Swivutiso Swa Vahlayi

◼ Xana swi twanana ni misinya ya milawu ya Bibele leswaku vatekani va Vakriste va tirhisa tiphilisi to lawula mbeleko?

Matsalwa a ya vuli hi ku kongoma leswaku mimpatswa ya Vakriste yi boheka ku va ni vana kumbe, loko va va kuma, va va vangani. Mpatswa wun’wana ni wun’wana wu fanele wu boha kungu exihundleni naswona hi vutihlamuleri loko va fanele ku ringeta ku lawula mpimo wa ndyangu wa vona. Loko va pfumelelana ku tirhisa nkunguhato, nhlawulo wa vona wa swikunguhati nakambe i mhaka ya munhu hi xiyexe. Hambi swi ri tano, va fanele ku xiya—hi ku pfumelelana ni ku twisisa ka vona Bibele ni ripfalo ra vona—loko ku tirhisa endlelo rin’wana swi ta komba ku xixima ku kwetsima ka vutomi.

Bibele yi komba leswaku vutomi bya munhu byi sungula eku xurheni ka nyimba; Munyiki wa Vutomi u vona vutomi lebyi sunguleke, ‘hambi ku ri xitumbuluki’ lexi endzhakunyana xi nga ta kula embelekweni. (Psalma 139:16; Eksoda 21:22, 23a; Yeremia 1:5) Hikwalaho, a ku fanelanga ku endliwa matshalatshala yo herisa vutomi lebyi sunguleke. Ku endla tano ku ta va ku susa nyimba.

Tiphilisi to lawula mbeleko ti tirhisiwa ngopfu emisaveni hinkwayo. Xana ti ku sivela njhani ku veleka n’wana? Ku na tinxaka-nkulu timbirhi ta tiphilisi—philisi leyi hlanganisiweke ni philisi leri nga ni progestin ntsena (philisi leyintsongo). Vulavisisi byi ya veke erivaleni matirhelo ya tona ya xisekelo ya ku sivela ku veleka.

Philisi leyi hlanganisiweke yi na homoni ya estrogen ni ya progestin. Hi ku ya hi Vulawuri bya Swakudya ni Swidzidzirisi bya U.S., “ntirho lowukulu” wa philisi leyi hlanganisiweke i ku “sivela ku humesa mandza.” Swi vonaka onge loko yi nwiwa nkarhi na nkarhi, muxaka lowu wa philisi nkarhi hinkwawo wu sivela ku huma ka tandza eka xiamukela-mbewu. Loko ku nga ri na tandza leri humesiweke, nyimba yi nge vi kona embelekweni. Hambi loko muxaka lowu wa philisi wu nga ha vanga ku cinca eka “endometrium [dzovo ra le ndzeni ka mbeleko] (leri hungutaka ku va kona ka nyimba),” leswi swi vuriwa endlelo ra vumbirhi.

Leswaku ku hungutiwa vuyelo byin’wana, tiphilisi leti hlanganisiweke leti nga na estrogen yintsongo ti endliwile. Kahle-kahle, tiphilisi leti hlanganisiweke leti lungiweke kantsongo ti pfumelela ku tirha loku engetelekeke ematandzeni. Dr. Gabriel Bialy, mulanguteri wa Contraceptive Development Branch of the National Institutes of Health, u ri: “Vunyingi bya vumbhoni bya sayense byi kombisa leswaku hambi ku ri eka philisi leyi nga na estrogen yintsongo, ku huma ka tandza ka siveriwa, kambe ku nga ri hi 100 wa tiphesente, kambe kwalomu ka va 95 wa tiphesente. Kambe mhaka ya leswaku ku huma ka tandza ka endleka a swi vuli swona leswaku nsindzahato wu endlekile.”

Loko wansati a rivala ku nwa philisi leyi hlanganisiweke hi ku ya hi ndlela ya yona leyi vekiweke, ku na ku koteka loku anameke ka leswaku murhi wa vumbirhi wu ta va ni xiphemu xo sivela ku veleka. Dyondzo ya vavasati lava tshikeke tiphilisi timbirhi ta matimba mantsongo va kume leswaku 36 wa tiphensete ti “ponile” ku huma. Magazini wa Contraception wu vika leswaku eka timhaka to tano “ku tirha ka tiphilisi eka endometrium ni marhikirhiki ya le mbelekelweni ku nga ya emahlweni ku nyika . . . nsirhelelo wo xurha nyimba.”

Ku vuriwa yini hi rixaka leri rin’wana ra philisi—philisi leyi nga ni progestin ntsena (philisi leyintsongo)? Drug Evaluations (1986) ya vika: “Nsivelo wa ku huma ka tandza a hi xiphemu lexikulu xa ku kunguhata hi tiphilisi letintsongo leti nga ni progestin ntsena. Switirhisiwa leswi swi vanga ku tiya ka marhikirhiki ya le mbelekelweni lama hakanyingi mbewu yi nga hundziki eka wona; swi nga ha kurisa nkarhi wa ku famba ka yona nakambe swi vangela ku tsongahateka ka endometrial [leyi nga ta sivela ku kula ka tandza rin’wana ni rin’wana leri vupfeke].”

Valavisisi van’wana va vula leswaku hi philisi leyi nga ni progestin ntsena, “ku humesa tandza ka ntolovelo ku endleka eka ku tlula 40 wa tiphesente ta vatirhisi.” Kutani philisi leyi hakanyingi yi pfumelela ku huma ka tandza. Marhikirhiki lama tiyisiweke embelekelweni ya nga pfala ndlela ya mbewu naswona xisweswo ya nga pfumeleli ku va kona ka nyimba; loko swi nga ri tano, xiyimo xo biha lexi philisi yi xi vumbaka embelekweni xi nga sivela tandza leri vupfeke leswaku ri sindzihateka kutani ri kula ri va n’wana.

Manuku ke, swi nga voniwa leswaku loko ti tirhisiwa nkarhi hinkwawo leswaku ti sivela nyimba, tinxaka-nkulu leti ta tiphilisi ti vonaka ti sivela tinyimba leswaku ti endleka hi minkarhi yo tala kutani xisweswo a ti dlayi nyimba. Hambi swi ri tano, leswi philisi leyi nga ni progestin ntsena (philisi leyintsongo) hakanyingi yi pfumelelaka ku huma ka tandza, swi vonaka swinene leswaku minkarhi yin’wana yi sivela ku tswala hi ku lwisana ni nsindzahato embelekweni eka vutomi lebyi sunguleke. Tidyondzo ta sayense ti komba leswaku hi ntolovelo (eka mbeleko lowu nga khumbiwangiki hi tiphilisi to lawula mbeleko) “makume tsevu wa tiphesente ta mandza lama vupfeke ya . . . lova emahlweni ka ku va enkarhini ro sungula.” Kambe ke, leswaku leswi swi humelela, swi hambane kule ni ku hlawula ku tirhisa ndlela yo sivela nyimba leyi nga sivelaka ku huma ka tandza leri vupfeke.

Hikwalaho, ku na swivandla swa mahanyelo leswinene swo swi xiya loko vatekani va bula ni dokodela hi mhaka ya ku tirhisa tiphilisi to lawula mbeleko. Vakriste va fanele va tlhantlha swivutiso swa xihundla ni swa munhu hi xiyexe leswaku va hlayisa ‘ripfalo leri ntshunxekeke’ emahlweni ka Xikwembu xa hina ni Munyiki wa Vutomi.—Mintirho 23:1; Vagalatiya 6:5.

[Nhlamuselo ya le hansi]