Nhlaselo Wa Soviet Eka Vukhongeri
YUNIYONI ya Vusoxalisi bya Tirhiphabliki ta Soviet yi simekiwe hi 1922, Rhaxiya ku ri yona riphabliki lerikulu ni leri dumeke ngopfu ku tlula tirhiphabliki leto sungula ta mune. Eku heteleleni yi ndlandlamukile yi katsa ni tirhiphabliki ta 15 swin’we ni tiko hinkwaro hi mpimo wa kwalomu ka n’we-xa-tsevu. Kambe Soviet Union yi hahlukile hi xitshuketa hi 1991.a Lexi xiyekaka, hi leswaku i Mfumo wo sungula lowu ringeteke ku endla vanhu va wona va nga pfumeli eka Xikwembu.
Vladimir Lenin, muungameri wo sungula wa Soviet Union, a a ri mulandzeri wa Karl Marx, loyi a vuleke leswaku Vukreste byi tshama vanhu ehenhla. Marx u vule leswaku vukhongeri i “nchumu lowu phuntisaka vanhu,” naswona hi ku famba ka nkarhi, Lenin u engeterile: “Dyondzo yin’wana ni yin’wana ya vukhongeri, dyondzo yin’wana ni yin’wana ya Xikwembu, . . . i vuphukuphuku lebyikulu.”
Loko Tikhon, Mupatriarka wa le Rhaxiya la nga Muorthodox a fa hi 1925, kereke a yi pfumeleriwanga ku hlawula mupatriyarka un’wana. Ku hlaseriwa ka vukhongeri loku landzeleke ku endle leswaku miako yo tala ya tikereke yi mbundzumuxiwa kumbe yi cinciwa yi va ndhawu leyi nga ta tirhisiwa hi tiko. Vaprista a va avanyiseriwe ku ya tshama etikampeni ta mahlonga, laha vo tala va feleke kona. Encyclopædia Britannica ya hlamusela: “Ehansi ka mfumo wa Joseph Stalin eku heleni ka va-1920 na va-1930, vanhu va magidi lava nghenaka kereke va xanisiwile, naswona ku fe vo tala. Hi 1939, a ku lo sala ntsena vabixopo vanharhu kumbe va mune va Orthodox ni tikereke ta 100 leti a ti ri enawini.”
Kambe, ku ve ni ku cinca lokukulu hi ku copeta ka tihlo.
Nyimpi Ya Vumbirhi Ya Misava Ni Vukhongeri
Hi 1939, Jarimani ra Vunazi, leri hi nkarhi wolowo a ri tirhisana na Soviet Union, ri hlasele Poland, kutani ku tlhekeka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Ku nga si hela lembe, Soviet Union a yi tlhele yi teka tirhiphabliki ta yona ta mune eka leta 15—ku nga Latvia, Lithuania, Estonia na Moldavia. Kambe hi June 1941, Jarimani ri dumele Soviet Union hi matimba swinene, Stalin a nga swi rindzelanga nikatsongo. Loko lembe ri hela, masocha ya Jarimani a ma fikelele tindhawu ta le ndzheni-ndzeni ta Moscow, naswona ku wa ka Soviet Union a ku vonaka ku ri kwala nyongeni.
Hi ku pfilunganyeka, Stalin a a lava leswaku tiko ri lunghekela leswi Marhaxiya ma swi vitaneke Nyimpi Leyikulu ya Vurhandza-tiko. Stalin u swi lemukile leswaku a a fanele a pfumelela leswi kereke yi swi lavaka leswaku a ta kuma nseketelo wa vanhu ematshalatshaleni ya nyimpi, tanihi leswi vanhu va timiliyoni a va ha rhandza vukhongeri. Xana byi ve byihi vuyelo bya ku va Stalin a cince nawu lowu a wu khumba vukhongeri?
Hi ku tirhisana ni kereke, vanhu va le Rhaxiya a va lunghekele nyimpi, naswona hi 1945, Masoviet ma ya hlule ku ma hlula Majarimani. Endzhaku ka loko Soviet yi tshike ku hlasela vukhongeri, nhlayo ya tikereke ta Orthodox yi engeteleke ku fika eka 25 000 naswona nhlayo ya vaprista yi fike eka 33 000.
Nhlaselo Wu Tlhela Wu Sungula Ehansi
Kambe, entiyisweni pakani ya varhangeri va Soviet ya ku herisa dyondzo ya Xikwembu emiehleketweni ya vanhu a yi nga si cinca. The Encyclopædia Britannica ya hlamusela: “Gandlati lerintshwa ra ku lwa ni vukhongeri ri pfindlusiwe hi Holobye-nkulu Nikita Khrushchev hi 1959-64, leswi hunguteke nhlayo ya tikereke yi va ehansi ka 10 000. Mupatriarka Pimen u hlawuriwile hi 1971 endzhaku ka ku fa ka Alexis, naswona, hambileswi kereke a ya ha seketeriwa hi vanhu va timiliyoni, kambe vumundzuku bya yona a byi nga tivikani.”b
Hi ku famba ka nkarhi hi ta bula hi ndlela leyi Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya yi swi koteke ha yona ku pona eka nhlaselo lowuntshwa wa Soviet. Kambe vukhongeri byin’wana bya le Soviet Union byi swi kotise ku yini ku langutana ni xiyimo xexo? Eka vukhongeri lebyi, hi byihi lebyi a byi hlaseriwa ngopfu, naswona ha yini? Hi ta bula hi swivutiso leswi exihlokweni lexi landzelaka.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Matiko lama landzelaka ya 15 i khale ka tirhiphabliki ta Soviet: Armenia, Azerbaijan, Belarus, Estonia, Georgia, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Latvia, Lithuania, Moldova, Rhaxiya, Tajikistan, Turkmenistan, Ukraine na Uzbekistan.
b Mavito ya Alexis wo Sungula, mupatriyarka wa Orthodox ya le Rhaxiya ku sukela hi 1945 ku ya eka 1970, Alexis wa Vumbirhi, mupatriyarka ku sukela hi 1990 ku ta fika sweswi, minkarhi yin’wana ma pfa ma peletiwa hi ndlela leyi, Alexy, Aleksi, Aleksei na Alexei.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]
Lenin u vule leswaku ‘dyondzo yin’wana ni yin’wana leyi kombetelaka eka Xikwembu, i vuphukuphuku lebyikulu’
[Xihlovo Xa Kona]
Musée d’Histoire Contemporaine—BDIC