Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Vaavanyisi
XANA Yehovha u endla yini loko vanhu va yena va n’wi fularhela kutani va sungula ku gandzela swikwembu swa mavunwa? Ku vuriwa yini loko va tshamela ku ala ku yingisa kutani va kombela mpfuno eka yena loko ntsena va ri emaxangwini? Xana Yehovha u va pfulela ndlela yo pona niloko swi ri tano? Buku ya Vaavanyisi yi hlamula swivutiso leswi ni swin’wana swa nkoka. Buku leyi, leyi tsariweke hi muprofeta Samuwele kwalomu ka 1100 B.C.E., yi hlanganisa swiendlakalo swa malembe ya 330—ku sukela eku feni ka Yoxuwa ku ya eku vekiweni exiluvelweni ka hosi yo sungula ya le Israyele.
Tanihi xiphemu xa rito kumbe rungula ra matimba ra Xikwembu, buku ya Vaavanyisi i ya nkoka swinene eka hina. (Vaheveru 4:12) Marungula lama tsakisaka lama kumekaka ebukwini leyi ma hi hlamusela hi vumunhu bya Xikwembu. Tidyondzo leti hi ti dyondzaka eka wona ti tiyisa ripfumelo ra hina naswona ti hi pfuna leswaku hi khomelela swinene “evuton’wini bya xiviri,” vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyintshwa leyi tshembisiweke hi Xikwembu. (1 Timotiya 6:12, 19; 2 Petro 3:13) Swiendlo swa ku ponisa leswi Yehovha a swi endlelaka vanhu vakwe swi hi kombisa katsongo leswi nga ta endleka eku kutsuleni lokukulu loku nga ta endliwa hi N’wana wa yena, Yesu Kreste, enkarhini lowu taka.
HA YINI A KU LAVEKA VAAVANYISI?
Endzhaku ka loko tihosi ta tiko ra Kanana ti hluriwile ehansi ka vulawuri bya Yoxuwa, nyimba yin’wana ni yin’wana ya Israyele yi ye endzhakeni ya yona kutani yi teka tiko. Hambiswiritano, Vaisrayele a va va hlongolanga vaaki va tiko. Ku nga va hlongoli loku ku ve ntlhamu wa xiviri eka Vaisrayele.
Xitukulwana lexi teke endzhaku ka masiku ya Yoxuwa “a xi nga n’wi tivi Yehovha hambi wu ri ntirho lowu a wu endleleke Israyele.” (Vaavanyisi 2:10) Ku tlula kwalaho, vanhu va sungule ku endla ntwanano wa vukati ni Vakanana ni ku tirhela swikwembu swa vona. Hiloko Yehovha a nyikela Vaisrayele emavokweni ya valala va vona. Kambe, loko ntshikilelo se wu tika swinene, vana va Israyele va vitane Xikwembu xa ntiyiso va lava mpfuno. Exiyin’weni lexi xa vukhongeri, xa ntshamisano ni xa politiki ku sungula rungula ra nxaxamelo wa vaavanyisi lava Yehovha a va vekeke leswaku va ponisa vanhu vakwe eka valala va vona.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
1:2, 4—Ha yini Yuda a hlawuriwe ku va nyimba yo sungula ku teka tiko leri a averiweke rona? Kahle-kahle, lunghelo leri a ri ta nyikiwa nyimba ya Ruveni, mativula wa Yakobe. Kambe loko Yakobe a ri kusuhi ni ku fa, u profete leswaku Ruveni a a nga ta va la tlakukeke hikuva u lahle mfanelo yakwe ya ku va mativula. Simiyoni na Levhi, lava veke ni tihanyi, a va ta hangalasiwa eIsrayele. (Genesa 49:3-5, 7) Hikwalaho, loyi a a ta landzela a ku ta va Yuda, n’wana wa vumune wa Yakobe. Simiyoni, loyi a tlhandlukeke na Yuda, u kume tindhawu titsongo ta tiko leti hangalakeke ni ndhawu leyikulu ya Yuda.a—Yoxuwa 19:9.
1:6, 7—Ha yini makhudzu ni swikunwana leswikulu swa tihosi leti hluriweke a swi tsemiwa? Munhu la nga riki na makhudzu ni swikunwana leswikulu handle ko kanakana a a nga ta swi kota ku endla ntirho wa vusocha. Loko socha ri nga ri na makhudzu, xana a ri ta swi kotisa ku yini ku khoma banga kumbe fumu? Naswona loko munhu a nga ri na swikunwana leswikulu a a nga ta swi kota ku yima kahle.
Dyondzo Eka Hina:
2:10-12. Hi fanele hi va ni nongonoko wa nkarhi na nkarhi wa ku dyondza Bibele leswaku ‘hi nga rivali swiendlo swa Yehovha.’ (Pisalema 103:2) Vatswari va fanele va dzikisa ntiyiso wa Rito ra Xikwembu etimbilwini ta vana va vona.—Deteronoma 6:6-9.
2:14, 21, 22. Yehovha u pfumelela swilo leswo biha leswaku swi humelela vanhu vakwe lava nga yingisiki hi xikongomelo xo karhi—leswaku a va tshinya, a va basisa ni ku va susumetela leswaku va tlhelela eka yena.
YEHOVHA A VEKA VAAVANYISI
Rungula leri tsakisaka ra mintirho ya vaavanyisi ri sungula hi ku va Otiniyele a herisa ku tshikileriwa ka Vaisrayele hi hosi ya le Mesopotamiya loku heteke malembe ya nhungu. Hi ku tirhisa rhengu ra vurhena, Muavanyisi Ehudi u dlaya Egiloni hosi yo nyuhela ya Mumowabu. Xamugari la nga ni xivindzi u dlaye Vafilista va 600 a ri yexe a tirhisa risungunu ra tihomu. Baraka ni vuthu rakwe ra vavanuna va 10 000 lava a va nga hlomanga ngopfu va hlula vuthu ra matimba ra Sisera hikwalaho ka xikhutazo lexi humaka eka Debora, loyi a nga muprofeta wa xisati ni hikwalaho ko seketeriwa hi Yehovha. Yehovha u veka Gidiyoni kutani a endla leswaku yena ni vavanuna vakwe va 300 va hlula Vamidiyani.
Yehovha u kutsula Vaisrayele eka Vaamoni hi ku tirhisa Yefta. Tola, Yayiri, Ibizani, Elone na Abidoni i van’wana va vavanuna va 12 lava avanyiseke Israyele. Nkarhi wa Vaavanyisi wu helela eka Samsoni, loyi a lweke ni Vafilista.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
4:8—Ha yini Baraka a sindzisile leswaku muprofeta wa xisati Debora a famba na yena enyimpini? Handle ko kanakana, Baraka a a titwa a nga faneleki ku famba a ri yexe a ya lwa ni vuthu ra Sisera. Loko a ri ni muprofeta loyi wa xisati, yena ni vavanuna vakwe a va ta tiyiseka leswaku va ni nkongomiso wa Xikwembu naswona a va ta va ni ntshembo. Kutani, leswi Baraka a sindziseke leswaku Debora a famba na yena a ku nga ri xikombiso xa ku tsana kambe a ku ri xikombiso xa ripfumelo leri tiyeke.
5:20—Tinyeleti ti lwele Baraka hi ndlela yihi ti ri etilweni? Bibele a yi hlamuseli loko leswi swi katse mpfuno wa tintsumi, swilo leswi waka hi le tilweni leswi vavanuna lavo tlhariha va Sisera a va swi teka swi kombisa khombo, kumbexana ku vhumbha ka Sisera hi ku tirhisa swilo swa le mpfhukeni loku veke mavunwa. Hambiswiritano, handle ko kanakana Xikwembu xi nghenelerile hi ndlela yo karhi.
7:1-3; 8:10—Ha yini Yehovha a vule leswaku vavanuna va Gidiyoni va 32 000 a va tele swinene leswaku va nga ya lwa ni vuthu ra valala va 135 000? Leswi a swi vangiwa hileswi Yehovha a a ta endla leswaku Gidiyoni ni vavanuna vakwe va hlula. Xikwembu a xi nga lavi va anakanya leswaku va hlule Vamidiyani hi matimba ya vona.
11:30, 31—Loko Yefta a endla xitshembiso xakwe lexi hlambanyiweke, xana a a anakanya hi xitlhavelo xa munhu? Yefta a a nga ta kala a yi anakanya mhaka yo tano, hikuva Nawu a wu te: “Ku nga tshuki ku kumiwa eka wena munhu un’wana ni un’wana la hundzisaka n’wana wakwe wa jaha kumbe wa nhwanyana endzilweni.” (Deteronoma 18:10) Hambiswiritano, Yefta a a lava ku nyikela hi munhu ku nga ri hi xiharhi. Swiharhi leswi fanelekelaka ku va xitlhavelo a swi nga pfaleriwi emakaya ya Vaisrayele. Naswona gandzelo ra xiharhi a ri nga ta va nchumu wo hlawuleka. Yefta a a swi tiva leswaku loyi a nga ha humaka endlwini yakwe leswaku a ta n’wi hlangaveta a nga ha va n’wana wakwe wa nhwanyana. N’wana loyi a a fanele a nyikeriwa “a va gandzelo ro hisiwa” hikuva munhu yoloye a a ta tinyiketela ku endla ntirho wa Yehovha wo hlawuleka exikwetsimisisweni.
Dyondzo Eka Hina:
3:10. Ku humelela eka timhaka ta moya ku titshege hi moya wa Yehovha ku nga ri hi vutlhari bya vanhu.—Pisalema 127:1.
3:21. Ehudi u tirhise banga rakwe hi vutshila na hi xivindzi. Hi fanele hi va ni vutshila eku tirhiseni ka “banga ra moya, ku nga rito ra Xikwembu.” Leswi swi vula leswaku hi fanele hi tirhisa Matsalwa hi xivindzi evutirhelini bya hina.—Vaefesa 6:17; 2 Timotiya 2:15.
6:11-15; 8:1-3, 22, 23. Ku titsongahata ka Gidiyoni ku hi dyondzisa tidyondzo tinharhu ta nkoka: (1) Loko hi kuma lunghelo ra ntirho, hi fanele hi anakanyisisa hi vutihlamuleri lebyi ri hi tiselaka byona ematshan’weni yo anakanyisisa hi ndhuma kumbe xikhundlha lexi nga ha vaka xi fambisana na rona. (2) Loko hi vulavula ni vanhu lava rhandzaka timholovo, i vutlhari ku titsongahata. (3) Ku titsongahata ka hi sirhelela leswaku hi nga hlongorisi swikhundlha.
6:17-22, 36-40. Na hina hi fanele hi tivonela leswaku hi “nga kholwi marito hinkwawo lama huhuteriweke.” Ku ri na sweswo, hi fanele hi “kambisis[a] marito lama huhuteriweke [hi] vona loko swi ri leswaku ma huma eka Xikwembu.” (1 Yohane 4:1) Loko a lava ku tiyiseka leswaku ndzayo leyi a lavaka ku yi nyikela yi sekeriwe hi ku helela eRitweni ra Xikwembu, Mukreste la ha ku vaka nkulu u ta va a tlharihile loko a ya vutisa eka nkulu la nga ni ntokoto swinene.
6:25-27. Gidiyoni u tirhise vutlhari leswaku a nga hlundzukisi vakaneti va yena swi nga fanelanga. Loko hi chumayela mahungu lamanene, hi fanele hi tivonela leswaku hi nga hlundzukisi van’wana swi nga fanelanga hi ndlela leyi hi vulavulaka ha yona.
7:6. Malunghana ni ku tirhela Yehovha, hi fanele hi fana na vavanuna va Gidiyoni va 300—lava a va xalamukile va tlhela va va ni vuxiyaxiya.
9:8-15. I vuphukuphuku ku tikukumuxa ni ku navela xikhundlha kumbe vulawuri!
11:35-37. Xikombiso lexinene xa Yefta handle ko kanakana xi pfunetile eku pfuneni ka n’wana wakwe wa nhwanyana leswaku a va ni ripfumelo leri tiyeke ni moya wo tinyikela. Namuntlha vatswari va nga vekela vana va vona xikombiso xo tano.
11:40. Ku bumabumela munhu la kombisaka moya wa ku tinyikela entirhweni wa Yehovha swi nga n’wi khutaza.
13:8. Vatswari va fanele va khongela eka Yehovha va kombela nkongomiso wakwe va tlhela va wu landzela loko va dyondzisa vana va vona.—2 Timotiya 3:16.
14:16, 17; 16:16. Ku tshikilela munhu un’wana hi ku n’wi rilela ni ku n’wi karhata swi nga onha vuxaka.—Swivuriso 19:13; 21:19.
SWIDYOHO SWIN’WANA SWA VAISRAYELE
Xiphemu xo hetelela xa buku ya Vaavanyisi xi ni marungula mambirhi lama hlamarisaka. Ro sungula ri khumba wanuna la vuriwaka Mikiya, loyi a endleke xifaniso endlwini yakwe kutani a veka Mulevhi leswaku a n’wi tirhela tanihi muprista. Endzhaku ko lovisa muti wa Layixi, kumbe Lexeme, nyimba ya va ka Dani yi tiakele muti wa yona n’wini kutani yi wu vitana Dani. Va sungule muxaka wun’wana wa vugandzeri eDani va tirhisa xifaniso xa Mikiya ni muprista wakwe. Swi le rivaleni leswaku Layixi wu tekiwe Yoxuwa a nga si fa.—Yoxuwa 19:47.
Xiendlakalo xa vumbirhi xi humelela endzhakunyana ka ku fa ka Yoxuwa. Xidyoho lexi endliweke hi ntshungu wa vavanuna van’wana va le mutini wa Gibiya wa nyimba ya Benjamini lava veke ni vuxaka bya rimbewu ni wansati un’wana xi vange leswaku ku dlayiwa kwalomu ka rixaka hinkwaro ra Benjamini—ku lo pona vavanuna va 600 ntsena. Hambiswiritano, lunghiselelo leri pfunaka ri endle leswaku va kuma vavasati, naswona nhlayo ya vona yi engetelekile va va tinhenha ta kwalomu ka 60 000 hi nkarhi wa ku fuma ka Davhida.—1 Tikronika 7:6-11.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
17:6; 21:25—Leswi ‘un’wana ni un’wana a a tolovele ku endla leswi lulameke ematihlweni yakwe,’ xana leswi swi vange mpfilumpfilu etikweni? Doo, hikuva Yehovha u endle malunghiselelo lama faneleke leswaku a kongomisa vanhu vakwe. U va nyike Nawu ni vaprista lava a va ta va dyondzisa tindlela takwe. Muprista lonkulu a a vutisa Xikwembu timhaka ta nkoka hi ku tirhisa Urimi na Thumimi. (Eksoda 28:30) Muti wun’wana ni wun’wana a wu ri ni vakulukumba lava a va kota ku nyikela ndzayo leyi twalaka. Loko Muisrayele a tirhisa malunghiselelo lawa, ripfalo rakwe a a ri ta va ni nkongomiso lowunene. Ku endla ka yena “leswi swi lulameke ematihlweni yakwe” hi ndlela leyi a swi endla leswaku swilo swi famba kahle. Hi hala tlhelo, loko munhu a honisa Nawu kutani a tiendlela swiboho malunghana ni ku tikhoma ni vugandzeri, a ku va ni vuyelo byo biha.
20:17-48—Ha yini Yehovha a pfumelele nyimba ya Benjamini yi hlula tinyimba letin’wana kambirhi, hambileswi va nyimba ya ka Benjamini a va fanele va xupuriwa? Hi ku pfumelela tinyimba to tshembeka leswaku ti rhanga ti lahlekeriwa swinene enyimpini, Yehovha u ringe ku tiyimisela ka tona ku susa vuhomboloki eIsrayele.
Dyondzo Eka Hina:
19:14, 15. Leswi Vagibiya va nga swi lavangiki ku kombisa malwandla a swi kombisa ku nga vi na mahanyelo. Vakreste va tsundzuxiwa ku “landzela ndlela ya malwandla.”—Varhoma 12:13.
Ku Kutsuriwa Loku Ka Ha Taka
Ku nga ri khale, Mfumo wa Xikwembu lowu nga ta va wu lawuriwa hi Kreste Yesu wu ta lovisa misava leyo homboloka kutani wu tisa nkutsulo lowukulu eka vanhu lavo lulama ni lava pfumalaka xisandzu. (Swivuriso 2:21, 22; Daniyele 2:44) ‘Hi nkarhi wolowo valala va Yehovha hinkwavo va ta lova, naswona varhandziwa va yena va ta fana ni loko dyambu ri huma hi matimba ya rona.’ (Vaavanyisi 5:31) A hi veni exikarhi ka lava rhandzaka Yehovha hi ku tirhisa leswi hi swi dyondzeke ebukwini ya Vaavanyisi.
Ntiyiso wa nkoka lowu kombisiweke hi ku phindha-phindha eka marungula ya Vaavanyisi hi lowu: Ku yingisa Yehovha swi tisa mikateko leyi fuweke, ku nga n’wi yingisi swi tisa vuyelo byo vava swinene. (Deteronoma 11:26-28) I swa nkoka leswaku hi “yingis[a] ku suka embilwini,” hi endla ku rhandza ka Xikwembu loku xi hi hlavuteleke kona!—Varhoma 6:17; 1 Yohane 2:17.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Valevhi a va nyikiwanga ndzhaka eTikweni leri Tshembisiweke handle ka miti ya 48 leyi a yi hangalake eIsrayele hinkwaro.
[Mepe lowu nga eka tluka 25]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
“Yehovha a veka vaavanyisi, va va ponisa evokweni ra vaphangi.”—Vaavanyisi 2:16
VAAVANYISI
1. Otiniyele
2. Ehudi
3. Xamugari
4. Baraka
5. Gidiyoni
6. Tola
7. Yayiri
8. Yefta
9. Ibizani
10. Elone
11. Abidoni
12. Samsoni
DANI
MANASE
NEFTALI
AXERE
ZEBULONI
ISAKARA
MANASE
GADI
EFRAYIMI
DANI
BENJAMINI
RUVENI
YUDA
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]
U dyondze yini emhakeni ya ku va Baraka a sindzise Debora leswaku a famba na yena enyimpini?