Vantshwa Va Vutisa . . .

Swi Hoxe Kwihi Ku Tipeta eByaleni Hi Nhloko?

“Hambileswi a hi ri ku nweni nkarhi wo leha, mina ni munghana wa mina hi suke exinkhubyanini hi 1:00 ya nimixo ni bodlela ra hina ra ‘whiskey.’ Hi khome ndlela hi ya ekaya—hi famba hi ri karhi hi nwa. Lexi ndzi xi tsundzukaka ntsena a ku ri ku tlhava ka dyambu naswona ndzi xiye leswaku hi lahlekile. Entiyisweni a hi famba epatwini lerikulu. A hi swi tivi leswaku hi pone njhani leswaku hi nga chayisiwi hi mimovha.”— Clay.a

KU TIPETA ebyaleni hi nhloko. Van’wana va ku hlamusela tanihi ku nwela ku dakwa. Xiviko xa U.S. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism xi ringete ku boxa xiphiqo lexi hi ku kongoma. Xi vule leswaku ku tipeta ebyaleni hi nhloko “ku hlamuseriwa tanihi loko vavanuna va nwa mabodlhela ya ntlhanu kumbe ku tlula hi ku landzelelana, kasi vavasati va nwa mabodlhela ya mune kumbe ku tlula.”

Vatirheli va ta rihanyo eUnited States va vula leswaku ku tipeta ebyaleni hi nhloko swi “hoxa rihanyo ra tiko ekhombyeni lerikulu.” Hi ku ya hi nkambisiso lowu endliweke eka vana va xikolo xa sekondari eNghilandhi, eScotland ni le Wales, “kwalomu ka kotara ya vana lava nga ni malembe ya 13 na 14 va vule leswaku va tshame va ‘kukutlela’ kwalomu ka ntlhanu wa mabodlhela ya byala hi nkarhi wun’we.” Hafu ya vana va kwalomu ka malembe ya 15 na 16 lava ku buriweke na vona va vule leswaku na vona va tshame va endla leswi fanaka.

Enkambisisweni wun’wana lowu endliweke eUnited States, swichudeni swimbirhi eka swa ntlhanu swi tipete ebyaleni hi nhloko kan’we eka mavhiki mambirhi lama hundzeke ku nga si endliwa nkambisiso lowu. Hi ku ya hi Ndzawulo ya Rihanyo ya le United States, “ku vuriwa leswaku vana va kondlo-a-ndzi-dyi va kwalomu ka 10,4 wa timiliyoni lava nga ni malembe ya 12 ku ya eka 20 va nwa. Eka vona, 5,1 wa timiliyoni hi lava va tipeteke ebyaleni hi nhloko, 2,3 wa timiliyoni va nwa va dakwa va nga ha ku tivi emahlweni ni ndzhaku, ka ntlhanu hi n’hweti.” Nkambisiso lowu endliweke eAustralia wu kombise leswaku etikweni rero ku ni vanhwanyana vo tala lava tipeteke ebyaleni hi nhloko ku tlula vafana—va nwa mabodlhela ya 13 ku ya eka 30 hi nkarhi wun’we!

Vantshwa vo tala va nwa hikwalaho ko hlohloteriwa hi vantshwa van’wana. Mukambisisi Carol Falkowski wa vika: “Mintlango leyintshwa ya ku nwa ni ku tipeta ebyaleni hi nhloko ya andza: ntlawa wu nwa byala hi xikongomelo xo dakwa. Hi xikombiso, eka mintlango yin’wana, vatlangi va fanele va nwa byala lebya matimba swinene loko TV yi kombisa nchumu wo karhi kumbe loko ntlawa wu nga si heta ku dya mabulo.”

Makhombo Ya Ku Tipeta eByaleni Hi Nhloko

Hambileswi van’wana va nga ha tekaka ku tipeta ebyaleni tanihi ntlango, kambe i ntlango lowu nga ni khombo swinene! Byala byo tala ngopfu byi endla leswaku byongo byi nga kumi okisijini leyi ringaneke; swirho swa nkoka emirini swi nga ha yima ku tirha. Swikombiso swa kona swi nga ha katsa ku hlanta, ku titivala ni swiphiqo swa ku hefemula. Minkarhi yin’wana munhu a nga ha fa. Endzhaku ka n’hweti Kim wa malembe ya 17 a hete xikolo, u ye exinkhubyanini xa “ku nwa byi kondza byi huma hi tinhompfu.” Kim u titivale endzhaku ka loko a nwe mabodlhela ya 17. Sesi wa Kim u tile kutani a n’wi rhwala a muka na yena. Hi siku leri landzelaka, mana wa yena u kume leswaku Kim u rahe bakiti.

A hi kanyingi laha ku nwa ngopfu swi dlayaka munhu hi ku kongoma, kambe swi xungeta vutomi. Mutshunguri wa mianakanyo Jerome Levin u ri: “Byala byi nga onha swirho swa miri wa wena. Byala byi tala ku onha fambiselo ra misiha, xivindzi ni mbilu.” Xihloko lexi nga eka magazini wa Discover xi ri: “Nkambisiso lowuntshwa wu vula leswaku vantshwa lava nwaka byala va okela ndzilo exifuveni. Tanihi leswi mabyongo ya vona ma ha kulaka loko va ri ni malembe ya kwalomu ka va-20, vantshwa lava nwaka ngopfu va nga ha onha vuswikoti bya vona byo anakanya.” Ku tshamela ku nwa swi onha nhlonge, swi khwanyanisa nhlonge wa ha ri ntsongo, swa nyun’hwerisa, swi onha swirho swa le ndzeni, swi endla u va xilovekelo ni ku va hlonga ra swidzidzirisi.

Ku ni makhombo man’wana lama fambisanaka ni ku nwa ngopfu. Loko u dakwile, swa olova leswaku vanhu va ku khoma hi ndlela yo biha. U nga ha vavisiwa kumbe u pfinyiwa. Ku tlula kwalaho, u nga ha vavisa van’wana, u nga ha endla swilo swo biha leswi a wu nga ta swi endla loko u nga nwanga. Hikwalaho Bibele ya lemukisa leswaku loko u nwa ngopfu, “mahlo ya wena ma ta vona swilo leswi nga tolovelekangiki, ni mbilu ya wena yi ta vulavula swilo leswi humeke endleleni.” (Swivuriso 23:33) Mimbuyelo yo vava leyi nga ha vaka kona yi katsa ku onhakeriwa hi vunghana, swi nga ku fambeli kahle exikolweni ni le ntirhweni, rhekhodo ya vugevenga ni vusiwana.b—Swivuriso 23:21.

Loko U Sindzisiwa Ku Nwa

Ku nga khathariseki makhombo lawa byi ma vangaka, byala bya khutaziwa naswona byi kumeka hi ku olova ematikweni yo tala. Entiyisweni, ku nwa byala swi kombisiwa eka TV ni le ka swinavetisi swa timagazini tanihi nchumu lowu tsakisaka. Kambe, vantshwa vo tala hakanyingi va tipeta ebyaleni hikwalaho ko tshikileriwa hi tintangha.

Enkambisisweni wa ku lemukisa vanhu hi byala lowu endliweke eAustralia, vantshwa va 36 wa tiphesente lava vutisiweke va vule leswaku va nwela ntsena “leswaku va ta kota ku faneleka loko va ri ni vanghana va vona.” Enkhubyeni lowu nga lawulekiki “laha byala byi kukutleriwaka ngopfu,” munhu la nga ni tingana a nga va yena la va khomeke hikwalaho ka ku va tintangha ta yena ti n’wi kucetela ku nwa bodlhela endzhaku ka bodlhela. Muntshwa la vuriwaka Katie u yisiwe ekaya a titivarile endzhaku ko nwa hi ndlela yoleyo. “Munghana” wa yena u n’wi nyike byala, a ku: “Tshika ku tlanga Katie, phela se u ntombhi. U fanele u dyondza ku minya bodlhela u nga yimanga.”

Ku navela nkarhi wa ku titsakisa ni ku lava ku fana ni vanhu van’wana swi tinyike matimba lerova hambileswi swi nga lo dla, leswaku ku tipeta ebyaleni hi nhloko swi ni khombo, swi ya emahlweni swi rhandziwa ngopfu.

U Ta Endla Xiboho Xihi?

Xivutiso xa tlakuka: U ta endla xiboho xihi emhakeni yo nwa? Xana u ta landzelela tintangha ta wena? Tsundzuka leswi Bibele yi swi vulaka eka Varhoma 6:16: “Xana a mi swi tivi leswaku loko mi hambeta mi tinyikela eka mani na mani tanihi mahlonga leswaku mi n’wi yingisa, mi mahlonga ya yena hikwalaho ka leswi mi n’wi yingisaka?” Loko u pfumelela tintangha ta wena ti ku lawula eka xin’wana ni xin’wana lexi u xi endlaka, u hundzuka hlonga ra tona ntsena. Bibele yi ku khutaza leswaku u tiendlela swiboho swa wena n’wini. (Swivuriso 1:4) Yi ni switsundzuxo leswi nga ku pfunaka leswaku u nga endli swihoxo leswikulu. Tsundzuka leswi yi swi vulaka hi byala.

Entiyisweni, Bibele a yi ku soli ku nwa byala naswona a yi arisi vantshwa leswaku va titsakisa. Hambiswiritano, ya tsundzuxa emhakeni ya ku nwa ku tlula mpimo. Swivuriso 20:1 yi ri: “Vhinyo i muhlekuri, swakunwa leswi pyopyaka swi ni matimba, naswona loyi swi n’wi pepetsekisaka a nga tlharihanga.” Ina, byala byi nga endla munhu a va muhlekuri naswona a ba pongo! I ntiyiso, byi nga ha ku tsakisa swa xinkarhana, kambe loko u tlurisa mpimo, byi nga “luma ku fana ni nyoka,” byi ku siya u vaviseke ngopfu enyameni ni le mintlhavekweni.—Swivuriso 23:32.

Xin’wana lexi hi faneleke hi xi tsundzuka hileswaku ematikweni yo tala ku vekiwe malembe yo karhi lawa munhu a nga ha nwaka byala loko a fike eka wona. Vakreste va yi yingisa milawu yo tano. (Tito 3:1) Milawu leyi yi vekeriwe ku sirhelela wena.

Xo hetelela ni xa nkoka ngopfu, tsundzuka khombo leri ku nwa ku tlula mpimo swi nga ri vangaka hi tlhelo ra moya. Yehovha Xikwembu u lava leswaku u n’wi tirhela hi “mianakanyo ya wena hinkwayo”—ku nga ri hi mianakanyo leyi onhiweke swi nga fanelanga hi ku nwa ku tlula mpimo! (Matewu 22:37) Rito ra Xikwembu a ri soli ntsena “ku kukutlela vhinyo” kambe ri tlhela ri sola ni “mimphikizano ya ku nwa.” (1 Petro 4:3) Hikwalaho ku nwa ku tlula mpimo swi lwisana ni ku rhandza ka Muvumbi wa hina. Ku nwa ngopfu swi nga endla leswaku u nga ha vi na vuxaka lebyikulu ni Xikwembu.

Xana u ta endla yini loko ana se u tipete hi nhloko ebyaleni? Lava mpfuno hi ku hatlisa hi ku vulavula ni vatswari va wena kumbe Mukreste la wupfeke.c Tshinelela Yehovha Xikwembu hi xikhongelo kutani u kombela mpfuno eka yena. Phela i “mpfuno lowu kumekaka hi ku hatlisa hi nkarhi wa maxangu.” (Pisalema 46:1) Tanihi leswi ku tipeta ebyaleni hi nhloko ni ku nwa byala wa ha ri ntsongo hakanyingi swi vangiwaka hi ntshikilelo wa tintangha, u nga ha boheka ku cinca ngopfu eka ndlela leyi u hlawulaka vanghana ni vuhungasi ha yona. Sweswo a swi nge olovi, kambe hi ku pfuniwa hi Yehovha, u nga swi kota.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Tinhlayo Ta Makhombo Lama Vangiwaka Hi Ku Tipeta eByaleni Hi Nhloko

Tinhlayo leti landzelaka ti kombisa vuyelo byo biha bya ku tipeta ebyaleni hi nhloko ka swichudeni swa le kholichi eUnited States:

Mafu: Swichudeni swa le kholichi swa 1 400 leswi nga exikarhi ka malembe ya 18 na 24 swa fa lembe ni lembe hi makhombo lama nga languteriwangiki lama fambisanaka ni ku nwa, lama katsaka ni ku tlumbana ka mimovha

Ku Vaviseka: Swichudeni swa 500 000 leswi nga exikarhi ka malembe ya 18 na 24 swa vaviseka swi nga languteriwanga loko swi dakwile

Ku Hlaseriwa: Swichudeni swo tlula 600 000 leswi nga exikarhi ka malembe ya 18 na 24 swi hlaseriwa hi swichudeni swin’wana leswi a swi ri eku nweni

Ku Khomiwa hi Ndlela yo Biha hi Tlhelo ra Rimbewu: Swichudeni swo tlula 70 000 leswi nga exikarhi ka malembe ya 18 na 24 swi khomiwa ku biha hi tlhelo ra rimbewu kumbe swi pfinyiwa hi swigangu swa swona hikuva swi nwile

[Xihlovo Xa Kona]

Xihlovo: The U.S. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Tintangha ta wena ti nga ha ku kucetela leswaku u tipeta ebyaleni hi nhloko