Mhaka Ya Vutomi
Hlanganyela Ka Mina eNtirhweni Wa Misava Hinkwayo Wo Dyondzisa Bibele
HI KU VULA KA ROBERT NISBET
Mina na George hi amukeriwe hi malwandla hi Hosi Sobhuza wa Vumbirhi wa le Swaziland exigodlhweni xa yena. A ku ri hi lembe ra 1936, kambe ndza ha ri tsundzuka kahle bulo ra hina. Lexi endleke leswaku ndzi kala ndzi bula nkarhi wo leha ni hosi leyi a ku ri hikwalaho ka ntirho wa mina lowukulu wa ku dyondzisa Bibele. Hambileswi sweswi ndzi nga ni malembe ya 95, ndza tsaka loko ndzi tsundzuka ntirho wa mina lowu ndzi endleke ndzi ya eka matiko-nkulu ya ntlhanu.
MHAKA ya kona yi sungule hi 1925 loko wanuna la vuriwaka Dobson loyi a a xavisa tiya a sungule ku endzela ndyangu wa ka hina le Edinburgh, eScotland. A ndzi ri emalembeni ya mina ya kondlo-a-ndzi-dyi, naswona a ndzi dyondzela ku endla mirhi yo tshungula. Hambileswi a ndza ha ri ntsongo, a ndzi karhateka hi ku cinca konghasi loku nyimpi ya misava ya 1914 ku ya ka 1918 yi ku vangeke evuton’wini bya mindyangu ni le vukhongerini. Siku rin’wana loko Nkul. Dobson a hi endzerile u hi siyele buku leyi nge The Divine Plan of the Ages. Ndlela leyi yi n’wi hlamuseleke ha yona Muvumbi wo tlhariha la nga ni “pulani” leyi nga cinciki a yi twala naswona a yi fambelana ni Xikwembu lexi ndzi lavaka ku xi gandzela.
Ku nga ri khale mina na Manana hi sungule ku ya eminhlanganweni ya Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti tiveka hakona. Hi September 1926, mina na Manana hi kombise ku tinyiketela ka hina eka Yehovha hi ku khuvuriwa entsombanweni wa le Glasgow. Hinkwerhu lava a hi ya eku khuvuriweni hi nyikiwe nguvu yo leha leyi a yi ri ni ntambhu le mahlakaleni leswaku hi yi ambala ehenhla ka swiambalo swa hina swo nghena ematini. Enkarhini wolowo nguvu leyi a yi tekiwa yi ri leyi fanelekaka eka xiendlakalo xo tano xa nkoka.
Khale koloko, matwisiselo ya hina ya timhaka to tala a ya lava ku antswisiwa. Swirho hinkwaswo swa vandlha a swi tlangela Khisimusi. A va nga talanga lava a va ya evutirhelini bya nsimu. Hambi ku ri vakulu van’wana a va nga yi pfumeli mhaka ya ku ya fambisa tibuku hi Sonto, tanihi leswi a va vona onge swi lwisana ni Savata. Hambiswiritano, swihloko swa Xihondzo xo Rindza xa 1925, swi sungule ku vulavula ngopfu hi matsalwa yo fana na Marka 13:10: “Mahungu lamanene ma fanele ku chumayeriwa ematikweni hinkwawo ku sungula.”
Xana ntirho wolowo wa misava hinkwayo a wu ta hetisisiwa njhani? Ro sungula loko ndzi ringeta ku chumayela hi yindlu na yindlu, ndzi lo byela n’wini wa muti leswaku ndzi xavisa tibuku to tsakisa ta vukhongeri kutani ndzi n’wi nyika buku leyi nge The Harp of God, leyi a yi hlamusela tidyondzo ta nkoka ta khume ta Bibele, yi ti fanisa ni swinari swa khume swa haripa. Endzhakunyana hi nyikiwe khadi ra vumbhoni, leri a ri ri ni rungula ro koma leri a ri fanele ri hlayiwa hi n’wini wa yindlu. Hi tlhele hi tirhisa tinkulumo ta timinete ta mune ni hafu leti rhekhodiweke leti a ti tlangiwa eka gramafoni leyi rhwalekaka. Tigramafoni ta khale a ti tika, kambe leti va ti endleke endzhakunyana a ti vevuka, naswona tin’wana a ti tlanga hambiloko ti nga etlerisiwanga.
Ku sukela hi 1925 ku ya eka va-1930, hi chumayele hi nga ri na nkongomiso. Hikwalaho, eku sunguleni ka va-1940 ku simekiwe Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni emavandlheni hinkwawo. Hi dyondzisiwe ku chumayela rungula ra Mfumo hi ku vulavula hi ku kongoma ni vini va miti lava nga yingiselaka. Hi tlhele hi dyondza leswaku i swa nkoka ku fambisa tidyondzo ta Bibele ta le kaya ni vanhu lava tsakelaka. Hikwalaho, hi nga ha vula leswaku lawa a ku ri masungulo ya ntirho wa misava hinkwayo wa ku dyondzisa Bibele.
Xikhutazo Lexi Humaka Eka Makwerhu Rutherford
Leswi a ndzi navela ku hlanganyela hi xitalo entirhweni wo dyondzisa swi endle leswaku ndzi tsarisa ku va phayona ra nkarhi hinkwawo hi 1931. A ndzi fanele ndzi byi sungula endzhaku ka ntsombano wa le London. Hambiswiritano, siku rin’wana hi nkarhi wa swakudya swa ninhlikanhi, Makwerhu Joseph Rutherford, loyi a a ri mulanguteri wa ntirho enkarhini wolowo, u kombele ku vulavula na mina. A a kunguhata leswaku ku va ni phayona leri nga ta ya eAfrika. U ndzi vutisile: “Xana u nga swi tsakela ku ya kona?” Hambileswi a ndzi vutiseke ndzi nga swi rindzelanga, ndzi swi kotile ku n’wi hlamula hi ku hiseka ndzi ku: “Ina, ndzi ta ya.”
Emasikwini wolawo pakani ya hina leyikulu a ku ri ku fambisa tibuku to tala ta Bibele hilaha hi nga kotaka hakona, kutani sweswo a swi vula leswaku hi tshama hi ri eku fambeni. Ndzi khutaziwe leswaku ndzi nga teki nsati, hilaha vamakwerhu van’wana vo tala lava nga ni vutihlamuleri bya vulanguteri a va khutaziwa hakona enkarhini wolowo. Ndzi sungule nsimu ya mina eCape Town, edzongeni wa Afrika, kutani ndzi famba na yona ndzi ya evuxeni bya tiko-nkulu rolero, ku katsa ni le swihlaleni leswi nga ekusuhi ni tiko-nkulu rolero swa le Lwandlenkulu ra Indiya. Loko ndzi tirha evupela-dyambu ndzi fambe hi Mananga ya Kalahari ya sava ro hisa ku fikela exihlobyeni xa Nambu wa Nile, eTiveni ra Victoria. Mina ni phayona-kulorhi a hi fanele hi heta tin’hweti ta tsevu lembe na lembe eka tiko rin’we kumbe ku tlula ematikweni ya Afrika lama nga ensin’wini ya hina leyikulu.
Mabokisi Ya 200 Ya Rifuwo Ra Moya
Loko ndzi fika eCape Town ndzi kombiwe mabokisi ya 200 ya tibuku leti faneleke ti ya eVuxeni bya Afrika. Tibuku ta kona a ti kandziyisiwe hi tindzimi ta mune ta le Yuropa ni mune ta le Asia, kambe a ti nga ri kona ta tindzimi ta le Afrika. Loko ndzi vutisisa leswaku ha yini tibuku leti ti fike mina ndzi nga si fika, ndzi byeriwe leswaku a ti fanele ti ya eka Frank na Gray Smith, ku nga maphayona mambirhi lawa a ma ha ku ya eKenya ma ya chumayela kona. Loko ma ha ku fika eKenya, hamambirhi ma khomiwe hi dari, naswona lexi vavisaka Frank u file.
Hambileswi mhaka leyi a yi twisa ku vava, a yi ndzi hetanga matimba. Mina ni phayona-kulorhi David Norman hi suke eCape Town hi xikepe hi ya exiavelweni xa hina xo sungula eTanzania, kwalomu ka tikhilomitara ta 5 000. Munhu la hlelaka ta maendzo, eMombasa le Kenya, a a khathalela mphakelo wa hina wa tibuku ni ku hi rhumelela mabokisi ya tona kwihi na kwihi laha a hi ri kona. Eku sunguleni a hi chumayela ensin’wini ya mabindzu—eswitolo ni le tihofisini—edorobeni rin’wana ni rin’wana. Mphakelo wa hina wa tibuku a wu katsa tisete ta kaye ta tibuku ni swibukwana swa 11, leti hikwalaho ka mivala ya tona yo hambana a ti vitaniwa tisete ta nkwangulatilo.
Hi tlhele hi kunguhata ku endzela xihlala xa Zanzibar lexi nga eka tikhilomitara ta 30 ku suka eribuweni ra le vuxeni. Hi malembe-xidzana yo tala, xihlala xa Zanzibar a xi ri xivindzi xa laha ku xavisiwaka mahlonga nakambe a xi dume hi mikhusu ya swiluva swa murhi wo karhi, leyi kun’wana ni kun’wana edorobeni a hi twa ku nun’hwa ka yona. A swi tika ku ya lomu hi lavaka ku ya kona, hikuva doroba ra kona a ri lo akiwa ntsena ku nga ri na pulani. Switarata swa kona a swi gombonyokile naswona a swi jikajika kutani a hi nga hlweli ku lahleka. Hotela ya hina a yi ri kahle ngopfu, kambe mavanti ya kona a ya ri ni tinsimbhi leti hingakanyaka leti boheleriweke hi mabawuti naswona a yi ri ni makhumbi yo bumbula kutani a yi languteka onge i khotso ku nga ri hotela. Kambe, hi ve ni vuyelo lebyinene kwale naswona a hi tsakile loko hi kuma leswaku Maarabu, Maindiya ni van’wana va amukela tibuku ta hina hi mandla mambirhi.
Switimele, Mabyatso Ni Timovha
Emasikwini wolawo a swi nga olovi ku famba-famba eVuxeni bya Afrika. Hi xikombiso, loko hi suka eMombasa hi ya etindhawini ta le tintshaveni ta Kenya, xitimela xa hina xi yimisiwile hikwalaho ka ntungu wa tinjiya. Papa ra tinjiya a ri funengete misava ni swiporo swa xitimela, swi endla leswaku mavhilwa ya xitimela ma rheta. Ntlhantlho wa kona a ku ri ku hlantswa swiporo swa xitimela laha a xi ta hundza kona hi ku tirhisa mati yo hisa lama humaka exitimeleni. Hi ndlela yoleyo, xi kote ku hundza papa leri ra tinjiya hakatsongo-tsongo. Vona ndlela leyi a hi we mbilu ha yona loko xitimela xi sungula ku khupuka ntshava, kutani hi kota ku tiphina hi maxelo yo hola ya le tintshaveni!
Hambileswi a swi olova ku ya emitini ya le ribuweni hi xitimela ni hi xikepe, etindhawini ta le makaya a hi ya hi movha. A ndzi tsakile loko ndzisana ya mina George a ndzi joyina, hikuva enkarhini wolowo hi kote ku xava xilorana, lexi a hi ta kota ku hoxa mibedo, hi endla khixi, ndhawu yo veka swilo hi hoxa ni tisefo to sivela tinsuna emafasitereni. Hi tlhele hi veka swikurisa-marito elwangwini ra xona. Leswi a hi ri ni xo famba, a hi swi kota ku nyikela vumbhoni hi yindlu ni yindlu ninhlikanhi hi tlhela hi rhamba vanhu leswaku va ta yingisela tinkulumo nimadyambu emakete. Rhekhodo leyi dumeke leyi a hi yi tlanga a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge “Xana Tihele Ta Hisa?” Hi teke riendzo ro suka eAfrika Dzonga hi ya eKenya, laha ku nga riendzo ra tikhilomitara ta 3 000 hi “xilorana lexi nga ni kharavhani” naswona loko hi teka riendzo leri a hi tsakile hikuva a hi ri ni swiphephana swo hambana-hambana hi tindzimi to tala ta le Afrika, leswi vanhu va kwalaho va swi amukeleke hi mandla mambirhi.
Mhaka yo tsakisa hileswaku loko hi ri emaendzweni yo fana ni leri a hi kota ku vona swiharhi swo tala swa le Afrika. Ina, loko ri pela a hi tshama exiloranini leswaku hi ta hlayiseka, kambe a swi tiyisa ripfumelo swinene ku vona swiharhi swo hambana-hambana leswi Yehovha a swi tumbuluxeke.
Ku Sungula Ka Nkaneto
Hambileswi a hi ri ni vuxiya-xiya eka swiharhi swa nhova, leswi a swi nga ri nchumu loko hi swi ringanisa ni leswi a hi fanele hi swi endla loko hi langutane ni vatirhela-mfumo vo hambana ni varhangeri va vukhongeri lava bavaka va khalakhasa, lava sunguleke ku wu kaneta swinene ntirho wa hina wo chumayela. Xiphiqo xin’wana lexikulu lexi a hi fanele hi langutana na xona a ku ri wanuna loyi a a hisekela vukhongeri etlhelo, loyi a a tivitana Mwana Lesa, leswi vulaka “N’wana wa Xikwembu” ni ntlawa wa yena lowu tivekaka tanihi Kitawala, leswi khombo ra kona swi vulaka “Xihondzo xo Rindza.” Minkarhi yin’wana loko hi nga si fika, wanuna loyi, a a nwerise vantima vo tala va kala va fa, a vula leswaku wa va khuvula. Eku heteleleni u khomiwile a yisiwa entambyini. Endzhakunyana, ndzi ve ni lunghelo ro vulavula ni wanuna loyi a n’wi dlayeke, ndzi n’wi hlamusela leswaku wanuna loyi a a nga hlangani helo na Sosayiti ya Watch Tower.
Hi tlhele hi karhatiwa hi valungu vo tala lava hikwalaho ko rhandza mali a va nga wu tsakeli ntirho wa hina wo dyondzisa. Mufambisi un’wana wa le ndlwini yo veka nhundzu u vilerile a ku: “Loko mulungu a ta kota ku tshama etikweni leri, munhu wa ntima a nga fanelanga a swi tshubula leswaku wa dyeleriwa.” Hikwalaho ka mhaka leyi, ndhuna ya khampani ya mugodi wa nsuku, hi ku hlundzuka yi ndzi byele leswaku ndzi huma ehofisini ya yona. Kutani yi ndzi sale endzhaku kukondza ndzi ya fika exitarateni.
A swi kanakanisi leswaku leswi hulumendhe ya Rhodesia (sweswi ku nga Zimbabwe) yi heteleleke yi hi lerise leswaku hi huma etikweni, a yi kuceteriwa hi vanhu va vukhongeri ni va mabindzu lava a va lwisana na hina. Hi endle xivilelo hi xiboho lexi naswona hi humelerile hikuva hi pfumeleriwe ku tshama loko ntsena hi nga chumayeli vantima. Xivangelo lexi nyikeriweke hi mutirhela-mfumo un’wana a ku ri xa leswaku tibuku ta hina a ti “nga yi fanelanga mianakanyo ya vantima.” Hambiswiritano, ematikweni man’wana, ntirho wa hina wo dyondzisa vantima a wu amukeriwa hi mandla mambirhi. Rin’wana ra matiko lawa a ku ri Swaziland.
Ku Amukeriwa eVuhosini Le Swaziland
Swaziland i tiko leritsongo leri tifumaka leri vukulu bya rona ku nga swikwere khilomitara swa 17 364, ri kumeka endzeni ka tiko ra Afrika Dzonga. Hi kona laha hi nga hlangana na Hosi Sobhuza wa Vumbirhi la nga ni vuswikoti byo vulavula, loyi a boxiweke eku sunguleni. A a xi vulavula kahle Xinghezi, lexi a xi dyondzeke loko a ri eyunivhesiti ya le Britain. A a nga ambalanga swiambalo swa manyunyu, naswona u hi endle hi titwa hi ri ekaya.
Hi bule hi Paradeyisi ya laha misaveni leyi Xikwembu xi nga ta yi nyika vanhu va timbilu letinene. Hambileswi a a nga yi tsakeli ngopfu mhaka leyi, u hi hlamusele kahle leswaku a a karhateka hi mhaka leyi fanaka na yona. Hosi a yi tinyiketele ku antswisa swiyimo swa swisiwana ni swa lava nga dyondzekangiki. A yi nga yi tsakeli mintirho ya varhumiwa vo tala va Vujagana, lava a va tikomba va tsakela ngopfu leswaku vanhu va nghena kereke ematshan’weni ya ku va dyondzisa. Hambiswiritano, hosi a yi wu tiva kahle ntirho wa maphayona ya hina yo tala, kutani yi hi bumabumerile hikwalaho ka ntirho wa hina wo dyondzisa Bibele, ngopfu-ngopfu leswi a hi ta dyondzisa mahala hi nga lavi swin’wana.
Ntirho Wo Dyondzisa Bibele Wu Hatlisisiwa
Hi 1943 ku sunguriwe Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watchtower xo letela varhumiwa. Eka xona ku kandziyisiwe mhaka yo pfuna hinkwavo lava tsakelaka ematshan’weni yo fambisa tibuku ta Bibele ntsena. Hi 1950 mina na George hi rhambiwe leswaku hi va eka ntlawa wa vu-16 wa xikolo xa Gilead. Hi kona laha ndzi nga tivana na Jean Hyde, loyi a a ri makwerhu wa xisati lonene la humaka eAustralia, loyi a averiweke ku ya va murhumiwa eJapani endzhaku ka loko hi thwasile. Ku titshamela wexe a ku ri mhaka leyi kandziyisiwaka ngopfu enkarhini wolowo, kutani vunghana bya hina a byi yanga emahlweni.
Endzhaku ka ndzetelo wa hina wa le Gilead, mina na George hi kume xiavelo xo ya eMauritius, ku nga xihlala xa le Lwandlenkulu ra Indiya. Hi endle vunghana ni vanhu, hi dyondza ririmi ra vona, hi tlhela hi va fambisela tidyondzo ta Bibele. Endzhakunyana, ntsongwana ya mina ya xinuna William ni nsati wakwe Muriel, na vona va thwasile eGilead. Va rhumeriwe ensin’wini ya mina ya khale—ku nga eKenya.
Endzhaku ka malembe ya nhungu lama hundzeke hi ku hatlisa, ndzi tlhele ndzi hlangana na Jean Hyde entsombanweni wa matiko hinkwawo hi 1958 eNew York. Hi pfuxete xinghana xa hina ndzi tlhela ndzi n’wi vuta. Ndzi kume xiavelo lexintshwa xo ya eJapani, ndzi suka eMauritius, kutani mina na Jean hi tekanile hi 1959. Hi tsakele ntirho wa vurhumiwa eHiroshima, laha hi nkarhi wolowo a ko va ni vandlha rin’we ntsena leritsongo. Namuntlha, ku ni mavandlha ya 36 edorobeni rolero.
Sala Kahle Japani
Loko malembe ma ri karhi ma famba, hi sungule ku vabya havumbirhi bya hina, leswi nga endla leswaku ntirho wa hina wa vurhumiwa wu ya wu tika, naswona eku heteleleni hi boheke ku rhurha eJapani hi ya tshama etikweni leri Jean a humaka eka rona le Australia. Siku leri hi sukeke ha rona eHiroshima a ri ri siku ra gome. Exitichini xa xitimela, hi lele vanghana va hina hinkwavo lava rhandzekaka.
Sweswi hi tshama eAustralia, naswona hambileswi hi nga ha kotiki ku tirha ngopfu, hi hambeta hi tirhela Yehovha ni Vandlha ra Armidale leri nga eNew South Wales. Vona ndlela leyi swi tsakiseke ha yona ku avelana rifuwo ra ntiyiso wa Bibele ni vanhu vo tala ngopfu kwalomu ka malembe ya 80! Ndzi vone nhluvuko lowu hlamarisaka wa nongonoko wo dyondzisa Bibele naswona ndzi vona swiendlakalo swa nkoka swa timhaka ta swa moya. A ku na munhu kumbe ntlawa wa vanhu lava nga tidzunisaka hikwalaho ka ntirho lowu. Hi ku vula ka mupisalema, ‘leswi swi huma eka Yehovha; swa hlamarisa ematihlweni ya hina.’—Pisalema 118:23.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]
Ndzisana ya mina George ni xilorana xa hina lexi nga ni kharavhani
[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]
Ndzi ri eTiveni ra Victoria
[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]
Swichudeni swa le xikolweni xa le henhla leswi a swi ri kona eka nkulumo ya le rivaleni eSwaziland hi 1938
[Swifaniso leswi nga eka tluka 30]
Ndzi ri na Jean hi siku ra hina ra mucato hi 1959 ni namuntlha