Ndzima Ya Vunharhu

“A Hi Lulamiseni Timhaka”

Esaya 1:10-31

1, 2. Xana vafumi ni vanhu va le Yerusalema na Yuda va ringanisiwa na mani hi ku ya hi Yehovha, naswona ha yini swi faneleka sweswo?

VAAKI va Yerusalema va nga ha titwa va lava ku tiyimelela endzhaku ko twa xigwevo lexi tsariweke eka Esaya 1:1-9. A swi kanakanisi leswaku va nga swi rhandza ku tibumabumela hi switlhavelo hinkwaswo leswi va swi endlelaka Yehovha. Hambiswiritano, tindzimana 10 ku ya eka 15 ti hi nyika nhlamulo ya Yehovha leyi hetaka mongo malunghana ni langutelo ro tano. Yi sungula hi ku: “Twanani rito ra Yehovha, n’wina vafumi va tihanyi va Sodoma. Yingisani nawu wa Xikwembu xa hina, n’wina vanhu va Gomora.”—Esaya 1:10.

² Miti ya Sodoma na Gomora yi lovisiwile ku nga ri hi swiendlo swa yona swa rimbewu leri hundzeletiweke ntsena, kambe ni hikwalaho ka ku sihalala ka timbilu ta yona, ni ku tikurisa ka yona. (Genesa 18:20, 21; 19:4, 5, 23-25; Ezekiyele 16:49, 50) Lava va yingiseke Esaya va fanele va hlamale ngopfu loko va twa leswaku va fanisiwa ni vanhu va miti yoleyo leyi rhukaniweke.a Kambe Yehovha u languta vanhu vakwe hilaha va nga hakona, naswona Esaya a nga ri vevukisi rungula ra Xikwembu leswaku “tindleve ta vona ti ta nyangalatiwa.”—2 Timotiya 4:3.

 3. Xana swi vula yini leswi Yehovha a vulaka leswaku u “korwile” hi switlhavelo swa vanhu, naswona ha yini swi ri tano?

³ Xiya ndlela leyi Yehovha a titwaka ha yona hi vugandzeri bya vanhu vakwe lebyi nga humiki embilwini. “‘Xana switlhavelo swa n’wina swo tala swi ndzi pfuna ha yini?’ ku vula Yehovha. ‘Ndzi korwile hi magandzelo yo hisiwa lama heleleke ya tinyimpfu ni mafurha ya swifuwo leswi wundliweke kahle; naswona a ndzi yi tsakelanga ngati ya swinkunzana ni swinyimpfana swa xinuna ni swiphongo.’” (Esaya 1:11) Vanhu a va rivele leswaku Yehovha a nga titsheganga hi switlhavelo swa vona. (Pisalema 50:8-13) Leswi vanhu va nga swi nyikelaka a nga swi pfumali. Hikwalaho loko vanhu va ehleketa leswaku va endlela Yehovha leswinene hi ku nyikela magandzelo ya vona lama nga humiki embilwini, va hoxisile. Yehovha u tirhisa xiga-ririmi xa matimba. Xiga lexi nge “ndzi korwile” xi nga ha tlhela xi vekiwa xi ku “ndzi phirhekile” kumbe “ndzi xurhe ngopfu.” Xana u tshama u dya ku tlula mpimo lerova loko u languta swakudya u twa swi ku hlambisa timbilu? Yehovha a a titwisa xisweswo hi magandzelo wolawo—a ma n’wi hlambisa timbilu!

 4. Xana Esaya 1:12 yi byi paluxa njhani vuhava bya ku ya ka vanhu etempeleni ya le Yerusalema?

⁴ Yehovha u ya emahlweni a ku: “Loko n’wina mi hambeta mi ta vona xikandza xa mina, i mani loyi a laveke leswi evokweni ra n’wina, leswaku mi kandziyela swivava swa mina?” (Esaya 1:12) Xana a hi wona nawu wa Yehovha lowu lavaka leswaku vanhu va ta ‘va ta vona xikandza xa yena,’ leswi vulaka ku va kona etempeleni yakwe eYerusalema? (Eksoda 34:23, 24) Hi wona, kambe va tela ku hetisisa nawu ntsena, va landzela vugandzeri lebyi tengeke, va nga susumetiwi hi swikongomelo leswinene. Ku hamba va ta eswivaveni swa yena, Yehovha u swi teka tanihi ku “kandziyela,” a ku pfuni nchumu handle ka ku hlakata ndhawu yoleyo ntsena.

 5. Hi swihi swiendlo swin’wana swa vugandzeri leswi a swi endliwa hi Vayuda, naswona ha yini a swi ri “ndzhwalo” eka Yehovha?

⁵ A swi hlamarisi leswi Yehovha sweswi a tirhisaka marito yo tika swinene! “Tshikani ku tisa magandzelo ya mavele lama nga pfuniki nchumu. Murhi wa risuna—i nchumu lowu nyenyetsaka eka mina. Ku thwasa ka n’weti ni savata, ku endliwa ka ntsombano—a ndzi nge ku lehiseli mbilu ku tirhisiwa ka masalamusi enhlengeletanweni yo xiximeka. Moya-xiviri wa mina wu venge ku thwasa ka tin’weti ta n’wina ni minkarhi ya n’wina leyi vekiweke ya ntsako. Swi hundzuke ndzhwalo eka mina; ndzi karhele ku swi lehisela mbilu.” (Esaya 1:13, 14) Magandzelo ya mavele, murhi wa risuna, Tisavata ni tinhlengeletano to xiximeka hinkwaswo i xiphemu xa Nawu wa Xikwembu lowu xi wu nyikeke Israyele. Nawu wu vule hi ku kongoma leswaku ku fanele ku hlayisiwa “ku thwasa ka tin’weti,” kambe mindhavuko leyinene yi sungule ku nghenelela hakatsongo-tsongo eka ku tlangeriwa loku. (Tinhlayo 10:10; 28:11) Ku thwasa ka n’weti ku langutiwa tanihi savata ya n’hweti ni n’hweti, laha vanhu va tshikaka ku tirha kutani va hlengeletana leswaku va ta leteriwa hi vaprofeta ni vaprista. (2 Tihosi 4:23; Ezekiyele 46:3; Amosi 8:5) Ku hlayisiwa ka swiendlakalo sweswo a ku hoxanga. Timhaka ti onhaka loko swi endleriwa ku voniwa hi vanhu ntsena. Tlhandlakambirhi, Vayuda va hlayisa Nawu wa Xikwembu va ri karhi va “endla masalamusi” ni vungoma.b Xisweswo, swiendlo swa vona swa vugandzeri eka Yehovha i “ndzhwalo” eka yena.

 6. Xana Yehovha u “karhele” hi ndlela yihi?

⁶ Kambe, xana i yini lexi nga ‘karharisaka’ Yehovha? Phela, u ni “matimba lamakulu . . . A nga karhali kumbe ku hela matimba.” (Esaya 40:26, 28) Yehovha u tirhisa xiga-ririmi lexi twisisekaka leswaku hi kota ku twisisa ndlela leyi a titwaka ha yona. Xana u tshame u rhwala ndzhwalo wo tika u kala u hela matimba hi ku karhala, u navela onge u nga wu rhula? Hi yona ndlela leyi Yehovha a titwaka ha yona hi swiendlo swa vugandzeri swa vukanganyisi swa vanhu vakwe.

 7. Ha yini Yehovha a tshike ku yingisa swikhongelo swa vanhu vakwe?

⁷ Yehovha sweswi u vulavula hi swiendlo swa vugandzeri leswi khumbaka mbilu ni leswi nga swa munhu hi yexe. “Loko mi pfula swandla swa n’wina, ndzi mi fihlela mahlo ya mina. Hambiloko mi endla swikhongelo swo tala, a ndzi yingisi; mavoko ya n’wina ma tele ku halata ngati.” (Esaya 1:15) Ku pfula swandla, u tlakusela swandla leswi pfulekeke ehenhla, i xikombiso xa ku kombela. Eka Yehovha, xiendlo lexi a xi nga ha vuli nchumu, hikuva vanhu lava va ni swandla leswi teleke ku halata ka ngati. Tiko ri tele madzolonga. Ku tshikileriwa ka lava tsaneke ku andzile. I ndzhukano leswi vanhu volavo vo biha va vutianakanyi va khongelaka Yehovha va kombela mikateko. A swi hlamarisi leswi Yehovha a nge, “A ndzi yingisi”!

 8. Hi xihi xihoxo lexi endliwaka hi Vujagana namuntlha, naswona xana Vakreste van’wana va phasiwa njhani hi xirimbana lexi fanaka?

⁸ Esikwini ra hina, Vujagana hi ndlela leyi fanaka byi tsandzekile ku kuma tintswalo ta Xikwembu, hikwalaho ka ku tshamela ku endla swikhongelo swa hava ni “mintirho” yin’wana ya byona ya vukhongeri. (Matewu 7:21-23) I swa nkoka leswaku hi nga tshuki hi phasiwa hi xirimbana xexo. Minkarhi yin’wana, Mukreste a nga ha rheta a endla xidyoho lexikulu, kutani a tibyela leswaku loko o fihla leswi a swi endlaka kambe a tirha hi matimba evandlheni ra Vukreste, swiendlo swakwe swi ta pfala xidyoho xakwe hi ndlela yo karhi. Swiendlo sweswo swo hetisisa nawu a swi n’wi tsakisi Yehovha. Ku ni murhi wun’we ntsena wo tshungula vuvabyi bya moya, hilaha tindzimana leti landzelaka ta Esaya ti kombisaka hakona.

Murhi Wo Tshungula Vuvabyi Bya Moya

9, 10. Xana ku tenga i ka nkoka hi ndlela yihi eku gandzeleni ka hina Yehovha?

⁹ Yehovha, la nga Xikwembu xa ntsetselelo, sweswi u vula marito lama tiyisaka nhlana, lama tsakisaka. “Tihlantsweni; tibasiseni; susani vubihi bya swiendlo swa n’wina ematihlweni ya mina; tshikani ku endla leswo biha. Dyondzani ku endla leswinene; lavisisani vululami; ololoxani mutshikileri; avanyisani hi ndlela leyinene eka la nga riki na tatana; mi yimela mhaka leyi khumbaka noni.” (Esaya 1:16, 17) Laha hi kuma ntlhandlamano wa swilo swa kaye leswi bohaka kumbe swileriso. Leswo rhanga swa mune hi leswi nga riki swinene hi mhaka ya leswi swi katsaka ku susa xidyoho; leswo hetelela swa ntlhanu hi leswi faneleke ku endliwa, leswi tisaka mikateko ya Yehovha.

¹⁰ Ku tihlantswa ni ku tibasisa nkarhi hinkwawo a swi ri xiphemu xa nkoka xa vugandzeri lebyi tengeke. (Eksoda 19:10, 11; 30:20; 2 Vakorinto 7:1) Kambe Yehovha u lava leswaku ku basa loku ku dzika, ku ya fika embilwini ya vagandzeri vakwe. Lexi nga xa nkoka swinene i ku basa emahanyelweni ni hi tlhelo ra moya, naswona hi swona leswi Yehovha a swi vulaka. Swileriso swo sungula leswi nga eka ndzimana 16 a hi ku phindha-phindha ntsena. Mutivi wa ririmi ra Xiheveru u ringanyeta leswaku lexo sungula, “tihlantsweni,” xi vula goza ro sungula ro basisa, kasi lexa vumbirhi, “tibasiseni,” xi vula matshalatshala lama endliwaka nkarhi ni nkarhi ya ku hlayisa ku basa koloko.

11. Xana hi fanele hi endla yini leswaku hi lwa ni xidyoho, naswona i yini lexi hi nga fanelangiki hi xi endla?

¹¹ Yehovha a hi nge n’wi fihleli nchumu. (Yobo 34:22; Swivuriso 15:3; Vaheveru 4:13) Hikwalaho xileriso xakwe lexi nge, “Susani vubihi bya swiendlo swa n’wina ematihlweni ya mina” xi vula nchumu wun’we ntsena—ku tshika ku endla swo biha. Ina, sweswo a swi vuli ku ringeta ku tumbeta swidyoho leswikulu, hikuva ku endla sweswo i xidyoho. Swivuriso 28:13 ya hi tsundzuxa: “Loyi a fihlaka ku tlula nawu kakwe a nge humeleli, kambe loyi a tiphofulaka kutani a tshika, u ta kombiwa tintswalo.”

12. (a) Ha yini swi ri swa nkoka ku ‘dyondza ku endla leswinene’? (b) Xana vakulu ngopfu-ngopfu va nga xi tirhisisa ku yini xiletelo lexi nge, “lavisisani vululami” ni lexi nge, “ololoxani mutshikileri”?

¹² Ku ni swo tala leswi hi nga swi dyondzaka eka swiendlo leswinene leswi Yehovha a swi lerisaka eka ndzimana 17 ya Esaya ndzima 1. Xiya leswaku a nga vuli ntsena a ku, “endlani leswinene” kambe u ri, “dyondzani ku endla leswinene.” Ku twisisa leswi nga swinene ematihlweni ya Xikwembu ni ku lava ku swi endla swi lava leswaku munhu a dyondza Rito ra Xikwembu. Ku tlula kwalaho, Yehovha a nga vuli ntsena a ku, “endlani vululami” kambe u ri, “lavisisani vululami.” Hambi ku ri vakulu lava nga ni ntokoto va fanele va ri kambisisa hi vukheta Rito ra Xikwembu leswaku va kuma ndlela leyi lulameke etimhakeni tin’wana to rharhangana. Nakambe va ni vutihlamuleri bya ku ‘ololoxa mutshikileri,’ hilaha Yehovha a yaka emahlweni a lerisa hakona. Swiletelo leswi i swa nkoka eka varisi lava nga Vakreste namuntlha, hikuva va lava ku sirhelela ntlhambi eka “timhisi leti tshikilelaka.”—Mintirho 20:28-30.

13. Xana hina namuntlha hi nga xi tirhisisa ku yini xileriso lexi khumbaka n’wana la nga riki na tatana ni noni?

¹³ Swileriso swimbirhi swo hetelela swi khumba vanhu va Xikwembu lava swi nga ha olovaka leswaku va weriwa hi khombo—ku nga vana lava nga riki na vatatana ni tinoni. Misava yi tshama yi lunghekele ku wonga vanhu vo tano; kambe sweswo a swi fanelanga swi endleka exikarhi ka vanhu va Xikwembu. Vakulu lava nga ni rirhandzu va ‘avanyisa hi ndlela leyinene’ eka majaha ni vanhwana lava nga riki na vatatana evandlheni, va va pfuna ku kuma vululami ni nsirhelelo emisaveni leyi lavaka ku va wonga ni ku va onha. Vakulu va “yimela” mhaka leyi khumbaka noni kumbe, va yi “lwela” hilaha rito ra Xiheveru ri nga ha vulaka ha kona. Kunene, Vakreste hinkwavo va fanele va va xihlovo xa vutumbelo, nchavelelo ni vululami eka lava pfumalaka exikarhi ka hina hikuva i va risima eka Yehovha.—Mikiya 6:8; Yakobo 1:27.

14. Hi rihi rungula ro tsakisa leri vuriwaka eka Esaya 1:16, 17?

¹⁴ Yehovha u vula rungula ra matimba, leri tiyisaka mongo hi swileriso leswi swa kaye! Nkarhi wun’wana lava va endlaka xidyoho va ehleketa leswaku vona a va nge pfuki va swi kotile ku endla leswinene. Mianakanyo yoleyo yi heta matimba. Tlhandlakambirhi, va hoxisile. Yehovha wa swi tiva—naswona u lava leswaku na hina hi swi tiva—leswaku hi mpfuno wa Yena, mudyohi un’wana ni un’wana a nga tshika ndlela yakwe ya vudyoho, a hundzuluka, kutani a endla leswinene.

Xikombelo Xa Ntsetselelo, Xo Lulama

15. Xana xiga lexi nge “a hi lulamiseni timhaka exikarhi ka hina” minkarhi yin’wana xi twisisiwa njhani hi ndlela leyi hoxeke, kambe kahle-kahle xi vula yini?

¹⁵ Sweswi rito ra Yehovha ri ni nsovo ni ntsetselelo lowu engetelekeke. “Yehovha u ri: ‘Tanani, sweswi, a hi lulamiseni timhaka exikarhi ka hina. Hambiloko swidyoho swa n’wina swo va swa ribungu, swi ta endliwa swi basa ku fana ni gamboko; hambiloko swi tshwuke ku fana ni nguvu ya xivunguvungu, swi ta fana ni voya.’” (Esaya 1:18) Xirhambo lexi pfulaka ndzimana leyi yo saseka hakanyingi xi twisisiwa hi ndlela leyi hoxeke. Hi xikombiso, The New English Bible yi ri, “A hi tengeni ha swona”—onge havambirhi va fanele va pfumela xihoxo xo karhi leswaku va twanana. A swi tano! Yehovha a nga na xihoxo endleleni leyi a tirhisaneke ha yona ni vanhu lava vo xandzuka, va vukanganyisi. (Deteronoma 32:4, 5) Ndzimana leyi a yi vulavuli hi bulo ro nyiketana hi marito exikarhi ka vanhu lava ringanaka, kambe yi vulavula hi huvo yo simeka vululami. Laha swi fana ni loko Yehovha a nghenisa Israyele ehubyeni yo tenga.

16, 17. Xana hi swi tivisa ku yini leswaku Yehovha u tiyimiserile ku rivalela swidyoho leswikulu?

¹⁶ Ku nga ha va mhaka leyi chavisaka, kambe Yehovha i Muavanyisi la nga ni tintswalo ni ntsetselelo lowukulu. Vuswikoti byakwe byo rivalela a byi pimeki. (Pisalema 86:5) Yena hi byakwe a nga susa swidyoho swa Israyele leswi kotisaka “xivunguvungu” kutani a swi basisa, a swi endla “swi basa ku fana ni gamboko.” Ku hava matshalatshala ya munhu, hambi ku ri maendlelo yo karhi ya swilo, switlhavelo kumbe swikhongelo, leswi nga susaka xivati xa xidyoho. Ku rivalela ka Yehovha hi kona ntsena loku ku nga hlantswaka xidyoho. Xikwembu xi nyika ku rivalela koloko hi ku pfumelelana ni swiringanyeto swa xona leswi xi swi vekaka, leswi katsaka ku hundzuka ka xiviri, loku humaka embilwini.

¹⁷ Mhaka leyi i ya nkoka swinene lerova Yehovha wa yi phindha hi mavekelo yo phata—swidyoho swa “xivunguvungu” swi ta fana ni voya lebyintshwa, lebyi nga pendiwangiki, byo basa. Yehovha u lava leswaku hi swi tiva hakunene leswaku i Murivaleri wa swidyoho, hambi ku ri swidyoho leswikulu ngopfu, ntsena loko a swi vona leswaku hi hundzukile hakunene. Lava swi va tikelaka ku pfumela leswaku sweswo swa tirha eka vona va fanele va kambisisa swikombiso swo fana na Manase. U dyohe ngopfu—ku ringana malembe yo tala. Kambe, u hundzukile naswona u rivaleriwile. (2 Tikronika 33:9-16) Yehovha u lava leswaku hinkwerhu ka hina, ku katsa ni lava endleke swidyoho leswikulu, hi swi tiva leswaku nkarhi wa ha ri kona wa ku ‘lulamisa timhaka’ na yena.

18. Xana Yehovha u lava leswaku vanhu lava xandzukaka va hlawula yini?

¹⁸ Yehovha u tsundzuxa vanhu vakwe leswaku va fanele va tihlawulela. “Loko n’wina mi kombisa ku swi rhandza ni loko mi yingisa, mi ta dya leswinene swa tiko. Kambe loko n’wina mi ala ni loko mi xandzuka, mi ta dyiwa hi banga; hikuva nomu wa Yehovha wu vurile.” (Esaya 1:19, 20) Laha Yehovha u kandziyisa malangutelo, naswona u tirhisa xiga-ririmi xin’wana leswaku yinhla leyi yi twala. Tiko ra Yuda a ri fanele ri hlawula eka leswi: Ku dya kumbe ku dyiwa. Loko va ri ni langutelo ra ku tsakela ku yingisa Yehovha, va ta dya mihandzu leyinene ya tiko. Hambiswiritano, loko va hambeta ni langutelo ra vona ra ku xandzuka, va ta dyiwa—hi tlhari ra valala va vona! A swi olovi ku ehleketa leswaku vanhu va nga hlawula tlhari ra valala va vona ku tlula tintswalo ni vukulu bya Xikwembu lexi rivalelaka. Nilokoswiritano, sweswo swi endlekile hi Yerusalema, hilaha tindzimana leti landzelaka ta Esaya ti kombisaka hakona.

Ku Rilela Muti Lowu Rhandzekaka

19, 20. (a) Xana Yehovha u ku phofula njhani ku kanganyisiwa loku a ku twaka? (b) Xana ‘ku lulama ku tshame eYerusalema’ hi ndlela yihi?

¹⁹ Eka Esaya 1:21-23, hi vona vukulu bya vuhomboloki bya Yerusalema enkarhini lowu. Sweswi Esaya u sungula xiphato lexi huhuteriweke hi risimu ra xirilo kumbe ra ku tshandza: “Vona ndlela leyi muti wo tshembeka wu hundzukeke nghwavava ha yona! A wu tele vululami; ku tshembeka a ku tshama eka wona, kambe sweswi ku ni lava dlayaka hi vomu.”—Esaya 1:21.

²⁰ Vonani ku wa ka muti wa Yerusalema! Eku sunguleni a wu fana ni nsati wo tshembeka, kambe sweswi i nghwavava. Hi wahi marito man’wana lama nga swi kombisaka kahle leswi Yehovha a titwisaka xiswona hi ku kanganyisiwa ni ku hetiwa matimba? “Ku tshembeka a ku tshama eka wona” muti lowu. Rini? Phela, niloko tiko ra Israyele ri nga si va kona, le ndzhaku esikwini ra Abrahama, muti lowu a wu vuriwa Salema. A wu fumiwa hi wanuna loyi a a ri hosi tlhelo muprista. Vito rakwe leri nge Melkisedeke, ri vula leswaku “Hosi Ya Ku Lulama,” naswona swi le rivaleni leswaku a ri n’wi fanela. (Vaheveru 7:2; Genesa 14:18-20) Malembe ya kwalomu ka 1 000 endzhaku ka Melkisedeke, Yerusalema wu fikelele nhlohlorhi ya wona, ehansi ka vuhosi bya Davhida na Solomoni. “Ku tshembeka a ku tshama eka wona,” ngopfu-ngopfu enkarhini lowu tihosi ta wona a ti veka xikombiso lexinene eka vanhu hi ku famba etindleleni ta Yehovha. Kambe, esikwini ra Esaya minkarhi yo tano a yi hundze khale swinene.

21, 22. Xana ripambe ni byala lebyi tempuriweke swi fanekisela yini, naswona ha yini varhangeri va Yuda va faneriwa hi nhlamuselo yoleyo?

²¹ Swi tikomba onge varhangeri va vanhu hi vona va hoxaka xandla lexikulu eka xiphiqo lexi. Esaya u ya emahlweni ni ku tshandza kakwe: “Silivhere ya wena yi hundzuke ripambe. Byala bya wena bya mavele byi tempuriwe hi mati. Tihosana ta wena ti sihalarile naswona ti tirhisana ni makhamba. Un’wana ni un’wana wa tona u rhandza xifumbarheriso naswona u hlongorisana ni tinyiko. La nga riki na tatana a ti n’wi avanyisi hi ndlela leyinene; ni nandzu wa noni a wu amukeleki eka tona.” (Esaya 1:22, 23) Swifaniso swimbirhi leswi hlamuseriwaka, leswi tlhandlamanaka ekusuhi swi endla munhu a langutela leswi nga ta landzela. Mufuri loko a fula u susa ripambe eka silivhere leyi n’okisiweke kutani a ri cukumeta. Tihosana ni vaavanyisi va Israyele va fana ni ripambe, ku nga ri silivhere. Va fanele va cukumetiwa. A va pfuni nchumu ku fana ni byala lebyi tempuriweke hi mati kutani byi nga ha nweki. Byala byebyo byi faneriwa hi ku halatiwa ntsena!

²² Ndzimana 23 yi kombisa lexi xi endlaka leswaku varhangeri va faneriwa hi nhlamuselo yoleyo. Nawu wa Muxe a wu tlakusa vanhu va Xikwembu, wu va hambanisa ni matiko man’wana. Hi xikombiso, a wu endla sweswo hi ku lerisa leswaku vana lava nga riki na vatatana ni tinoni va hlayisiwa. (Eksoda 22:22-24) Kambe esikwini ra Esaya, n’wana la nga riki na tatana a a ri hava ntshembo wo kuma ku avanyisiwa ka tintswalo. Loko ku ri noni, a yi nga ta kuma munhu wo yingisa mhaka ya yona, ni ku pfuniwa a yi nga ta pfuniwa. Ina, vaavanyisi lava ni varhangeri va khomekile hi ku endla swilo swa vona—va lava ku fumbarherisiwa, va hlongorisana ni tinyiko va tlhela va tirhisana ni vayivi, swi le rivaleni leswaku a va yimelela makhamba kambe va tshika lava va yiveriweke va xaniseka. Kambe lexi biheke ku tlurisa, va “sihalarile,” kumbe va omise tinhloko, endleleni ya vona ya vudyoho. Kunene i mhaka leyi twisaka ku vava!

Yehovha U Ta Hlantswa Vanhu Vakwe Va Tenga

23. Xana Yehovha u yi kombisa njhani ndlela leyi a titwaka ha yona hi valala vakwe?

²³ Yehovha a nge ku tshiki ku tirhisiwa koloko ko biha ka matimba ku tshama ku ri kona. Esaya u ya emahlweni a ku: “Hikokwalaho marito ya Hosi ya ntiyiso, Yehovha wa mavuthu, Lowa Matimba wa Israyele, hi lawa: ‘Aha! Ndzi ta tiwisisa eka swirha swa mina, naswona ndzi ta tirihisela eka valala va mina.’” (Esaya 1:24) Laha Yehovha u vitaniwa hi mavito manharhu, leswi kandziyisaka vuhosi byakwe lebyi fanelekaka ni ntamu wakwe lowukulu. Rihlamari leri nge “Aha!” swi nga ha endleka ri kombisa leswaku tanihi leswi Yehovha a twaka ku vava, sweswi u tiyimisele ku kombisa vukari byakwe. Kunene xivangelo xa sweswo xi kona.

24. Xana hi rihi lunghiselelo ro tengisa leri Yehovha a lavaka ku ri endlela vanhu vakwe?

²⁴ Vanhu va Yehovha va tiendle valala va yena. Kunene va faneriwa hi ku rihisela ka Xikwembu. Yehovha u ta “tiwisisa,” kumbe a tihambanisa na vona. Xana sweswo swi vula ku susiwa ka vanhu lava vitaniwaka hi vito rakwe hi ku helela va nga ha vi kona? Doo, hikuva Yehovha u ya emahlweni a ku: “Kutani ndzi ta tlherisela voko ra mina ehenhla ka wena, naswona ndzi ta n’okisa ripambe ra wena onge hiloko ndzi tirhisa munyu wa photheziyamu, naswona ndzi ta susa thyaka ra wena hinkwaro.” (Esaya 1:25) Sweswi Yehovha u tirhisa ndlela yo basisa tanihi xifaniso. Loyi a tengisaka eminkarhini ya khale hakanyingi a a chela xisibi leswaku ripambe ri suka kahle eka tinsimbi ta risima. Hi ndlela leyi fanaka, Yehovha, loyi a nga langutiki vanhu vakwe tanihi lava hombolokeke hi ku helela, u ta va “ba hilaha ku faneleke.” Eka vona u ta susa “thyaka”—ku nga lavo sihalala, lava nga lavekiki, lava alaka ku dyondza ni ku yingisa.c (Yeremiya 46:28) Marito lawa ma vula leswaku Esaya u ni lunghelo ra ku tsala matimu ka ha ri emahlweni.

25. (a) Xana Yehovha u va tengise njhani vanhu vakwe hi 607 B.C.E.? (b) Xana Yehovha u va tengise rini vanhu vakwe eminkarhini ya manguva lawa?

²⁵ Kunene Yehovha u va tengisile vanhu vakwe, a susa ripambe, ku nga varhangeri va vukanganyisi ni vaxandzuki van’wana. Hi 607 B.C.E., endzhaku ka nkarhi wo leha Esaya a file, Yerusalema wu lovisiwile naswona vaaki va wona va fambe va ya evukhumbini ku ringana malembe ya 70 eBabilona. Hi ndlela yo karhi leswi swi fambelana ni goza leri Xikwembu xi ri tekeke endzhaku ka nkarhi. Vuprofeta lebyi nga eka Malakiya 3:1-5, lebyi tsariweke endzhaku ka nkarhi wo leha va vuyile evukhumbini eBabilona, byi kombise leswaku Xikwembu xi ta tlhela xi endla ntirho wa ku tengisa. A byi kombetela enkarhini lowu Yehovha Xikwembu a a ta ta ha wona etempeleni yakwe ya moya a ri karhi a famba ni “murhumiwa wa ntwanano,” Yesu Kreste. Swi le rivaleni leswaku sweswo swi endleke eku heleni ka Nyimpi yo Sungula ya Misava. Yehovha u kambele hinkwavo lava a va tivula Vakreste, a hlawula va ntiyiso eka va mavunwa. Vuyelo byi ve byihi?

26-28. (a) Hi kwihi ku hetiseka ko sungula loku Esaya 1:26 yi veke na kona? (b) Xana vuprofeta lebyi byi hetiseke njhani enkarhini wa hina? (c) Xana vuprofeta lebyi byi nga va vuyerisa njhani vakulu namuntlha?

²⁶ Yehovha wa hlamula: “Ndzi ta tlhela ndzi vuyisa vaavanyisi eka wena ku fana ni le ku sunguleni, ni vatsundzuxi eka wena ku fana ni le ku sunguleni. Endzhaku ka leswi u ta vitaniwa Muti wa ku Lulama, Muti wo Tshembeka. Siyoni u ta kutsuriwa hi vululami, naswona vanhu va yena lava vuyaka, va ta kutsuriwa hi ku tshembeka.” (Esaya 1:26, 27) Ku hetiseka ko sungula ka vuprofeta lebyi ku endleke eYerusalema wa khale. Endzhaku ka loko lava yeke evukhumbini va tlhelele emutini wa ka vona hi 537 B.C.E., ku tlhele ku va ni vaavanyisi vo tshembeka ni vatsundzuxi vo fana ni va le ku sunguleni. Muprofeta Hagayi na Zakariya, muprista Yoxuwa, mutsari Ezra, ni ndhuna-nkulu Zerubabele hinkwavo a va kongomisa ni ku rhangela masalela yo tshembeka lama vuyaka leswaku ma famba etindleleni ta Xikwembu. Hambiswiritano, eka lembe-xidzana ra vu-20 ku ve ni ku hetiseka kun’wana ka nkoka swinene.

²⁷ Hi 1919, vanhu va Yehovha va manguva lawa va langutane ni nguva ya ku ringiwa. Va kutsuriwile eku bohiweni hi tlhelo ra moya eka Babilona Lonkulu, mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa. Ku hambana exikarhi ka masalela wolawo yo tshembeka lama totiweke ni vafundhisi va Vujagana lava gwineheke ku ve erivaleni. Xikwembu xi tlhele xi katekisa vanhu va xona, ‘xi va tlherisela vaavanyisi ni vatsundzuxi’—vavanuna vo tshembeka lava tsundzuxaka vanhu va Xikwembu hi ku ya hi Rito ra xona, ku nga ri hi ku ya hi mindhavuko ya vanhu. Namuntlha exikarhi ka “ntlhambinyana” lowu hungutekaka ni timiliyoni ta wona leti andzaka ta vanakulobye lava nga “tinyimpfu tin’wana,” ku ni magidi ya vavanuna vo tano.—Luka 12:32; Yohane 10:16; Esaya 32:1, 2; 60:17; 61:3, 4.

²⁸ Vakulu va swi tsundzuka leswaku minkarhi yin’wana va tirha tanihi “vaavanyisi” evandlheni, leswaku ri tshama ri basile hi tlhelo ra ku tikhoma ni ra moya ni ku ololoxa vadyohi. Va tikarhatela ngopfu ku endla swilo hi ndlela ya Xikwembu, va tekelela vululami bya xona bya tintswalo, lebyi ringaneleke. Kambe, etimhakeni to tala va tirha tanihi “vatsundzuxi.” Kambe, leswi swi hambane ngopfu ni ku va tihosana kumbe vafumi va tihanyi, naswona va tikarhatela ku ka va nga languteki tanihi lava “[tikiselaka] lava nga ndzhaka ya Xikwembu.”—1 Petro 5:3.

29, 30. (a) Xana Yehovha u ri yini eka lava va alaka ku vuyeriwa hi lunghiselelo ro tengisa? (b) Xana vanhu a va fanele va “khomisiwa tingana” hi ndlela yihi hikwalaho ka mirhi ni mintanga ya vona?

²⁹ Ku vuriwa yini hi “ripambe” leri boxiwaka eka vuprofeta bya Esaya? Ku endleka yini hi lava va alaka ku vuyeriwa eka lunghiselelo ra Xikwembu ro tengisa? Esaya u ya emahlweni a ku: “Kutani lava tlulaka nawu ni lava va dyohaka va ta wa hi nkarhi lowu fanaka, naswona lava tshikaka Yehovha va ta hela. Hikuva va ta khomisiwa tingana hi mirhi leyikulukumba leyi n’wina mi yi naveleke, naswona mi ta vekiwa ehansi hikwalaho ka mintanga leyi mi yi hlawuleke.” (Esaya 1:28, 29) Lava va pfukelaka ni ku dyohela Yehovha, va honisa switsundzuxo swa vaprofeta vakwe kukondza ku hundza nkarhi wa ku endla mindzulamiso, kunene va ‘wa’ kutani va “hela.” Sweswo swi endleke hi 607 B.C.E. Hambiswiritano, xana mirhi ni mintanga yi vula yini?

³⁰ Vayuda va ni xiphiqo lexikulu xa ku gandzela swikwembu swa hava. Mirhi, mintanga ni misinya ya mihandzu hakanyingi swa tirhisiwa eka swiendlo swa vona swo homboloka. Hi xikombiso, vagandzeri va Bali ni nakulobye wakwe, Axitoreti, va pfumela leswaku eka nguva leyi omeke, swikwembu leswi swimbirhi swa fa, swi yimberiwa. Leswaku va swi pfuxa kutani swi hlangana hi tlhelo ra rimbewu, hi ndlela yoleyo swi tisa ndzalo etikweni, vagandzeri va swifaniso swa hava va hlengeletana va endla swiendlo swa rimbewu swa manyala ehansi ka mirhi “yo kwetsima,” emisinyeni ya mihandzu kumbe emintangeni. Loko timpfula ni ndzalo swi va kona etikweni, swikwembu leswi swa mavunwa swa dzunisiwa; lava gandzelaka swifaniso swa hava va tiya nhlana eka vukholwa-hava bya vona. Kambe loko Yehovha a herisa vagandzeri lava va swifaniso swa hava vo xandzuka, ku hava swikwembu swa swifaniso swa hava leswi swi va sirhelelaka. Vaxandzuki lava va “khomisiwa tingana” hikwalaho ka mirhi ni mintanga leyi yi nga pfuniki nchumu.

31. Xana vagandzeri va swifaniso swa hava va langutana na yini leswi tlulaka ku khomiwa hi tingana?

³¹ Kambe, Vayuda lava gandzelaka swifaniso swa hava va langutane ni swin’wana swo biha ku tlula ku khomiwa hi tingana. Loko a hundzula xifaniso lexi, Yehovha sweswi u fanisa mugandzeri wa xifaniso xa hava ni murhi. “Hikuva mi ta fana ni murhi lowukulu lowu switluka swa wona swi vunaka, mi fana ni ntanga lowu nga riki na mati.” (Esaya 1:30) Eka maxelo yo hisa, lama omeke ya le Vuxa Xikarhi, xifaniso lexi xa faneleka. Ku hava murhi kumbe ntanga lowu wu nga tshamaka nkarhi wo leha handle ko kuma mati nkarhi ni nkarhi. Loko swi omile, swimilana sweswo swi nga hisiwa hi ku olova hi ndzilo. Hikwalaho, xifaniso lexi nga eka ndzimana 31 xi nghena khwatsi.

32. (a) Xana “munhu wa matimba” loyi ku vulavuriwaka ha yena eka ndzimana 31 i mani? (b) Xana u ta va “ricinda” hi ndlela yihi, hi wihi “nhlahle” lowu nga ta n’wi lumeka, naswona vuyelo byi ta va byihi?

³² “Kunene munhu wa matimba u ta va ricinda, naswona vuyelo bya swiendlo swakwe byi ta va nhlahle; kutani haswimbirhi swi ta tshwa hi nkarhi wun’we, ku ri hava loyi a timelaka.” (Esaya 1:31) Xana “munhu [loyi] wa matimba” i mani? Rito ra Xiheveru ri twala ri vula ntamu kumbe rifuwo. Swi nga endleka leswaku ri vula mulandzeri wa swikwembu swa mavunwa la fuweke, la titshembaka. Esikwini ra Esaya, ku fana ni namuntlha, vanhu lava alaka Yehovha ni vugandzeri byakwe byo tenga va tele. Van’wana va languteka onge va humelela. Kambe, Yehovha u tsundzuxa leswaku vanhu volavo va ta fana ni “ricinda,” tiharana ta ricinda to vevuka leti omeke naswona hi ndlela yo fanekisela, ti tsemeka hi le xikarhi loko titwa ndzilo ntsena. (Vaavanyisi 16:8, 9) Vuyelo bya ntirho wa mugandzeri wa xifaniso xa hava—ku nga ha va swikwembu swakwe swa hava, rifuwo rakwe kumbe xin’wana ni xin’wana lexi a xi gandzelaka ematshan’weni ya Yehovha—swi ta fana ni ku lumeka “nhlahle.” Nhlahle ni ricinda rero swi ta tshwa, swi herisiwa endzilweni lowu ku nga riki na munhu la nga wu timelaka. Ku hava matimba evuakweni hinkwabyo lama nga hundzulaka vuavanyisi lebyi hetisekeke bya Yehovha.

33. (a) Xana switsundzuxo swa Xikwembu swa vuavanyisi lebyi taka swi kombisa tintswalo ta xona hi ndlela yihi? (b) Xana Yehovha u nyika vanhu nkarhi wihi sweswi, naswona sweswo swi hi khumbisa ku yini?

³³ Xana rungula leri ro hetelela ra fambelana ni rungula ra tintswalo ni ra ku rivalela leri nga eka ndzimana 18? Ina! Yehovha u endle leswaku switsundzuxo sweswo swi tsariwa kutani swi hundzisiwa hi malandza yakwe hikuva u ni tintswalo. Phela, “a nga naveli leswaku ku lova ni un’we kambe u navela leswaku hinkwenu mi hundzuka.” (2 Petro 3:9) I lunghelo ra Mukreste un’wana ni un’wana wa ntiyiso namuntlha ku twarisa marungula ya switsundzuxo ya Xikwembu evanhwini, leswaku lava va hundzukaka va vuyeriwa eku rivaleleni ka xona ka rirhandzu kutani va hanya hi masiku. Mawaku musa lowu Yehovha a nga na wona hi ku pfumelela vanhu ku ‘lulamisa timhaka’ na yena nkarhi wu nga si hela!

[Tinhlamuselo ta le hansi]