Ndzima 12
Ku Tsakisa Timbilu Ta Vatswari Va Wena
1. Ha yini swi fanerile ku xixima vatswari va wena?
HAMBI ha ha ri vatsongo swinene, hambi hi kula hi ya evutswatsini kumbe se hi ri vavanuna ni vavasati lava kuleke, hinkwerhu ka hina hi vana va munhu wo karhi. A swi ta nonon’hwa ku ringanyeta leswaku malembe ya 20 kumbe ku tlula ya ku khathalela, ntirho, mali ni matshalatshala lamakulu leswi hetiweke eka vo tala va hina ku sukela evuhlangini ku fikela loko hi kula swi dye mali muni. Naswona entiyisweni, vatswari va hina va nyike un’wana ni un’wana wa hina xo karhi lexi kumbexana hi nga ta ka hi nga va tlheriseli xona. Hikuva nchumu lowu hi va kolotaka wona i vutomi. Loko a ku nga ri vona a hi ta va hi nga ri kona. Ntiyiso lowu nga kanetekiki wu fanele wu va xivangelo lexi nga kanakanisiki xa ku hlayisa xileriso xa Xikwembu lexi nge: “‘U va ni xichavo eka tata wa wena ni ka mana wa wena’ [hi wona nawu lowo rhanga lowu nga ni xitshembiso], ‘leswaku u kateka, ni leswaku u hanya masiku layo tala emisaveni leyi.’”—Vaefesa 6:2, 3.
2. Ha yini hi fanele hi titwa hi kolota vatswari va hina?
2 Hambi leswi ngopfu-ngopfu hi kolotaka Muvumbi wa hina tanihi Xihlovo xa ntiyiso xa vutomi hinkwabyo, hi fanele hi titwa hi kolota ni vatswari va hina swi suka embilwini. Xana hi nga va nyika yini leswaku hi hakela leswi va hi nyikeke swona? N’wana wa Xikwembu u vule leswaku rifuwo hinkwaro ra misava ri nge swi koti ku xava vutomi, hikuva u nge vuli leswaku vutomi i mali muni. (Marka 8:36, 37; Pisalema 49:6-8) Rito ra Xikwembu ra hi byela: “Mi nga tshuki mi va ni nandzu eka munhu na un’we, loko wu nga ri wa ku rhandzana.” (Varhoma 13:8) Hi ndlela leyi hlawulekeke, hi fanele hi titwa hi susumeteleka ku hambeta hi rhandza vatswari va hina, tanihi nchumu lowu hi va kolotaka wona loko vona na hina ha ha hanya. Hambi leswi hi nga ta ka hi nga swi koti ku va nyika vutomi hi laha va hi nyikeke ha kona, hi nga hoxa xandla eka vutomi bya vona leswaku byi ta va lebyi tsakisaka. Hi nga hoxa xandla eka ntsako wa vona ni ku titwa va enerisekile. Hi nga endla sweswo hi ndela leyi hlawulekeke leyi kumbexana munhu un’wana a nga ta ka a nga yi koti, hikuva hina hi vana va vona.
3. Hi ku ya hi Swivuriso 23:24, 25, i timfanelo tihi leti n’wana a nga na tona leti nga hoxaka xandla eka ntsako wa vatswari va yena?
3 Hi laha Swivuriso 23:24, 25 yi vulaka ha kona: “Tata wa l’a lulameke o ta ṭaka ngopfu, l’a v̌elekeke ṅwana wa v̌utlhari o ta ṭaka ha yena. A a ṭake tata wa wena, na yena, mana wa wena. A a ṭake l’a ku v̌elekeke!” Vatswari va ni ku navela ka ntumbuluko ka leswaku va tinyungubyisa hi leswi vana va vona va swi endlaka, va va tsakela. Xana swi tano hi vatswari va hina?
4. Xana Vakolosa 3:20 yi lerisa vana ku endla yini?
4 Sweswo hakanyingi swi titshege hi loko hi xixima xiyimo xa vona hakunene ni ku yingisela xitsundzuxo xa vona. Xitsundzuxo xa Xikwembu eka lava va ha riki vatsongo xi ri: “Vana, yingisani vatswari va n’wina etimhakeni hinkwato, hikuva exikarhi ka va ka Kriste, hi swona leswi tsakisaka.” (Vakolosa 3:20) Entiyisweni, marito lama nge “etimhakeni hinkwato” a ma vuli swona leswaku vatswari va ni mfanelo yo lava swilo leswi nga pfumelelaniki ni Rito ra Xikwembu, kambe ma kombisa leswaku va ni vutihlamuleri byo hi kongomisa etimhakeni hinkwato ta vutomi loko ha ha ri vatsongo.—Swivuriso 1:8.
5. Muntshwa a nga tivutisa yini malunghana ni leswi a a ta swi langutela eka vana va yena?
5 Xana wa ha ri ntsongo? Siku rin’wana u nga tikuma u ri mutswari. Xana u nga rhandza vana lava ku xiximaka, kumbe vana lava delelaka, kumbexana lava endlaka onge va yingisa, kambe va tlula milawu loko u nga va voni? Ematshan’wini yo tisa ntsako, Swivuriso 17:25 yi ri: “Šihunguki ša ṅwana o khomisa tata wa yena e tingana, o dyisa mbiṭi l’a ṅwi v̌elekeke.” Tanihi leswi u nga ni vuswikoti lebyi hlawulekeke byo tsakisa vatswari va wena, nakambe u nga va hlundzukisa ni ku va heta matimba ku tlula munhu un’wana. Mahanyelo ya wena hi wona ma nga ta kombisa leswaku hi yihi ndlela leyi u yi tekeke.
KU KUMA VUTLHARHI SWI TEKA NKARHI
6. I xifaniso xihi lexi kombisaka leswaku vutlharhi hakanyingi byi fambelana ni malembe?
6 I swinene leswaku vantshwa va twisisa leswaku vukhale i mhaka ya nkoka eku kumeni ka vutlharhi. Xana u na malembe ya 10 hi vukhale? Wa swi vona leswaku u ni vutivi lebyi tlulaka lebyi a wu ri na byona loko wa ha ri ni malembe ya ntlhanu, a swi tano ke? Xana u na malembe ya 15 hi vukhale, u tiva leswi engetelekeke ku tlula loko wa ha ri na 10 wa malembe, a swi tano ke? Xana u tshinelela malembe ya 20? U fanele u swi tiva leswaku sweswi u ni vutivi lebyi tlulaka lebyi a wu ri na byona loko u ri ni malembe ya 15. Swa olova ku languta endzhaku, u vona leswaku vukhale bya tlharihisa, kambe swa nonon’hwa ku languta emahlweni kutani u amukela ntiyiso lowu. Ku nga khathariseki leswaku muntshwa a nga tivona a tlharihile ku fikela kwihi, u fanele ku xiya leswaku vumundzuku byi nga nyika vutlharhi lebyi engetelekeke, naswona byi fanele ku endla tano.
7. I dyondzo yihi malunghana ni vutlharhi leyi hi nga yi dyondzaka eka xitsundzuxo lexi nyikiweke Hosi Rhobuwamu?
7 Xana leswi swi vula yini ke? Leswaku vatswari va wena, hikwalaho ka leswi va nga va khale ku tlula wena, ni leswi va nga ni ntokoto lowu tlulaka wa wena, entiyisweni nakambe va tlharihile ku tlula wena malunghana ni ku hlangavetana ni swiphiqo swa vutomi. Leswi swi nonon’hwela vantshwa vo tala ku swi pfumela. Va nga vula leswaku vanhu va khale va “hundzeriwe hi nkarhi.” Van’wana va nga va va ri tano, kambe vo tala a va tano, ku fana ni leswi ku nga riki vantshwa hinkwavo lava tsandzekaka ku byarha vutihlamuleri ntsena hi leswi van’wana va nga swi kotiki. Vantshwa hakanyingi va ehleketa leswaku va tlharihile ku tlula vanhu va khale. Hosi ya Israyele yi endle xihoxo lexi fanaka, leswi nga va ni vuyelo lebyo biha. Loko Rhobuwamu wa malembe ya 41 hi vukhale a tlhandlame Solomoni tata wa yena tanihi hosi, vanhu va kombele leswaku va vevukiseriwa mindzhwalo ya vona. Rhobuwamu u vonane ni vavanuna lava kuleke, lava n’wi nyikeke xitsundzuxo xa leswaku a va loyi a rhuleke ni ku va ni musa. Endzhaku u ye eka majaha, lama nga n’wi nyika xitsundzuxo xa tihanyi. U amukele xitsundzuxo xa vona. Vuyelo byi ve byihi ke? Tinyimba ta khume eka leta 12 ti xandzukele Rhobuwamu, a sala ni kwalomu ka n’we-xa-tsevu ntsena xa mfumo wa yena. Vanhu lava kuleke va n’wi nyike xitsundzuxo xa vutlharhi, hayi vantshwa. “Ŝikoša ŝi ni v̌utlhari, ni v̌a malembe yo tala, v̌a ni ku twisisa.”—Yobo 12:12; 1 Tihosi 12:1-16; 14:21.
8. Bibele yi khutaza langutelo rihi eka vanhu lava kuleke, ku katsa ni vatswari?
8 U nga tshuki u languta xitsundzuxo xa vatswari va wena tanihi lexi hundzeriweke hi nkarhi hikwalaho ka leswi va nga ha riki vantshwa. Ku ri na sweswo, hi laha Rito ra Xikwembu ri vulaka ha kona: “Yingisa tata wa wena l’a ku v̌elekeke, u nga monyi mana wa wena loko a dyuharile.” Vukhale byi fanele ku xiximiwa. “U ta yima e mahlweni ka misisi le’ya timpfu, u šišima nkulukumba, u tšhav̌a Šikwembu ša wena. Hi mina Yehova.” I ntiyiso, vantshwa vo tala va honisa swileriso leswi. Kambe ku endla tano a swi tisanga ntsako—a swi wu tisanga eka vona ni le ka vatswari va vona.—Swivuriso 23:22; Levhitika 19:32.
ENDLA XIPHEMU XA WENA
9. Ndyangu wu khumbeka njhani loko un’wana wa swirho swa wona a tshamela ku vilela swi nga fanelanga kumbe a dzuvula?
9 U nge wu balekeli ntiyiso lowu nge—leswi u swi endlaka swi khumba vanhu van’wana. Loko xirho xin’wana xa ndyangu xi karhateka, hinkwerhu ha vaviseka. Nakambe, loko munhu a tshamela ku vilela kumbe a dzuvula, ku rhula ka ndyangu hinkwawo ka kavanyeteka. Leswaku ndyangu wu va ni vutomi lebyi tsakisaka, munhu un’wana ni un’wana u fanele ku endla xiphemu xa yena.—Ringanisa 1 Vakorinto 12:26.
10. Ha yini swi pfuna leswaku vana va dyondza ku endla ntirho lowunene?
10 Ku na swilo leswinene, leswi akaka leswi u nga swi endlaka. Vatswari va tikarhatela ku khathalela swilaveko swa ndyangu. Loko wa ha ri ntsongo naswona u tshama ekaya, u nga pfuna. Nkarhi wo tala evuton’wini wu hetiwa entirhweni. Vanhu van’wana swa va vilerisa. Kambe loko u dyondza ku endla ntirho lowunene naswona u wu endla hi nsusumeto lowunene, wu ta ku enerisa hakunene. Hi tlhelo rin’wana, munhu loyi a nga xi endliki xiphemu xa yena kambe a rindzela leswaku van’wana va n’wi endlela hinkwaswo, a nga kali a kuma ku eneriseka ko tano, naswona u siringa van’wana, hi laha Bibele yi vulaka ha kona, u kotisa ‘musi emahlweni ya munhu.’ (Swivuriso 10:26; Eklesiasta 3:12, 13) Kutani loko u nyikiwa mintirho ekaya, yi endli, naswona u yi endla kahle. Naswona loko u lava ku tsakisa vatswari va wena hakunene, endla mintirho leyi engetelekeke, ni ku byeriwa u nga byeriwanga. Kumbexana u ta kuma leswaku ntirho wolowo wu tsakisa ku tlula hinkwayo—hikuva u wu endle swi huma embilwini ya wena leswaku u va tsakisa.
11. Marito kumbe swiendlo swa n’wana swi nga va kombisa njhani vatswari va yena tanihi lavanene?
11 Loko vanhu va tsakisiwa hi n’wana, hakanyingi va lava ku tiva leswaku i n’wana wa mani. Loko Davhida lontsongo a kombise vurhena ni ripfumelo leri xiyekaka, Hosi Sawulo u vutise hi xihatla a ku: “Wanḍisanyana loyi i ṅwana mani?” (1 Samuwele 17:55-58) U yimela vito ra ndyangu wa ka n’wina. Leswi u swi endlaka ni muxaka wa munhu loyi u nga yena swi ta khumba ndlela leyi vanhu va langutaka vito rero ha yona ni vatswari lava va ku nyikeke rona. Ku ni tindlela to tala swinene leti u nga endlaka leswaku vatswari va wena va xiximiwa ha tona—emugangeni wa ka n’wina ni le xikolweni—hi ku kombisa musa, ku lava ku pfuna, xichavo ni ku va ni xinghana eka van’wana. Naswona hi nkarhi lowu fanaka u xixima Muvumbi wa wena hi ku endla sweswo.—Swivuriso 20:11; Vaheveru 13:16.
12. Ha yini swi ri swinene leswaku vana va amukela matshalatshala ya vatswari va vona yo va letela?
12 Ntsako wa wena ni vatswari va wena i nyandza yin’we. Xikongomelo xa matshalatshala ya vona ya ku ku letela hi leswaku u va ni masungulo lamanene yo nghena egondzweni leri yisaka evuton’wini. Tirhisana na vona, kutani u ta va tsakisa swinene, hikuva va ku navelela swilo leswinene. Hi laha mutsari la huhuteriweke a vuleke ha kona: “Ṅwana nga, loko mbilu ya wena yi tlhariha, mbilu ya mina yi ta ṭaka.” (Swivuriso 23:15) Loko vatswari va wena va xiya vutihlamuleri bya vona emahlweni ka Xikwembu, bya ku ku kongomisa etindleni ta vutlharhi bya ntiyiso, va pfune ku hetisisa vutihlamuleri byebyo hi ku tshembeka. “Yingisela ku byeriwa, u amukela ku laya, u ta tlhariha munḍuku.”—Swivuriso 19:20.
13. I yini leswi nga pfunaka n’wana ku va ni langutelo lerinene eka minsivelo leyi endliwaka hi vatswari?
13 Minkarhi yin’wana u nga ha vona onge vatswari va wena va ku karhata swinene kumbexana va ku vekela minsivelo yo tala swinene. Ku fikelela ku ringanisela lokunene etimhakeni ta ku laya a swi olovi. Siku rin’wana, loko u ri ni ndyangu wa wena, u nga tikuma u langutane ni xiphiqo lexi fanaka. Loko vatswari va wena va ku sivela ku endla xinakulobye ni vantshwa vo karhi, kumbe va ku sivela ku tirhisa swidzidzirisi, kumbe va hika ndlela ya wena yo endla xinakulobye ni munhu wa rimbewu leri hambaneke, yima u anakanya leswaku swi antswa swinene ku fikela kwihi ku va ni vatswari lava nyikelaka ndzayo ematshan’wini yo va ni lava nga riki na mhaka! (Swivuriso 13:20; 3:31) Yingisa ndzayo ya vona. U ta pfuneka wena, u tlhela u tsakisa timbilu ta vona.—Swivuriso 6:23; 13:1; 15:5; Vaheveru 12:7-11.
14, 15. Loko ku tlhekeka swiphiqo exikarhi ka swirho swa ndyangu, i ku tirhisiwa ka misinya yihi ya Bibele loku nga pfunaka n’wana ku kondletela ku rhula?
14 Kavula, swiyimo swo tala leswi vaka kona eka n’wina a swi vangiwi hi wena. Kambe ndlela leyi u angulaka ha yona yi khumba xiyimo xa ndyangu hinkwawo. Bibele ya tsundzuxa: “Endlani hinkwaswo leswi mi swi kotaka, hi tlhelo ra n’wina, ku hanyisana ni vanhu hinkwavo hi ku rhula.” (Varhoma 12:18) Ku endla leswi a swi olovi minkarhi hinkwayo. Hinkwerhu ka hina a hi fani; hi vona swilo hi ndlela leyi hambaneke naswona hi angula hi ndlela leyi hambanaka. Minkarhi yin’wana ku ta va ni mianakanyo ni ku navela loku hambanaka. A hi nge ku va ni ku hambana exikarhi ka wena kumbe makwenu. U nga ha vona onge yena u ni vutianakanyi. Xana u ta endla yini ke?
15 Vana van’wana va lumbeta un’wana hi ku hatlisa, kutani va sindzisa leswaku un’wana wa vatswari va vona a nghenelela. Kumbe va nga tamela mhaka leyi hi voxe, va susumetana ni ku banana, leswaku va sala va enerisekile. Kambe xivuriso lexi huhuteriweke xi ri: “Munhu wa v̌utlhari o hlwela ku kariha.” (Swivuriso 19:11) Hi ndlela yihi ke? Hikuva vutlharhi byi n’wi vangela ku xiya swiyimo swa ku phahlelana mariyeta. (Kumbexana xiendlo xa kona a xi endliwanga hi vomu.) Swi endla leswaku a tsundzuka minkarhi yo tala leyi a hoxeke ha yona. (Naswona u swi tlangela swonghasi ku rivaleriwa hi Xikwembu!) Nakambe swi nga n’wi endla a xiya leswaku, hambi loko makwavo a hoxile, na yena u ta va a hoxile loko a pfumelela ku hlundzuka ku onha ku rhula ka ndyangu hinkwawo. Loko xi vulavula hi munhu loyi a nga ni vutlharhi byo tano, xivuriso lexi xi ya emahlweni xi ku: “Ku twala ka yena i ku yingisela ku dyoheriwa.”—Nakambe vona Vakolosa 3:13, 14.
16. Vatswari lava chavaka Xikwembu va tsakisiwa hi loko vana va vona va va ni mahanyelo ya njhani?
16 Kahle-kahle, leswi tsakisaka vatswari lava chavaka Xikwembu hi swona leswi tsakisaka mbilu ya Yehovha. Leswi va vavisaka hi swona leswi na yena swi n’wi vavisaka. (Pisalema 78:36-41) Vatswari lava nga yi tiviki mianakanyo ya Yehovha Xikwembu va nga tsaka loko vana va vona va va ni ndhuma emisaveni, va tiendlela vito, va kuma mali yo tala ni swin’wana. Hambi swi ri tano, vatswari lava Yehovha ku nga Xikwembu xa vona va swi tiva leswaku misava leyi ni ku navela ka yona swa hundza, kambe “loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu, ú tshama hilaha ku nga heriki.” (1 Yohane 2:15-17) Kutani lexi xi va tsakisaka hakunene i ku vona vana va vona va yingisa Muvumbi wa vona, va endla ku rhandza ka yena ni ku kombisa timfanelo ta yena. I ntiyiso leswaku vatswari lava chavaka Xikwembu va tsaka loko vana va vona va endla kahle etidyondzweni ta vona ta le xikolweni. Kambe va tsaka swinene loko mahanyelo ya vana va vona exikolweni ni kun’wana ma kombisa ku tshembeka eka mimpimanyeto ya Xikwembu ni ku navela ku xi tsakisa. Naswona va tsaka hi ndlela leyi hlawulekeke loko vana volavo va ya emahlweni va tsakisiwa hi tindlela ta Yehovha evuton’wini bya vona hinkwabyo.
VUTIHLAMULERI BYO HLAYISA VATSWARI
17-19. Vana lava kuleke va nga swi kombisa njhani leswaku va va tlangela vatswari va vona?
17 Ku khathalela ka hina vatswari va hina a ku fanelanga ku tsana loko hi rhurha ekaya, loko hi kurile. Hi lava leswaku va tshama va tsakile evuton’wini bya vona hinkwabyo. Va khathalele swilaveko swa hina hi malembe layo tala, laha hakanyingi a va titsona swilo swo tala hikwalaho ka hina. Xana hi nga endla yini sweswi ku kombisa leswaku ha va tlangela?
18 Hi nga tsundzuka xilaveko xa Xikwembu: “U va ni xichavo eka tata wa wena ni ka mana wa wena.” (Matewu 19:19) Hi nga ha va hi khomekile. Kambe hi fanele hi xiya leswaku i mhaka ya nkoka swinene eka vatswari va hina loko va twa to huma eka hina ni loko hi va endzela.
19 Loko malembe ma ri karhi ma hundza, “xichavo” xi nga kombisiwa hi tindlela tin’wana to tala. Loko ku laveka mpfuno wa swilo leswi vonakaka, kombisa ku tlangela eka hinkwaswo leswi va ku endleleke swona, ni le ka swilaveko leswi lulameke swa Yehovha. Malunghana ni lava dyuhaleke, muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Loko wansati wa noni a ri ni vana kumbe vatukulu, a va rhange va dyondza tifanelo ta vona ta vukhongeri hi tlhelo ra ndyangu wa ka vona, va endla swin’wana ku nkhensa vatswari va vona, hikuva hi swona leswi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu.”—1 Timotiya 5:3, 4.
20, 21. (a) Hi ku ya hi Matewu 15:1-6, swi katsa yini ku va ni xichavo eka vatswari va wena? (b) Xana swi kona leswi nga sivelaka munhu ku va ni xichavo eka vatswari va yena hi ndlela leyi ke?
20 Mhaka ya leswaku “xichavo” eka vatswari va wena xi nga katsa ku va wundla hi swilo leswi vonakaka yi kombisiwa kahle eMatsalweni. Siku rin’wana Vafarisi va tshinelele Yesu, va hehla vadyondzisiwa va yena hi ku ka va nga hlayisi mikhuva. Yesu u hlamurile a ku: “Na n’wina, mi tlulela yini nawu wa Xikwembu hi mikhuva ya n’wina ke? Xikwembu xi te: ‘U va ni xichavo eka tata wa wena ni ka mana wa wena.’ Naswona xi te: ‘Loyi a rhukanaka tata wa yena kumbe mana wa yena, a a dlawe!’ Kasi n’wina mi ri, munhu a nga byela tata wa yena kumbe mana wa yena, a ku: ‘Leswi a ndzi ta fanela ku ku pfuna ha swona, i mhamba leyi hlayiseriweke Xikwembu.’ Eka n’wina, munhu loyi a nga ha ri na fanelo ya ku pfuna tata wa yena. Kutani ke mi onha rito ra Xikwembu hi mikhuva ya n’wina.”—Matewu 15:1-6.
21 Hi ku vula leswaku mali kumbe nhundzu ya vona i “mhamba leyi hlayiseriweke Xikwembu,” hi ku ya hi mukhuva wa vona a va ntshunxekile eka vutihlamuleri byo khathalela vatswari va vona. Kambe Yesu a nga swi pfumelanga sweswo. Naswona hina namuntlha hi fanele hi nghenisa mhaka leyi etimbilwini ta hina. I ntiyiso leswaku hikwalaho ka “vuhlayiseki bya vanhu” ematikweni yo tala, swilaveko swin’wana swa vatswari lava dyuhaleke swi nga khathaleriwa. Kambe xana lunghiselelo ra kona ri enerile hakunene? Loko swi nga ri tano, kumbe loko ku nga ri na lunghiselelo ro tano, vana lava nga ni xichavo eka vatswari va vona va ta endla leswi va nga swi kotaka leswaku va enerisa xilaveko xihi ni xihi. Hakunene, ku khathalela vatswari va wena lava dyuhaleke lava nga ni xilaveko xo khathaleriwa, hi ku vula ka muapostola Pawulo i vumbhoni bya ‘ku tinyiketela eka Xikwembu,’ ku nga ku tinyiketela ka wena eka Yehovha Xikwembu hi byakwe, Musunguri wa lunghiselelo ra ndyangu.
22. Handle ka swilo leswi vonakaka, i yini leswi hi faneleke ku swi nyika vatswari va hina?
22 Hambi swi ri tano, hi nga tshuki hi anakanya leswaku loko vatswari lava dyuhaleke va ri ni swakudya leswi ringaneke, swiambalo ni vutumbelo lebyi faneleke, a ka ha laveki xin’wana. Nakambe va ni swilaveko swa mintlhaveko ni swa moya. Va lava rirhandzu ni nyingiso lowukulu, naswona hakanyingi va swi lava hi mahlo-ngati. Evuton’wini bya hina hinkwabyo hi lava ku tiva leswaku un’wana wa hi rhandza, leswaku ku na loyi hi nga wa yena, leswaku a hi hexe. Vana a va fanelanga va fularhela vatswari va vona lava dyuhaleke, malunghana ni swilaveko swa vona swa swilo leswi vonakaka kumbe swa mintlhaveko. “Munhu la xanisaka tata wa yena ni ku hlongola mana wa yena, i n’wana la nyumisaka ni ku khomisa tingana.”—Swivuriso 19:26, BML.
23. N’wana a nga va xihlovo xa ntsako eka vatswari va yena hi ndlela yihi?
23 Ku sukela evuhlangini ku fikela loko va kula, vana i va nkoka evuton’wini bya vatswari va vona. Vana vo tala va dyisa mbitsi ni ku tshova timbilu. Kambe loko u xixima xiyimo xa vatswari va wena ni ku yingisela xitsundzuxo xa vona, loko u va kombisa rirhandzu leri humaka embilwini, u nga va xihlovo xa ntsako etimbilwini ta vona. Ina, “a a ṭake tata wa wena, na yena, mana wa wena. A a ṭake l’a ku v̌elekeke.”—Swivuriso 23:25.