Yesu Kriste—N’wana La Rhandzekaka Wa Xikwembu
“Kutani ku twakala rito leri humaka etilweni, ri ku: ‘Loyi i N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka swinene.’”—MATEWU 3:17.
1, 2. (a) Xana i ntiyiso wihi wo olova lowu Bibele yi wu dyondzisaka malunghana ni Xikwembu xa matimba hinkwawo na Yesu Kriste? (b) Vukhongeri bya Vujagana byi dyondzisa yini?
YESU KRISTE u khuvuriwile loko a ri ni malembe ya 30 hi ku nghenisiwa ematini. Loko a huma ematini, rito leri humaka etilweni ri te: “Loyi i N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka swinene.” (Matewu 3:17) Rito rero a ku ri rito ra Xikwembu. Hi nkarhi wun’wana, loko a khongela eka Xikwembu, Yesu u te: “Tatana, dzunisa vito ra wena!” Naswona loko Yesu a vule sweswo, “rito [ra Xikwembu] ri huma etilweni ri ku: ‘Ndzi ri dzunisile, ndzi ta engeta ndzi ri dzunisa.’”—Yohane 12:28.
2 Eka swiendlakalo leswi, hambi ku ri n’wana a nga twisisa leswaku vuxaka exikarhi ka Xikwembu xa Matimba hinkwawo na Yesu Kriste a ku ri lebyiya bya tatana ni n’wana wa yena la rhandzekaka, vanhu vambirhi vo hambana. Kambe, ntiyiso lowu wo olova wa Bibele wa kanetiwa hi vukhongeri bya Vujagana. Va sindzisa leswaku Yesu Kriste i Xikwembu xa Matimba hinkwawo hi xoxe, munhu wa vumbirhi wa Vunharhu-un’we, munhu wa vunharhu ku va moya lowo kwetsima.
3. Mpfilumpfilu ehenhleni ka dyondzo ya Vunharhu-un’we wu kombisiwa hi ndlela yihi?
3 Dyondzo yoleyo yi vange mpfilumpfilu lowukulu exikarhi ka vanhu va vukhongeri bya Vujagana, ku nga xivangelo xin’wana lexi New Catholic Encyclopedia yi vulaka leswaku Vunharhu-un’we i xihundla ha xona. Hakunene, yi vanga mpfilumpfilu ni le xikarhi ka vafundhisi, hikuva encyclopedia yoleyo yi tlhela yi ku: “Ku ni vadyondzisi vantsongo va dyondzo ya vunharhu-un’we eswikolweni swa vufundhisi swa Rhoma Khatoliki lava nga hlaseriwangiki hi nkarhi wun’wana hi xivutiso lexi nge, ‘Kambe munhu u chumayerisa ku yini hi vunharhu-un’we ke?’ Naswona loko xivutiso xi ri xikombiso xa mpfilumpfilu eka swichudeni, kumbexana i xikombiso lexintsongo xa mpfilumpfilu lowu fanaka eka vadyondzisi va vona.”
4. Xana hi yihi dyondzo ya ximfumo ya tikereke mayelana ni Vunharhu-un’we?
4 Dyondzo yoleyo ya mpfilumpfilu i dyondzo leyikulu ya vukhongeri bya Khatoliki ni bya Protestente. The Catholic Encyclopedia yi ri: “Vunharhu-un’we i rito leri tirhisiwaka ku komba dyondzo-nkulu ya vukhongeri bya Vukriste . . . Xisweswo, eka marito ya Dyondzo ya Athanasius: ‘Tatana i Xikwembu, N’wana i Xikwembu, naswona Moya lowo Kwetsima i Xikwembu, kutani hambi swi ri tano a ku na swikwembu swinharhu kambe Xikwembu xin’we.’” Hi ku fanana, eka nandzu lowu katsaka Timbhoni ta Yehova eGreece, Kereke ya Magriki ya Orthodox yi te: “Dyondzo ya masungulo ya Vukriste, leyi Vakriste hinkwavo va vulaka leswaku va pfumela eka yona . . . ku nga khathariseki ntlawa kumbe dyondzo, i . . . Vunharhu-un’we, leswaku Xikwembu i xin’we eka vanhu vanharhu.” Kereke ya Magriki ya Orthodox yi tlhela yi ku: “Vakriste hi lava amukelaka Kriste tanihi Xikwembu.” Yi vule leswaku lava nga pfumeriki eka Vunharhu-un’we a hi Vakriste kambe i vakaneti.
5, 6. Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku tiva ntiyiso hi mhaka leyi?
5 Hambi swi ri tano, loko dyondzo leyi ya “masungulo” ya Vunharhu-un’we ya Vujagana yi nga ri ntiyiso, loko yi ri mavunwa, kona leswi swo hetelela hi swona. Vakriste va ntiyiso a va ta yi kaneta. Lava va gwineheke eVukristeni a va ta yi namarhela. Vuyelo a byi ta va byihi eka ntlawa wa le ndzhaku? Eka buku yo hetelela ya Bibele, “nhlavutelo ya Yesu Kriste, leyi a yi nyikiweke hi Xikwembu,” hi hlaya mayelana ni lava va nga ta ka va nga byi kumi vutomi lebyi nga heriki eMfun’weni wa Xikwembu: “Ehandle, i timbyana, ni vangoma, ni vaoswi, ni vadlayi, ni vaphahli va swikwembu swa hava, ni un’wana ni un’wana la tsakelaka vunwa ni ku hanya ha byona.”—Nhlavutelo 1:1; 22:15.
6 Hikwalaho ka nkoka wa yona, hi fanele ku tivisiwa leswaku mianakanyo leyi ya Vunharhu-un’we yi sungule kwihi naswona hikwalaho ka yini yi ri kona. I mani muhlohloteri wa yona hakunene? Xana dyondzo ya Bibele ya manguva lawa yi ri yini hi yona? Kambe hi nga si vulavula hi timhaka leti, a hi kambisiseni ku ya emahlweni leswaku Rito ra Xikwembu hi roxe ri ri yini.—2 Timotiya 3:16, 17.
A Hi ‘Xikwembu N’wana’ Kambe I “N’wana Wa Xikwembu”
7. I yini lexi dyondzo leyi heleleke ya Bibele yi xi paluxaka hi Yesu?
7 Yesu a nga kalanga a tivula Xikwembu xa matimba hinkwawo. Ku hlaya kwihi na kwihi loku heleleke ka Bibele loku nga hava mianakanyo yo ehleketelela hi Vunharhu-un’we ku ta tiyisa sweswo. Hi xikombiso, eka Yohane 3:16, Yesu u te: “Hikuva Xikwembu xi rhandzile misava swonghasi, xi ko xi nyika N’wana wa xona la nga un’we.” Tindzimana timbirhi endzhakunyana, Yesu u tlhele a vula leswaku a a ri “N’wana wa Xikwembu loyi a nga un’we.” (Yohane 3:18) Loko Vayuda va sole Yesu leswaku u rhuketerile, u hlamurile: “Kutani ke, hikwalaho ka yini mi ku: ‘U sandza Xikwembu’, hi mhaka ya leswi ndzi nga te: ‘Ndzi N’wana wa Xikwembu’, xana?” (Yohane 10:36) Yesu a nga vulanga leswaku a a ri ‘Xikwembu N’wana’ kambe leswaku a a ri “N’wana wa Xikwembu.”
8. Xana i vumbhoni byihi lebyi ndhuna ya masocha ni lava nga na yena va byi nyikaka?
8 Loko Yesu a fa, hambi ma ri masocha ya Rhoma lama a ma yimile kwalaho a ma swi tiva leswaku Yesu a a nga ri Xikwembu: “Loko ndhuna ya dzana ra masocha ni lava a va ri na yona ku rindza Yesu, loko va vone ku tsekatseka ka misava ni leswi humeleleke, va chava ngopfu, va ku: ‘Hakunene loyi a a ri N’wana wa Xikwembu.’” (Matewu 27:54) A va vulanga swona ku, ‘loyi a a ri Xikwembu’ kumbe ‘loyi a a ri Xikwembu N’wana,’ hikuva Yesu ni vadyondzisiwa va yena va dyondzise leswaku Yesu a a ri N’wana wa Xikwembu, ku nga ri Xikwembu xa Matimba hinkwawo hi xivumbeko xa munhu.
9, 10. I vumbhoni byihi bya matimba lebyi nyikiwaka eka Tievangeli ehenhleni ka vuxaka bya Xikwembu na Yesu?
9 Xikwembu hi xoxe xi humese vumbhoni bya leswaku Yesu a a ri N’wana wa xona la rhandzekaka, tanihi laha Matewu mutsari wa Bibele a hlamuseleke ha kona loko Yesu a khuvuriwa. (Matewu 3:17) Vatsari van’wana va Bibele va xiye leswi fanaka. Marka u tsarile: “Kutani rito leri humaka etilweni ri ku: ‘U N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka.’” (Marka 1:11) Luka u te: “Kutani rito ri huma etilweni ri ku: U N’wananga la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi tsakelaka swinene.” (Luka 3:22) Naswona Yohane Mukhuvuri, la nga khuvula Yesu, u nyika vumbhoni: “Mina Yohane ndzi swi vonile, kutani ndzi vekile vumbhoni ndzi ku, loyi [Yesu] hi yena N’wana wa Xikwembu.” (Yohane 1:34) Kutani Xikwembu hi xoxe, vatsari hinkwavo va mune va Evangeli na Yohane Mukhuvuri va hlamusela kahle leswaku Yesu a a ri N’wana wa Xikwembu. Naswona nkarhi wun’wana endzhakunyana, eku cinceni ka Yesu ka xivumbeko, nchumu lowu fanaka wu humelerile. “Kutani rito [ra Xikwembu] ri huma epapeni ri ku: Loyi i N’wananga, loyi ndzi n’wi hlawuleke, n’wi yingiseni!”—Luka 9:35.
10 Eka swiendlakalo leswi, xana Xikwembu a xi vula leswaku a xi ri n’wana wa xona n’wini, leswaku xi tirhumile, naswona xi titsakerile? E-e, Xikwembu Tatana, Muvumbi, a a vula leswaku u rhume N’wana wa yena Yesu, munhu la hambaneke, leswaku a endla ntirho wa Xikwembu. Hikwalaho, eMatsalweni hinkwawo ya Xigriki xiga lexi nge “N’wana wa Xikwembu” xi tirhiseriwa ku vula Yesu. Kambe ku hava laha hi vonaka xiga lexi nge ‘Xikwembu N’wana,’ hikuva Yesu a a nga ri Xikwembu xa Matimba hinkwawo. A a ri N’wana wa Xikwembu. I vanhu vambirhi vo hambana, naswona a ku na “xihundla” xa vafundhisi lexi nga cincaka ntiyiso wolowo.
Tatana I Nkulukumba Eka N’wana
11. Yesu u swi kombe hi ndlela yihi leswaku Xikwembu a xi ri xikulu eka yena?
11 Yesu a a swi tiva leswaku a a nga ringani na Tata wakwe kambe hi tindlela hinkwato a a ri eka xiyimo xo titsongahata. A a swi tiva leswaku a a ri N’wana la rhandzekaka loyi a a ri na rirhandzu leri enteke eka Tata wa yena. Hi yona mhaka leyi, minkarhi hinkwayo, Yesu u endle tinhlamuselo to fana ni leti landzelaka: “N’wana a nga ka a nga tisunguleli a endla xilo hi yexe; ú endla ntsena lexi a xi voneke xi endliwa hi Tata wa yena.” (Yohane 5:19) “Hikuva ndzi xikile hi le tilweni, ku nga ri ku ta endla ku rhandza ka mina, kambe ku endla ku rhandza ka Loyi a ndzi rhumeke.” (Yohane 6:38) “Dyondzo leyi ndzi yi dyondzisaka a hi ya mina, kambe i ya Loyi a ndzi rhumeke.” (Yohane 7:16) “Mina ndza n’wi tiva, hikuva ndzi huma eka yena, na swona hi yena la ndzi rhumeke.” (Yohane 7:29) Loyi a rhumaka hi yena lonkulu. Loyi a rhumiwaka hi lontsongo, i nandza. Xikwembu i murhumi. Yesu hi yena a rhumiwaka. A va fani. Tanihi laha Yesu a swi phofuleke ha kona: “Nandza a hi nkulu eka n’wini wa yena, ni murhumiwa a hi nkulu eka loyi a n’wi rhumeke.”—Yohane 13:16.
12. I xifaniso xihi lexi kombaka xiyimo xa Yesu xa ku titsongahata eka Tatana?
12 Leswi swi vekiwe erivaleni eka xifaniso lexi Yesu a xi nyikeke. U fanise Tata wakwe, Yehova Xikwembu, ni n’wini wa nsimu ya vhinya loyi a tekaka riendzo ra nkarhi wo leha a siya nsimu ya vhinya emavokweni ya vatirhi—lava entiyisweni va faniselaka vafundhisi va Vayuda. Hi nkarhi lowu faneleke, n’wini u rhume nandza ku ya teka yin’wana ya mihandzu ensin’wini ya vhinya, kambe vatirhi va ba nandza va n’wi tlherisa a nga ri na nchumu. Kutani n’wini a rhuma nandza wa vumbirhi, naswona nchumu lowu fanaka wu humelerile. A rhuma nandza wa vunharhu, la endliweke ku fana ni lavan’wana. Manuku n’wini (Xikwembu) u te: “Ndzi ta rhuma n’wana wa mina (Yesu), loyi ndzi n’wi rhandzaka; kumbe xana loko va n’wi vona, va ta n’wi chava.” Kambe vatirhi va tihanyi va te: “‘Mudyandzhaka hi loyi; a hi n’wi dlayeni, leswaku ndzhaka yi va ya hina.’ Kutani va n’wi cukumeta ehandle ka nsimu, va n’wi dlaya.” (Luka 20:9-16) Nakambe, leswi swi swi veka erivaleni leswaku Yesu i ntsongo eka Tatana, u rhumiwe hi Tatana ku ta endla ku rhandza ka Tatana.
13. I tinhlamuselo tihi leti twalaka ta Bibele leti kombaka leswaku Xikwembu a xi ri xikulukumba eka Yesu?
13 Yesu hi byakwe u te: “Tatana ú nkulukumba ku tlula mina.” (Yohane 14:28) Hi fanele ku tshemba Yesu, hikuva hakunene a a tiva ntiyiso malunghana ni vuxaka bya yena eka Tata wa yena. Muapostola Pawulo na yena a a swi tiva leswaku Xikwembu a xi ri xikulu eka Yesu, naswona u te: “N’wana [Yesu], na yena hi xiviri ú ta vekiwa ehansi ka . . . Xikwembu.” (1 Vakorinto 15:28) Leswi nakambe swi voniwa eka nhlamuselo ya Pawulo eka 1 Vakorinto 11:3: “Xikwembu i nhloko ya Kriste.” Yesu u xiye leswaku a a ri na Xikwembu lexi tlakukeke loko a ku eka vadyondzisiwa va yena: “Ndzi tlhandlukela eka Tata wa mina, a nga Tata wa n’wina, eka Xikwembu xa mina, xi nga Xikwembu xa n’wina.”—Yohane 20:17.
14. Hi wahi matsalwa man’wana lama kombaka leswaku Yesu a a nga ri Xikwembu xa Matimba hinkwawo?
14 Yesu u hlamusele vukulukumba bya Xikwembu loko mana wa vadyondzisiwa vambirhi a kombele leswaku vana vakwe va tshama exineneni kutani lowun’wana eximatsini xa Yesu loko a nghena emfun’weni wa yena. U hlamurile: “Kambe loko ku ri ku tshama evokweni ra mina ra xinene hambi ka lera ximatsi, a hi mina ndzi nga mi nyikaka swona.” (Matewu 20:23) Loko Yesu a a ri Xikwembu xa matimba hinkwawo, ku nyika a ku ta va ka yena. Kambe a swi nga ri tano. Ku nyika a ku ri ka Tata wa yena. Hi ku fanana, loko a hlamusela vuprofeta bya yena ehenhleni ka ku hela ka mafambiselo lawa ya swilo, Yesu u te: “Loko ri ri siku ra kona ni nkarhi wa kona, a ku na loyi a swi tivaka, hambi ti ri tintsumi ta le tilweni, hambi a ri N’wana, swi tiviwa hi Tatana ntsena.” (Marka 13:32) Loko Yesu a a ri Xikwembu xa Matimba hinkwawo, a a ta va a ri tivile siku ni nkarhi. Kambe a nga ri tivanga hikuva a a nga ri Xikwembu lexi Tivaka hinkwaswo. A a ri N’wana wa Xikwembu naswona a a nga tivi hinkwaswo leswi Tata wa yena a a swi tiva.
15. Loko Yesu a ri kusuhi ni ku fa, xana u ku kombisise ku yini ku titsongahata eka Xikwembu?
15 Loko Yesu a ri kusuhi ni ku fa, u kombe ku titsongahata eka Tata wa yena loko a khongela a ku: “Tatana, loko u swi rhandza, xinwelo lexi xi tshinete kule na mina! Ntsena ku nga endliwi ku rhandza ka mina, kambe a ku endliwe ku rhandza ka wena.” (Luka 22:42) Xana Yesu a a khongela eka mani? Eka yena n’wini? E-e, a a khongela eka Tata wa yena etilweni. Leswi swi kombisiwa erivaleni loko a ku: “Ntsena ku nga endliwi ku rhandza ka mina, kambe a ku endliwe ku rhandza ka wena.” Naswona endzhaku, eku feni ka yena, Yesu u ririle: “Xikwembu xanga, Xikwembu xanga, u ndzi tshikele yini?” (Marka 15:34) Xana Yesu a a rila eka mani? Eka yena n’wini ke? Doo, a a rila eka Tata wa yena loyi a a ri etilweni.
16. Xana ku fa ni ku pfuxiwa ka Yesu ku kombisisa ku yini leswaku a a nga ta va Xikwembu xa matimba hinkwawo hi yexe?
16 Endzhaku ka loko Yesu a a file, a ri esirheni hi masiku manharhu. I mani la nga n’wi pfuxa? Leswi a a file, a a nga ta swi kota ku tipfuxa. Naswona loko a a nga fanga hakunene, manuku a a ta va a nga hakelanga nkutsulo wa xidyoho xa Adamu. Kambe u file, naswona a a nga hanyi ku ringana masiku manharhu. Muapostola Petro u hi byela loyi a nga pfuxa Yesu: “Xikwembu xi n’wi pfuxile eku feni, xi n’wi ntshunxa eku vavisekeni ka rifu.” (Mintirho 2:24) Xikwembu xa Matimba hinkwawo, lexi tlakukeke, xi pfuxe lontsongo, N’wana wa xona la rhandzekaka, Yesu, eku feni. Hi xikombiso: Loko Yesu a pfuxe Lazaro eku feni, i mani loyi a a ri lonkulu? Yesu a a ri lonkulu, hikuva u swi kotile ku pfuxa Lazaro eku feni. (Yohane 11:41-44) A swi fana ni loko Xikwembu xi pfuxe Yesu. Xikwembu a xi ri lexikulu, hikuva xi swi kotile ku pfuxa Yesu eku feni.
17. I vumbhoni byihi byin’wana lebyi nga kona bya leswaku Yesu a a nga ri Xikwembu?
17 Yesu a a nga ta va Xikwembu hi xoxe, hikuva Yesu u vumbiwe hi Xikwembu. Xiya hi laha Emphatic Diaglott ya Benjamin Wilson yi hundzuluxelaka Apocalipsi (Nhlavutelo) ndzima 3, ndzimana 14 ha kona: “Swilo leswi swi ri Amen, mbhoni leyi tshembekaka ni ya ntiyiso [Yesu], ku sungula ka ku tumbuluxa ka Xikwembu.” Hi ku fanana, Vakolosa 1:15, 16 yi ri ha Yesu: “Kriste i xifaniso xa Xikwembu lexi nga voniwiki, mativula ya hinkwaswo leswi tumbuluxiweke. Ha yena, Xikwembu xi tumbuluxile swilo hinkwaswo, ematilweni ni la misaveni . . . Hinkwaswo swi tumbuluxiwile ha yena, na swona swi tumbuluxeriwele yena.” Kutani ematilweni Xikwembu xa matimba hinkwawo xi vumbe N’wana wa xona hi ku kongoma naswona endzhaku “ha yena,” kumbe ‘hi ku tirhisa yena,’ xi vumbe swilo leswin’wana, hi laha mutirhi la nga ni vutshila a nga ha vaka ni muthoriwa la leteriweke la n’wi tirhelaka ha kona. Swilo sweswo leswi vumbiweke “ha yena” a swi n’wi katsi Yesu hi byakwe, hikuva Xikwembu ana se a xi n’wi vumbile. Xisweswo, u vuriwa “mativula,” “la nga swakwe.” Loko n’wana a ri mativula, la nga swakwe, a swi vuli swona leswaku n’wana u ringana na Tatana. Nkarhi hinkwawo swi vula leswaku ku ni vanhu vambirhi lava katsekaka, tatana ni n’wana.
Moya Wo Kwetsima—I Munhu Kumbe I Matimba Lama Tirhaka?
18. I yini lexi Bibele yi xi dyondzisaka malunghana ni moya lowo kwetsima?
18 Ku vuriwa yini hi munhu wa vunharhu loyi a ehleketeleriwaka wa Vunharhu-un’we, moya lowo kwetsima, loyi va nge wa ringana hi matimba, xivumbeko, ni ku pfumala makumu na Tatana ni N’wana? Ku hava eBibeleni laha moya lowo kwetsima wu hlamuseriwaka wu ri ni Xikwembu na Kriste tanihi lava ringanaka. Hi xikombiso, hi nkarhi wa ku khuvuriwa ka Yesu, Marka 1:10 yi komba leswaku moya lowo kwetsima wu xikele ehenhla ka Yesu “wu fana ni tuva,” ku nga ri hi xivumbeko xa munhu. Moya lowo kwetsima a ku nga ri munhu la xikeleke eka Yesu kambe a ku ri matimba lama tirhaka ya Xikwembu. Matimba wolawo yo huma eka Xikwembu ya pfune Yesu ku hanyisa vavabyi ni ku pfuxa vafi. Tanihi laha Luka 5:17 eka Diaglott yi vulaka ha kona yi ri: “Matimba Lamakulu ya Hosi [Xikwembu] a ya ri ehenhla ka yena [Yesu] leswaku a hanyisa.” Endzhakunyana, hi Pentekosta, vaapostola a va nyikiwe matimba lama humaka eka Xikwembu yo hanyisa ni ku pfuxa vafi. Xana leswi swi va endle xiphemu “xa xikwembu-nhloko”? E-e, hi ku olova a va lo nyikiwa matimba lama humaka eka Xikwembu, ha Kriste, ku endla leswi vanhu hi ntolovelo a va nga ta swi endla.
19. Hikwalaho ka yini swi nga koteki leswaku moya lowo kwetsima wu va munhu wa vunharhu wa Vunharhu-un’we?
19 Matimba wolawo ma tirhaka ya vuriwile eka Vaefesa 5:18, laha Pawulo a tshinyaka: “Mi tala Moya.” Hi ku fanana, Mintirho 7:55 yi ri Stefano “a tala hi Moya lowo Kwetsima.” Nasona hi Pentekosta, valandzeri va Yesu “hinkwavo va tala hi Moya lowo Kwetsima.” (Mintirho 2:4) Xana munhu a nga tala hi munhu un’wana? E-e, kambe a nga tala hi matimba lama humaka eka Xikwembu. Moya wolowo wo kwetsima i matimba lama fanaka lama Xikwembu xi ma tirhiseke ku vumba matilo ni misava. Tanihi leswi Genesa 1:2 yi nge: “E moya wa Šikwembu a wu hungela e henhla ka mati.”
20. Xana i xivono xihi lexi Stefano a xi voneke lexi kombisaka ku ya emahlweni leswaku Vunharhu-un’we a hi ntiyiso?
20 Endzhaku ka loko Yesu a pfuxiwile, Stefano u vone xivono xa le tilweni naswona “a vona ku kwetsima ka Xikwembu, na Yesu a yimile evokweni ra xinene ra Xikwembu.” (Mintirho 7:55) Xisweswo, vanhu vambirhi lava hambaneke a va vonaka etilweni: (1) Xikwembu na (2) Yesu Kriste loyi a pfuxiweke. A ku na moya lowo kwetsima lowu vuriweke exivonweni lexi hikuva a ku nga ri munhu wa vunharhu wa Vunharhu-un’we. Moya lowo kwetsima, ku nga matimba lama tirhaka ya Xikwembu, a wu ta huma eka Xikwembu kambe ku nga ri tanihi munhu la hambaneke. Hi yona mhaka leyi Stefano a voneke vanhu vambirhi ntsena, ku nga ri vanharhu.
21, 22. (a) I mpfumelelo wihi lowu encyclopedia ya vukhongeri yi wu endlaka ehenhleni ka moya lowo kwetsima? (b) Xana i tinhla tihi leti xihloko xerhu lexi landzelaka xi nga ta ti katsa?
21 Mayelana ni moya lowo kwetsima, New Catholic Encyclopedia ya pfumela: “T[estamente] ya K[hale] a yi teki moya wa Xikwembu tanihi munhu, hambi ku ri hi mianakanyo ya filosofi swinene, kumbe hi langutelo ra Semite. Moya wa Xikwembu hi ku olova i matimba ya Xikwembu. Loko minkarhi yin’wana wu kombisiwa wu ri lowu hambaneke eka Xikwembu, i mhaka ya leswi ku hefemula ka Yahweh ku tirhaka ehandle.” Yi tlhela yi ku: “Yo tala ya matsalwa ya T[estamente] L[eyintshwa] ya paluxa moya wa Xikwembu tanihi xanchumu, ku nga ri munhu un’wana, leswi ngopfu-ngopfu swi voniwa eka ku fana exikarhi ka moya ni matimba ya Xikwembu.”
22 Hikwalaho ka timhaka leti hinkwato, dyondzo leyi ya “masungulo” ya Vunharhu-un’we ya Vujagana yi nge vi ntiyiso. Rito ra Xikwembu hi roxe ra ku kaneta ku tivulela koloko. Ri komba kahle leswaku Yehova Xikwembu i Tatana wa rirhandzu ni leswaku Yesu Kriste i N’wana wa yena la rhandzekaka, N’wana loyi a a ri na rirhandzu ro tano eka Tata wa yena lerova a navela ni ku yingisa ku ya fika eku feni. Hambi swi ri tano, van’wana va vula leswaku ku ni matsalwa lama vonakaka ma komba ku seketela Vunharhu-un’we, kutani eka xihloko xerhu lexi landzelaka hi ta kambisisa man’wana ya wona. Nakambe, hi ta vulavula hi mhaka leyi ha yona dyondzo leyi yi veke xiphemu xo tano xa nkoka xa Vujagana, ni laha yi sunguleke kona.
U Nga Hlamula Njhani?
◻ Bibele yi dyondzisa yini hi Xikwembu na Yesu?
◻ Matsalwa ya byi kombisisa ku yini vuxaka bya Tatana ni N’wana?
◻ Hi wahi matsalwa man’wana lama kombisaka leswaku Xikwembu i xikulu eka Yesu?
◻ Hikwalaho ka yini moya lowo kwetsima wu nga vi xiphemu xa Vunharhu-un’we?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]
Yesu u te: “Tatana ú nkulukumba ku tlula mina”