek istediklerini açıklamamıza yardımcı olur. (Yeremya 1:11, 12) Başka sözlerle Yehova Tanrı, vaat ettiklerini başarmak maksadıyla “uyanık beklemekte”dir.

Mukaddes Kitapta badem ağacının kullanıldığı başka bir örnek, Tanrı’nın meshettiği başkâhin Harun’un yetkisine meydan okuyan İsraillilerin heyecan verici öyküsüdür. Davayı sonuca bağlamada, Tanrı İsrail’in 12 sıptının her birinin reisinin komuta değneğini getirmesini ve kutsal ahit sandığı önüne koymasını emretti. Bir badem ağacı dalından yapılan Harun’un değneği, diğer 12 değneğin yanına konuldu. Ertesi gün de sonuca varıldı: Tanrı’nın uygun gördüğüne dair alamet Harun’un değneği üzerinde gerçekleşti. Onun değneği geceleyin tomurcuklandı; “tomurcuk sürdü ve çiçek açtı ve olgun bademler yetiştirdi.” Doğal sıra olan gonca, çiçek ve sonra meyve yerine, bu üç evrenin hepsi birlikte oldu. Gerçekten bu bir mucizeydi.—Sayılar 17:1-11.

Aynı zamanda badem, İsrailliler için değerli sayılan lezzetli bir yiyecekti. Buna örnek olarak ata Yakub, Mısır kralının lütfunu kazanmak istediğinde, “memleketin iyi şeylerinden” biri olarak armağanların arasında bir miktar badem de gönderdi. (Tekvin 43:11) Buna ek olarak ince yapılı badem çiçeği, kutsal çadırın şamdanının kolları üzerindeki kadehlerde motif olarak kullanıldı.—Çıkış 25:33, 34.

Mukaddes Kitabın bademden söz etmesi, şüphesiz, insanın sonu gelmez zevkleri için Tanrı’nın yaratmış olduğu pek çok harikalardan biri olan bu meyveye daha fazla takdir duymama neden oldu.

Çoğu kez, vadi boyunca tümü çiçeklenen badem ağaçlarının güzel görünümüne baktığımda yüzyıllar önce yazılmış olan şu sözleri düşünürüm: “Yehovaya yerden hamdedin .... dağlar ve bütün tepeler; meyvalı ağaçlar ve bütün erz ağaçları.”—Mezmur 148:7-9.

[Sayfa 11’deki çerçeve]

Badem—Konsantre Enerjinin Ufacık Paketi

Badem, küçük, taşınabilir paketlerde birçok besin depo etmektedir. Tamamı dört ana besin grubunda bulunan önemli besleyicilerden oluşur, protein, meyve ve sebzeler, süt ürünleri ve tahıllar gibi. Bir araya toplanan bu besinlere yakından bir göz atalım.a

◼ KARBONHİDRAT: Badem, karmaşık karbonhidratların yararlı bir kaynağıdır. Karbonhidratlar vücudumuzun ana enerji kaynağıdır. 28 gram, yani yaklaşık 20-25 adet badem, 170 kalori verir.

◼ YAĞ: Yemek için kullanılan bitkiler arasında, yağ bakımından badem, en zengin kaynaklardan biridir. Ve bademde kolesterol yoktur. Yağ, önemli bir enerji kaynağıdır; vücudumuzda depolanmış en etkili yakıt biçimidir. Bademin ağırlığının yaklaşık yarısı bitkisel yağ—yüksek derecede doymamış yağdır.

◼ KABA MADDE: 28 gram badem vücudunuzun günlük ihtiyacının yaklaşık yüzde 10’unu sağlar. Bu, iki dilim buğday ekmeğinin taşıdığından daha fazla kaba madde demektir.

◼ MİNERALLER: Bademde fosfor, bakır ve magnezyum gibi bol miktarda değerli mineraller vardır. Vücudumuz, büyüme ve uygun bakım için minerallere muhtaçtır. 28 gram bademde 65 gram sütteki kadar kalsiyum ve 37 gram biftek veya yağsız etteki kadar da demir bulunur.

◼ PROTEİN: Badem, sebze proteini açısından da iyi bir kaynaktır. Proteinler, vücudumuzun gelişmesi ve bakımı için gereklidir. 28 gram bademde “tavsiye edilen günlük” protein miktarının yüzde 10’u vardır.

◼ VİTAMİNLER: Badem, B2 ve E vitaminlerinin zengin kaynağıdır. Vitaminler sağlığımız için gereklidir. 28 gr. bademde 196 gr. buğdayda veya 504-560 gr. karaciğerdeki kadar E vitamini vardır.

[Dipnotlar]