Buku Ya Bibele Ya Vu-60—1 Petro

Mutsari: Petro

Ndhawu Ya Vutsari: Babilona

Ku Hetiwa Ka Vutsari: c. 62–64 C.E.

 1. Hikwalaho ka yini Vakriste va boheka ku xaniseka, naswona hikwalaho ka yini papila ro sungula ra Petro ri ri enkarhini?

LOKO Vakriste vo sungula va ri karhi va twarisa swihlamariso swa Xikwembu ekule, ntirho wa Mfumo wu humelerile ivi wu andza emfun’weni hinkwawo wa Rhoma. Hambi swi ri tano, swidoledole swin’wana swi tlhekekile malunghana ni ntlawa lowu wu chivirikaka. Hi xikombiso, vukhongeri bya vona a byi sungule eYerusalema naswona a byi huma exikarhi ka Vayuda, kutani van’wana va va pfilunganye ni va-zealot va Vayuda lava khathalelaka politiki lava nghenisiweke ehansi ka joko ra Rhoma ni lava a va ri xihlovo xa nkarhi na nkarhi xa hasa-hasa eka vafumi va kwalaho. Ku tlula kwalaho, Vakriste a va hambanile hi mhaka ya leswi va aleke ku nyikela eka mufumi kumbe ku tihlanganisa ni mihivani ya vuhedeni ya vukhongeri bya siku rero. A va soriwa naswona va boheke ku hundza emiringweni yo tala hikwalaho ka ripfumelo. Enkarhini lowu faneleke, naswona hi mianakanyo ya le mahlweni leyi kombisaka ku huhutela ka Xikwembu, Petro u tsale papila ra yena ro sungula, a khutaza Vakriste ku yima va tiyile ni ku va tsundzuxa ehenhleni ka ndlela yo hanya ha yona ehansi ka Nero, Khezari wa nkarhi wolowo. Papila leri ri tikombe ri ri leri nga enkarhini hikwalaho ka bubutsa ra nxaniso leri tlhekekeke hi ku hatlisa endzhakunyana.

 2. I yini lexi kombisaka leswaku Petro a a ri mutsari wa papila leri nga ni vito ra yena, naswona papila leri a ri kongomisiwe eka vamani?

² Vutsari bya Petro byi tiyisiwa hi marito yo sungula. Ku tlula kwalaho, Irenaeus, Clement wa Alexandria, Origen na Tertullian hinkwavo va tshaha papila leri, va boxa Petro tanihi mutsari.a Vutshembeki bya Petro wo Sungula byi tiyisiwe khwatsi ku fana ni mapapila wahi ni wahi lama huhuteriweke. Eusebius u hi byela leswaku vakulu va kereke va tirhise papila leri hi ku ntshunxeka; a ku nga ri na ku kanakana malunghana ni vutshembeki bya rona enkarhini wa yena (c. 260-342 C.E.). Ignatius, Hermas na Barnabas, va le ku sunguleni ka lembe xidzana ra vumbirhi, hinkwavo va kombetela eka rona.b Petro wo Sungula yi twanana hi ku helela ni Matsalwa hinkwawo lama huhuteriweke, naswona yi nyikela rungula ra matimba eka Vakriste va Vayuda ni lava nga riki Vayuda lava tshamaka tanihi “lava rhurhisiweke hi ku hangalasiwa ematikweni ya Ponto, na Galatiya, na Kapadokiya, na Asiya, na Bitiniya”—swifundza swa Asia Minor.—1 Pet. 1:1.

 3. I vumbhoni byihi lebyi nga kona malunghana ni nkarhi wa vutsari bya Petro wo Sungula?

³ Papila leri ri tsariwe rini ke? Mpfumawulo wa rona wu kombisa leswaku Vakriste a va tokota miringo leyi humaka eka vahedeni kumbe eka Vayuda lava nga hundzukangiki, kambe leswaku tsima rolero ra nxaniso wa Nero, leri sunguleke hi 64 C.E., a ri nga si sungula. Swi le rivaleni leswaku Petro u tsale papila leri emahlweninyana ka leswi, kumbexana exikarhi ka 62 na 64 C.E. Ku va Marka a ha ri na Petro swi tiyisa makumu lawa. Enkarhini wa ku khotsiwa ko sungula ka Pawulo eRhoma (c. 59-61 C.E.), Marka a a ri na Pawulo kambe a a ri kusuhi ni ku famba a ya eAsia Minor; naswona enkarhini wa ku khotsiwa ka Pawulo ka vumbirhi (c. 65 C.E.), Marka a a ri kusuhi ni ku tihlanganisa na Pawulo nakambe eRhoma. (1 Pet. 5:13; Vakol. 4:10; 2 Tim. 4:11) Enkarhini lowu, a a ta va ni nkarhi wo va na Petro eBabilona.

 4, 5. (a) I yini lexi solaka ku tivulela ka leswaku Petro u tsale papila ra yena ro sungula a ri eRhoma? (b) I yini lexi kombisaka leswaku u tsale a ri eBabilona wa xiviri ke?

⁴ Petro wo Sungula yi tsaleriwe kwihi? Hambi loko vahlamuseri va Bibele va pfumelelana hi vutshembeki, nxaxamelo wa tibuku, vutsari ni siku leri nga ekusuhi ra vutsari, va hambana malunghana ni ndhawu ya vutsari. Hi ku ya hi vumbhoni bya Petro hi yexe, u tsale papila ra yena ro sungula loko a ri eBabilona. (1 Pet. 5:13) Kambe van’wana va vula leswaku u tsale a ri eRhoma, va vula leswaku “Babilona” a ri ri vito ra xihundla ra Rhoma. Hambi swi ri tano, vumbhoni a byi ri seketeli langutelo ro tano. Ku hava laha Bibele yi kombisaka leswaku Babilona hi ku kongoma swi vula Rhoma. Tanihi leswi Petro a kongomiseke papila ra yena eka lava a va ri Ponto, Galatiya, Kapadokiya, Asia na Bitiniya ya xiviri, entiyisweni swi le rivaleni leswaku ku kombetela ka yena eka Babilona a ku ri endhawini ya xiviri ya vito rero. (1:1) A ku ri ni xivangelo lexinene xa leswaku Petro a va eBabilona. A a byarhisiwe ‘mahungu lamanene ya lava va yimbisiweke,’ naswona a ku ri ni vanhu vo tala va Vayuda eBabilona. (Vagal. 2:7-9) Encyclopaedia Judaica, loko yi vulavula hi ku vumbiwa ka Talmud ya Babilona, yi vulavula hi “tidyondzo letikulu ta Babilona” ta Vuyuda enkarhini wa Nguva leyi Tolovelekeke.c

⁵ Matsalwa lama huhuteriweke, ku katsa ni mapapila mambirhi lama tsariweke hi Petro, a ma vuli nchumu hi ku ya ka yena eRhoma. Pawulo u vulavula hi ku va eRhoma, kambe a nga vulavuli hi ku va ka Petro kona. Hambi leswi Pawulo a boxaka mavito ya 35 epapileni rakwe leri yaka eka Varhoma ivi a rhumela marungula hi vito eka 26, hikwalaho ka yini a hluleka ku boxa Petro? Hikuva Petro a a nga ri kona enkarhini wolowo! (Varhoma 16:3-15) “Babilona” laha Petro a tsaleleke papila ra yena ro sungula kona, entiyisweni a ku ri Babilona ra xiviri etimbuweni ta nambu wa Yufrata eMisopotamiya.

LESWI NGA ENDZENI KA PETRO WO SUNGULA

 6. Petro u tsala hi ntshembo wihi, naswona ‘ku tswariwa lokuntshwa’ ka ntshembo lowu ku koteka exisekelweni xihi?

⁶ Ku tswariwa lokuntshwa ka ntshembo lowu hanyaka ha Kriste (1:1-25). Eku sunguleni Petro u kongomisa nyingiso wa vahlayi va yena eka “[ku tswariwa] ra vumbirhi, leswaku hi va ni ku tshemba loku hanyaka” ni ndzhaka leyi nga heriki leyi hlayiseriweke vona ematilweni. Leswi swi pfumelelana ni musa wa Xikwembu hi ku tirhisa ku pfuxiwa ka Yesu Kriste. Hikwalaho ‘vahlawuriwa’ va tsaka swinene, hambi leswi va vavisekeke hi miringo yo hambana-hambana, lerova mfanelo leyi ringiweke ya ‘ripfumelo ra vona yi dzunisiwa ni ku twarisiwa ni ku fundziwa, siku Yesu Kriste a humelelaka.’ Vaprofeta va khale, naswona hambi ti ri tintsumi, va vutisisile malunghana ni ku hlayiseka loku. Kutani ke, vahlawuriwa va fanele ku yisa mianakanyo ya vona entirhweni ivi va veka ntshembo wa vona eka tintswalo leti ti nga fanelangiki, va va lava hlawulekeke emahanyelweni ya vona hinkwawo. Xana leswi a swi faneli hikwalaho ka ku kutsuriwa ka vona, hayi hi swilo leswi bolaka, kambe “hi ngati ya nkoka ya Kriste, leyi fanaka ni ya xinyimpfana lexi nga riki na vulema kumbe xivati” ke? ‘Ku tswariwa ka vona lokuntshwa’ ku ta hi rito ra Xikwembu lexi hanyaka ni lexi tshamaka xi ri kona, ku nga Yehova, leri ri tshamaka hi laha ku nga heriki ni leri ri twarisiweke eka vona tanihi mahungu lamanene.—1:1, 3, 7, 19, 23.

 7. (a) Vakriste va akiwa ku fana na yini, naswona hi xikongomelo xihi? (b) Tanihi valuveri, va fanele ku hanyisa ku yini?

⁷ Ku hlayisa mahanyelo lamanene exikarhi ka matiko (2:1–3:22). Tanihi maribye lama hanyaka, Vakriste va akiwa va va yindlu ya moya, va nyikela magandzelo ya moya lama amukelekaka eka Xikwembu ha Yesu Kriste, ribye ra masungulo ra yinhla, loyi a veke ribye ra xikhunguvanyiso eka lava nga yingisiki. Lava va kombisaka ripfumelo va ve ‘vaprista va vuhosi, tiko lero kwetsima, leswaku va twarisa mintirho ya loyi a va vitaneke va huma emunyameni va nghena eku vonakaleni ka yena loku hlamarisaka.’ Tanihi vaaki va nkarhinyana exikarhi ka matiko, a va papalate ku navela ka nyama ivi va hlayisa mahanyelo lamanene. A va titsongahate eka ‘xivumbiwa xin’wana ni xin’wana lexi nga munhu,’ hambi ku ri eka hosi kumbe eka vafumi va yona. Ina, a va “[xixime] vanhu hinkwavo. [Va rhandza] nhlengeletano ya vamakwerhu. [Va chava] Xikwembu. [Va xixima] hosi leyikulu ya tiko.” Hi ku fanana, malandza a ma titsongahate eka vini va wona, hi ripfalo lerinene, ma tiyisela ehansi ka ku xaniseka loko biha. Na Kriste, hambi leswi a a ri hava xidyoho, u titsongahatele ndzhukano ni ku xaniseka, a siya “ntila” leswaku minkondzo ya yena yi ta landzeriwa swinene.—2:9, 13, 17, 21.

 8. (a) Hi xihi xitsundzuxo lexinene lexi nyikiwaka vavasati ni vavanuna? (b) Ku laveka yini leswaku munhu a va ni ripfalo lerinene emahlweni ka Xikwembu?

⁸ Ku titsongahata swa tirha ni le ka vavasati, lava hi ku tirhisa mahanyelo lama tengeke kun’we ni xichavo lexi enteke va nga ha hundzulaka vavanuna lava nga pfumeriki handle ka rito. Ku khathalela ka vona a ku fanelanga ku va ku tisasekisa ka le handle. Ku fanele ku va hi laha a ku ri ha kona eka Sara la yingisaka, “vumunhu . . . lebyi nge xihundleni xa mbilu; [bya] moya lowu nga onhakiki wa ku olova ni ku rhula, lowu nga ni nkoka lowukulu emahlweni ka Xikwembu.” Vavanuna va fanele ku xixima vavasati tanihi ‘swibya leswi tsaneke’ ni lava nga “ta dya ndzhaka ya tintswalo ni vutomi swin’we na [vona].” Vakriste hinkwavo va fanele ku kombisa rirhandzu ra vumakwerhu. “Loyi a navelaka ku hanya vutomi . . . , a a tshike leswo homboloka a endla leswo lulama; a a lave ku rhula a tiyisela endleleni ya kona. Hikuva mahlo ya [Yehova] ma [languta] lavo lulama.” Ematshan’wini yo chava vanhu, minkarhi hinkwayo va fanele ku tiyimisela ku lwela ntshembo wa vona. Swa antswa ku xanisekela ku endla leswinene, loko ku ri ku rhandza ka Xikwembu, ku tlula ku endla leswo biha. “Kriste na yena u fele swidyoho kan’we, a fela n’wina; yena munhu lowo lulama u fele lava nga lulamangiki, leswaku a ta mi fikisa eka Xikwembu; u dlayiwile hi tlhelo ra miri, kambe u endliwile la hanyaka hi tlhelo ra moya.” Ripfumelo ra Nowa, leri kombisiweke eku akiweni ka ngalava, ri vange ku hlayisiwa ka yena ni ndyangu wakwe. Hi ndlela leyi fanaka, lava exisekelweni xa ripfumelo eka Kriste la pfuxiweke va tinyikelaka eka Xikwembu, va khuvuriwa hi xikombiso xa ripfumelo rero, ni lava va hambetaka va endla ku rhandza ka Xikwembu va ponisiwa ni ku nyikiwa ripfalo lerinene hi Xikwembu.—3:4, 7, 10-12, 18.

 9. Hi xihi xiyimo xa mianakanyo lexi Vakriste va faneleke ku va na xona? Ku nga khathariseki yini ke?

⁹ Ku tsaka eku endleni ka ku rhandza ka Xikwembu tanihi Mukriste, ku nga khathariseki ku xaniseka (4:1–5:14). Vakriste va fanele ku va ni xiyimo lexi fanaka ni xa Kriste xa mianakanyo, va hanyela ku endla ku rhandza ka Xikwembu ntsena naswona va nga hanyeli lokuya ka matiko, hambi leswi matiko ma va sandzaka hikwalaho ka ku ka va nga yi emahlweni na wona “evusopfeni . . . bya ku tlurisa mpimo.” Tanihi leswi ku hela ka swilo hinkwaswo ku tshineleke, va fanele ku va lavanene emianakanyweni, va khongela ni ku rhandzana swinene, va endla swilo hinkwaswo leswaku ku ta dzunisiwa Xikwembu. Loko miringo yi tlhekeka exikarhi ka vona, a va fanelanga ku kanganyiseka, kambe va fanele ku tsaka tanihi vahlanganyeri eminxanisekweni ya Kriste. Hambi swi ri tano, munhu a nga xanisiwi tanihi mudyohi. Tanihi leswi ku avanyisa ku sungulaka hi yindlu ya Xikwembu, “lava twisiwaka ku vava hilaha Xikwembu xi rhandzaka hakona, a va endle leswo lulama, kutani va veka mimoya ya vona emavokweni ya Muvumbi loyi a tshembekaka.”—4:4, 19.

10. I xitsundzuxo xihi lexi nyikiwaka vakulukumba ni majaha, naswona Petro wo Sungula yi dlayelela hi xitiyisekiso xihi xa matimba?

¹⁰ Vakulukumba va fanele ku risa ntlhambi wa Xikwembu hi ku swi rhandza, ina, hi ku chivirika. Ku va swikombiso eka ntlhambi swi ta va tiyisekisa hi harhi leyi nga heriki ya ku kwetsima eku humeleleni ka Murisi Lonkulu. Majaha a ma titsongahate eka vakulukumba, hinkwavo va va ni ku titsongahata ka mianakanyo, hikuva “Xikwembu xi alela lava tikurisaka, kambe xi tsetselela lava titsongahataka.” A va tiye eku pfumeleni ivi va tivonela eka “nghala leyi bongaka” ku nga Diyavulosi. Nakambe, marito ya matimba ya xitiyisekiso ma twala loko Petro a gimeta xikhutazo xakwe hi ku: “Kutani endzhaku ka loko mi twisiwile ku vava nkarhinyana, Xikwembu xa tintswalo hinkwato lexi xi mi vitaneke ku nghena eku kwetsimeni ka xona loku nga heriki, eka Kriste, xona hi xiviri xa xona xi ta mi pfuxa, xi mi aka ni ku mi tiyisa, mi nga tsekatseki. Matimba a ma ve eka xona hi masiku ni masiku. Amen.”—5:5, 8, 10, 11.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

11. Petro u landzelela xitsundzuxo xa Yesu ni xa Pawulo eku nyikeni ka xitsundzuxo eka valanguteri hi ndlela yihi?

¹¹ Papila ro sungula ra Petro ri na xitsundzuxo lexinene eka valanguteri. Ku landzelela xitsundzuxo xa Yesu hi byakwe eka Yohane 21:15-17 na lexiya xa Pawulo eka Mintirho 20:25-35, Petro nakambe u kombisa ntirho wa mulanguteri wu ri ntirho wo risa, lowu faneleke ku endliwa handle ka vutitivi, hi ku swi rhandza, naswona hi ku chivirika. Mulanguteri i murisi-ntsongo loyi a tirhaka eku titsongahateni eka “murisi lonkulu,” Yesu Kriste, naswona wa tihlamulela eka yena hikwalaho ka ntlhambi wa Xikwembu, lowu a faneleke ku khathalela timhaka ta wona tanihi xikombiso na hi ku titsongahata hinkwako.—5:2-4.

12. (a) I ku titsongahata kwihi loku ringaniseriweke loku ku faneleke ku nyikiwa vafumi ni vini? (b) Petro u tsundzuxa yini malunghana ni ku titsongahata ka wansati ni vunhloko bya wanuna? (c) Hi yihi mfanelo ya Vukriste leyi kandziyisiwaka epapileni hinkwaro?

¹² Timhaka tin’wana to tala ta ku titsongahata ka Vukriste ta khumbiwa epapileni ra Petro, naswona xitsundzuxo lexinene xa nyikeriwa. Eka 1 Petro 2:13-17, ku titsongahata loku faneleke eka valawuri, tanihi hosi ni vafumi, ka tsundzuxiwa. Hambi swi ri tano, loku ku fanele ku va ku titsongahata loku ringaniseriweke, ku va hikwalaho ka Hosi naswona ku fambisana ni ‘ku chava Xikwembu,’ lexi Vakriste va nga mahlonga ya xona. Malandza ya le ndlwini ma khutaziwa ku titsongahata eka vini va wona ni ku tiyisela loko ma boheka ku xaniseka ‘hikwalaho ka ripfalo eka Xikwembu.’ Vavasati na vona va nyikiwa xitsundzuxo xa nkoka malunghana ni ku titsongahata eka vavanuna, ku katsa ni lava va nga pfumeriki, ku kombisiwa leswaku ku tenga ka vona, mahanyelo ya ku xixima i swa ‘nkoka lowukulu emahlweni ka Xikwembu’ naswona va nga ha hundzulela vanuna va vona entiyisweni. Laha Petro u tirhisa xifaniso xa ku titsongahata ka vutshembeki ka Sara eka Abrahama leswaku a kandziyisa yinhla. (1 Pet. 2:17-20; 3:1-6; Gen. 18:12) Nakambe vavanuna va fanele va tirhisa vunhloko bya vona hi ku khathalela lokunene ka “swibya leswi nga tiyangiki.” A ha ri eka nhloko-mhaka leyi, Petro wa khutaza a ku: “Swi tano na n’wina lavantshwa: Titsongahateni eka lavakulu.” Kutani endzhaku u kandziyisa xilaveko xa ku titsongahata ka mianakanyo, ku tiveka ehansi, mfanelo ya Vukriste leyi kandziyisiwaka epapileni ra yena hinkwaro.—1 Pet. 3:7-9; 5:5-7; 2:21-25.

13. (a) Petro epapileni rakwe u veka xikongomelo xa ku vitana ka Xikwembu bandlha ra Vukriste hi ndlela yihi? (b) Hi yihi ndzhaka leyi tsakisaka leyi Petro a kombetelaka emahlweni eka yona, naswona i vamani lava va yi kumaka?

¹³ Enkarhini lowu miringo leyikulu ni minxaniso a yi sungula ku tlhekeka nakambe, Petro u nyikele xikhutazo lexi tiyisaka, naswona papila rakwe hakunene i ra ntikelo eka hinkwavo lava langutanaka ni miringo yo tano namuntlha. Xiya ndlela leyi a kongomisaka eMatsalweni ya Xiheveru ha yona loko a tshaha marito ya Yehova a ku: “Hlawulekani, hikuva mina ndzi hlawulekile.” (1 Pet. 1:16; Lev. 11:44) Nakambe, endzhaku, endzimeni leyi fuweke etinhlamuselweni ta yona eka matsalwa man’wana lama huhuteriweke, u komba ndlela leyi bandlha ra Vukriste ri akiwaka tanihi yindlu ya moya ya maribye lama hanyaka ha yona exisekelweni xa Kriste. Naswona hi xikongomelo xihi ke? Petro wa hlamula a ku: “Mi rixaka leri hlawuriweke, mi vaprista va Hosi, mi tiko leri hlawulekeke, vanhu lava nga va Xikwembu hi xiviri, leswaku mi ta kota ku twarisa mintirho leyo saseka ya loyi a mi vitaneke ku huma emunyameni, mi nghena eku vonakaleni ka yena loku hlamarisaka.” (1 Pet. 2:4-10; Esa. 28:16; Ps. 118:22; Esa. 8:14; Eks. 19:5, 6; Esa. 43:21; Hos. 1:10; 2:23) Hi le ka “vaprista [lava] va Hosi,” vaprista lava tolovelekeke lava vumbaka tiko hinkwaro lero kwetsima ra Xikwembu, laha Petro a yisaka xitshembiso xa Mfumo xa “ndzhaka leyi nga boriki, leyi nga nyamisiwangiki, leyi nga vuniki,” “harhi leyo kwetsima,” “eku kwetsimeni ka xona loku nga heriki eka Kriste.” Xisweswo, lava va khutaziwa ngopfu ku ya emahlweni va tsaka leswaku va ta ‘tsaka va tsakisisa eku humeleleni ka yena loku kwetsimaka.’—1 Pet. 1:4; 5:4, 10; 4:13.

[Tinhlamuselo ta le hansi]