Kutsal Kitaptaki Sırası 30​—Amos

Yazarı: Amos

Yazıldığı Yer: Yahuda

Tamamlanma Tarihi: MÖ y. 804

 1. Amos kimdi?

NE BİR peygamberdi ne de peygamber oğullarındandı. Yehova tarafından çağrıldığında koyun yetiştiriciliği yapıyordu, ayrıca firavuninciri ağaçlarının meyvelerini yarıyordu (Amos 7:14, 15). O kendi ulusu olan Yahuda halkına ve özellikle de kuzeydeki İsrail krallığına peygamberlik sözleri bildirecekti. Amos, 2. Krallar 17:13, 22, 23’te sözü edilen peygamberlerden biriydi. Yahuda’nın Tekoa şehrindendi. Bu şehir Yeruşalim’in 16 kilometre kadar güneyinde yer alıyordu ve on kabilelik İsrail krallığının güney sınırına bir günlük mesafedeydi (Amos 1:1).

 2. Amos’un peygamberlik dönemi nasıl saptanabilir?

² Kitabın giriş sözlerinden, Amos peygamberlik hizmetine başladığında Yahuda’da Kral Uzziya’nın ve İsrail’de Yoaş oğlu II. Yeroboam’ın hüküm sürdüğü görülür. Buna göre Amos peygamberlik sözlerini adı geçen iki kralın saltanat dönemlerinin çakıştığı 26 yıllık bir süre içinde (MÖ 829 ile yaklaşık 804 arası) bildirmiş olmalı. Ayrıca “depremden iki yıl önce” şeklinde değişik bir bilgi verilir (1:1). Zekeriya peygamber de Uzziya’nın zamanında yaşanan bir deprem felaketinden ve halkın korkuyla kaçışından söz eder (Zek. 14:5). Gerçi Yahudi tarihçi Josephus Uzziya küstahça mabette buhur sunmaya kalkıştığı sırada olan bir depremden bahseder. Ancak anlaşılan Amos’un değindiği deprem Uzziya’nın hükümdarlığının başlarında meydana gelmiştir.

 3. (a) Amos’un bildirdiği felaket haberi neden vaktindeydi? (b) Amos Yehova’nın egemenliğini nasıl yüceltti?

³ Amos ismi “Yük Olan” ya da “Yük Taşıyan” anlamına gelir. Peygamber, İsrail ve Yahuda (ayrıca çok sayıda putperest millet) hakkında felaket haberleriyle yüklü mesajlar iletti. Bunun yanı sıra Yehova’nın halkını topraklarına geri döndüreceğine ilişkin teselli edici bir mesaj da bildirdi. Ne var ki, Amos’un felaket mesajı bildirerek İsrail’in sırtına ağır bir yük yüklemesi için pek çok neden vardı. Ülke refah içindeydi, lüks yaşam ve ahlaksızlık sıradan şeyler haline gelmişti. Halk Yehova’nın kanununu unutmuştu. Görünürdeki bu refah onları gerçek durumlarını göremeyecek kadar körleştirmişti; vakti geçmiş meyve gibi çürümekteydiler ve yok olacaklardı. Amos sadece birkaç yıl içinde on kabilelik krallığın Şam’dan öteye sürgün edileceğini bildirdi. Bu hüküm mesajıyla Yehova’nın doğruluğunu ve egemenliğini yüceltti. Amos Yehova’dan 21 kere “Ulu Rab” diye söz ederek egemen konumuna dikkat çekti (Amos 1:8).

 4. Hangi peygamberlik sözlerinin gerçekleşmesi Amos kitabının doğruluğunu gösterir?

⁴ Bu ve diğer peygamberlik sözlerinin gerçekleşmesi Amos kitabının Tanrı ilhamı doğru bir kayıt olduğunu gösterir. Peygamber İsrail’in çevresindeki tüm düşman ulusların, Aramilerin, Filistîlerin, Surluların, Edomluların, Ammonluların ve Moablıların yok edileceğini, onları alevlerin yutacağını da bildirdi. Tarih bu düşman kalelerinin tek tek düştüğünü doğrular. Fakat Yahuda ve İsrail’in suçu çok daha büyüktü, çünkü sahte tanrılara tapınarak Yehova’yı bırakmışlardı. İsrail’in son kalesi, surlu bir şehir olan Samiriye, V. Şalmanezer komutasındaki Asur ordusu tarafından kuşatıldıktan sonra MÖ 740 yılında ele geçirildi (2. Kral. 17:1-6). Yahuda, kardeşi İsrail’in başına gelenlerden ders almadı ve MÖ 607’de o da yok edildi.

 5. Arkeoloji Amos’taki kaydı nasıl doğrular?

⁵ Amos İsrail halkını lüks bir yaşam sürdüğü için suçladı; zenginler yoksulların hakkını yiyerek “fildişi evler” yapıyor, bu evlerde şarap içip kendilerine ziyafet çekiyorlardı (Amos 3:15; 5:11, 12; 6:4-7). Arkeologlar ülkedeki refahı gösteren kanıtlar ortaya çıkardı. Örneğin, Samiriye’deki kazılarda çok sayıda fildişi nesne bulundu. Bir ansiklopedi bu bulgularla ilgili şunları söylüyor: “Bunlar başlıca iki gruba ayrılabilir: 1. Yüksek kabartma şeklinde oyulmuş levhalar, . . . . 2. Alçak kabartma şeklinde oyulmuş ve değerli taş, renkli cam, altın varak gibi şeyler kakılarak süslenmiş levhalar. . . . . Fildişi nesneler Fenike sanatının eserleri olarak kabul edilir. Bunlar muhtemelen İsrail krallarının saray mobilyalarında kakma olarak kullanılıyordu. Kutsal Kitap, Ahab’ın yaptığı ‘fildişi evden’ söz eder (1. Krallar 22:39). Amos’taki İsrail’i azarlayan sözlerde geçen ‘fildişi sedirler’ de Samiriye’de sürülen lüks yaşamın simgesi olarak kullanılır (6:4).”a

 6. Amos kitabının doğruluğunu gösteren başka hangi kanıtlar var?

⁶ Amos kitabının kanonik olduğuna, yani Kutsal Metinler dizisinde yer aldığına dair hiçbir kuşku yoktur. İstefanos’un Amos’tan üç ayeti kendi sözleriyle dile getirmesi ve Yakup’un alıntıda bulunması da Amos kitabının doğruluğunu destekler (Amos 5:25-27—Elçi. 7:42, 43; Amos 9:11, 12—Elçi. 15:15-18).

AMOS KİTABININ İÇERİĞİ

 7. Amos Yehova’nın hükümlerini bildirerek hangi milletleri uyardı?

⁷ Milletler hakkındaki hükümler (1:1–2:3). “Yehova Sion’dan kükreyecek” (Amos 1:2). Amos Yehova’nın öfkesini yansıtan hükümleri bildirerek milletleri uyarmaya başlar. Şam Gilead’ı demir dövenlerle harman döver gibi dövmüştür. Gazze ve Sur İsrailli tutsakları Edom’a teslim etmiştir. Edom’da merhamet ve kardeş sevgisi yoktur. Ammon Gilead’ı istila etmiştir. Moab Edom kralının kemiklerini kireç olana dek yakmıştır. Yehova tüm bu milletlere karşı kaldırdığı elini ‘geri çekmeyeceğini’ söyler (1:3, 6, 8, 9, 11, 13; 2:1).

 8. Yahuda ve İsrail neden Yehova’dan hüküm aldı?

⁸ Yahuda ve İsrail hakkındaki hükümler (2:4-16). Yehova’nın Yahuda’ya olan öfkesi de geçmeyecek. Onlar ‘Yehova’nın kanununu reddettiğinden’ suçludur (2:4). Ya İsrail için ne denebilir? Yehova güçlü bir halk olan Amorileri onlar uğruna yok etmiş ve güzel diyarı İsrailoğullarına vermişti. Onlara kendi aralarından Nezir ve peygamberler çıkarmıştı. Onlar ise Nezirlerin adaklarını bozmasına sebep oluyor, peygamberlere de “Peygamberlik etmeyin!” diye emrediyorlardı (2:12). Bu yüzden Yehova yeni biçilmiş ekin yığınlarıyla yüklü bir araba nasıl sallanırsa onları öyle temelden sarsacaktı. Yiğitleri bile çıplak kaçacaktı.

 9. (a) Yehova’nın halkıyla konuştuğunu gösteren neydi? (b) Amos’un sözleri özellikle kimlere yönelikti?

⁹ İsrail hesap veriyor (3:1–6:14). Amos çarpıcı örnekler kullanarak, kendisinin bildirdiği peygamberlik sözlerinin aslında Yehova’nın halkıyla konuşması olduğuna dikkat çeker. “Ulu Rab Yehova, peygamber kullarına sırrını açmadıkça hiçbir şey yapmaz. . . . . Ulu Rab Yehova konuştu! Kim peygamberlik etmez?” (3:7, 8). Amos’un peygamberlik sözleri özellikle Samiriye’de halkı soyarak lüks içinde yaşamayı sevenlere yöneliktir. Yehova onların göz alıcı sedirlerini ellerinden çekip alacak, fildişi evlerini yok edecektir.

10. (a) Yehova İsrail’e ne hatırlattı? (b) Onlar nasıl bir felaketi hak etmişti?

¹⁰ Yehova geçmişte İsrail’i nasıl cezalandırdığını ve terbiye ettiğini anlatır; bu arada beş kere “Bana dönmediniz” der. Ardından şöyle söyler: “Ey İsrail, Tanrınla karşılaşmaya hazırlan” (4:6-12). Sonra Amos bir ağıtla yeniden söze başlar: “El değmemiş İsrail kızı düştü; bir daha doğrulamaz. Kendi topraklarında terk edildi; tutup kaldıracak kimse yok” (5:2). Buna rağmen, gökteki ve yerdeki tüm harika eserlerin yaratıcısı Yehova, Kendisine yönelip hayatta kalmaları için İsrailoğullarına çağrıda bulunmaya devam eder. “Kötüye değil iyiye yönelin ki yaşayasınız” der (5:4, 6, 14). Aksi halde Yehova’nın günü geldiğinde tam bir felaket yaşanacak. Yehova onları adeta sel sularının önüne katıp Şam’dan öteye sürecek. Ziyafetler verdikleri fildişi süslü evler enkaz haline gelecek, moloz yığını olacak.

11. Amos kimden aldığı yetkiyle İsrail’e hüküm bildirmeye devam etti?

¹¹ Amos muhalefete rağmen hizmetini sürdürüyor (7:1-17). Yehova peygamberine İsrail’in ortasına konmuş bir çekül gösterir. Bundan sonra mazeret kabul etmeyeceğini söyler. İsrail’in kutsal mekânlarını harabeye çevireceğini ve II. Yeroboam’ın evi üzerine kılıçla yürüyeceğini ekler. Beytel kâhini Amatsya, Yeroboam’a haber gönderip ‘Amos sana düzen kurdu’ der (7:10). Amatsya Amos’a, gidip Yahuda’da peygamberlik yapmasını söyler. Bunun üzerine Amos peygamberlik yetkisini kimden aldığını net bir şekilde belirterek şöyle der: “Yehova beni sürünün ardından aldı; Yehova bana ‘Git, halkım İsrail’e peygamberlik et’ dedi” (7:15). Sonra da Amatsya ve ev halkını bekleyen felaketi bildirir.

12. (a) İsrail’de nasıl bir açlık yaşanacaktı? (b) Peygamberlik sözleri hangi görkemli vaatle sona erdi?

¹² Yoksulları ezenlerin cezalandırılması ve ülkeye geri dönüş (8:1–9:15). Yehova Amos’a bir sepet yaz meyvesi gösterir. Yoksulları ezen İsrailoğullarını mahkûm eder ve “Yakup’un Haşmeti üzerine” ant içerek, yaptıkları kötülükler yüzünden yas tutacaklarını söyler (8:7). Sonra şunları ekler: “‘İşte, öyle günler geliyor ki’, Ulu Rab Yehova’nın sözü, ‘Memleketi açlığa teslim edeceğim. Ekmek ya da su kıtlığı değil, Yehova’nın sözlerini duyma açlığı olacak’” (8:11). İsrail düşecek ve bir daha ayağa kalkmayacak. Toprağı kazıp ölüler diyarına da inseler, göklere de çıksalar, Yehova’nın eli onlara erişecek. Halkının içindeki günahkârlar kılıçla ölecek. Bu sözlerin ardından şu görkemli vaat gelir: “O gün Davut’un yıkılan çardağını yeniden dikeceğim, gediklerini onaracağım. . . . . Onu eskisi gibi kuracağım” (9:11). Ülkelerinde yeniden bir araya gelen tutsaklar öyle bolluk içinde olacak ki, orakçı bereketli hasadını kaldırmayı bitiremeden saban süren ona yetişecek. Yehova’dan gelen bu nimetler sonsuza dek sürecek!

KİTABIN YARARLARI

13. Amos’un uyarılarından biz nasıl yararlanabiliriz?

¹³ Bugün Kutsal Kitabı okuyanlar Amos’un İsrail’e, Yahuda’ya ve komşu uluslara bildirdiği uyarıların sebeplerine dikkat ederlerse bundan çok yarar görebilirler. Yehova’nın kanununu reddeden, yoksulları ezip haklarını yiyen, açgözlü, ahlaksızlık ve putperestlik yapan kişiler O’nun onayını kazanamaz. Bununla birlikte, Yehova bu tür davranışlardan vazgeçip tövbe edenleri bağışlar ve onlara merhamet gösterir. Hikmetli davranarak bu kötü dünyada bizi yozlaştıracak arkadaşlardan uzak durmalı ve Yehova’nın şu tembihini dinlemeliyiz: “Bana yönelin de yaşayın” (5:4, 6, 14).

14. İstefanos’un zamanındaki Yahudiler Amos’un uyarılarından yararlandı mı?

¹⁴ İstefanos şehit edilmeden önce Amos’un sözlerine değindi. Yahudilere, İsrail’in sürgüne gitmesine yol açan şeyin Molok ve Refan gibi yabancı tanrılara tapınarak putperestlik yapmaları olduğunu hatırlattı. Peki bu Yahudiler kendilerine hatırlatılan Amos’un sözlerinden yararlandılar mı? Tam tersi, öfkelenip İstefanos’u taşlayarak öldürdüler ve böylece Yeruşalim’in MS 70’teki yıkımında yaşanacak felaketi hak edenler arasına girdiler (Amos 5:25-27; Elçi. 7:42, 43).

15. Amos’un ülkeye geri dönüşle ilgili hangi sözlerini incelemek yararımızadır?

¹⁵ Amos’un hem İsrail, Yahuda ve diğer milletlerin cezalandırılmasıyla hem de Yahudilerin ülkelerine dönmesiyle ilgili peygamberlik sözlerinin nasıl gerçekleştiğini incelemek yararımızadır. Yehova’nın Amos aracılığıyla bildirdiği gibi, İsrailli tutsaklar MÖ 537’de ülkelerine dönüp viran olmuş şehirlerini yeniden inşa ettiler, bu şehirlerde oturdular, bağlar kurup bahçeler yaptılar (Ezra 3:1; Amos 9:14).

16. Yakup, Amos 9:11, 12’de bildirilen sözlerin Hıristiyan cemaatiyle bağlantılı olarak gerçekleştiğini nasıl gösterdi?

¹⁶ Amos’un bu peygamberlik sözleri elçilerin zamanında çok daha görkemli ve iman güçlendiren bir şekilde gerçekleşti. Yakup İsrailli olmayanların Hıristiyan cemaatine katılması konusunu ele alırken, Tanrı ilhamıyla bunun Amos 9:11, 12’de önceden bildirilen bir gelişme olduğunu açıkladı. O ‘Davut’un yıkılan çardağının yeniden yapılmasının’ Hıristiyan cemaatinin kurulmasıyla bağlantılı olduğunu gösterdi ve devamen şu alıntıyı yaptı: “Böylece, bu milletten artakalanlar, diğer tüm milletlerden gelen ve ismimle anılan insanlarla birlikte içtenlikle Yehova’ya yönelecekler.” Simun Petrus’un da anlattığı gibi, Tanrı’nın diğer milletlerden insanları seçerek “Kendi ismini taşıyan bir toplum” oluşturması, gerçekten de Kutsal Yazıların desteklediği bir gelişmeydi (Elçi. 15:13-19).

17. Amos Tanrı’nın Krallığı ve getireceği nimetler hakkında neler söyledi?

¹⁷ Cemaatin başı olan İsa Mesih Kutsal Yazıların başka ayetlerinde “babası Davut’un tahtını” miras alacak ve sonsuza dek hüküm sürecek ‘Davut oğlu’ olarak tanıtılır (Luka 1:32, 33; 3:31). Dolayısıyla, Amos’un peygamberlik sözleri Davut’la yapılan krallık ahdindeki vaadin gerçekleşmesine işaret eder. Amos’un kapanış sözleri ‘Davut’un çardağının’ yeniden dikileceği sırada yaşanacak muazzam bereketi göstermesinin yanı sıra, Tanrı’nın Krallığının kalıcılığına da dikkat çeker: “Onları topraklarına yeniden dikeceğim, kendilerine verdiğim topraktan artık sökülüp atılmayacaklar” (Amos 9:13-15). Yehova “Davut’un çardağını” yeniden tam anlamıyla kurduğunda tüm yeryüzü nimetlerle dolup taşacak ve bu sonsuza dek sürecek!

[Dipnot]