Eski Lidya Krallığı Bugün Bizi Nasıl Etkiler?

ESKİ Lidya Krallığı hakkında bir şeyler duymuş olabilirsiniz, yine de oradaki bir keşfin dünya ticaretini değiştirdiğini öğrenmek sizi şaşırtabilir. Lidyalıların bir buluşunun Mukaddes Kitabın şaşırtıcı bir peygamberliğine ışık tuttuğunu öğrenmek de Mukaddes Kitabı okuyanlara ilginç gelebilir. Peki Lidyalılar neyi keşfettiler? Bunu cevaplamadan önce bu neredeyse unutulmuş imparatorluğun dönemiyle ilgili bir şeyi öğrenmek ilginç olacak.

Lidya kralları ülkeyi başkent Sardes’ten yönetirdi, burası o zamanlar Küçük Asya olarak bilinen bugün ise Türkiye topraklarının batısında bulunan bölgedir. Lidya’nın son kralı Kroisos olağanüstü bir servete sahip oldu, fakat MÖ 546’da imparatorluğu Pers hükümdarı Büyük Koreş’in (Kyros) eline geçti. Koreş birkaç yıl sonra Babil İmparatorluğunu da fethetti.

Lidya’nın atılımcı işadamlarının ilk madeni parayı kullananlardan olduğu söylenir. Altın ve gümüş uzun süredir para olarak kullanılıyordu, fakat altın külçelerin ve halkaların boyutları standart olmadığından her alışverişte bunları tartmak gerekiyordu. Örneğin Kutsal Yazılarda geçen Yeremya peygamber, İsrail’de bir toprak satın aldı ve şöyle yazdı: “Ona gümüşü tarttım, on yedi şekel gümüş” (Yeremya 32:9).

Yeremya’yla aynı dönemde yaşayan Lidyalılar ticareti kolaylaştıracak bir şey keşfetti. Bu, değerini garanti altına alan bir damgayla resmen onaylanmış belirli ölçü ve ağırlıktaki sikkelerdi. Lidya’nın ilk sikkeleri doğal bir gümüş-altın karışımı olan elektrum madeninden yapılmıştı. Kroisos kral olduğunda bunların yerine neredeyse saf gümüş ve altın sikkeler kullanmaya başladı. Lidyalılar 12 gümüş sikkenin 1 altın sikkeye eşit olduğu çift madenli bir para sistemi icat ettiler. Fakat bu sistem, altına daha düşük değerli metallerin karıştırılmasıyla yapılan sahte paralar yüzünden sarsıntıya uğradı. Tüccarların altının saflık derecesini ölçmek için daha kolay bir yola ihtiyaçları vardı.

Lidyalılar, Lidya taşı dedikleri o yöreye ait bir çeşit siyah taşın sorunlarını çözeceğini fark ettiler. Pürüzsüz ama biraz aşındırıcı olan bu taşa madeni para sürtüldüğünde bir iz bırakır. Bu izin rengi, altın miktarı belli olan örneklerin bıraktığı izin rengiyle karşılaştırıldığında paradaki altın oranı ortaya çıkar. Bu icat, yani mihenk taşı kullanımı, madeni paranın güvenilirliğini sağladı. Peki mihenk taşı hakkındaki bilgi Mukaddes Kitabı anlamamıza nasıl yardım edebilir?

Mukaddes Kitaptaki Simgesel Mihenk Taşları

Ticaret yapanlar arasında altını mihenk taşına sürterek deneme yöntemi yaygınlaştıkça, “mihenk taşı” sözcüğü bir deneme yöntemiyle eşanlamlı kullanılmaya başlandı. Mukaddes Kitabın yazıldığı dillerden biri olan Yunancada bu kelime işkenceyle denenen kişilerin çektiği eziyet için de kullanıldı.

Mahkûmlara eziyet çektirenler zindancılar olduğundan, “mihenk taşından” türetilen sözcük zindancılara da atfetmeye başladı. Mukaddes Kitapta kayıtlı olan nankör köleyle ilgili İsa’nın örneğindeki “zindancılar” bazı tercümelerde “işkenceciler” olarak tercüme edilmiştir (Matta 18:34, YÇ, KM). Bir ansiklopedi bununla ilgili şu yorumda bulunuyor: “Hapsedilmek büyük ihtimalle başlı başına bir ‘işkence’ olarak görülüyordu (kuşkusuz böyleydi) ve ‘işkenceciler’ zindancılardan başkası değildi” (The International Standard Bible Encyclopaedia). Bu, Mukaddes Kitaptaki merak uyandıran bir ayetin açıklanmasına yardım eder.

Bir Bilmece Çözülüyor

Mukaddes Kitabı samimi olarak inceleyenler sık sık Şeytan’ın sonunun ne olacağını merak ederler. Mukaddes Kitap şöyle der: “İblis . . . . canavarın ve sahte peygamberin de bulunduğu ateş ve kükürt gölüne atıldı. Çektikleri eziyet sonsuza dek, gece gündüz sürecek” (Vahiy 20:10). Tabii ki birinin eziyet çekerek sonsuza dek yaşamasına karar vermek, Yehova Tanrı’nın sevgisi ve adaletiyle uyuşmaz (Yeremya 7:31). Ayrıca Mukaddes Kitap sonsuz yaşamın bir ceza değil bir armağan olarak verildiğini söyler (Romalılar 6:23). O halde Vahiy 20:10’un sembolik bir dille yazıldığı açıktır. Canavar ve ateş gölü simgeseldir (Vahiy 13:2; 20:14). Peki acaba eziyet de simgesel midir? Bu ifadenin anlamı ne olabilir?

Gördüğümüz gibi Yunancada “eziyet” ya da “işkence” için kullanılan sözcük, “mihenk taşı” için kullanılan sözcükten türetilmiştir ve hapiste olmanın eziyetine atfedebilir. Öyleyse Şeytan’ın çekeceği sonsuz eziyet de onun sonsuza dek kaçılması mümkün olmayan bir hapishanede, yani ölümde kalacağına işaret edebilir.

Lidyalıların parayı mihenk taşına sürtme yöntemi, Tanrı’nın sevgisiyle uyumlu olarak Şeytan’ın çekeceği sonsuz “eziyet”le ilgili başka bir şeyi daha anlamamıza yardım eder. Bazı dillerde mihenk taşı bazı şeyleri denemek için bir ölçüttür. Örneğin Türkçe’de “mihenk” bir kimsenin ya da şeyin değerini anlamaya yarayan ölçüt anlamına gelir. O halde Lidyalıların mihenk taşını parayı denemekte bir ölçüt olarak kullandığı gibi, gelecekte Yehova’ya karşı çıkabilecek herhangi bir isyanda, Şeytan’ın sonsuz “eziyet”i, yani ölümü de sonsuza kadar bir ölçüt olarak kullanılabilecek. Yehova’nın egemenliğine meydan okunduğunda bunun yanlış olduğunun kanıtlanması için uzun bir sınama süresine artık gerek kalmayacak.

Lidyalıların mihenk taşına sürtme yönteminin dünya çapındaki tüccarlar tarafından neden kullanıldığını öğrenmek ve bu uygulamanın ortaya çıkardığı simgesel ifadeleri anlamak, Şeytan’ın sonunun ne olacağı konusuna ışık tutar. Ona verilen hüküm sonsuza dek bir mihenk taşı görevi görecek ve Tanrı’nın tekrar bir isyana izin vermesine gerek kalmayacak (Romalılar 8:20).

[Sayfa 23’teki pasaj]

Şeytan’ın simgesel anlamda çektiği eziyet, ona verilen hükmün sonsuza dek bir mihenk taşı olarak kullanılacağını gösterir

[Sayfa 21’deki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Karadeniz

LİDYA

SARDES

Akdeniz

[Sayfa 21’deki resim]

Sardes Harabeleri

[Sayfa 22’deki resim]

Eski zamanlarda parayı tartmak için teraziler kullanılırdı

[Tanıtım notu]

E. Strouhal/Werner Forman/Art Resource, NY

[Sayfa 22, 23’teki resimler]

Mihenk taşına sürtme yöntemi günlerimize kadar geldi

[Tanıtım Notları]

Sikkeler: Classical Numismatic Group, Inc.; mihenk taşı: Science Museum/Science & Society Picture Library

[Sayfa 21’deki resim tanıtım notu]

Elektrum sikke: Classical Numismatic Group, Inc.