I Mani Yehovha?
Nhlamulo Ya Le Bibeleni
Bibele yi vula leswaku Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso, Mutumbuluxi wa swilo hinkwaswo. (Nhlavutelo 4:11) Muprofeta Abrahama na Muxe a va gandzela Xikwembu ku fana na Yesu. (Genesa 24:27; Eksoda 15:1, 2; Yohane 20:17) A hi Xikwembu xa vanhu vo karhi ntsena kambe i Xikwembu “emisaveni hinkwayo.”—Pisalema 47:2.
Yehovha i vito ra Xikwembu ro hlawuleka leri kumekaka eBibeleni. (Eksoda 3:15; Pisalema 83:18) Ri huma eka riendli ra Xiheveru leri vulaka “swi va kona,” swidyondzeki swo tala swi ringanyeta leswaku vito leri ri vula leswaku “U Endla Leswaku Swi Va Kona.” Nhlamuselo leyi yi fambisana kahle ni mitirho ya Yehovha tanihi leswi a nga Mutumbuluxi ni Muhetisisi wa swikongomelo swakwe. (Esaya 55:10, 11) Bibele yi tlhela yi hi pfuna ku tiva ni Vumunhu bya Yehovha lebyi fambisanaka ni vito rakwe, ngopfungopfu vumunhu byakwe lebyi vonakaka ngopfu byo tanihi rirhandzu.—Eksoda 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yohane 4:8.
Vito leri nge Yehovha i vito leri hundzuluxeriweke ku suka eka maletere lawa יהוה (YHWH) ya mune ya Xiheveru lama vulaka vito ra Xikwembu, naswona ma vitaniwaka Tetragrammaton. A swi tiveki leswaku vito leri a ri vitaniwa njhani hi Xiheveru xa khale. Hambiswiritano, ndlela leyi ri tsariwaka ha yona hi ririmi ra Xinghezi ri ni matimu ya khale swinene naswona ri humelela ro sungula eka vuhundzuluxeri bya Bibele ya William Tyndale ya 1530.a
Hikwalaho ka yini mavitanelo ya vito ra Xikwembu hi Xiheveru xa khale ma nga tiveki?
Xiheveru xa khale a xi tsariwa handle ka switwari, a ku tsariwa Maletere ntsena. Loko munhu loyi a tivaka Xiheveru a hlaya a a swi kota ku hoxa switwari leswi faneleke. Hambiswiritano, endzhaku ka loko Matsalwa ya Xiheveru (“Testamente Ya Khale”) ma hetiwile ku tsariwa, Vayuda van’wana va tekelele mhaka leyi nga mavunwa ya leswaku swi hoxile ku vitana vito ra Xikwembu. Loko va hlayela Matsalwa lama nga ni vito ra Xikwembu ehenhla a va siva vito rero hi marito lama nge “Hosi” kumbe “Xikwembu.” Loko malembe ma karhi ma famba mhaka yoleyo ya mavunwa yi hangalakile naswona ndlela leyi vito ra Yehovha a ri vitaniwa ha yona khale koloko yi ye yi nga ha tiveki.b
Van’wana va vula leswaku vito ra Xikwembu a ri vitaniwa hi ndlela leyi, “Yahweh,” kasi van’wana va vula leswi hambaneke. Xiphemu xa Levhitika lexi kumekeke eLwandle Leri Feke lexi a xi tsariwe hi Xigriki a xi hundzuluxeriwe xi ku, Iao. Vatsari van’wana va khale va Xigriki va tlhele va ringanyeta leswaku a ri vitaniwa hi ndlela leyi, Iae, I·a·beʹ, na I·a·ou·eʹ, kambe a ku na vumbhoni lebyi kombisaka leswaku vito leri a ri vitaniwa tano hi Xiheveru xa khale.c
Mavunwa Hi Vito Ra Xikwembu Leri Nga eBibeleni
Mavunwa: Tibibele leti nga ni vito leri nge “Yehovha” ti lo ti hoxela.
Ntiyiso: Rito ra Xiheveru leri vulaka Vito ra Xikwembu leri nga hi xivumbeko xa Tetragrammaton ri humelela ka 7 000 eBibeleni.d Tibibele to tala tisusa vito ra Xikwembu kutani ti ri siva hi marito yo tanihi “Hosi.”
Mavunwa: Xikwembu lexi nga ni matimba hinkwawo a xi lavi vito ro hlawuleka.
Ntiyiso: Xikwembu hi xoxe xi huhutele Vatsari va Bibele leswaku va tirhisa vito ra xona mikarhi ya magidi naswona xi lava leswaku lava va xi gandzelaka va tirhisa vito ra xona. (Esaya 42:8; Yuwele 2:32; Malakiya 3:16; Varhoma 10:13) Entiyisweni, Xikwembu xi sole vaprofeta va mavunwa lava ringeteke ku endla leswaku vanhu va rivala vito ra xona.—Yeremiya 23:27.
Mavunwa: Hi ku ya hi ndhavuko wa Vayuda vito ra Xikwembu ri fanele ri susiwa eBibeleni.
Ntiyiso: I ntiyiso leswaku vatsari van’wana va Vayuda va arile ku vitana vito ra Xikwembu. Hambiswiritano, a va ri susanga eka tikopi ta vona ta Bibele. Xikwembu a xi swi lavi leswaku hi landzela mindhavuko ya vanhu leyi nga fambisaniki ni milawu ya xona.—Matewu 15:1-3.
Mavunwa: Vito ra Xikwembu a ri fanelanga ri tirhisiwa eBibeleni hikuva a swi tiveki leswaku a ri vitaniwa njhani hi Xiheveru.
Ntiyiso: Ku anakanya hi ndlela yoleyo swi nga vula leswaku Xikwembu xi lava leswaku vanhu lava vulavulaka tindzimi to hambanahambana va fanele va vitana vito ra xona hi ndlela leyi fanaka. Kambe Bibele yi kombisa leswaku vagandzeri va Xikwembu va le nkarhini lowu hundzuke lava a va vulavula tindzimi to hambanahambana a va ma vitana kahle mavito ya vanhu kambe hi ndlela leyi hambaneke.
Xiya xikombiso xa Yoxuwa muavanyisi wa Muisrayele. Vakreste lava hanyeke hi nkarhi wa vaapostola lava a va vulavula Xiheveru a va vitana vito rakwe va ku i Yehoh·shuʹaʽ loko lava vulavulaka Xigriki va ku i I·e·sousʹ. Ebibeleni ku ni laha vito ra Xiheveru leri nge Yoxuwa ri hundzuluxeriweke hi Xigriki, leswi kombisaka leswaku Vakreste va landzelele ndlela yoleyo yo vitana mavito ya vanhu hi tindzimi ta vona kambe hi ndlela leyinene.—Mitirho 7:45; Vaheveru 4:8.
Ninamuntlha swi tano loko ku hundzuluxeriwa vito ra Xikwembu. Xa nkoka swinene ku tlula leswaku hi wahi mavitanelo lamanene ya vito ra Xikwembu hi leswaku vito ra Xikwembu ri va laha a ri ri kona eku sunguleni eBibeleni.
a Loko Tyndale a hundzuluxela tibuku to sungula ta ntlhanu ta Bibele u tirhise,“Iehouah.” Hi ku famba ka nkarhi ririmi ra Xinghezi ri cincile naswona matsalelo ya vito ra Xikwembu ma cinciwile ma fambisana ni ku cinca ka ririmi. Hi xikombiso hi 1612, Henry Ainsworth u tirhise “Iehovah” loko a hundzuluxela buku ya Tipisalema. Loko a pfuxeta vuhundzuluxeri byebyo hi 1639, u cincile a tirhisa “Yehovha.” Hilaha ku fanaka vahundzuluxeri va Bibele ya American Standard Version leyi humesiweke hi 1901, va tirhise “Yehovha” laha vito ra Xikwembu a ri humelela kona eMatsalweni ya Xiheveru.
b New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Vholomu 14, matluka 883-884, yi ri: “Endzhaku ka nkarhinyana ku hele vuhlonga, Vito leri nge Yahweh ri sungule ku va ro hlawuleka naswona sweswo swi ye swi toloveka swinene lerova vito rero ri sive rito leri nge, ADONAI kumbe ELOHIM.”
c Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke vona xiengetelo A4 “Vito Ra Xikwembu eMatsalweni Ya Xiheveru,” eka Bibele ya Matsalwa Yo Kwetsima Ya Misava Leyintshwa.
d Vona Theological Lexicon of the Old Testament, Vholomu 2, matluka 523-524.