Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Yuwele Ni Ya Amosi
LEXI hi xi tivaka ha yena hi leswaku i “Yuwele n’wana wa Petuwele.” (Yuwele 1:1) Ebukwini leyi nga ni vito ra yena, Yuwele a nga vuli swo tala handle ka timhaka leti khumbaka rungula ra yena lerova ni vuprofeta bya yena a byi tiveki kahle leswaku byi tsariwe rini—swi nga endleka byi tsariwe hi lembe ra 820 B.C.E., malembe ya kaye endzhaku ka loko Uzhiya a ve hosi ya tiko ra Yuda. Ha yini Yuwele a nga vuli swo tala ha yena n’wini? Swi nga endleka a a nga lavi ku tibuma kambe a a lava leswaku vanhu va anakanyisisa hi rungula ra yena.
Un’wana loyi a rhumiweke ku va muprofeta hi nkarhi wa ku fuma ka Uzhiya, i Amosi wa le Yuda loyi a a ri ‘murisi loyi a a kha makuwa ya swinkuwana.’ (Amosi 7:14) Amosi a nga profetanga etikweni ra Yuda ku fana na Yuwele, kambe u rhumeriwe eka tinyimba ta khume ta mfumo wa Israyele. Buku ya Amosi yi hetiwe kwalomu ka lembe ra 804 B.C.E., endzhaku ka loko yena a tlhelele etikweni ra Yuda naswona yi tsariwe hi ndlela yo olova kambe leyi nga ni swifaniso leswi humeselaka mhaka erivaleni.
“OHO SIKU RERO”—HA YINI?
Exivonweni Yuwele u vone nhlaselo wa swivungu, tinjiya ni mahele. Switsotswana leswi hlaselaka swi vuriwa “vanhu vo tala, lava nga ni matimba” ni “vavanuna lava nga ni matimba.” (Yuwele 1:4; 2:2-7) Yuwele u huwelele a ku: “Oho siku rero; hikuva siku ra Yehovha ri le kusuhi, ri ta ta ku fana ni ku phanga ka Lowa Matimba Hinkwawo!” (Yuwele 1:15) Yehovha u tsundzuxe vaaki va le Siyoni a ku: “Vuyani eka mina hi timbilu ta n’wina hinkwato.” Loko a va lo vuya, Yehovha a a “ta va ni ntsetselelo eka vanhu va yena” kutani a n’wi yisa ekule swinene “munhu wa le n’walungwini”—ku nga nhlaselo wa switsotswana. Kambe, loko siku ra Yehovha lerikulu ri nga si fika, a a ta “chululela moya wa [yena] ehenhla ka nyama ya muxaka wun’wana ni wun’wana” naswona a a ta “nyika swihlamariso ematilweni ni le misaveni.”—Yuwele 2:12, 18-20, 28-31.
Muprofeta loyi u tlhontlhe matiko a ku: “Fulani swikomu swa n’wina swi va mabanga ni swikhutulo swa n’wina swi va matlhari” kutani a ma fanele ma tilunghiselela nyimpi. Ma lerisiwe leswaku “ma ta erivaleni ra le hansi ra Yehoxafati,” laha a ma ta avanyisiwa ma tlhela ma lovisiwa kona. ‘Kambe loko ku ri muti wa Yuda, a wu ta va ni vaaki hilaha ku nga riki na makumu.’—Yuwele 3:10, 12, 20.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—Xana “siku ra Yehovha” i yini? Siku ra Yehovha i nkarhi lowu a nga ta avanyisa valala va yena ha wona kutani va lovisiwa ivi vagandzeri va ntiyiso va ponisiwa. Hi xikombiso, siku ro tano ri fikele muti wa Babilona hi lembe ra 539 B.C.E., loko wu hluriwa hi Vameda ni Vaperesiya. (Esaya 13:1, 6) Ku ni ‘siku rin’wana ra Yehovha’ leri tshinelaka, laha a nga ta avanyisa “Babilona Lonkulu”—ku nga mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa.—Nhlavutelo 18:1-4, 21.
2:1-10, 28—Xana vuprofeta lebyi vulavulaka hi nhlaselo wa switsotswana byi hetiseke hi ndlela yihi? A ku kona eBibeleni laha ku vulavuriwaka hi nhlaselo wa switsotswana etikweni ra Kanana hilaha buku ya Yuwele yi swi hlamuselaka hakona. Hikwalaho, swi le rivaleni leswaku nhlaselo lowu Yuwele a vulavuleke ha wona a wu profeta leswi endlekeke hi lembe ra 33 C.E., loko Yehovha a sungula ku chululela moya wa yena eka valandzeri vo sungula va Kreste kutani va sungula ku chumayela rungula leri xaniseke varhangeri va vukhongeri bya mavunwa. (Mintirho 2:1, 14-21; 5:27-33) Hi ni lunghelo ro hlanganyela entirhweni lowu fanaka namuntlha.
2:32—Xana swi vula yini ku ‘vitana vito ra Yehovha’? Ku vitana vito ra Xikwembu swi vula ku tiva vito rero, ku ri xixima swinene ni ku tshemba n’wini wa rona u tlhela u titshega ha yena.—Varhoma 10:13, 14.
3:14—Xana i yini ‘rivala ra le hansi leri timhaka ti tsemiwaka eka rona’? I ndhawu yo fanekisela leyi valala va Xikwembu va avanyisiwaka eka yona. Hi nkarhi wa Hosi Yehoxafati wa tiko ra Yudiya, loyi vito ra yena ri vulaka leswaku “Yehovha i Muavanyisi,” Xikwembu xi ponise Vayuda eka matiko lama va rhendzeleke hi ku pfilunganya mavuthu ya wona. Hi yona mhaka leyi ndhawu leyi a yi vuriwa ‘rivala ra le hansi ra Yehoxafati.’ (Yuwele 3:2, 12) Enkarhini wa hina, rivala leri ri fanekisela ndhawu leyi matiko ma nga ta pyanyeteriwa eka yona ku fana ni madiriva exikamelweni xa vhinya.—Nhlavutelo 19:15.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
1:13, 14. Leswaku hi ponisiwa, hi fanele hi hundzuka hi mbilu hinkwayo naswona hi pfumela leswaku Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso.
2:12, 13. Ku hundzuka ka xiviri ku huma embilwini. Ku katsa ku va munhu a ‘handzula mbilu yakwe,’ ku nga ri ‘tinguvu ta yena.’
2:28-32. Hi “siku lerikulu ni leri chavisaka ra Yehovha,” “un’wana ni un’wana loyi a vitanaka vito ra Yehovha u ta pona.” Ha tsaka leswi Yehovha a chululelaka moya wa yena ehenhla ka nyama ya muxaka wun’wana ni wun’wana naswona u tirhisa vantshwa ni vanhu lava kuleke, vavanuna ni vavasati leswaku va hlanganyela entirhweni wa ku profeta, ku nga ku twarisa “swilo leswikulu ngopfu swa Xikwembu”! (Mintirho 2:11) Leswi siku ra Yehovha ri tshinelaka, hi fanele hi va ni “swiendlo [swo tala] swo kwetsima swa ku tikhoma ni swiendlo swa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu.”—2 Petro 3:10-12.
3:4-8, 19. Yuwele u profete leswaku matiko lama rhendzeleke muti wa Yuda ma ta tihlamulela hikwalaho ko va khoma hi ndlela yo biha vanhu va Xikwembu lava hlawulekeke. Hakunene marito wolawo ya vuprofeta ma hetisekile hikuva muti wa Tiri wu lovisiwe hi Hosi Nebukadnetsara wa le Babilona. Hi ku famba ka nkarhi loko muti lowu nga xihlala wu hluriwa hi Alekzanda Lonkulu, ku dlayiwe masocha ya yena ya magidi swin’we ni vanhu va yena lava dumeke kasi vaaki va wona va 30 000 va xavisiwile va ya endliwa mahlonga. Vafilista va hluriwe hi ndlela leyi fanaka loko Alekzanda ni lava n’wi tlhandlameke va hlasela tiko leri. Hi lembe ra vumune B.C.E., muti wa Edomu se a wu ri rhumbi. (Malakiya 1:3) Vuprofeta lebyi hetisekeke byi tiyisa ripfumelo ra hina eka Yehovha leswaku u ta va Muhetisisi wa leswi a hi tshembiseke swona. Nakambe byi hi komba ndlela leyi Yehovha a nga ta ma lovisa ha yona matiko lama xanisaka vagandzeri va yena namuntlha.
3:16-21. “Kunene matilo ni misava swi ta ninginika” kutani loko Yehovha a avanyisa matiko a nge ma tsetseleli. “Kambe Yehovha u ta va vutumbelo bya vanhu va yena,” va ta hanya onge hiloko va ri eparadeyisini. Hakunene hi fanele hi tiyimisela ku tshama hi ri ekusuhi na yena tanihi leswi siku ra yena ro tisa vuavanyisi bya yena eka misava leyo homboloka ri tshinelaka!
“LUNGHEKELA KU HLANGANA NI XIKWEMBU XA WENA”
Amosi a a tamele rungula leri a ri fanele ri twiwa hi matiko lama nga valala, lawa a ma rhendzele tiko ra Israyele naswona rungula leri a ri kongomisiwe ni le ka tiko ra Israyele ni ra Yuda. Muti wa Siriya, wa Filisita, wa Tiri, wa Edomu ni wa Mowabu a yi ta lovisiwa hikwalaho ka leswi yi khomeke vanhu va Xikwembu hi tihanyi. Vaaki va muti wa Yuda a va ta lovisiwa ‘hikwalaho ka leswi va bakanyeke nawu wa Yehovha.’ (Amosi 2:4) Kambe a ku ta endleka yini hi mfumo wa Israyele wa tinxaka ta khume? Swidyoho swa wona a swi katsa ku dyelela swisiwana, mahanyelo yo biha ni ku delela vaprofeta va Xikwembu. Amosi u lemukise vaaki leswaku Yehovha u ta “endla leswaku tialitari ta Bethele ti tihlamulela” nileswaku u ta “hirimuxa yindlu ya vuxika ni yindlu ya ximumu.”—Amosi 3:14, 15.
Hambileswi Vaisrayele lava a va gandzela swikwembu swa hava va xupuriweke enkarhini lowu hundzeke, va ye emahlweni va sihalarisa tinhamu ta vona. Amosi u va byele leswi: “Lunghekela ku hlangana ni Xikwembu xa wena.” (Amosi 4:12) Eka Vaisrayele, siku ra Yehovha a ri ta vula leswaku va ta ya “evukhumbini entsungeni wa Damaska,” ku nga muti wa Asiriya. (Amosi 5:27) Amosi u kanetiwe hi muprista wa le Bethele kambe a nga lan’wanga. Yehovha u byele Amosi a ku: “Makumu ma fikile eka vanhu va mina ku nga Israyele. A ndzi nge he tlheli ndzi va khomela.” (Amosi 8:2) Sheol ni tintshava leti tlakukeke a swi nga ta swi kota ku va ponisa eka vuavanyisi bya Xikwembu. (Amosi 9:2, 3) Hambiswiritano, va tshembisiwe ku tlhelela etikweni ra rikwavo. Yehovha u te: “Ndzi ta vuyisa vanhu va mina va Israyele lava nga makhumbi, va ta aka miti leyi lovisiweke, va tshama eka yona, va rima masimu ya vhinya, va nwa vhinyo ya wona, va rima mintanga, va dya mihandzu ya yona.”—Amosi 9:14.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
4:1—Xana “tihomu ta Baxani” a ti fanekisela vamani? Swivandla leswi nga rivala etintshaveni ta Baxani, ku nga ndhawu leyi nga le vuxeni bya Lwandle ra Galeliya, a ti tiveriwa ku va ni swiharhi swo xonga swinene ku katsa ni tihomu. Sweswo a swi vangiwa hileswi ndhawu leyi a yi ri ni madyelo lamanene. Amosi u va fanise ni tihomu ta le Baxani vavasati va muti wa Samariya lava a va dya va tlhela va raha. A swi kanakanisi leswaku vavasati lava a va tshamela ku sindzisa “vini” va vona kumbe vanuna va vona leswaku va dyelela swisiwana leswaku vona va ta kota ku titlonya hi vutomi.
4:6—Xana xiga lexi nge “ku basa ka meno” xi vula yini? Tanihi leswi xiga lexi xi fambisanaka ni lexi nge “ku kayivela ka xinkwa,” xi vula nkarhi wa ndlala loko meno ma basile hikwalaho ko kayivela swakudya.
5:5—Hi yihi ndlela leyi Vaisrayele ‘a va nga ta lavisisa Bethele’ ha yona? Yerobuwamu a a simeke vugandzeri bya rhole eBethele. Ku sukela enkarhini wolowo, muti lowu wu ve ntsindza wa vugandzeri bya mavunwa. Swi nga endleka leswaku vugandzeri lebyi bya vugwinehi a byi simekiwe ni le mutini wa Giligala ni wa Bera-xeba. Leswaku Vaisrayele va pona khombo leri ku profetiweke leswaku ri ta va wela, a va fanele va tshika ku endzela etindhawini leti hi xikongomelo xo ya gandzela, kambe a va fanele va sungula ku lavisisa Yehovha.
7:1—Xana “byanyi lebyi tsemiweke bya hosi” a byi vula yini? Swi nga endleka leswaku a ku vulavuriwa hi xibalo lexi hosi a yi xi hakerisa vaaki leswaku yi ta hlayisa vagadi va yona va tihanci ni swifuwo swa yona. Xibalo lexi a xi fanele xi hakeriwa “eku sunguleni ka ku huma ka leswi byariweke endzhaku.” Loko se xi humesiwile, vaaki a va tshovela masimu ya vona. Hambiswiritano, va te va nga si tshovela, ndzeyana ya tinjiya yi mbumburhela ntshovelo wa vona hinkwawo swin’we ni swimilana swin’wana.
8:1, 2—Xana “xirhundzu xa mihandzu ya ximumu” a xi fanekisela yini? A xi fanekisela siku ra Yehovha leri a ri tshinerile. Etindhawini teto, mihandzu ya ximumu yi khiwa loko nguva ya ntshovelo yi ri kusuhi ni ku hela, hileswaku loko lembe ra vurimi ri ya eku heleni. Ku va Yehovha a endla leswaku Amosi a vona “xirhundzu xa mihandzu ya ximumu,” sweswo a swi vula leswaku makumu ya Vaisrayele a ma tshinerile. Hikwalaho, Xikwembu xi byele Amosi xi ku: “Makumu ma fikile eka vanhu va mina ku nga Israyele. A ndzi nge he tlheli ndzi va khomela.”
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Yehovha u vule marito lama nge “a ndzi nge byi tlherisi,” hikwalaho ka leswi a a karihele tiko ra Israyele, ra Yuda ni matiko ya tsevu lawa a ma rhendzele matiko ya yena. A nga kona la nga balekelaka vuavanyisi bya Yehovha.—Amosi 9:2-5.
2:12. A hi fanelanga hi va heta matimba lava tirhaka hi matimba entirhweni wa nkarhi hinkwawo, ku nga maphayona, valanguteri va swifundzha ni va miganga, varhumiwa kumbe swirho swa ndyangu wa Bethele hi ku va kucetela leswaku va tshika ntirho wa nkarhi hinkwawo leswaku va ta hanya vutomi lebyi vuriwaka vutomi lebyi tolovelekeke. Kambe, hi fanele hi va khutaza leswaku va khomisa sweswo entirhweni wa vona lowunene.
3:8. Tanihi leswi munhu a chuhaka loko a twa nghala yi bonga, Amosi u susumeteleke ku chumayela loko a twa Yehovha a ku: “Famba u ya profetela vanhu va mina.” (Amosi 7:15) Ku chava Xikwembu ku fanele ku hi susumetela leswaku hi hisekela ku chumayela rungula ra Mfumo.
3:13-15; 5:11. Hi mpfuno wa Yehovha, Amosi murisi la titsongahataka u kote ku “nyikela vumbhoni” eka vanhu lava a va fuwile lerova a va nga ri na mhaka ni leswi va lemukisiwaka swona. Hilaha ku fanaka, Yehovha a nga hi pfuna na hina leswaku hi chumayela rungula ra Mfumo ku nga khathariseki leswaku hi tirha nsimu yo nonon’hwa!
4:6-11; 5:4, 6, 14. Hambileswi Yehovha a kombeleke Vaisrayele ko tala leswaku va ‘vuyela’ eka yena, ivi vona va tipfala tindleve, u va khongotele leswaku va “[lava] Yehovha, [va] ya emahlweni [va] hanya.” Loko ntsena Yehovha a ha lehise mbilu leswaku mafambiselo lawa yo homboloka ya swilo ma ya emahlweni, hi fanele hi khongotela lava hanyaka eka wona leswaku va tlhelela eka Xikwembu.
5:18, 19. ‘Ku navela leswaku siku ra Yehovha’ ri fika kambe u nga ri lunghekelanga i vuhunguki. Munhu la endlaka tano u fana ni loyi a balekelaka nghala ivi a hlangana ni bere kutani loko a ku u balekela bere a lumiwa hi nyoka. Hi ta va hi tlharihile loko hi ‘hiteka’ hi tlhelo ra moya kutani hi tshama hi lunghekile.—Luka 21:36.
7:12-17. Hi fanele hi nga chavi nchumu naswona hi chumayela rungula ra Xikwembu hi xivindzi.
9:7-10. Hambileswi Vaisrayele a va ri vana va vapatriyaka vo tshembeka, lava Xikwembu xi va humeseke etikweni ra Egipta leswaku va va vanhu va xona vo hlawuleka, a va tshembekanga kutani va hundzuke valala va Xikwembu ku fana ni Vakuxi. Ku amukeleka eka Xikwembu lexi nga yiki hi nghohe, swi titshege hi ku ‘xi chava ni ku endla leswi lulameke,’ ku nga ri hi ku va wa rixaka ro karhi.—Mintirho 10:34, 35.
Leswi Hi Faneleke Hi Swi Endla
Siku ra ku avanyisiwa ka misava ya Sathana ri tshinele. Xikwembu xi chululele moya wa xona eka vagandzeri va xona, xi va hlomisa leswaku va lemukisa vanhu hi ku ta ka siku leri. Hikwalaho hi fanele hi hlanganyela hi xitalo, hi pfuna van’wana leswaku va tiva Yehovha kutani va ‘vitana vito ra yena.’—Yuwele 2:31, 32.
Amosi u ri: “Vengani leswo biha, mi rhandza leswinene, vululami mi byi nyika ndhawu enyangweni.” (Amosi 5:15) Leswi siku ra Yehovha ri tshinelaka, i vutlhari ku va hi tshinela eka Xikwembu kutani hi tihambanisa ni misava leyi yo homboloka ni vanghana va yona va mahanyelo yo biha. Hi nga endla tano hi ku dyondza tidyondzo leti nga le nkarhini, ebukwini ya Bibele ya Yuwele ni ya Amosi!—Vaheveru 4:12.
[Xifaniso eka tluka 12]
Yuwele u profete a ku: “Siku ra Yehovha ri le kusuhi!”
[Swifaniso eka tluka 15]
Ku fana na Amosi, hi fanele hi chumayela rungula ra Xikwembu hi xivindzi