Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Yeremiya
MAKHOMBO lama tivisiweke hi Yeremiya eka vanhu va ka vona ma fanele ma va tseme nhlana! Tempele leyo saseka leyi a yi ri ndhawu ya nkoka yo gandzela eka yona ku ringana malembe-xidzana manharhu a yi ta hisiwa hi ku helela. Muti wa Yerusalema ni tiko ra Yuda a swi ta lovisiwa swi va marhumbi, vaaki va kona va yisiwa evuhlongeni. Xiviko xa ku twarisiwa ka vuavanyisi lebyi swin’we ni byin’wana xi kumeka ebukwini ya le Bibeleni leyi nga ya vumbirhi hi vukulu, ku nga buku ya Yeremiya. Nakambe yi hlamusela swilo leswi Yeremiya a langutaneke na swona loko a ri karhi a endla ntirho wakwe wa ku profeta hi ku tshembeka ku ringana malembe ya 67. Rungula leri nga ebukwini leyi a ri tsariwanga hi ku ya hi ku landzelelana ka minkarhi kambe ri tsariwe hi ku ya hi tinhloko-mhaka.
Ha yini buku ya le Bibeleni ya Yeremiya yi ri ya nkoka eka hina? Vuprofeta bya yona lebyi se byi hetisekeke byi tiyisa ripfumelo ra hina eka Yehovha tanihi Muhetisisi wa switshembiso swakwe. (Esaya 55:10, 11) Ntirho wa Yeremiya tanihi muprofeta ni ndlela leyi vanhu va anguleke ha yona loko va twa rungula ra yena swa fana ni le sikwini ra hina. (1 Vakorinto 10:11) Ku tlula kwalaho, xiviko xa ndlela leyi Yehovha a khomeke vanhu vakwe ha yona xi kandziyisa timfanelo takwe, naswona xi fanele xi hi khumba swinene.—Vaheveru 4:12.
“SWILO SWIMBIRHI SWO BIHA LESWI VANHU VA MINA VA SWI ENDLEKE”
Yeremiya u vekiwe ku va muprofeta hi lembe ra vu-13 ra ku fuma ka Yosiya, hosi ya Yuda, ka ha sele malembe ya 40 leswaku Yerusalema wu lovisiwa hi 607 B.C.E. (Yeremiya 1:1, 2) Timhaka leti twarisiweke ngopfu-ngopfu loko ka ha sele malembe ya 18 ya ku fuma ka Yosiya ti paluxe vubihi bya tiko ra Yuda naswona ti twarise vuavanyisi bya Yehovha ehenhla ka rona. Yehovha u te: “Ndzi ta endla Yerusalema a va nhulu ya maribye, . . . miti ya Yuda ndzi ta yi endla rhumbi, yi ta pfumala muaki.” (Yeremiya 9:11) Ha yini? U ri: “Hikuva ku ni swilo swimbirhi swo biha leswi vanhu va mina va swi endleke.”—Yeremiya 2:13.
Nakambe rungula leri ri vulavula hi ta ku vuyeteriwa ka masalela lama hundzukeke. (Yeremiya 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Kambe Yeremiya a nga amukeriwanga kahle. “Mulerisi la rhangelaka endlwini ya Yehovha” u be Yeremiya naswona u n’wi nghenise etingoleni vusiku hinkwabyo.—Yeremiya 20:1-3.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
1:11, 12—Ku va Yehovha a tshama a xalamukele rito rakwe swi fambisana njhani ni “xihluke xa murhi wa almondi”? Murhi wa almondi i “wun’wana wa mirhi yo sungula ku rhumbuka hi ximun’wana.” (Ndzimana 11, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Hi ndlela yo fanekisela, Yehovha u hambete a “pfuka nimpundzu swinene [a] rhuma [vaprofeta vakwe]” leswaku va tsundzuxa vanhu vakwe malunghana ni vuavanyisi byakwe naswona a a ‘tshama a xalamukile’ kukondza byi hetiseka.—Yeremiya 7:25.
2:10, 11—I yini leswi endleke leswaku swiendlo swa Vaisrayele lava nga tshembekangiki swi va leswi nga tolovelekangiki? Hambileswi matiko ya vahedeni lama nga evupela-dyambu bya Kitimi ni le vuxeni bya Kedari a ma tisa swikwembu swa matiko man’wana leswaku ma ta engetela eka swa wona, mhaka ya leswaku ma sive swikwembu swa wona hi ku helela hi swikwembu swimbe a yi nga si tshama yi twiwa. Hambiswiritano, Vaisrayele va fularhele Yehovha, va vangamisa swikwembu leswi nga hanyiki ematshan’weni ya Xikwembu lexi hanyaka.
3:11-22; 11:10-12, 17—Ha yini Yeremiya a katse mfumo wa le n’walungwini wa tinyimba ta khume eka switiviso swakwe, hambileswi muti wa Samariya se a wu lovisiwile hi 740 B.C.E.? Hikuva ku lovisiwa ka Yerusalema hi 607 B.C.E. a ku ri xikombiso xa vuavanyisi bya Yehovha etikweni hinkwaro ra Israyele, ku nga ri Yuda ntsena. (Ezekiyele 9:9, 10) Ku tlula kwalaho, swilaveko swa mfumo wa tinyimba ta khume swi hambete swi khathaleriwa eYerusalema endzhaku ka ku wa ka wona, tanihi leswi marungula ya vaprofeta va Xikwembu ma hambeteke ma katsa Vaisrayele.
4:3, 4—Xi vula yini xileriso lexi? Vayuda lava nga tshembekangiki a va fanele va lunghiselela, va olovisa ni ku basisa misava ya timbilu ta vona. A va fanele va susa “minsuvu” ya timbilu ta vona, leswi vulaka ku fularhela miehleketo, langutelo ni minsusumeto leyi thyakeke. (Yeremiya 9:25, 26; Mintirho 7:51) Leswi a swi lava leswaku va hundzula mahanyelo ya vona—va tshika ku endla swilo swo biha va endla swilo leswi tsakisaka Xikwembu.
4:10; 15:18—Yehovha u xise vanhu vakwe lava xandzukeke hi ndlela yihi? Emasikwini ya Yeremiya, a ku ri ni vaprofeta lava a va “profeta mavunwa.” (Yeremiya 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Yehovha a nga va sivelanga ku twarisa marungula lama kanganyisaka.
16:16—Swi vula yini ku ‘rhumiwa ka vaphasi va tinhlampfi vo tala’ ni “vahloti vo tala” hi Yehovha? Leswi swi nga ha vula ku rhumiwa ka mavuthu ya valala leswaku ma ya lava Vayuda lava nga tshembekangiki lava Yehovha a nga ta va humesela xigwevo. Hambiswiritano, malunghana ni leswi Yeremiya 16:15 yi swi vulaka, ndzimana leyi yi nga tlhela yi vula ku laviwa ka Vaisrayele lava hundzukeke.
20:7—Yehovha u ‘tirhise ntamu wakwe’ ehenhla ka Yeremiya ni ku n’wi yenga hi ndlela yihi? Yeremiya a nga ha va a ehlekete leswaku a a nga ha ri na wona matimba ya ku ya emahlweni hikwalaho ka leswi a langutaneke ni ku honisiwa, ku nga yingisiwi ni ku xanisiwa loko a twarisa ku avanyisa ka Yehovha. Hambiswiritano, Yehovha u tirhise ntamu wakwe ku lwisana ni mimboyamelo yoleyo, a nyika Yeremiya matimba ya ku ya emahlweni. Xisweswo, Yehovha u yenge Yeremiya hi ku n’wi tirhisa leswaku a endla leswi yena tanihi muprofeta a a ehleketa leswaku a nge swi koti ku swi endla.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
1:8. Minkarhi yin’wana Yehovha a nga ha kutsula vanhu vakwe eka nxaniso—kumbexana hi ku tirhisa muavanyisi la nga yiki hi nghohe, hi ku siva vatirhela-mfumo lava nga ni mona hi lava nga ni ku twisisa kumbe hi ku nyika vagandzeri vakwe matimba yo tiyisela.—1 Vakorinto 10:13.
2:13, 18. Vaisrayele lava nga tshembekangiki va endle swilo swimbirhi swo biha. Va fularhele Yehovha, xihlovo xa mikateko, nkongomiso ni nsirhelelo. Kutani va ticelele swihlovo swo fanekisela hi ku lava ku endla mintwanano na Egipta na Asiriya. Eminkarhini ya hina, ku fularhela Xikwembu xa ntiyiso hikwalaho ka tifilosofi ni tidyondzo ta vanhu swin’we ni tipolitiki ta misava i ku siva “xihlovo xa mati lama hanyaka” hi “swihlovo leswi boxekeke.”
6:16. Yehovha u khutaza vanhu vakwe lava xandzukeke leswaku va yima, va tikambisisa kutani va tlhelela eka “tindlela” ta vakokwa wa vona lavo tshembeka. Xana a hi fanelanga hi tikambisisa nkarhi na nkarhi ku vona loko hakunene hi famba endleleni leyi Yehovha a lavaka leswaku hi famba ha yona?
7:1-15. Vayuda a va ponanga hikwalaho ko veka ntshembo wa vona etempeleni, va yi teka tanihi muxaka wo karhi wa xitshungulo xo sirhelela. Hi fanele hi famba hi ripfumelo, ku nga ri hi ku vona.—2 Vakorinto 5:7.
15:16, 17. Ku fana na Yeremiya, hi nga lwisana ni ku hela matimba. Hi nga endla tano hi ku va ni dyondzo ya Bibele ya munhu hi yexe leyi dzikeke, hi ku dzunisa vito ra Yehovha entirhweni wo chumayela ni wo dyondzisa swin’we ni ku papalata vanghana vo biha.
17:1, 2. Swidyoho swa vanhu va le Yuda swi endle leswaku switlhavelo swa vona swi nga n’wi tsakisi Yehovha. Mahanyelo lama thyakeke ma endla leswaku switlhavelo swa hina swa ku dzunisa swi nga amukeleki.
17:5-8. Hi nga tshemba vanhu ni tinhlengeletano ntsena loko va endla hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka Xikwembu ni misinya ya milawu ya le Bibeleni. Malunghana ni timhaka to tanihi ku ponisiwa ni ku rhula ka ntiyiso ni nsirhelelo, hi endla hi vutlhari loko hi veka ntshembo wa hina eka Yehovha ntsena.—Pisalema 146:3.
20:8-11. A hi fanelanga hi pfumelela ku honisiwa, ku kanetiwa ni ku xanisiwa swi tsanisa ku hisekela ka hina ntirho wa ku chumayela hi Mfumo.—Yakobo 5:10, 11.
“NGHENISANI TINHAMU TA N’WINA EJOKWENI RA HOSI YA BABILONA”
Yeremiya u twarise vuavanyisi malunghana ni tihosi ta mune to hetelela ta Yuda ni malunghana ni vaprofeta va mavunwa, varisi vo biha ni vaprista lava nga tshembekiki. Loko Yehovha a vulavula hi masalela lama tshembekeke tanihi makuwa lamanene, u ri: “Ndzi ta veka tihlo ra mina ehenhla ka vona hi ndlela leyinene.” (Yeremiya 24:5, 6) Vuprofeta byinharhu lebyi nga eka ndzima 25 byi katsakanya vuavanyisi lebyi hlamuseriweke hi vuenti eka tindzima leti landzelaka.
Vaprista ni vaprofeta va endle rhengu ro dlaya Yeremiya. A a twarisa rungula ra leswaku va fanele va tirhela hosi ya Babilona. Yeremiya u vule marito lawa eka Hosi Sedekiyasi: “Nghenisani tinhamu ta n’wina ejokweni ra hosi ya Babilona.” (Yeremiya 27:12) Hambiswiritano, “Loyi a hangalasaka Israyele u ta n’wi hlengeleta.” (Yeremiya 31:10) Hikwalaho ka xivangelo lexi twalaka, ku endliwe xitshembiso eka Varekabi. Yeremiya u nghenisiwe “ekhotsweni eXivaveni xa Murindzi.” (Yeremiya 37:21) Muti wa Yerusalema wu lovisiwile kutani vaaki vo tala va wona va yisiwa evuhlongeni. Yeremiya ni matsalana wakwe Baruku, a va ri exikarhi ka ntlawa lowutsongo wa vanhu lava nga yisiwangiki evuhlongeni. Lava vutoya va balekele aEgipta hambileswi Yeremiya a va tsundzuxeke leswaku va nga yi. Tindzima 46 ku ya ka 51 ti hlamusela hi rungula leri Yeremiya a ri vuleke malunghana ni matiko.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
22:30—Xana xileriso lexi xi herise mfanelo ya Yesu Kreste yo tshama exiluvelweni xa Davhida? (Matewu 1:1, 11) E-e a xi yi herisanga. Xileriso lexi xi sivele ntukulu un’wana ni un’wana wa Yoyakini leswaku a nga ‘tshami exiluvelweni xa Davhida eYuda.’ Yesu a a ta fuma a ri ematilweni ku nga ri exiluvelweni xa le Yuda.
23:33—“Mpingu wa Yehovha” i yini? Emasikwini ya Yeremiya, switiviso swa nkoka leswi vuriweke hi muprofeta malunghana ni ku lovisiwa ka Yerusalema a swi ri mpingu eka vaaka-tiko-kulobye. Hikwalaho, vanhu volavo lava nga yingisiki a va fana ni mpingu wolowo eka Yehovha lerova a a ta va fularhela. Hilaha ku fanaka, rungula leri nga eMatsalweni ra malunghana ni ndzoviso lowu taka wa Vujagana i mpingu eka Vujagana, kutani vanhu lava nga ri yingisiki rungula rero va fana ni mpingu lowu tikaka eka Xikwembu.
31:33—Nawu wa Xikwembu wu tsariwa njhani etimbilwini? Loko munhu a wu rhandza swinene nawu wa Xikwembu lerova a swi navela hi mbilu hinkwayo ku endla ku rhandza ka Yehovha, ku nga vuriwa leswaku nawu wa Xikwembu wu tsariwe embilwini yakwe.
32:10-15—A xi ri xihi xikongomelo xo tsala ntwanano lowu fanaka eka mapapila mambirhi ya mpfumelelano wa ku xava? Papila ra mpfumelelano wa ku xava leri a ri nga lemiwi a ri tirhiseriwa ku kamba swo karhi eka rona. Leri lemiweke a ri tirhisiwa loko va lava ku vona leswaku papila leri nga lemiwangiki ra fana hakunene ni leri lemiweke. Yeremiya u hi vekele xikombiso hi ku landzela maendlelo lamanene ya le nawini hambiloko a endla bindzu ni xaka tlhelo mupfumeri-kulobye.
33:23, 24—Hi yihi “mindyangu yimbirhi” leyi ku vulavuriwaka ha yona laha? Wun’wana i ndyangu wa vuhosi wa rixaka ra Hosi Davhida, kasi lowun’wana i ndyangu wa vaprista wa vatukulu va Aroni. Loko ku lovisiwa Yerusalema ni tempele ya Yehovha, swi tikombe onge Yehovha u fularhele mindyangu leyimbirhi naswona a a nga ha ta va ni mfumo emisaveni kumbe a endla leswaku vugandzeri byakwe byi vuyeteriwa.
46:22—Ha yini rito ra Egipta ri fanisiwa ni ra nyoka? Leswi swi nga va swi vula ku baleka hi ku kolola kumbe ku khomiwa hi tingana ka tiko ra Egipta hikwalaho ka khombo leri ri weleke. Xifananiso lexi xi tlhela xi kombisa ndlela leyi a swi ri swa hava ha yona eka Tihosi ta le Egipta ku ambala xifaniso xa nyoka yo kwetsima eka xifunengeto xa vona xa nhloko, ti ehleketa leswaku a ti ta sirheleriwa hi xikwembukati xa nyoka Uatchit.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
21:8, 9; 38:19. Emahlweninyana ka ku lovisiwa ka Yerusalema, Yehovha u hlawurise vaaki lava nga hundzukiki va le Yerusalema, lava a va faneriwa hi ku fa. Ina, “tintswalo ta yena ti tele.”—2 Samuwele 24:14; Pisalema 119:156.
31:34. Hakunene swa chavelela ku tiva leswaku Yehovha a nga swi tsundzuki swidyoho swa lava a va rivalelaka, kutani a va tekela goza enkarhini lowu taka!
38:7-13; 39:15-18. Yehovha a nga wu rivali ntirho wa hina wo tshembeka, lowu katsaka ku ‘tirhela vakwetsimi.’—Vaheveru 6:10.
45:4, 5. Tanihi laha a swi ri hakona emasikwini yo hetelela ya Yuda, lowu a hi wona nkarhi wo lava “swilo leswikulu,” swo tanihi rifuwo, ndhuma kumbe nsirhelelo wa swilo leswi vonakaka, hikuva hi hanya “emasikwini yo hetelela” ya mafambiselo ya sweswi ya swilo.—2 Timotiya 3:1; 1 Yohane 2:17.
KU HISIWA KA YERUSALEMA
A ku ri hi lembe ra 607 B.C.E. Sedekiyasi a a ri elembeni ra vu-11 ra ku fuma kakwe. Hosi Nebukadnetsara wa le Babilona u rhendzele Yerusalema ku ringana tin’hweti ta 18. Hi siku ra vunkombo ra n’hweti ya vuntlhanu hi lembe ra vu-19 ra ku fuma ka Nebukadnetsara, Nebuzaradani ndhuna ya varindzi, u ‘fike’ kumbe u te eYerusalema. (2 Tihosi 25:8) Kumbexana loko a ri enxaxeni wakwe lowu a wu ri ehandle ka marhangu ya muti, Nebuzaradani u kambisise xiyimo kutani a hlela ndlela leyi a a ta hlasela ha yona. Endzhaku ka masiku manharhu, hi siku ra vukhume ra n’hweti, u ‘nghene’ eYerusalema. Hiloko a wu hisa hi ndzilo.—Yeremiya 52:12, 13.
Yeremiya u nyikele rungula ra ku wa ka Yerusalema hi vuenti. Xisweswo nhlamuselo yakwe yi vange leswaku vanhu va rila. Swirilo sweswo swi humelela ebukwini ya Bibele ya Swirilo.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]
Timhaka leti tivisiweke hi Yeremiya a ti katsa vuavanyisi bya Yehovha ehenhla ka Yerusalema
[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]
Yehovha ‘u wu tirhise njhani ntamu wakwe’ ehenhla ka Yeremiya?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
“Ku fana ni makuwa lawa lamanene, ndzi ta va languta hi ndlela yoleyo lava nga evukhumbini va Yuda.”—Yeremiya 24:5