Rihanyo Ni Ntsako—Xana Swi Nga Va Swa Wena?

KU SUKELA loko vavanuna ni vavasati lava nga hetisekangiki va ve kona, va navele rihanyo ni ntsako. Hambi leswi, leswi entiyisweni swi nga swilo swimbirhi swa nkoka leswi naveriwaka hi munhu, swi tikombe swi nga kumeki.

Vanhu va anakanyisise swinene ni ku nyikela xitsundzuxo lexikulu ehenhleni ka ndzavisiso lowu. Dokodela Dennis Jaffe u te: “Namuntlha xilotlelo xa rihanyo ni vutshunguri lebyi khomelelaka swi titshege hi mahanyelo ya wena n’wini.” Abraham Lincoln u tshama a hlamusela a ku: “Vanhu va nga tsaka loko va tiyimisele ku tsaka.” Xana wa pfumela? Xana u lava ntsako swinene ku fikela kwihi? Xana ku wu kuma swi titshege hi hanyelo lerinene ku fikela eka mpimo wihi?

Vanhu va endle matshalatshala hinkwawo ku kuma ntsako, va ri karhi va landzelela leswi vonakaka onge i mintlhantlho leyi nga heriki. Va kambisise filosofi, mianakanyo ni dyondzo ya ndlela ya ku tumbuluka ka swilo. Eka ndzavisiso wa vona wa ntsako, van’wana va handzisise sayense, ntirho wa mavoko ni vuyimbeleri. Kambe a swi kanakanisi leswaku xiphemu-nkulu xa ntsako wa xiviri xi yelana ni ku va ni rihanyo lerinene. “Loko u ri na rihanyo lerinene, u na kwalomu ka nchumu wun’wana na wun’wana,” ku vule n’wamabindzu la dumeke wa le ka thelevhixini.

Hi ku landzelela ndlela leyi, vanhu vo tala va kume tidyondzo to hambana-hambana ta rihanyo, ta ndhavuko ni leti nga riki ta ndhavuko. Kwalomu ka layiburari yin’wana ni yin’wana ya mani na mani yi kombisa ku koteka loku nga heriki ka mafambiselo ya ku dya na tindlela ta vutshunguri. “Tibuku to tala ti tsariwile mayelana ni rihanyo, ku sukela khale,” ku vule mutivi-nkulu wa swa mbilu, Dokodela Paul Dudley White. “Yin’wana ya tona a a ku ri Regiment of Helthe leyi tsariweke kwalomu ka malembe ya gidi lama hundzeke.”

Ku nga khathariseki hinkwaswo leswi, ndzavisiso wa rihanyo ni ntsako wu ve nchumu lowu hetaka matimba eka vanhu vo tala. Xana leswi swa ku hlamarisa, loko u xiya ndlela leyi rixaka ra hina ri vuriwaka leri hluvukeke ha yona? Entiyisweni, sayense a yi ku herisanga ku vabya, ku dyuhala na rifu.

Kambe xana swi nga hambeta swi ku hlamarisa ku tiva leswaku na sweswi a hi si kuma ndlela yo kuma ntsako naswona ku hava nhlamuselo leyinene ya leswaku ntsako i yini? Eka dyondzo leyi xiyaka “Ku Anakanyisisa hi Ntsako,” Pierre Teilhard de Chardin u hetelele hi ku: “Hi malembe xidzana yo tala leyi ku ve nhloko-mhaka ya tibuku, mindzavisiso, minkambisiso ya munhu hi xiyexe ni ya mintlawa leyi landzelelanaka yo tala; naswona, lexi vavisaka, ku tsandzekiwile hi laha ku heleleke ku fikelela ntwanano. Eka vo tala va hina, vuyelo hi leswaku, mahetelelo ya xiviri lama faneleke ku humesiwa eka bulo leri hinkwaro hi leswaku a swi pfuni nchumu ku ya emahlweni na ndzavisiso.”

Xana hi yona ndlela leyi u titwaka ha yona hi ntsako? Tivutise swivutiso swin’wana hi wexe kambe leswi kongomeke. Xana sweswi u tsakile hakunene? Kumbe xana ntsako wa xiviri wu nga kumiwa etilweni ntsena? Xana wu kona ntshembo lowu tiyeke wa leswaku hi nga kuma rihanyo ni ntsako, naswona hi kuma swilo leswi kona kwala misaveni?