Ndzima Ya Vukhume-tsevu
Tshemba Yehovha Leswaku U Kuma Nkongomiso Ni Nsirhelelo
1, 2. Xana vanhu va Xikwembu va langutane ni khombo rihi eka lembe-xidzana ra vunhungu B.C.E., naswona vo tala va wu lave eka mani nsirhelelo?
HILAHA hi swi voneke hakona eka tindzima leti hundzeke ta buku leyi, vanhu va Xikwembu a va langutane ni nxungeto wo chavisa eka lembe-xidzana ra vunhungu B.C.E. Vaasiriya lava nga ni torha ra ngati a va hlasela matiko hi ku landzelelana ka wona, naswona ku nga ri kungani a va ta hlasela mfumo wa le dzongeni wa tiko ra Yuda. Xana vaaki va tiko leri a va ta wu kuma eka mani nsirhelelo? Va endle ntwanano wa vuxaka na Yehovha naswona a va fanele va tshemba yena leswaku a va lamulela. (Eksoda 19:5, 6) Hosi Davhida u endlise xisweswo. U te: “Yehovha i ribye ra mina ni khokholo ra mina ni Muponisi wa mina.” (2 Samuwele 22:2) Kambe, swi le rivaleni leswaku vo tala eka lembe-xidzana ra vunhungu B.C.E., a va tshembelanga eka Yehovha tanihi khokholo ra vona. Mboyamelo wa vona a wu ri wa ku tshemba Egipta na Etiyopiya, a va langutele leswaku matiko wolawo mambirhi ma ta va khokholo ro sivela nhlaselo wa Asiriya lowu a wu tshinela. Va be hansi.
2 Hi ku tirhisa muprofeta wakwe Esaya, Yehovha u va byele leswaku ku lava vutumbelo eka Egipta kumbe Etiyopiya swi ta tisa khombo. Marito lama huhuteriweke ya muprofeta ma nyike dyondzo leyinene eka lava a va hanya enkarhini wakwe naswona ma tamele dyondzo ya risima eka hina malunghana ni nkoka wa ku tshemba Yehovha.
Tiko Leri Halataka Ngati
3. Hlamusela ndlela leyi tiko ra Asiriya a ri ma languta ha yona matimba ya nyimpi.
3 Vaasiriya a va dume hi matimba ya vona ya ku lwa. Buku leyi nge Ancient Cities yi ri: “A va nkhinsamela matimba ya nyimpi, naswona a va endla swikhongelo swa vona ntsena eka swifaniso leswikulu swa maribye, swa tinghala ni swa tinkunzi leswi swirho swa swona leswikulu, timpapa ta magama ni tinhloko ta vanhu a swi yimela matimba, xivindzi ni ku hlula. Tiko leri a ri hanya hi ku lwa, naswona vaprista va kona a va tshamela ku pfuxa nyimpi.” Swa fanela leswi muprofeta wa le Bibeleni ku nga Nahume a wu hlamuserisaka xiswona Ninivha, ntsindza wa Asiriya, tanihi “muti lowu halataka ngati.”—Nahume 3:1.
4. Xana Vaasiriya a va ti chavisa njhani timbilu ta matiko man’wana?
4 Vaasiriya a va lwa hi ndlela ya tihanyi to chavisa. Minkovotlo ya swifaniso ya le masikwini wolawo yi kombisa tinhenha ta tiko ra Asiriya ti ri karhi ti koka makhumbi hi ku tirhisa swiove leswi nghenisiweke etinhompfini kumbe emilon’wini. Ti boxe mahlo ya makhumbi man’wana hi ku tirhisa mafumu. Marito man’wana lama tsariweke ma vulavula hi vuthu ra Asiriya leri phatluleleke makhumbi ya rona, ri ma fumba ma va tinhulu timbirhi ehandle ka muti—nhulu yin’we yi va ya tinhloko kasi leyin’wanyana yi va ya swirho. Vana va vahluriwa a va hisiwa hi ndzilo. Ku chava loku a ku vangiwa hi tihanyi ta vona letikulu ku fanele ku va pfune swinene Vaasiriya hi tlhelo ra nyimpi, hi ku endla leswaku lava lavaka ku lwa ni mavuthu ya vona va hela mongo.
Ku Lwa Na Axidodo
5. A ku ri mani mufumi la nga Muasiriya wa matimba esikwini ra Esaya, naswona rungula ra Bibele malunghana na yena ri sekeriwe njhani?
5 Esikwini ra Esaya, ehansi ka Hosi Sargoni, Mfumo wa Asiriya wu fikelele vulawuri lebyi wu nga si tshamaka wu va na byona.a Ku ringana malembe yo tala, vaxopaxopi a va nga tshembi leswaku mufumi loyi u tshama a va kona, hikuva a va nga si tshama va hlaya ha yena etibukwini ta misava. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi vayimburi va yimbule marhumbi ya xigodlho xa Sargoni, kutani rungula ra Bibele ri kume vumbhoni byo ri seketela.
6, 7. (a) Hi swihi swivangelo leswi kumbexana swi vangeke leswaku Sargoni a hlasela muti wa Axidodo? (b) Xana ku wa ka muti wa Axidodo ku va khumbise ku yini vaakelani va Filisita?
6 Hi ku komisa Esaya u hlamusela rin’wana ra matsima ya nyimpi ya Sargoni: “Tartani [u te] eAxidodo, loko a rhumiwe hi Sargoni hosi ya Asiriya, kutani a lwa na Axidodo, a ri teka.” (Esaya 20:1)b Ha yini Sargoni a lerisa leswaku ku hlaseriwa Axidodo, muti wa Filisita? Xo sungula, Filisita i nakulobye wa Egipta, kasi Axidodo, laha ku kumekaka kona tempele ya Dagoni, wu le gondzweni leri lulamaka ni ribuwa ku suka aEgipta ku ya ePalestina. Xisweswo muti lowu wu le ndhawini leyinene. Ku hluriwa ka wona ku nga tekiwa tanihi goza ro rhanga ra ku hlula ka Egipta. Ku engetela kwalaho, tirhekhodo ta Asiriya ti vika leswaku Azuri, hosi ya Axidodo, a a bohe kungu ro lwa na Asiriya. Hikwalaho, Sargoni u endle leswaku hosi leyi xandzukeke yi susiwa exiluvelweni kutani a veka makwavo lontsongo wa hosi, ku nga Ahimiti. Kambe, sweswo a swi ti lulamisanga timhaka. Ku pfuke ku lwisana kun’wana, naswona enkarhini lowu Sargoni u teke goza ra matimba swinene. U lerise leswaku ku hlaseriwa muti wa Axidodo, lowu fikeke wu rhendzeriwa kutani wu hluriwa. Swi nga ha endleka leswaku Esaya 20:1 yi vulavula hi xiendlakalo lexi.
7 Ku wa ka muti wa Axidodo a ku ri nxungeto eka vaakelani va wona, ngopfu-ngopfu tiko ra Yuda. Yehovha wa swi tiva leswaku vanhu vakwe va tala ku tshembela eka “voko ra nyama,” tanihi Egipta kumbe Etiyopiya tiko leri nga edzongeni. Hikwalaho, u lerise Esaya leswaku a endla xikombiso xa xitsundzuxo xo chavisa.—2 Tikronika 32:7, 8.
“A Nga Ambalanga, Ni Le Milengeni A Nga Vehelanga Nchumu”
8. Hi xihi xiendlo xa vuprofeta lexi huhuteriweke lexi endliwaka hi Esaya?
8 Yehovha u byela Esaya a ku: “Famba, u ntshunxa nguvu yo khwaxa emasengeni; u hluvula ni maphaxani ya wena emilengeni.” Esaya u yingise xileriso xa Yehovha. “Hiloko a endla tano, a famba-famba a nga ambalanga, ni le milengeni a nga vehelanga nchumu.” (Esaya 20:2) Nguvu yo khwaxa i nguvu leyi hakanyingi a yi ambariwa hi vaprofeta, minkarhi yin’wana a swi fambisana ni rungula ra xitsundzuxo. Nakambe a yi ambariwa hi nkarhi wa nkitsinkitsi kumbe loko munhu a twe mahungu lama tsemaka nhlana. (2 Tihosi 19:2; Pisalema 35:13; Daniyele 9:3) Xana Esaya hakunene a a famba-famba a nga ambalanga, leswi vulaka leswaku a a nga vehelanga nchumu xo n’wi sirhelela? Kahle-kahle a swi tano. Rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “ambalanga” ri nga ha vula loko munhu a nga ambalanga a helela. (1 Samuwele 19:24, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Hikwalaho, swi nga ha endleka leswaku Esaya a lo hluvula nguvu yakwe ya le handle ntsena, kambe a ambale nguvu yo koma leyi hakanyingi a ku rhangiseriwa yona. Makhumbi ya xinuna hakanyingi ma kombisiwa ma ambale tano eka vuvatli bya Asiriya.
9. Xana xiendlo xa Esaya xi vula yini hi tlhelo ra vuprofeta?
9 Nhlamuselo ya xiendlo xa Esaya lexi nga tolovelekangiki a yi tumbetiwi: “Yehovha a ya emahlweni a ku: ‘Tanihi leswi nandza wa mina Esaya a famba-fambeke a nga ambalanga, ni le milengeni a nga vehelanga nchumu ku ringana malembe manharhu swi ri xikombiso ni muhlolo ehenhla ka Egipta ni le henhla ka Etiyopiya, kutani hosi ya Asiriya yi ta rhangela ntlawa wa makhumbi ya Egipta ni lava nga evukhumbini va Etiyopiya, vafana ni vavanuna lava kuleke, va nga ambalanga, ni le milengeni va nga vehelanga nchumu, ni switshamo swi hluvuriwile, vuhava bya Egipta.’” (Esaya 20:3, 4) Ina, Vaegipta ni Vaetiyopiya va ta yisiwa evukhumbini ku nga ri khale. A ku nge siyiwi munhu. Hambi ku ri “vafana ni vavanuna lava kuleke”—swihlangi ni vanhu lavakulu—va ta wutleriwa swilo swa vona hinkwaswo kutani va yisiwa evukhumbini. Hi ku tirhisa xifaniso lexi xi khomisaka gome, Yehovha u tsundzuxa vaaki va tiko ra Yuda leswaku a swi nge va pfuni nchumu loko vo tshembela eka Egipta na Etiyopiya. Ku wa ka matiko lawa ku ta va siya va “nga ambalanga”—tingana ta vona ti ta va tikulu!
Ntshembo Wu Hela, Ku Saseka Ku Hangalaka
10, 11. (a) Xana tiko ra Yuda ri ta endla yini loko ri lemuka leswaku tiko ra Egipta ni ra Etiyopiya a ma na matimba emahlweni ka Asiriya? (b) I yini lexi nga vaka xi endle vaaki va tiko ra Yuda va tshemba tiko ra Egipta ni ra Etiyopiya?
10 Sweswi, hi ku tirhisa vuprofeta, Yehovha u hlamusela leswi nga ta endliwa hi vanhu vakwe loko va lemuka leswaku Egipta na Etiyopiya, vutumbelo lebyi a va tshembe byona, a byi vanga na matimba emahlweni ka Vaasiriya. “Kunene va ta tshukisiwa ni ku khomiwa hi tingana hi Etiyopiya ntshembo lowu va wu languteleke ni hi Egipta ku saseka ka vona. Kutani vaaki va ribuwa leri va ta vula hakunene esikwini rero va ku, ‘Vonani leswi ntshembo lowu a hi wu languterile wu nga swona, lowu hi balekeleke eka wona leswaku hi pfuneka, leswaku hi kutsuriwa eka hosi ya Asiriya! Xana hina hi ta balekisa ku yini?’”—Esaya 20:5, 6.
11 Tiko ra Yuda ri languteka ri ri xiphemunyana xa tiko ra le ribuweni loko ri ringanisiwa ni mimfumo ya Egipta na Etiyopiya. Kumbexana vaaki van’wana va “ribuwa leri” va kokiwa mahlo hi ku saseka ka Egipta—swihondzo swa rona leswikulu swa tinhla tinharhu, titempele ta rona to leha, tindlu to pfuleka ta le handle ka muti ni mintanga, masimu ya mihandzu ni swihlovo leswi nga ekusuhi na rona. Vuaki byo hlamarisa bya tiko ra Egipta onge byi kombisa ku tshamiseka ni ku tiya ka rona. Ina, tiko leri ri nga ka ri nga onhiwi! Swi nga ha endleka leswaku Vayuda na vona va tsakisiwe hi vacopi, makalichi ni vagadi va tihanci va Etiyopiya.
12. Xana tiko ra Yuda ri fanele ri tshemba mani?
12 Hi ku landza xitsundzuxo lexi kombisiweke xa Esaya ni marito ya vuprofeta ya Yehovha, vanhu vahi na vahi lava tivulaka va Xikwembu lava va rhandzaka ku tshemba Egipta na Etiyopiya a va fanele va tshama ehansi va tianakanya kahle. A swi nga antswa swinene leswaku va tshemba Yehovha ematshan’weni ya munhu wa laha misaveni! (Pisalema 25:2; 40:4) Hilaha swi endlekeke hakona, tiko ra Yuda ri xanisiwe ngopfu hi hosi ya Asiriya, kutani endzhaku ka nkarhi, tempele ya rona ni ntsindza wa rona swi lovisiwe hi Babilona. Kambe, “vukhume,” “mbewu yo kwetsima,” swi siyiwe tanihi xikundzu xa murhi lowukulu. (Esaya 6:13) Loko minkarhi yi fika, rungula ra Esaya ri ta tiyisa ripfumelo ra ntlawa wolowo lowutsongo lowu hambetaka wu tshemba Yehovha!
Tshemba Yehovha
13. Hi yihi mintshikilelo leyi khumbaka vanhu hinkwavo—vapfumeri ni lava nga riki vapfumeri—namuntlha?
13 Xitsundzuxo xa Esaya malunghana ni vuhava bya ku tshemba Egipta na Etiyopiya a hi matimu lama hundzeriweke hi nkarhi. Xa tirha esikwini ra hina. Hi hanya eka “minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” (2 Timotiya 3:1) Ku karhateka hi tlhelo ra timali, vusweti lebyi hangalakeke, xiyimo xa politiki lexi tsekatsekaka, mpfilumpfilu, ni tinyimpi letitsongo kumbe letikulu, swi ni vuyelo byo biha eka lava va nyenyaka vulawuri bya Xikwembu swin’we ni le ka lava va gandzelaka Yehovha. Un’wana ni un’wana u langutane ni xivutiso lexi nge, ‘Xana ndzi ta wu lava eka mani mpfuno?’
14. Ha yini hi fanele hi tshemba Yehovha ntsena?
14 Van’wana va nga ha tsakisiwa hi tintlhari ta namuntlha ta timali, van’watipolitiki ni vativi va sayense, lava vulaka leswaku va ta tlhantlha swiphiqo swa vanhu hi ku tirhisa vuswikoti ni thekinoloji ya vanhu. Hambiswiritano, Bibele yi swi veka khwatsi yi ku: “Swa antswa ku tumbela eka Yehovha ku ri ni ku tshembela eka vanhu va xiyimo xa le henhla.” (Pisalema 118:9) Makungu hinkwawo ya vanhu ya ku rhula ni ya nsirhelelo ma ta ba ehansi, hikwalaho ka xivangelo lexi muprofeta Yeremiya a xi vuleke khwatsi, a ku: “Oho Yehovha, ndzi swi tiva kahle leswaku ndlela ya munhu wa la misaveni a yi le ka yena. Munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena.”—Yeremiya 10:23.
15. Xana wu kumeka kwihi ntshembo wa ntiyiso wa vanhu lava tshikileriwaka?
15 Hikwalaho, swi fanerile leswaku malandza ya Xikwembu ma nga tshuki ma tsakisiwa swi nga fanelanga hi swilo leswi vonakaka swi ri matimba kumbe vutlhari bya misava leyi. (Pisalema 33:10; 1 Vakorinto 3:19, 20) Ntshembo lowu nga kona wa vanhu lava tshikileriwaka wu kumeka eka Muvumbi, Yehovha. Lava va n’wi tshembaka va ta ponisiwa. Hilaha muapostola Yohane la huhuteriweke a tsaleke hakona, “misava ya hundza ni ku navela ka yona, kambe loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu u tshama hi masiku.”—1 Yohane 2:17.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Van’wamatimu va vula leswaku hosi leyi i Sargoni wa Vumbirhi. Hosi ya le ku sunguleni ya Babilona, ku nga ri ya Asiriya, yi vuriwa “Sargoni wo Sungula.”
b “Tartani” a hi vito kambe i xithopo lexi a xi thyiwa mukongomisi lonkulu wa vuthu ra Asiriya, kumbexana a a ri yena munhu wa vumbirhi la nga ni vulawuri lebyikulu emfun’weni.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 209]
Vaasiriya a va ri ni mukhuva wa ku dlaya mahlo ya vabohiwa va vona
[Xifaniso lexi nga eka tluka 213]
Van’wana va nga ha tsakisiwa hi swiendlo swa vanhu, kambe lexi antswaka i ku tshemba Yehovha