Aranızda Önderlik Edenlere İtaat Edin

“Size riyaset edenlere (aranızda önderlik edenlere) itaat edin ve tabi olun, çünkü onlar hesap verecek olanlar gibi canlarınız uğrunda bekçilik ediyorlar.”—İBRANİLER 13:17.

 1. Cemaatteki ihtiyarların işlerinden nasıl yararlanıyoruz?

YEHOVA yaşadığımız “sonun vakti”nde Kendi teşkilatı için nazırlar sağlamıştır. (Daniel 12:4) Bu kişiler koyun benzeri olanlara bakmakta önderlik etmektedirler. Onların nezareti tazelendiricidir. (İşaya 31:1, 2) Bundan başka, Tanrı’nın sürüsüne şefkatle davranan ihtiyarların sevgi dolu nezareti, Şeytan ile kötü sistemine karşı bir koruma teşkil eder.—Resullerin İşleri 20:28-30; I. Petrus 5:8; I. Yuhanna 5:19.

 2. Bazıları, resul Pavlus’a hangi gözle baktılar? Oysa ihtiyarlara karşı hangi tutumu takınmak uygundur?

² Böyle olmakla birlikte sen, ihtiyarlara hangi gözle bakıyorsun? Yüreğinde şöyle mi diyorsun: ‘Bir sorunum olursa, bir daha bu cemaatin ihtiyarlarına asla gitmem, çünkü onların hiçbirine güvenim yok?’ Bu tür bir duyguya kapılmana, onların nakâmilliklerini fazlasıyla büyütmüş olman sebep olabilir mi? Eski Korintos’ta bazıları resul Pavlus hakkında şöyle dediler: “Onun mektupları ağır ve kuvvetli, fakat bedenin huzuru zayıf ve sözü hiçtir.” Oysa Tanrı, Pavlus’u belirli bir hizmetle görevlendirdi ve onu “Milletlerin resulü” olarak kullandı. (II. Korintoslular 10:10; Romalılar 11:13; I. Timoteos 1:12) Öyle ise, senin şunları söyleyen hemşire ile aynı duygulara sahip olman ümit edilir: “Biz dünyanın en iyi ihtiyarlar kuruluna sahibiz. Yardımlarına ihtiyacımız olduğunda her zaman yanımızdaydılar.”

Onlara Neden İtaat Edilsin?

 3. Rabbin, gösterdiğimiz ruhla beraber olması için, tali çobanlara ne gözle bakmalıyız?

³ İsa’nın takipçisi olan tali çobanlar, Büyük Çoban Yehova Tanrı tarafından sağlandığına göre, O’nun, onlara ne gözle bakmamızı istediğini sanıyorsun? Muhakkak ki, O, Kendi Şahitlerinin Yönetim Kurulunun nezareti altında çalışan sevgi dolu nazırların Mukaddes Kitaba dayanan yönetimine uymamızı bekler. O zaman, ‘Rab gösterdiğimiz ruhla beraber olacak’, biz de barışa sahip olacağız ve ruhi yönden bina edileceğiz.—II. Timoteos 4:22; Resullerin İşleri 9:31; 15:23-32 ile karşılaştır.

 4. İbraniler 13:7’yi şahsen nasıl uygulayabiliriz?

⁴ Pavlus önemle şu teşvikte bulundu: “Size riyaset etmiş olanları (aranızda önderlik edenleri) hatırlayın, Allahın sözünü size onlar söylediler; ve onların yaşayışlarının sonuna bakarak imanlarına uyun.” (İbraniler 13:7) İlk Hıristiyanlar arasında başta önderlik edenler, resullerdi. Bugün de aramızda önderlik edenler olarak Yehova’nın Şahitlerinin Yönetim Kurulunu oluşturanları, diğer meshedilmiş nazırları ve “büyük kalabalık”tan olan erkekleri görüyoruz. (Vahiy 7:9) Her ne kadar bizler, onların ses niteliğini, duruş şekillerini veya başka özelliklerini taklit etmeye teşvik edilmiyorsak da, onların imanına uyarak hayatımızda iyi sonuçlar oluşturmasını sağlayabilmeliyiz.

 5. Bugün yeryüzünde cemaate bakma sorumluluğu başta kimlere emanet edilmiştir? Onlar neye layıktırlar?

⁵ Bugün yeryüzünde ruhi ihtiyaçlarımıza bakmak için baş sorumluluk “sadık ve basiretli köle”ye emanet edilmiştir. “Köle”yi temsil eden Yönetim Kurulu, önderlik edip dünya çapında gökteki Krallığı ilan etme işinin koordinasyonunu üstlenmiştir. (Matta 24:14, 45-47) Bu ruhla meshedilmiş ihtiyarlar özellikle ruhi yöneticiler olarak görülebilir, çünkü İbraniler 13:7 şöyle tercüme edilebilir: “Sizi yönetenleri . . . . hatırlayın.” (Kingdom Interlinear) 60.000’den fazla cemaatte gökteki Krallığı vaaz eden 3.500.000’i aşkın kişinin bulunması, Yönetim Kurulunu oluşturan 12 ihtiyarın ‘Rabbin işinde çok meşgul olduğunu gösterir.’ (I. Korintoslular 15:58) Tanrı vergisi görevleri olduğuna göre, onlarla tam bir işbirliği yapmamızı hak ediyorlar, tıpkı ilk Hıristiyanların birinci yüzyıldaki yönetim kuruluyla işbirliği yaptığı gibi.—Resullerin İşleri 15:1, 2.

 6. Yehova’nın kavminin yararları için ihtiyarların yaptıkları bazı şeyler nelerdir?

⁶ Nazırlar, cemaatin ruhi ihtiyaçlarına bakmak üzere ruhla tayin edilmişlerdir. (Resullerin İşleri 20:28) Onlar, yöresel cemaatin sahasında gökteki Krallık mesajının vaaz edilmesi konusunda gerekeni yaparlar. Mukaddes Yazılar açısından yeterlik gösteren bu erkekler, aynı zamanda sevgi dolu şekilde ruhi yönetim sağlarlar. Tanrı’ya yakışır şekilde yürüyebilmeleri için ruhi kardeşlerini tembih ve teselli eder ve onlara şahadette bulunurlar. (I. Selânikliler 2:7, 8, 11, 12) Biri farkına varmadan yanlış bir adım atarsa, bu erkekler onun yolunu “huy yumuşaklığı ruhuyla” düzeltmeye gayret ederler.—Galatyalılar 6:1.

 7. Pavlus, İbraniler 13:17’te hangi öğüdü verdi?

⁷ Yüreğimiz, bizi böyle sevgi dolu nazırlarla işbirliği yapmaya sevk ediyor. Bunun yerinde olduğunu, Pavlus’un şu sözlerinden anlıyoruz: “Size riyaset edenlere (aranızda önderlik edenlere) itaat edin ve tabi olun, çünkü onlar hesap verecek olanlar gibi canlarınız uğrunda bekçilik ediyorlar; ta ki bunu inliyerek değil (çünkü o size faidesiz olurdu), ancak sevinç ile yapsınlar.” (İbraniler 13:17) Biz bu öğüdü nasıl anlamalıyız?

8, 9. (a) İbraniler 13:17’ye göre önderlik edenlere neden itaat etmeliyiz? (b) İtaat edip tabi olmamız hangi iyi sonuçları oluşturur?

⁸ Pavlus, bizi ruhi yönden yöneten bu kişilere itaat etmeye teşvik ediyor. Bu tali çobanlara “tabi ol”malı, onlara uymalıyız. Neden? Çünkü onlar, vakfolmuş hayatlarımız veya “canlarımız uğrunda bekçilik ediyorlar.” Nasıl “bekçilik ediyorlar”? Burada kullanılmış olan Yunanca agrupneo fiilinin etken bildirme kipi, harfi olarak ihtiyarların “uykudan çekindikleri” anlamına gelir. Böylece geceleyin tek başına sürüsünü tehlikelerden korumak için uykusunu feda eden bir çoban aklımıza gelir. İhtiyarlar, bazen iman kardeşlerine ruhi yönden yardımda bulunmak veya Tanrı’nın sürüsüne dua ile ilgi göstermek için uykusuz geceler geçirirler. Onların sadık hizmetlerini çok takdir etmeliyiz! Şüphesiz, Yahuda’nın günlerindeki “Tanrıdan korkmaz adamlar” gibi olmak istemeyiz. Bu adamlar “hâkimiyeti hiçe sayıyor” ve Tanrı’nın verdiği izzete veya şerefe sahip olan meshedilmiş ihtiyarlar olan “izzetlere sövüyorlar”dı.—Yahuda 3, 4, 8.

⁹ Cemaatin nazırlarına itaat etmez ve tabi olmazsak, Yehova bizden memnun olmaz. Bu davranış, onlar için de bir yük olur ve bize ruhi yönden zarar verir. Onlarla işbirliği yapmazsak, ihtiyarlar, görevlerini Tanrı’ya sunduğumuz faaliyetimizde ancak sevinç kaybıyla sonuçlanabilen bir cesaret kırıklığı ruhuyla inleyerek yerine getirirler. Oysa onlara itaat edip tabi olmamız, Tanrısal davranışı ilerletir ve imanımızı pekiştirir. ‘Rab bizim ruhumuzla birlikte olunca’, böyle bir işbirliği barış ve birlik ortamında sevincimizi artıracaktır.—II. Timoteos 4:22; Mezmur 133:1.

10. I. Timoteos 5:17’ye göre, iyi reislik edenler neden hürmete layıktırlar?

¹⁰ Cemaatin ihtiyarlarına itaat edip tabi olmamız, insanı memnun edenler olduğumuz anlamına gelmez. Böyle bir davranış Mukaddes Kitaba aykırı olur, çünkü ilk yüzyıldaki Hıristiyan kölelere ‘efendilerine göze görünür hizmetle, insanı hoşnut edenler gibi değil, fakat yürek sadeliğiyle, Yehova’dan korkarak itaat etmeleri’ söylendi. (Koloseliler 3:22; Efesoslular 6:5, 6) ‘İyi riyaset eden ve söze ve öğretime emek veren’ nazırlar, her şeyden önce, öğretişleri Tanrı’nın sözüne dayandığından dolayı hürmeti hak ederler. Pavlus bunu şöyle dile getirdi: “İyi reislik eden ihtiyarlar, bilhassa kelâma ve talime emek verenler, iki kat hürmete layık sayılsınlar. Çünkü kitap diyor: ‘Harman döven öküzün ağzını bağlamıyacaksın,’ ve: ‘İşçi kendi ücretine müstahaktır.’”—I. Timeoteos 5:17, 18.

11. Bir ihtiyara nasıl “iki kat hürmet” gösterilebilir? Oysa o, hangi şeyden kaçınmalıdır?

¹¹ Pavlus’un bu sözleri, başkalarının ruhi çıkarlarına bakanlara maddi yönden yardımda bulunulmasının yerinde olduğunu gösterir. Fakat bu, ihtiyarların maaş almaları gerektiği anlamına gelmez. “İki kat hürmet” de kesinlikle bir ihtiyarın talep ettiği bir şey değildir. Cemaatin üyeleri, bunu kendiliklerinden yapabilirler, fakat bir ihtiyar asla görevini kudret veya maddi şeyler elde etmek amacıyla kullanmamalıdır. Bir ihtiyar kendi izzetini aramamalı veya başkalarını ihmal etmek pahasına sırf maddi kazanç için daha varlıklı olanlarla arkadaşlık etmemelidir. (Süleymanın Meselleri 25:27; 29:23; Yahuda 16) Bunun yerine, bir nazır Tanrı’nın sürüsüne ‘istekle, yakışıksız kazanç için değil, fakat rıza ile’ çobanlık etmelidir.—I. Petrus 5:2.

12. Neyi zihnimizde tutarsak, aramızda önderlik edenlere itaat etmek bakımından yardım göreceğiz?

¹² İhtiyarları sağlayanın bizzat Tanrı olduğunu hatırlamak, aramızda önderlik edenlere itaat ve hürmet etmemize yardımcı olacaktır. (Efesoslular 4:7-13) Bu erkekler, ruhla tayin edilmiş olduğuna ve Tanrı’nın teşkilatı, Yehova’nın Şahitlerinin hayatlarında önemli bir rol oynadığına göre biz de, muhakkak teokratik düzenlemeler için minnet ve saygımızı göstermek isteriz. Üstelik, aramızda önderlik edenlere itaat edip tabi olmak bakımından iyi bir örnek bırakırsak, yeni olanların bu tutumu geliştirmesine yardımcı olabiliriz.

Hizmetlerini Neden Takdir Edelim?

13. (a) Dünyada ve Tanrı’nın teşkilatında liderlik konusunda hangi karşıt görüşler var? (b) Aramızda önderlik eden erkeklere güvenmek için hangi sağlam nedenlerimiz var? (c) Çok çalışan ihtiyarların nakâmilliklerini büyütmektense, ne yapmalıyız?

¹³ Dünyada liderliği reddetme eğilimi vardır. Bir okutman şöyle dedi: “Yükselen tahsil seviyesi, yetenekliler kitlesini öylesine genişletti ki, izleyiciler, hemen hemen liderliği kabul edemeyecek kadar eleştirici oldular.” Oysa Tanrı’nın teşkilatında bağımsız düşünme ruhu hüküm sürmemektedir. Bizim de aramızda önderlik edenlere karşı güven duymak için sağlam nedenlerimiz var. Örneğin, sadece Mukaddes Kitapta koşulan şartları karşılayanlar ihtiyar olarak tayin edilir. (I. Timoteos 3:1-7) Onlar, Yehova’nın adil standartlarını tutup savunmakta kararlı olmakla birlikte, nazik, sevgi dolu ve yardımcı olmak üzere yetiştirilirler. Mukaddes Kitabın hakikatine bağlı kalan ihtiyarlar, ‘sağlam öğretimle tembih edebilmek için sadık sözü sıkı tutuyorlar.’ (Titus 1:5-9) Tabii, hepimiz nakâmil olduğumuzdan, onların nakâmilliklerini de büyütmemeliyiz. (I. Kırallar 8:46; Romalılar 5:12) Kişisel sınırları yüzünden hayal kırıklığına uğrayıp verdikleri öğütleri hafife alacağımıza, ihtiyarların Mukaddes Kitaba dayanarak verdikleri yönetimi Tanrı’dan geliyormuş gibi takdir edip kabul edelim.

14. I. Timoteos 1:12’ye göre bir ihtiyar kendisine verilen hizmet görevine nasıl bakmalıdır?

¹⁴ Takdirle dolu bir erkek olan Pavlus şöyle dedi: “Beni kuvvetlendirmiş olan Rabbimiz Mesih İsaya şükrederim; çünkü . . . . kendi hizmetine koyarak beni sadık saydı.” (I. Timoteos 1:12) Söz konusu hizmet, vaaz etme işini ve iman kardeşlerine hizmet etmeyi de kapsıyordu. Her ne kadar bir nazır, çoban olarak hizmet etmek üzere mukaddes ruh tarafından görevlendirilmiş ise de, kendini başkalarından üstün hissetmemelidir, çünkü kendisi de Tanrı’nın koyun benzeri kişilerden oluşan sürüsünün bir kısmıdır. (I. Petrus 5:4) Bunun yerine, cemaatin Başı olan İsa Mesih’in onu sürünün üyelerine hizmet etmeye layık saydığını ve Tanrı’nın bir ölçüde ona bağlı bilgi, hikmet ve anlayış vererek onu yeterli kıldığını şükranla kabul etmelidir. (II. Korintoslular 3:5) Bir ihtiyar iyi bir nedenle Tanrı vergisi olan bu imtiyazlar için minettarlık duyduğuna göre, cemaatin diğer üyeleri onun hizmetini takdir etmelidirler.

15. Pavlus’un I. Selânikliler 5:12, 13’teki öğüdünün özü nedir?

¹⁵ Yehova’nın Şahitleri, Tanrı’nın, yaşadığımız bu son günlerde meydana getirdiği teşkilat sebebiyle O’na minnettardırlar ve bu takdir, ihtiyarlara saygı göstermeye sevk eder. Yararımız için onların yaptığı düzenlemelerle işbirliği yapmaktan memnunluk duymalıyız. Pavlus şöyle dedi: “Fakat, ey kardeşler, aranızda çalışanları, ve Rabde size reislik edenleri, ve size nasihat edenleri tanımanızı sizden rica ederiz; ve onların işinden ötürü, ziyadesile severek kendilerine hürmet edin.” (I. Selânikliler 5:12, 13) Bu öğüdü uygulamak sevinç ve Yehova’nın bereketini getirir.

Öğüdü Uygulamakta Çabuk Ol

16, 17. İhtiyarlar evlilik konusunda hangi öğüdü verebilirler? Buna uymanın sonucu ne olur?

¹⁶ Pavlus, Titus’u, ‘tüm yetkiyle tembih ve tedip etmeye’ teşvik etti. (Titus 2:15) Benzer şekilde Tanrı’nın bugünkü temsilcileri de bizi Mukaddes Kitabın prensip ve kanunlarına doğru yönlendirirler. Yehova’nın teşkilatının ve tayin edilen ihtiyarların verdiği öğütleri ve tekrarlanan tembihleri uygulamak çok önemlidir.

¹⁷ Örneğin, ihtiyarlar İsa’nın bir takipçisini evlilikte, Mukaddes Kitabın “ancak Rabde olsun” öğüdünü uygulamaya teşvik edebilirler. (I. Korintoslular 7:39; Tesniye 7:3, 4) Vaftiz edilmemiş bir kimse ile evlenmenin ciddi sorunlar yaratabileceğini belirtebilirler. Kral Süleyman da yabancı kadınlar almakta çok hatalıydı, çünkü onlar onun yüreğini Yehova’dan uzaklaştırarak sahte tanrılara yönelttiler. (I. Kırallar 11:1-6) İhtiyarlar aynı zamanda Ezra’nın Yahudi erkekleri putperest karılarından ayırdığını ve Nehemya’nın imansızlarla evlenenlerin ‘Tanrı’ya ihanet ederek büyük bir kötülük işlediklerini’ söylediğini açıklayabilirler.a (Nehemya 13:23-27; Ezra 10:10-14) Yehova’yı memnun etmenin verdiği nimet ve tatmine, sevgi dolu ihtiyarların Mukaddes Kitaba dayanan böyle öğütlerini uygulamakla ulaşılır!

18. Pavlus’un I. Korintoslular 5:9-13’te yazdıkları karşısında, akrabalarımızdan biri müşareketten kesilirse, bunu nasıl karşılamalıyız?

¹⁸ İhtiyarların adli kararlarına da saygı göstermek yerindedir. Pavlus, Korintos’taki Hıristiyanlara şöyle yazdı: “Kardeş denilen biri zani, yahut tamakâr, yahut putperest, yahut sövücü, yahut ayyaş, yahut gasıp olursa, ihtilât etmemeyi (karışıp görüşmemeyi), hatta böyle birile yemek yememeği şimdi size yazdım.” Onlar ‘kötü adamı kendi aralarından çıkarmalıydılar.’ (I. Korintoslular 5:9-13) Ya akrabalarından biri müşareketten kesilirse, nasıl hareket edeceksin? Ailevi meselelere bakmak üzere sınırlı bir temasta bulunmaya gerek duyulabilir, fakat müşareketten kesilen akrabayla tüm ruhi arkadaşlık kesilmelidir. (ds 93, s. 7-12’e bak.) Muhakkak Tanrı’ya ve O’nun teşkilatına karşı vefakâr bir davranış, bizi nazırların adli kararlarına karşı saygı göstermeye sevk edecektir.

19. İhtiyarlar, ruhi yönden yoldan saptığımızı gösterdiklerinde, ne yapmalıyız?

¹⁹ Hayata sevk eden dar yolda kalmak kolay değildir. Kalabilmek için Tanrı’nın Sözündeki taleplere ve O’nun teşkilatında çobanlık sorumluluğu taşıyanların yönetimine uymalıyız. (Matta 7:13, 14) Bir şehirden başka bir şehre arabayla giderken, yanlış bir yola saparsak, yolumuzu düzeltmek için harekete geçmemiz gereklidir. Aksi halde istediğimiz yere asla varamayız. Benzer şekilde ihtiyarlar örneğin, imanda olmayan biriyle kur yaparak ruhi yönden yanlış bir yola saptığımızı gösterirlerse, onların Mukaddes Kitaba dayanan öğütlerini uygulamakta çabuk davranmalıyız. Böyle yapmamız gerçekten ‘Yehova’ya güvendiğimizi’ göstermenin bir yoludur.—Süleymanın Meselleri 3:5, 6.

Küçük Şeylerde Bile Saygı

20. Kendimize hangi soruları sormamız, ihtiyarların küçük şeylerdeki rehberliklerine saygı göstermemize yardımcı olabilir?

²⁰ Küçük meselelerde bile ihtiyarların yönetimine saygı göstermemiz gerekir. Böylece kendimize şunları sorabiliriz: ‘İhtiyarlar, hastaları ziyaret etmemizi veya tarla hizmetinde, yenileri yetiştirmemizi rica ederlerse, onlarla işbirliği yapıyor muyum? İbadetler için tahsisleri arzuyla kabul ediyor ve onlara iyi hazırlanıyor muyum? Büyük ibadetlerde yer ayırmak, giyiniş ve benzer şeylerle ilgili ihtiyarların rehberliğini kabul etmeye hazır mıyım? Bizden İbadet Salonunu temizlemeye yardımcı olmamızı, tarla hizmetimizi gecikmeden rapor etmemizi veya ibadetlere vaktinde gelmemizi istiyorlarsa, işbirliği yapıyor muyum?’

21. İhtiyarlara saygı göstermemiz, İsa’nın hangi sözlerini akla getirebilir?

²¹ Cemaatin nazırları, işbirliğimizi takdir ederler ve bundan çok iyi sonuçlar elde edilir. Aslında küçük şeylerde saygılı olup işbirliği yapmamız, bize İsa’nın şu sözlerini hatırlatabilir: “En azda sadık olan çokta dahi sadıktır; en azda sadakatsiz olan çokta dahi sadakatsizdir.” (Luka 16:10) Muhakkak sadık sayılmak isteriz.

Sevgi Dolu Nezarete Olumlu Karşılık Vermeye Devam Et

22. Sadık kölenin ve cemaatin ihtiyarlarının sevgi dolu nezaretinin yararları nelerdir?

²² Sadık kölenin ve cemaat ihtiyarlarının sevgi dolu nezaretinin sağladığı yararlar, Yehova’nın zengin bereketinin yeryüzündeki teşkilatı üzerinde olduğunu ispatlamaktadır. Üstelik, ihtiyarların ustaca yönetimi, onların yeteneklerini birleştirir ve aramızdaki birliği geliştirir. Aynı zamanda, gökteki Krallığın menfaatlerini ilerletmek üzere birleşik ve başarılı çabaların harcanmasıyla sonuçlanır. Gerçekte, önderlik edenlerin nezaretine karşı gösterdiğimiz takdirin olumlu bir sonucu, Tanrı’nın, vaaz edip şakirt etme işimizi bereketlemesidir. (Matta 28:19, 20) İhtiyarlarla yaptığımız işbirliği, aynı zamanda bizi yeni sistemde ebediyen yaşamaya hazırlamaktadır.

23. I. Yuhanna 5:3’e göre, ne yapmaya sevk edilmiş olmalıyız?

²³ Yehova’yı sevdiğimizden dolayı O’na itaat etmek hoş olmayan bir görev değildir. Resul Yuhanna şöyle yazdı: “Allah sevgisi şudur ki onun emirlerini tutalım; ve onun emirleri ağır değildirler.” (I. Yuhanna 5:3) İsa’nın vefakâr takipçileri Yehova’nın emirlerine memnunlukla itaat ederler ve O’nun cemaatte nezareti emanet ettiği kimselerle işbirliği yapmaya sevk edilirler. Tanrı’nın teşkilatında bulunduğumuzdan ve “insan olan hediyeler”imiz olduğundan ne kadar müteşekkiriz! (Efesoslular 4:8) Öyle ise, Tanrı’nın Kendi kavmini yönetmekte olduğuna tamamıyla güvenerek Yehova’nın Şahitleri arasında önderlik etme imtiyazı olanlara daima itaat edelim.

[Dipnot]

Senin Düşüncen Nedir?

◻ Aramızda önderlik edenlere neden itaat edelim?

◻ Çok çalışan ihtiyarların hizmetlerine karşı tutumumuz ne olmalı?

◻ İhtiyarların verdiği öğüdü uygulamakta neden çabuk davranmalıyız?

◻ Sevgi dolu nezarete gösterdiğimiz takdirin yararları nelerdir?

[Sayfa 20’deki pasaj]

İbadetlerdeki tahsisleri kabul ediyor, İbadet Salonlarını temizlemeye yardım ediyor, tarla hizmetini gecikmeden rapor ediyor ve diğer sorunlarla ilgili ihtiyarlarla işbirliği yapıyor musun?