Ku Vengiwa Hi Tikhemikhali To Hambana-hambana—I Vuvabyi Lebyi Hlamarisaka
Kaya ra Pam a ri ri endhawini leyi rhendzeriweke hi masimu ya vutiyi. Swihaha-mpfhuka a swi hamba swi haxa masimu wolawo hi mirhi ya swimila ni swidlaya-switsotswana; naswona hakanyingi moya a wu tala ku hungela masalela ya tikhemikhali teto emakaya lama nga ekusuhi, swin’we ni le kaya ra Pam.
PAM u sungule ku pandziwa hi nhloko ni ku hlamba timbilu, naswona rihanyo rakwe ri sungule ku tsana. Hi ku famba ka nkarhi, u sungule ku vabyisiwa hi swilo leswi a swi vonaka swi nga khumbani helo ni swidlaya-switsotswana: ku nga swinun’hweriso, swidlaya-risema, mafurha yo tola, tikhemikhali to basisa ha tona, pende, mete lowuntshwa, musi wa fole, swinun’hweriso swa kamara ni swin’wana. Swikombiso swa vuvabyi bya Pam hi swin’wana swa leswi ku ehleketiwaka leswaku swi vangiwa hi ku vengiwa hi tikhemikhali to hambana-hambana (MCS [multiple chemical sensitivity]).a
Pam u byele Xalamuka! a ku: “Loko ndzi ri karhi ndzi tirhisa tikhemikhali siku ni siku, ndzi sungula ku titwa ndzi karhele ngopfu, ndzi pfilunganyekile naswona ndzi ri ni sululwana, ndzi hlambiwa hi timbilu. Miri wa mina wu sungula ku pfimba, naswona minkarhi yin’wana ndzi va ni mahika, ndzi teriwa hi ku chava lokukulu naswona ndzi rila hi ndlela leyi nga lawulekiki, mbilu ya mina yi ba hi ku hatlisa, yi endla onge yi lava ku yima naswona mati ma tala emahahwini ya mina. Leswi swi ndzi vangele nyumoniya.”
Hambileswi swikombiso swa vuvabyi bya MCS swi hambanaka hi ku ya hi vanhu, kambe swi katsa ku kingindziwa hi nhloko, matshimbi lamakulu, ku pandza ka misiha, ku pandza ka mahlangano ya marhambu, ku nwayisa ka nhlonge, swirhumba-rhumbani, swikombiso leswi vonakaka onge i swa mukhuhlwana, asma, swiphiqo swa mikolo, ku vilela, ntshikilelo, ku rivala, ku va ni xiphiqo xo nyikela nyingiso, nkelunkelu, ku ba ka mbilu loku nga tolovelekangiki, ku pfimbelwa, ku hlamba timbilu, ku hlanta, swiphiqo swa marhumbu ni mavabyi ya xitshuketa. Ina, swo tala swa swikombiso leswi swi nga ha vangiwa hi mavabyi man’wana.
MCS—Xiphiqo Lexi Kulaka
EUnited States, ku kambisisiwa ka mintlawa yo hambana-hambana ya vaaka-tiko ku paluxe leswaku tiphesente ta 15 ku ya eka 37 ta vaaki ti titeka ti vengiwa hi tikhemikhali to hambana-hambana leti tolovelekeke ni tikhemikhali leti nun’hwisaka moya to kota musi lowu humesiwaka hi movha, musi wa fole, pende leyintshwa, mete lowuntshwa ni swinun’hweriso. Kambe, vo va ntlhanu wa tiphesente ntsena kumbe ku ya ehansi, hi ku ya hi ntlawa lowu kamberiweke, lava vuleke leswaku va kumiwe va khomiwe hi MCS. Vo tala va vona a ku ri vavasati.
Vanhu vo tala lava khomiweke hi MCS va vula leswaku swidlaya-switsotswana ni tikhemikhali leti n’okaka hi swona swi va vabyisaka. Tikhemikhali leti ti tolovelekile embangwini, ngopfu-ngopfu tikhemikhali leti n’okaka. Tikhemikhali leti ti huma moya hi ku hatlisa kutani ti hangalaka kumbe ti n’okisa swilo swin’wana. Ti tirhisiwa eka tipende, tipholichi ta fanichara, swidamarheti, swidlaya-switsotswana ni le ka swilo swo basisa ha swona.
Eswihlokweni leswi landzelaka, hi ta kambisisa vuvabyi bya MCS hi vuenti, hi bula hi mimpfuno leyi nga kona eka lava byi va khomeke, hi vona ndlela leyi vanhu lava byi va khomeke ni lava byi nga va khomangiki va nga tirhisanaka ha yona ku endla leswaku lava khomiweke hi MCS va hanya vutomi byo antswa.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Hi tirhise vito leri nge “ku vengiwa hi tikhemikhali to hambana-hambana” tanihi leswi ri tirhisiwaka ngopfu. Kambe, ma tele mavito man’wana, ku katsa ni lama nge “vuvabyi lebyi vangiwaka hi mbango” ni leri nge “swikombiso swa vuvabyi bya tikhemikhali.” Laha, xiga lexi nge “ku vengiwa,” xi kombetela eka loko u vabyisiwa hi tikhemikhali ta mpimo wo karhi leti vanhu vo tala ti nga va vabyisiki.