Muxe—Ndlela Leyi Vutomi Byakwe Byi Ku Khumbaka Ha Yona

EKA swidyondzi ni vaxopaxopi vo tala, Muxe wo va ntsheketo ntsena. Va bakanya rungula ra Bibele, ndlela leyi va ehleketaka ha yona yi nga koxa leswaku hi teka Plato na Socrates na vona va ri ntsheketo ntsena.

Kambe, hilaha hi voneke hakona, ku hava xivangelo lexi twalaka xo bakanya rungula ra Bibele leri vulavulaka hi Muxe. Kasi hi hala tlhelo, eka vanhu lava nga ni ripfumelo, ku ni vumbhoni byo tala lebyi kombisaka leswaku Bibele hinkwayo i “Rito ra Xikwembu.”a (1 Vatesalonika 2:13; Vaheveru 11:1) Vanhu volavo, a va dyondzi hi ta vutomi bya Muxe leswaku va va ni vutivi ntsena, kambe va dyondzela ku aka ripfumelo ra vona.

Muxe Wa Xiviri

Vaendli va tifilimi va tala ku kandziyisa xivindzi xa Muxe—ku nga mfanelo leyi tsakisa vahlaleri. Phela, Muxe a a ri ni xivindzi. (Eksoda 2:16-19) Kambe xa nkoka swinene ha yena, a a ri munhu wa ripfumelo. Xikwembu a xi ri munhu wa xiviri eka Muxe lerova muapostola Pawulo u vule leswaku Muxe a a “hambeta a tserhama onge hiloko a vona Loyi a nga vonakiki.”—Vaheveru 11:24-28.

Xisweswo Muxe u hi dyondzisa ku hlakulela vuxaka ni Xikwembu. Evuton’wini bya hina bya siku ni siku, na hina hi nga hanya onge hiloko hi vona Xikwembu! Loko hi endla tano, a hi nge hanyi hi ndlela leyi nga xi tsakisiki. Nakambe, xiya leswaku ripfumelo ra Muxe a ri gongondzeriwe eka yena a ha ri xihlangi. Ripfumelo rakwe a ri ri rikulu lerova ri swi kotile ku hlula “vutlhari hinkwabyo bya Vaegipta.” (Mintirho 7:22) Mawaku xikhutazo lexi vatswari va nyikiwaka xona xa ku sungula ku dyondzisa vana va vona hi ta Xikwembu va ha ri tincece!—Swivuriso 22:6; 2 Timotiya 3:15.

Xin’wana lexi xiyekaka i ku titsongahata ka Muxe. “A a rhule ku tlula vanhu hinkwavo lava a va ri ehenhla ka vuandlalo bya misava.” (Tinhlayo 12:3) Xisweswo Muxe a a tiyimisele ku amukela swihoxo swakwe. U tsale hi mihoni yakwe ya ku endla leswaku n’wana wakwe a nga yimbisiwi. (Eksoda 4:24-26) U yi veka erivaleni mhaka yakwe ya ku tsandzeka ku dzunisa Xikwembu exiyin’weni xin’wana ni nxupulo lowukulu lowu Xikwembu xi n’wi xupuleke ha wona. (Tinhlayo 20:2-12; Deteronoma 1:37) Ku tlula kwalaho, Muxe a a amukela swiringanyeto swa van’wana. (Eksoda 18:13-24) Xana a hi vutlhari leswaku vavanuna, vatatana ni vavanuna van’wana lava nga ni vutihlamuleri va tekelela Muxe?

I ntiyiso leswaku vaxopaxopi van’wana va ehleketa leswaku Muxe a a nga titsongahati, va kombetela eka xiendlo xa madzolonga lexi a xi endleke. (Eksoda 32:26-28) Mutsari Jonathan Kirsch u ri: “Muxe loyi ku vulavuriwaka ha yena eBibeleni a a nga tali ku titsongahata naswona a a nga rhandzi ku rhula, a nga tshameli ku endla leswi lulameke. Siku rin’wana loko timhaka ti bihile, . . . Muxe u tikombise a ri ni nkani, a ri mudlayi naswona a ri ni lunya.” Vaxopaxopi lava va hoxe ngopfu. A va swi xiyi leswaku leswi Muxe a swi endleke a swi nga susumetiwi hi lunya, kambe a swi susumetiwa hi ku rhandza ngopfu vululami ni ku tsandzeka ku honisa vuhomboloki. Emasikwini lawa, laha se swi tolovelekeke ku amukela mahanyelo yo biha, Muxe i xitsundzuxo xa ku seketela mahanyelo lamanene.—Pisalema 97:10.

Leswi Kumekaka eMatsalweni Ya Muxe

Muxe u hi siyele matsalwa yo hlamarisa swinene. Matsalwa yakwe ma katsa matsalelo yo phata (Yobo, Pisalema 90), matsalelo ya matimu (Genesa, Eksoda, Tinhlayo), matimu ya swivongo (Genesa, tindzima 5, 11, 19, 22, 25) ni swileriso swo tala leswi vuriwaka Nawu wa Muxe. (Eksoda, tindzima 20-40; Levhitika; Tinhlayo; Deteronoma) Nawu lowu wu huhuteriweke hi Xikwembu wu tamele vonelo, milawu ni misinya ya milawu ya hulumendhe leyi a yi yi tlula hinkwayo ya tihulumendhe ta nkarhi wolowo.

Ematikweni lawa murhangeri wa Tiko a a tlhela a va murhangeri wa Kereke, hakanyingi vukhongeri byin’wana a byi nga amukeriwi, a byi tshikileriwa naswona matimba a ma tirhisiwa hi ndlela yo biha. Nawu wa Muxe a wu katsa nkongomiso wo hambanisa Kereke ni Mfumo. Hosi a yi nga pfumeleriwi ku endla mintirho ya vuprista.—2 Tikronika 26:16-18.

Nawu wa Muxe a wu tamele ni nkongomiso wa nsivelo-mavabyi ni ndlela yo lawula mavabyi, ku fana ni ku n’wi veka a ri swakwe munhu la vabyaka swin’we ni ndlela yo cukumeta thyaka ra vanhu, leyi fambisanaka ni leswi tiviwaka namuntlha. (Levhitika 13:1-59; 14:38, 46; Deteronoma 23:13) Leswi a swi hlamarisa swinene, loko u xiya leswaku mirhi yo tala leyi a yi tirhisiwa aEgipta hi nkarhi wa Muxe a ku pfanganisiwa mirhi leyi nga fanelangiki ni vukholwa-hava leswi a swi ri ni khombo. Ematikweni lama ha hluvukaka namuntlha, vanhu vo tala va nga papalata mavabyi ni rifu loko a vo landzela nkongomiso wa nsivela-mavabyi lowu a wu dyondzisiwa hi Muxe.

A swi bohi leswaku Vakreste va hanya hi Nawu wa Muxe. (Vakolosa 2:13, 14) Kambe ku dyondza swa ha pfuna swinene. Nawu wolowo a wu khongotela Vaisrayele leswaku va gandzela Xikwembu ntsena naswona va papalata vugandzeri bya swikwembu swa hava. (Eksoda 20:4; Deteronoma 5:9) A wu lerisa vana leswaku va xixima vatswari va vona. (Eksoda 20:12) Nawu lowu a wu yirisa ku dlayiwa ka munhu, vuoswi, ku yiva, ku hemba ni ku navela swilo swa vanhu. (Eksoda 20:13-17) Vakreste va ti tlangela timfanelo teto namuntlha.

Muprofeta La Fanaka Na Muxe

Hi hanya eminkarhini ya nhlomulo. Vanhu va lava mufumi wo fana na Muxe—munhu la nga riki na matimba ni vulawuri ntsena kambe a tlhela a tshembeka, a va ni xivindzi, ntwela-vusiwana ni ku rhandza vululami hi mbilu yakwe hinkwayo. Loko Muxe a fa, Vaisrayele va fanele va tivutisile, ‘Xana ha ha ta tlhela hi n’wi kuma wo fana na yena?’ Muxe hi byakwe u hlamule xivutiso xexo.

Matsalwa ya Muxe ma hlamusela ndlela leyi vuvabyi ni rifu swi teke ha yona ni xivangelo lexi endleke leswaku Xikwembu xi pfumelela vubihi byi ya emahlweni. (Genesa 3:1-19; Yobo, ndzima 1, 2) Eka Genesa 3:15, ku tsariwe vuprofeta byo sungula bya Xikwembu—xitshembiso xa leswaku vubihi byi ta heriseriwela makumu! Njhani? Vuprofeta lebyi byi kombise leswaku ku ta velekiwa munhu loyi ku ponisiwa ku nga ta ta ha yena. Xitshembiso lexi xi ve xisekelo xa ntshembo wa leswaku Mesiya u ta va kona kutani a kutsula vanhu. Kambe, Mesiya a a ta va mani? Muxe wa hi pfuna leswaku hi n’wi tiva kahle.

Loko a ri kusuhi ni ku heta vutomi byakwe, Muxe u vule marito lawa ya vuprofeta: “Yehovha Xikwembu xa wena u ta ku yimisela muprofeta a huma exikarhi ka wena, a huma eka vamakwenu, ku fana na mina—yena mi fanele mi n’wi yingisa.” (Deteronoma 18:15) Hi ku famba ka nkarhi muapostola Petro u kombetele marito wolawo eka Yesu hi ku kongoma.—Mintirho 3:20-26.

Vahlamuseri vo tala va Vayuda a va lavi na ku yi twa mhaka ya ku pimanisa Muxe na Yesu. Va vula leswaku marito lawa ma kombetela eka muprofeta un’wana ni un’wana wa ntiyiso la tlhandlameke Muxe. Hambiswiritano, hi ku ya hi Tanakh—The Holy Scriptures, leyi tsariweke hi Sosayiti yo Kandziyisa ya Vayuda, Deteronoma 34:10 yi ri: “A ku si tshama ku va ni muprofeta eIsrayele la fanaka na Muxe—loyi HOSI yi n’wi hlawuleke, va langutanile.”

Ina, vaprofeta vo tala vo tshembeka, vo kota Esaya na Yeremiya, va te endzhaku ka Muxe. Kambe a nga kona eka vona la veke ni vuxaka byo hlawuleka ni Xikwembu ku fana na Muxe—loyi a vulavuleke na yena “va langutanile.” Xitshembiso xa Muxe xa muprofeta ‘la fanaka na yena’ xi fanele xi kombetela eka munhu un’we—Mesiya! Lexi xiyekaka hileswaku loko ku nga si va ni Vukreste—naswona vukhongeri byi nga si xanisiwa hi Vakreste va mavunwa—swidyondzi swa Vayuda a swi ri ni langutelo leri fanaka. Leswi u nga swi vona eka matsalwa ya Xiyuda, yo kota Midrash Rabbah, leyi hlamuselaka Muxe tanihi murhangeri wa “Mukutsuri la taka,” kumbe Mesiya.

A nga kona la nga kanetaka leswaku Yesu a a fana na Muxe hi tindlela to tala. (Vona bokisi leri nge “Yesu—Muprofeta La Fanaka Na Muxe.”) Yesu u ni matimba ni vulawuri. (Matewu 28:19) Yesu u “ni moya wo rhula ni mbilu yo titsongahata.” (Matewu 11:29) Yesu u venga vuhomboloki ni ku kala nawu. (Vaheveru 1:9) Xisweswo, a nga hi rhangela hi ndlela leyi hi yi lavaka! Hi yena la nga ta herisa vubihi a endla misava yi va Paradeyisi leyi Bibele yi yi hlamuselaka.b

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 28]

Muxe—Ntiyiso Wu Pimanisiwa Ni Ntsheketo

Ndlela leyi Muxe a kombisiwaka ha yona eka tifilimi yi hangalase mintsheketo yo hlayanyana ni mavunwa. Hi leyi yo hlayanyana:

Ntsheketo: Muxe a a nga tivi nchumu hi Vuyuda bya ka vona.

Ntiyiso: Muxe u an’wisiwe hi mana wakwe la nga Muyuda, swi vonaka onge u n’wi an’wise malembe yo hlayanyana. Mintirho 7:23-25 yi kombisa leswaku Muxe a a teka mahlonga ya ka vona ya Vayuda tanihi “vamakwavo.”

Ntsheketo: Muxe a a lava vuhosi bya le Egipta.

Ntiyiso: Bibele a yi swi vuli sweswo. Daily Bible Illustrations, hi John Kitto, yi vula leswaku a ku na xivangelo xa ku kholwa leswaku Muxe “hi ku va a tekiwe a va n’wana wa vona a a lava vuhosi. . . . A swi vonaki onge a ku laveka vafana leswaku va va vadyandzhaka lava nga ta kuma vuhosi.”

Ntsheketo: Muxe u tlhelele aEgipta a ya jamelana ni nala wakwe.

Ntiyiso: Bibele yi vula leswaku valala vakwe hinkwavo a va file loko a tlhelela.—Eksoda 4:19.

Ntsheketo: Xikwembu xi sungule ku vula Swileriso swa Khume loko Muxe se a tlhandlukele eNtshaveni ya Sinayi.

Ntiyiso: Swileriso swa Khume swi vulavuriwe hi Xikwembu xi tirhisa ntsumi ya xona, xi byela tiko hinkwaro ra Israyele. Endzhaku ka sweswo, Vaisrayele lava chuheke va kombele Muxe leswaku a tlhandluka a ya va vulavulela.—Eksoda 19:20–20:19; 24:12-14; Mintirho 7:53; Vaheveru 12:18, 19.

Ntsheketo: Faro u pone ku lovisiwa ka vuthu rakwe eLwandle lero Tshwuka.

Ntiyiso: “Faro ni vandla rakwe ra nyimpi” va lovisiwile eLwandle lero Tshwuka.—Eksoda 14:28; Pisalema 136:15.

[Bokisi leri nga eka tluka 29]

Yesu—Muprofeta La Fanaka Na Muxe

Hi leti tindlela tin’wana leti Yesu a tikombiseke ha tona a fana na Muxe”

▲ Muxe na Yesu, havumbirhi va balekele ku dlayeteriwa ka tincece ta vafana hilaha mufumi wa nkarhi wa kona a leriseke hakona.—Eksoda 1:22; 2:1-10; Matewu 2:13-18.

▲ Muxe u vitaniwile a huma aEgipta ni “mativula” ya Yehovha, ku nga tiko ra Israyele. Yesu u vitaniwile a huma aEgipta tanihi N’wana wa mativula wa Xikwembu.—Eksoda 4:22, 23; Hosiya 11:1; Matewu 2:15, 19-21.

▲ Muxe na Yesu, havumbirhi va titsone swakudya masiku ya 40 emananga.—Eksoda 34:28; Matewu 4:1, 2.

▲ Muxe na Yesu a va titsongahatile naswona va ri timbulwa swinene.—Tinhlayo 12:3; Matewu 11:28-30.

▲ Muxe na Yesu, havumbirhi va endle masingita.—Eksoda 14:21-31; Pisalema 78:12-54; Matewu 11:5; Marka 5:38-43; Luka 7:11-15, 18-23.

▲ Muxe na Yesu, havumbirhi va tirhe tanihi vahlanganisi va ntwanano exikarhi ka Xikwembu ni vanhu va xona.—Eksoda 24:3-8; 1 Timotiya 2:5, 6; Vaheveru 8:10-13; 12:24.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 26]

I Yesu ntsena loyi a a ri muprofeta wo fana na Muxe

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Misinya ya milawu ya nsivelo-mavabyi leyi a yi dyondzisiwa eNawini wa Muxe yi nga pfuna ku sivela mavabyi