Buku Ya Bibele Ya Vu-59—Yakobo

Mutsari: Yakobo

Ndhawu Ya Vutsari: Yerusalema

Ku Hetiwa Ka Vutsari: Emahlweni ka 62 C.E.

 1. I yini lexi tlakusaka xivutiso malunghana ni vutsari bya Yakobo bya buku leyi byarhaka vito ra Yakobo ke?

“Ú HLANGENE nhloko.” Yoleyo i ndlela leyi maxaka ya Yesu ma anakanyeke ha yona ha yena. Enkarhini wa vutirheli bya yena bya laha misaveni, “vamakwavo va yena a va nga ri na ku pfumela eka yena,” naswona Yakobo, kun’we na Yosefa, Simoni na Yudasi, a va nga hlayiwi tanihi van’wana va vadyondzisiwa vo sungula va Yesu. (Marka 3:21; Yoh. 7:5; Mat. 13:55) Kutani ke, swi nga vuriwa eswisekelweni swihi leswaku Yakobo makwavo wa Yesu hi tatana u tsale buku ya Bibele leyi byarhaka vito leri nge Yakobo ke?

 2. I yini lexi kombisaka leswaku makwavo wa Yesu hi manana a a ri mutsari wa Yakobo?

² Rhekhodo yi kombisa leswaku Yesu la pfuxiweke u humelele eka Yakobo, naswona leswi handle ko kanakana swi n’wi khorwisile handle ko tipfinyinga leswaku Yesu a a ri Mesiya. (1 Vakor. 15:7) Mintirho 1:12-14 yi vula leswaku hambi ku ri emahlweni ka Pentekosta, Mariya ni vamakwavo va Yesu a va hlengeletana va khongela ni vaapostola ekamareni ra le henhla eYerusalema. Kambe xana un’wana wa vaapostola la vuriwaka Yakobo a nga tsalanga papila ke? Doo, hikuva eku sunguleni mutsari wa titivisa hayi tanihi muapostola, kambe tanihi ‘hlonga ra Hosi Yesu.’ Ku tlula kwalaho, marito ya Yuda ya xingheniso, lama fanaka ni lamaya ya Yakobo, ma boxa Yuda (kumbe Yudasi) tanihi “nandza wa Yesu Kriste ni makwavo wa Yakobo.” (Yak. 1:1; Yuda 1) Hikwalaho ka leswi, hi nga heta hi laha ku tiyeke hi leswaku Yakobo na Yuda, vamakwavo va xiviri va Yesu hi tatana va tsale tibuku ta Bibele leti ti nga ni mavito ya vona.

 3. A ti ri tihi timfanelo ta Yakobo ta vutsari?

³ Yakobo a a faneleka swinene ku tsala papila ra xitsundzuxo lexi yaka ebandlheni ra Vukriste. A a xiximiwa ngopfu tanihi mulanguteri ebandlheni ra Yerusalema. Pawulo u vulavula hi “Yakobo makwavo wa Hosi” tanihi un’wana wa ‘tiphuphu’ ebandlheni kun’we na Kefasi na Yohane. (Vagal. 1:19; 2:9) Xikhundla xa Yakobo xi kombisiwa hi ku rhumela ka Petro ka rito ra xihatla eka “Yakobo ni vamakwerhu” endzhaku ka ku ntshunxiwa ka yena ekhotsweni. Xana a hi Yakobo loyi a veke muvulavuleri wa “vaapostola ni vakulukumba” loko Pawulo na Barnaba va ye eYerusalema ku kombela kungu ehenhleni ka ku yimbisiwa ke? Phela kungu leri ni papila ra Yakobo hinkwaswo swi sungula hi xiloso lexi xiyekaka, ‘Ku xeweta’!—xikombiso xin’wana xa leswaku a swi ri ni mutsari la fanaka.—Mintirho 12:17; 15:13, 22, 23; Yak. 1:1.

 4. I yini lexi kombisaka leswaku papila ra Yakobo ri tsariwe emahlweninyana ka 62 C.E.

⁴ N’wamatimu Josephus u hi byela leswaku a ku ri Muprista Lonkulu Ananus (Ananiya), Musaduki, loyi a a tihlamulela eku dlaweni ka Yakobo hi ku khandliwa hi maribye. Leswi a swi ri endzhaku ka Festo mufumi wa Rhoma, kwalomu ka 62 C.E. ni le mahlweni ka ku va mutlhandlami wa yena, Albinus, a teka xikhundla.a Kambe Yakobo u ri tsale rini papila ra yena? Yakobo u rhumele papila leri a ri eYerusalema ri ya eka “tinyimba ta 12, va nga Vakriste lava hangalakeke hinkwako,” lava hi ku kongoma ku nga “lava va hangalakeke.” (Yak. 1:1, NW, nhlamuselo ya le hansi) A swi ta va swi lave nkarhi leswaku Vukriste byi hangalaka endzhaku ka ku chuluriwa ka moya lowo kwetsima hi 33 C.E., naswona a swi ta va swi lave nkarhi nakambe, leswaku swiyimo leswi chavisaka leswi boxiweke epapileni swi va kona. Ku ya emahlweni, papila leri ri kombisa leswaku Vakriste a va nga ha ri mintlawa leyintsongo, kambe leswaku a va hleriwile va va mabandlha lama nga ni “vakulukumba” lava vupfeke lava a va ta khongelela ni ku seketela lava tsaneke. Tlhandla-kambirhi, nkarhi lowu ringaneke a wu hundzile wa leswaku mpimo wa ku tianerisa ni vukhongeri bya vukanganyisi wu nghenelela. (2:1-4; 4:1-3; 5:14; 1:26, 27) Hikwalaho ke, swi nga endleka leswaku Yakobo a tsale papila rakwe esikwini ra le ndzhaku, kumbexana emahlweninyana ka 62 C.E., loko mhaka ya Josephus ehenhleni ka swiendlakalo leswi rhendzelaka rifu ra Festo ni loko tibuku leti vekaka rifu ra Festo kwalomu ka 62 C.E. ti tiyisile.

 5. I yini lexi kombisaka vutshembeki bya Yakobo?

⁵ Tanihi vutshembeki bya Yakobo, ya kumeka eka matsalwa ya Vatican No. 1209, Sinaitic na Alexandrine. Yi katsiwile eka tikhataloko ta kwalomu ka khume ta khale emahlweni ka Huvo ya Carthage ya 397 C.E.b Yi tshahiwe ngopfu hi vatsari vo sungula va tikereke. Ku pfumelelana lokukulu ka le ndzeni ni Matsalwa lama huhuteriweke hinkwawo ka vonaka ematsalweni ya Yakobo.

 6. (a) I swiyimo swihi leswi vangeleke Yakobo ku tsala papila ra yena? (b) Ematshan’wini yo kaneta, Yakobo u tatisa tinhlamuselo ta Pawulo ehenhleni ka ripfumelo hi ndlela yihi?

⁶ Hikwalaho ka yini Yakobo a tsale papila leri? Ku xiyisisiwa ka rixaladza ka papila leri ku paluxa leswaku swiyimo swa le ndzeni a swi vanga swihinga exikarhi ka vamakwerhu. Mimpimanyeto ya Vukriste a yi ehlisiwile, ina, hambi ku ri ku honisiwa, lerova van’wana va va vaoswi va moya malunghana ni vuxaka ni misava. Hi ku hisekela ku simeka leswi vuriwaka minkwetlembetano, van’wana va vule leswaku papila ra Yakobo leri khutazaka ripfumelo hi mintirho ri sula matsalwa ya Pawulo malunghana ni ku ponisiwa hi ripfumelo, hayi hi mintirho. Hambi swi ri tano, mongo wu paluxa leswaku Yakobo u kombetela eka ripfumelo leri seketeriwaka hi mintirho, hayi hi marito ntsena, kasi Pawulo u vula mintirho ya Nawu hi ku twisiseka. Kahle-kahle, Yakobo u tatisa tinhlamuselo ta Pawulo, a teka goza rin’we a ya emahlweni hi ku hlamusela ndlela leyi ripfumelo ri kombisiwaka ha yona. Xitsundzuxo xa Yakobo xa tirha swinene eku hlanganiseni ka xona swirhalanganya swa siku na siku swa Mukriste.

 7. Yakobo u tekelela maendlelo ya Yesu yo dyondzisa hi ndlela yihi, naswona hi vuyelo byihi?

⁷ Swikombiso swa vutomi bya siku na siku, ku katsa ni swiharhi, mabyatso, varimi ni swimilana, swi seketela khwatsi tinhlamuselo ta Yakobo ehenhleni ka ripfumelo, ku lehisa mbilu ni ku tiyisela. Ku tekeleriwa loku ka maendlelo lama humelelaka ya tidyondzo ta Yesu ku endla xitsundzuxo xa yena xi va lexi nga ni matimba ku tlula mpimo. Papila leri ri tsakisa munhu hi vutlhari lebyikulu bya Yakobo bya minsusumeto leyi tiyisaka vanhu.

LESWI NGA ENDZENI KA YAKOBO

 8. I yini lexi nga ta humelela eka ku tiyisela ko lehisa mbilu kambe ku va yini eka ku navela loko biha?

⁸ Ku tiyisela ka ku lehisa mbilu tanihi “vaendli va rito” (1:1-27). Yakobo u sungula hi marito ya xikhutazo lama nge: “Yi tekeni yi ri mhaka ya ku tsakisa swinene vamakwerhu, loko mi hlangana ni miringo ya tinxaka-xaka.” Hi ku tiyisela ni ku lehisa mbilu va ta endliwa lava heleleke. Loko munhu a pfumala vutlhari, u fanele ku ya emahlweni a byi kombela eka Xikwembu, hayi hi ku kanakana, ku fana ni gandlati leri susumetiwaka hi moya wa lwandle, kambe hi ripfumelo. Swisiwana swi ta kurisiwa, kambe vafumi va ta nyamalala ku fana ni xiluva lexi faka. Ku katekile munhu loyi a tiyiselaka ndzingo, hikuva ‘u ta nyikiwa harhi ya vutomi leyi Yehova a yi tshembiseke lava va n’wi rhandzaka.’ Xikwembu a xi ringi munhu hi swilo leswo biha leswaku xi n’wi wisa. I ku navela ka munhu hi yexe loko biha loku ku kulaka ivi ku tswala xidyoho, naswona leswi, hi ku fanana, swi tisa rifu.—1:2, 12, 22.

 9. I yini lexi katsekaka eku veni ka “vaendli va rito,” naswona hi xihi xivumbeko xa vugandzeri lexi xi amukeriwaka hi Xikwembu?

⁹ Tinyiko hinkwato letinene ti huma kwihi? Eka ‘Tatana wa ku voninga ka le henhla loyi a nga hundzukiki.’ “Hi ku rhandza ka yena,” ku vula Yakobo, “ú hi velekile hi rito ra ntiyiso, leswaku hi nga va lava vuriwaka mativula ya swivumbiwa swa yena.” Kutani ke, Vakriste va fanele ku hatlisela ku twa, va hlwela ku vulavula, va hlwela ku kariha, naswona va fanele ku susa thyaka hinkwaro ni vubihi bya mahanyelo ivi va amukela ku byariwa ka rito ra ku ponisiwa. “Mi va vaendli va rito, mi nga vi vatwi ntsena.” Hikuva loyi a langutaka enawini lowu fanaka ni xivoni wa ntshunxeko ivi a phikelela eka wona “u ta kateka eka leswi a swi endlaka.” Vukhongeri bya munhu loyi a nga lawuriki ririmi ra yena i bya hava, kambe “vukhongeri lebyi tengeke, lebyi nga solekiki emahlweni ka Xikwembu Tatana, hi lebyi: Ku endzela lava feriweke hi vatswari, ni ku endzela tinoni emaxangwini ya tona, ni ku papalata swilo leswi nyameke swa misava leyi.”—1:17, 18, 22, 25, 27.

10. (a) I ku hambana kwihi loku ku faneleke ku papalatiwa? (b) Hi byihi vuxaka bya mintirho ni ripfumelo?

¹⁰ Ripfumelo leri hetisekisiweke hi mintirho leyinene (2:1-26). Vamakwerhu va endla ku hambana, va rhandza vafumi ku tlula swisiwana. Kambe xana a hi ntiyiso leswaku “Xikwembu a xi hlawulanga lava nga swisiwana emisaveni leyi leswaku va va lava fuweke hi tlhelo ra ku pfumela xana? Xana a xi va hlawulelanga ku dya ndzhaka ya Mfumo lowu xi wu tshembiseke lava va xi rhandzaka xana?” Xana vafumi a hi vatshikileri ke? Vamakwerhu va fanele ku tirhisa nawu lowukulu, “U ta rhandza munhu-kuloni kukota loko u tirhandza,” naswona va fanele ku papalata xihlawu-hlawu. Nakambe a va kombise musa, hikuva malunghana ni Nawu, un’wana ni un’wana la dyohaka eyinhleni yin’we u dyoha eka hinkwato. Ripfumelo leri nga hava mintirho a ri pfuni nchumu, tanihi ku byela makwerhu wa xinuna kumbe wa xisati la pfumalaka u ku “[u] kufumela, [u] xurha,” handle ko n’wi nyika mpfuno lowu tirhaka. Xana ripfumelo ra kombisiwa handle ka mintirho? Xana ripfumelo ra Abrahama a ri hetisekisiwanga hi mintirho ya yena loko a nyikela Isaka ealtarini? Hi ku fanana, Rahava wa muoswi u “[endliwe] la lulameke hi mhaka ya mintirho.” Hikwalaho ripfumelo leri nga hava mintirho ri file.—2:5, 8, 16, 19, 25.

11. (a) Yakobo u tsundzuxa malunghana ni ririmi hi ku tirhisa swikombiso swihi? (b) Vutlhari ni ku twisisa swi kombisisiwa ku yini?

¹¹ Ku lawula ririmi leswaku u dyondzisa vutlhari (3:1-18). Vamakwerhu va fanele ku tikarhatela ku va vadyondzisi, leswaku va nga amukeli ku avanyisa loko nonon’hwa. Un’wana ni un’wana wa dyoha minkarhi leyo tala. Tanihi leswi matomu ma lawulaka miri wa hanci ni leswi xikongomisi lexintsongo xi lawulaka byatso lebyikulu, kutani xirho xexo xintsongo, ririmi, xi ni matimba lamakulu. Xi fana ni ndzilo lowu nga lumekaka ndzilo lowukulu wa nhova! Swiharhi swa nhova swi nga lawuleka hi ku olova swinene ku tlula ririmi. Ha rona vanhu va dzunisa Yehova, kambe va rhukana munhu-kulobye. Leswi a swi fanelanga. Xana xihlovo xi nga humesa mati yo bava ni yo nandziha ke? Xana murhi wa nkuwa wu nga humesa mitlhwari ke? wa vhinya wu nga humesa makuwa ke? mati ya munyu ma nga humesa mati yo nyanganya ke? Yakobo wa vutisa a ku: ‘I mani la nga ni vutlhari ni ku twisisa exikarhi ka n’wina?’ A a kombise mintirho ya yena hi ku titsongahata ivi a papalata madzolonga, ku tinyungubyisa ka vuharhi ehenhleni ka ntiyiso. Hikuva “vutlhari byo ta hi le henhla, byi ni ku rhula, ni ku olova ni ku yingisela, byi tele musa ni mihandzu leyinene; kambe ngopfu-ngopfu byi tengile; a byi yi hi nghohe, kumbe ku kanganyisa.”—3:13, 17.

12. (a) Hi swihi swiyimo leswi hoxeke leswi nga kona ebandlheni, naswona xihlovo xa swona hi xihi? (b) I langutelo rihi leri faneleke ku papalatiwa naswona hi yihi mfanelo leyi fanelaka ku hlakuleriwa ku kuma ku amukeriwa hi Yehova?

¹² Papalata ku navela ka nyama, ku va ni vunghana ni misava (4:1-17). “Tinyimpi ti vangiwa hi yini, ni ku lwa exikarhi ka n’wina ku vangiwa hi yini?” Yakobo u hlamula xivutiso xa yena n’wini a ku: “Hi ku navela ka n’wina ka ku titsakisa”! Minsusumeto ya van’wana yi hoxile. Lava a va ta va vanghana va misava i “vaoswi,” naswona va va valala va Xikwembu. Hikwalaho, wa khutaza a ku: “Alelani Diyavulosi, kutani ú ta mi siya a tsutsuma. Tshinelani kusuhi ni Xikwembu kutani xi ta tshinela kusuhi na n’wina.” Yehova u ta kurisa lava titsongahataka. Kutani vamakwerhu va fanele ku tshika ku avanyisana. Naswona hikwalaho ka leswi ku nga hava loyi a nga tiyisekaka hi vutomi bya yena hi ku landzelelana ka masiku, va fanele va ku: “Loko [Yehova a] swi rhandza, hi ta pfuka hi ya endla leswo karhi kumbe leswo karhi.” Ku tinyungubyisa swi bihile, naswona i xidyoho ku tiva leswinene ivi u nga swi endli.—4:1, 4, 7, 8, 15.

13. (a) Hikwalaho ka yini ku ri ni khombo eka lava fumeke? (b) Yakobo u kombisa xilaveko xa ku lehisa mbilu ni ku tiyisela hi ndlela yihi, naswona hi vuyelo byihi?

¹³ Ku katekile lava tiyiselaka hi ku lulama! (5:1-20). ‘Rilani mi kolola, n’wina vafumi!’ ku vula Yakobo. ‘Ku kurha ka rifuwo ra n’wina ku ta va vumbhoni byo lwisana na n’wina. Yehova wa mavandla u twile ku komberiwa ka mpfuno lowu humaka eka vatshoveri lava mi va tsoneke. Mi hanye hi ntsako wa mafehlefehle ni wa ku navela ka nyama kutani mi sorile ni ku dlaya lowo lulama.’ Hambi swi ri tano, hikwalaho ka ku tshinela ka vukona bya Hosi, vamakwerhu va fanele ku kombisa ku tiyisela, ku fana ni murimi loyi a rindzelaka ntshovelo wa yena ni ku xiya ntila wa vaprofeta, “lava vulavuleke hi vito ra [Yehova].” Ku katekile lava tiyiseleke! Vamakwerhu va fanele ku tsundzuka ku tiyisela ka Yobo ni vuyelo lebyi Yehova a byi nyikeke, “hi laha [Yehova a] taleke musa ni tintswalo hakona.”—5:1-6, 10, 11.

14. Hi xihi xitsundzuxo xo hetelela lexi nyikeriwaka malunghana ni ku tivula swidyoho ni le henhleni ka xikhongelo?

¹⁴ A va tshike ku hlambanya. Ematshan’wini ya sweswo, ‘Ina a yi ve Ina’ naswona ‘E-e ya vona, a yi ve E-e.’ Va fanele ku vula swidyoho swa vona erivaleni ivi va khongelelana. Hi laha swi kombisiweke ha kona hi swikhongelo swa Eliya, “xikhongelo xa munhu wo lulama xi ni matimba ngopfu.” Loko un’wana a hambukisiwile entiyisweni, loyi a nga ta n’wi vuyisa “ú ta ponisa [moya-xiviri] wa munhu loyi eku feni, kutani ú ta funengeta swidyoho leswo tala.”—5:12, 16, 20.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

15. Yakobo u tirhisa Matsalwa ya Xiheveru hi ndlela yihi? Kombisa.

¹⁵ Hambi leswi Yakobo a boxaka vito ra Yesu kambirhi ntsena (1:1; 2:1), u tirhisa swinene tidyondzo ta N’wini, hi laha ku ringanisa ka rixaladza ka papila ra Yakobo ni Dyondzo ya le Ntshaveni swi paluxaka ha kona. Hi nkarhi lowu fanaka, vito ra Yehova ri humelela minkarhi ya 13 (New World Translation), naswona switshembiso swa yena swi kandziyisiwa tanihi vuyelo eka Vakriste lava hlayisaka ripfumelo. (4:10; 5:11) Yakobo hi ku phindha-phindha u tshaha eMatsalweni ya Xiheveru hi swikombiso ni mintshaho leyi faneleke leswaku a vumba xitsundzuxo xa yena lexi tirhaka. U hlamusela xihlovo xa kona hi swiga swa yena leswi nge: “hi ku landza Tsalwa,” “Matsalwa ma endlekile” ni ‘tsalwa ri ri’; kutani a ya emahlweni a tirhisa matsalwa lawa emahanyelweni ya Mukriste. (2:8, 23; 4:5) Loko a veka tinhla ta le rivaleni ta xitsundzuxo ni ku aka ripfumelo eRitweni ra Xikwembu tanihi ku pfumelelana hinkwako, Yakobo u endla tinhlamuselo leti faneleke eka mintirho ya Abrahama ya ripfumelo, eka xikombiso xa Rahava xa ripfumelo hi mintirho, eka ku tiyisela ka Yobo ni ku titshega ka Eliya hi xikhongelo.—Yak. 2:21-25; 5:11,17, 18; Gen. 22:9-12; Yox. 2:1-21; Yobo 1:20-22; 42:10; 1 Tih. 17:1; 18:41-45.

16. I ndzayo ni switsundzuxo swihi leswi Yakobo a swi nyikelaka, naswona vutlhari byo tano lebyi tirhaka byi huma eka xihlovo xihi?

¹⁶ Lexi xi nga xa ntikelo i xitsundzuxo xa Yakobo xa ku va vaendli va rito naswona hayi vatwi ntsena, ku hambeta ku kombisiwa ripfumelo hi mintirho ya ku lulama, ku kuma ntsako eku tiyiseleni ka miringo yo hambana-hambana, ku ya emahlweni ku komberiwa vutlhari eka Xikwembu, minkarhi hinkwayo ku tshineleriwa eka xona hi xikhongelo ni ku tirhisa nawu lowukulu, “U ta rhandza munhu-kuloni kukota loko u tirhandza.” (Yak. 1:22; 2:24; 1:2, 5; 4:8; 5:13, 18; 2:8) Switsundzuxo swa yena swi ni matimba yo lwisana ni ku dyondzisa swilo leswi hoxeke, ku tirhisa ririmi hi ndlela yo vavisa, ku endla ku hambana ka mintlawa ebandlheni, ntsako wa ku navela ka nyama ni ku tshemba rifuwo leri bolaka. (3:1, 8; 2:4; 4:3; 5:1, 5) Yakobo u swi veka erivaleni leswaku xinakulobye ni misava xi yisa eka vuoswi bya moya ni vulala ni Xikwembu, naswona u nyika nhlamuselo ya xivumbeko lexi tirhaka xa vugandzeri lebyi baseke emahlweni ka Xikwembu: “Ku endzela lava feriweke hi vatswari, ni ku endzela tinoni emaxangwini ya tona, ni ku papalata swilo leswi nyameke swa misava leyi.” (4:4; 1:27) Xitsundzuxo lexi hinkwaxo, lexi tirhaka ni lexi olovaka ku xi twisisa, hi lexi a xi languteriwa eka ‘phuphu’ leyi ya bandlha ro sungula ra Vukriste. (Vagal. 2:9) Rungula ra yena ra musa ri ya emahlweni tanihi xikongomiso eka Vakriste eminkarhini ya hina ya maxangu, hikuva i “vutlhari byo ta hi le henhla,” lebyi byi tswalaka “mihandzu ya hanyelo leri lulameke.”—3:17, 18.

17. Hi xihi xivangelo xa matimba lexi andlariweke xa ku tiyisela emintirhweni leyo tshembeka?

¹⁷ Yakobo a a tikarhatela ku pfuna vamakwavo leswaku va fikelela pakani ya vona ya vutomi eMfun’weni wa Xikwembu. Kutani wa va khutaza a ku: “Na n’wina, lehisani timbilu mi tiyisela, hikuva ku ta ka Hosi ku kusuhi.” Va tsaka loko va ya emahlweni va tiyisela ndzingo hikuva ku amukeriwa hi Xikwembu swi vula ku amukela “harhi ya vutomi leyi [Yehova a] yi tshembiseke lava [n’wi] rhandzaka.” (5:8; 1:12) Xisweswo xitshembiso xa Xikwembu xa harhi ya vutomi—vutomi lebyi nga hava ku fa ematilweni kumbe vutomi lebyi nga heriki emisaveni—xa kandziyisiwa tanihi xivangelo xa matimba xo tiyisela emintirhweni leyo tshembeka. Hakunene papila leri ro hlamarisa ri ta khutaza hinkwavo ku fikelela pakani ya vutomi lebyi nga heriki ematilweni kumbe emisaveni leyintshwa ya Yehova leyi hlawuriwaka hi Mbewu ya Mfumo, Hosi yerhu Yesu Kriste.—2:5.

[Tinhlamuselo ta le hansi]