Vaprofeta Lava Vuleke Rungula Leri Hi Khumbaka

 1. Ha yini u fanele u tiva hi ta vaprofeta lava 12 lava tsaleke tibuku to hetelela ta Matsalwa ya Xiheveru?

XANA wa swi tsakela ku va tiva ku antswa varhumiwa va Xikwembu lava 12? Varhumiwa lava 12 va hanye Yesu a nga si ta laha misaveni, leswi vulaka leswaku a wu nge va voni u to twa ntsena hi ta vona. Hambiswiritano, u nga va tiva ku antswa, u twa ni leswi va swi endleke leswaku va tshama va ri karhi va ehleketa hi “siku ra Yehovha.” Naswona leswi u nga ta swi dyondza i swa nkoka swinene eka Mukreste un’wana ni un’wana loyi a tikarhatelaka ku tshama a ri karhi a ehleketa hi siku ra Yehovha.—Sofaniya 1:14; 2 Petro 3:12.

2, 3. Xana xiyimo lexi vaprofeta lava 12 va langutaneke na xona xi fana njhani ni xa hina?

² EMatsalweni ku ni vavanuna vo tala lava vuriwaka vaprofeta—nakambe ku ni tibuku to tala ta Bibele leti vitaniwaka hi mavito ya vaprofeta. Ku fana ni vaprofeta lavan’wana, vavanuna lava va 12 lava hi nga ta dyondza ha vona i swikombiso leswinene swa vanhu vo tshembeka ni lava nga ni xivindzi. Van’wana va vona swi va tsakise ngopfu ku vona rungula ra vona ri hundzula timbilu ni mianakanyo ya vanhu ivi va tlhelela eka Xikwembu. Van’wana va hele matimba loko va vona vanhu lava nga yingisiki va tlula milawu ya Yehovha. Van’wana eka vavanuna lava 12 va ve ni gome loko va vona vanhu lava tivulaka vagandzeri va Yehovha va ri ni vutianakanyi naswona va nga ri na mhaka na Yehovha.

³ Ku fana na hina, vaprofeta lava 12 va hanye eminkarhini ya ku himpfilitana ka mimfumo, hasahasa ni ku hohloka ka mahanyelo evukhongerini. Leswi a va ri vanhu lava nga ni “mintlhaveko yo fana ni ya hina,” a swi kanakanisi leswaku a swi ri kona swilo leswi a swi va endla va nga dyi byi rhelela. (Yakobo 5:17) Kambe va hi vekele xikombiso lexinene, naswona hi fanele hi tsundzuka rungula ra vona, hikuva ri tsariwe ‘ematsalweni ya vuprofeta’ leswaku ku ta vuyeriwa hina “lava hi fikeriweke hi makumu ya mafambiselo ya swilo.”—Varhoma 15:4; 16:26; 1 Vakorinto 10:11.

 4. U xiye yini hi ku tlhandlamana ka minkarhi leyi vaprofeta va 12 va hanyeke ha yona, naswona hi vahi lava Yehovha a rhangeke a hlawula vona leswaku va lemukisa vanhu va yena ni ku va khutaza?

⁴ U nga ha ehleketa leswaku ndlela leyi tibuku leti ti longoloxiweke ha yona eBibeleni ku sukela eka Hosiya ku ya ka Malakiya, ti longoloxiwe hi ku ya hi minkarhi leyi va hanyeke ha yona. Kasi a swi tano. Hi xikombiso, muprofeta Yonasi, Yuwele, Amosi, Hosiya na Mikiya, hinkwavo ka vona va hanye eka lembe-xidzana ra vukaye ni ra vunhungu B.C.E.a Eminkarhini yoleyo, tihosi to tala ta mfumo wa Yuda wa le dzongeni ni wa Israyele wa le n’walungwini a ti nga tshembekanga. Tanihi leswi ku tlula ka mhala ku letelaka n’wana wa le ndzeni, vaaka-tiko na vona va endle tano kutani va tivitanela vukarhi bya Xikwembu. Wolowo hi wona nkarhi lowu mfumo wa Vaasiriya ni wa Vababilona hi ku siyana ka yona a yi lava ku fuma misava hinkwayo. Vaisrayele a va nga swi tivi leswaku Yehovha u ta va avanyisa hi ku tirhisa yona mimfumo leyimbirhi! Kambe wena se wa swi tiva leswaku Xikwembu a xi tshama xi ri karhi xi lemukisa Vaisrayele ni Vayuda hi ku tirhisa vaprofeta lavo tshembeka.

 5. Hi wihi ntlawa wa vaprofeta lowu huweleleke ku avanyisa ka Yehovha loko muti wa Yuda ni wa Yerusalema yi langutane ni ndzoviso?

⁵ Loko nkarhi wa Yehovha wa ku avanyisa muti wa Yuda ni wa Yerusalema wu tshinela, u hlawule ntlawa wun’wana wa vavanuna lava hisekaka ngopfu. I vamani vavanuna va kona? I muprofeta Sofaniya, Nahume, Habakuku na Obadiya. Hinkwavo ka vona va profete eka lembe-xidzana ra vunkombo B.C.E. Swiendlakalo swa nkarhi wolowo leswi twisaka mbilu ku vava, a ku ri ku lovisiwa ka Yerusalema hi Vababilona hi 607 B.C.E. ni ku yisiwa ka Vayuda evuhlongeni. Hilaha swi endlekeke hakona eku sunguleni, swi tlhele swi endleka hilaha Xikwembu xi lemukiseke hakona eka vuprofeta lebyi vuriweke hi van’wana va vavanuna lava, lava xi va rhumeke ku ya vula leswi va rhumiweke swona. Va ringete ku lemukisa vanhu hi swilo swo biha leswi va swi endlaka swo tanihi vudakwa ni madzolonga, kambe vanhu a va rhiyangi ndleve.—Habakuku 1:2, 5-7; 2:15-17; Sofaniya 1:12, 13.

 6. Xana Yehovha u ma khutaze njhani masalela lama vuyeke hi le vuhlongeni?

⁶ Loko vanhu va Xikwembu va vuya evuhlongeni, a va fanele va rhangeriwa hi vanhu lava fanelekaka, naswona a va fanele va kuma nchavelelo ni switsundzuxo leswaku va tshama va ri karhi va anakanya hi vugandzeri bya ntiyiso. Ntlawa wun’wana wa vaprofeta ku nga Hagayi, Zakariya na Malakiya na wona wu endle tano. Wu profete hi lembe-xidzana ra vutsevu ni ra vuntlhanu B.C.E. Loko u ri karhi u hlaya hi ta ntirho ni hi ta vutomi bya vavanuna lava va 12, lava va byi yimeleleke hi vurhena vuhosi bya Yehovha, u ta twisisa tidyondzo ta nkoka leti u nga ti tirhisaka ensin’wini eminkarhini leyi ya mangava. Sweswi a hi tweni ta vaprofeta lava hi ku ya hi ku landzelelana ka minkarhi leyi va profeteke ha yona.

7, 8. Xana mhaka ya Yonasi yi nga hi khutaza njhani loko hi tshuka hi heleriwa hi ntshembo?

⁷ Xana u tshama u tikuma u heleriwe hi ntshembo, kumbexana u titwa onge u heleriwe hi ripfumelo? Loko swi ri tano, mhaka ya Yonasi i ya nkoka ngopfu eka wena. Yonasi u hanye eka lembe-xidzana ra vukaye B.C.E. U nga va u swi tiva leswaku Xikwembu xi rhume Yonasi eNinivha, ku nga ntsindza wa Mfumo wa Asiriya, lowu a wu ya wu ndlandlamuka. Yonasi a a fanele a ya lemukisa vanhu va le Ninivha hi vuhomboloki bya vona. Hambiswiritano, ematshan’weni yo ya lomu a rhumiweke kona—ku nga tikhilomitara ta kwalomu ka 900 ku suka en’walungu-vuxa bya Yerusalema—Yonasi u khandziye xikepe lexi kumbexana a xi kongome eSpaniya. Phela a a ya eka tlhelo leri a a nga fanelanga a ya eka rona leri nga ekule hi tikhilomitara ta 3 500! Wena u ri yini hi mhaka leyi? Xana Yonasi a a baleka hikwalaho ko chava, kumbe hikwalaho ko pfumala ripfumelo swa nkarhinyana, kumbe a a hlundzukisiwe hi ku ehleketa leswaku swi nga endleka vanhu va le Ninivha va hundzuka kutani endzhaku ka sweswo va pfukela Vaisrayele? Bibele a yi hi byeli nchumu hi ku kongoma. Kambe hi nga swi vona leswaku ha yini hi fanele hi tivonela leswaku hi nga pfumeleli mianakanyo ya hina yi anakanya swo homboloka.

⁸ Wa swi tiva leswaku Yonasi u endlise ku yini loko a tshinyiwa hi Xikwembu. Loko Yonasi a ri endzeni ka “nhlampfi leyikulu” leyi nga n’wi mita, u tiphofule a ku: “Ku ponisa i ka Yehovha.” (Yonasi 1:17; 2:1, 2, 9) Endzhaku ka loko a ponisiwile hi singita, u endle ntirho lowu a a rhumiwe wona, kambe u ve ni gome ngopfu loko Yehovha a tshika ku lovisa vanhu volavo va le Ninivha hikwalaho ka leswi va yingiseke rungula ra Yonasi ivi va hundzuka. Yehovha u tlhele a tshinya muprofeta wakwe hi rirhandzu hikwalaho ka moya wa vutianakanyi lowu a a ri na wona. Hambileswi van’wana va nga ha ehleketaka ngopfu hi swihoxo swa Yonasi, kambe Xikwembu xi n’wi teke a ri nandza wa xona lonene, la yingisaka ni la tshembekaka.—Luka 11:29.

 9. Xana rungula ra Yuwele ra vuprofeta ri ku pfuna njhani?

⁹ Xana u tshama u va ni gome loko vanhu va sola-sola rungula ra wena leri sekeriweke eBibeleni, va ri teka onge ri lo endleriwa ku chavisa vanhu ntsena? Muprofeta Yuwele, loyi vito rakwe ri vulaka leswaku “Yehovha I Xikwembu,” vanhu va rikwavo a va ri languta hi ndlela yoleyo rungula rakwe. Swi tikomba onge vuprofeta byakwe u byi tsale a ri eYuda kwalomu ka lembe ra 820 B.C.E., eminkarhini ya Hosi Uziya. Swi nga endleka leswaku Yuwele na Yonasi va profete hi nkarhi wun’we. Yuwele u vulavule hi ku phindha-phindha hi khombo ra tinjiya leri a ri ta wela tiko. Ina, siku ra Xikwembu leri chavisaka a ri ri kusuhi swinene. Hambiswiritano, u ta swi xiya leswaku Yuwele a a nga vulavuli hi ndzoviso ntsena. Swa hi khutaza ku twa leswaku, u vule leswaku lavo tshembeka a va ta ‘baleka.’ (Yuwele 2:32) Lava hundzukaka va nga tiphina hi mikateko ya Yehovha ni hi ndzivalelo wa yena. Mawaku ndlela leyi sweswo swi khutazaka ha yona ku tiva leswaku rungula leri hi leri na hina hi ri chumayelaka! Yuwele u profete leswaku matimba ya Xikwembu lama tirhaka, ku nga moya wa xona lowo kwetsima, ma ta ‘chululeriwa ehenhla ka nyama ya muxaka wun’wana ni wun’wana.’ Xana wa yi vona ndlela leyi na wena byi ku khumbaka ha yona vuprofeta byebyo? Yuwele u kandziyise ndlela yin’we ntsena yo ponisiwa, a ku: “Un’wana ni un’wana loyi a vitanaka vito ra Yehovha u ta pona.”—Yuwele 2:28, 32.

10. Yehovha u n’wi tirhise njhani munhu wa xiyimo xa le hansi loyi nkarhi wun’wana a a tirha ku boxa makuwa?

¹⁰ U nga ririsana na Amosi loko u ehleketa hi rungula ra nkoka swonghasi leri hi faneleke hi ri twarisa eka vanhu lava hakanyingi va nga ri amukeliki. Amosi a a nga ri n’wana wa muprofeta naswona a a nga ri un’wana wa vaprofeta; o va murisi ntsena, naswona nkarhi wun’wana a a tirha ku boxa makuwa. U profete eYuda hi nkarhi wa ku fuma ka Hosi Uziya, eku heleni ka lembe-xidzana ra vukaye B.C.E. Hambileswi a a nga dumanga, Amosi (loyi vito ra yena ri vulaka “Ku Va Ndzhwalo; Ku Rhwala Ndzhwalo”) a a tamele rungula ra nkoka leri a ri kongomisiwe eka Vayuda, ni Vaisrayele ni matiko lama nga ekusuhi na vona. Xana a swi ku khutazi ku tiva leswaku Yehovha u tirhise munhu la nga dumangiki leswaku a endla ntirho wolowo wa nkoka?

11. I yini leswi Hosiya a swi tiyiseleleke ku komba leswaku u tsakela ku endla ku rhandza ka Xikwembu?

¹¹ Xana u tshama u tivutisa leswi, ‘Hi swihi swilo leswi ndzi nga swi tiyiselelaka leswaku ndzi kota ku endla ku rhandza ka Yehovha?’ Ehleketa hi muprofeta Hosiya, la profeteke malembe ya kwalomu ka 60 naswona a hanyeke eminkarhini ya Esaya na Mikiya. Yehovha u lerise Hosiya leswaku a tekana na Gomere “nsati wa vumbhisa.” (Hosiya 1:2) Eka vana vanharhu lava Gomere a veke na vona, swi tikomba a ri un’we ntsena loyi a a ri n’wana Hosiya. Ha yini Yehovha a n’wi byele leswaku a tiyiselela wansati loyi wa mbhisa? Yehovha a a dyondzisa vanhu ku tshembeka swin’we ni ku rivalela. Mfumo wa le n’walungwini a wu nga tshembekanga eka Xikwembu hilaha wansati la nga mbhisa a endlaka hakona eka nuna wakwe. Mhaka leyi hi khutazaka hakunene hileswaku Yehovha a a ta tlhela a rhandza vanhu va yena a tlhela a va pfuna leswaku va hundzuka hambileswi va hambukeke eka yena.

12. Xana u nga vuyeriwa njhani loko u dyondza hi xikombiso xa Mikiya ni leswi vuprofeta byakwe a byi vula swona?

¹² Xana minkarhi leyo nonon’hwa a yi swi endli swi ku tikela leswaku u va ni xivindzi ni ku tshemba Yehovha hilaha ku heleleke? Loko u ri ni xivindzi naswona u tshemba Yehovha, u ta fana na Mikiya. U profete hi nkarhi wun’we na Hosiya na Esaya naswona u tshinye tiko ra Yuda ni ra Israyele hi nkarhi wa ku fuma ka Tihosi ta Yudiya ku nga Yohatama, Akazi na Hezekiya eka lembe-xidzana ra vunhungu B.C.E. Mfumo wa Israyele lowa le n’walungwini a wu lo pyii, hi mahanyelo ya thyaka ni hi vugandzeri bya swikwembu swa hava, naswona wu lovisiwile loko muti wa Samariya wu hlaseriwa hi Vaasiriya hi 740 B.C.E. Mfumo wa Yuda a wu nga tshembeki eka Yehovha. Ku nga khathariseki swiendlo sweswo leswi a swi ta hetelela hi khombo, Mikiya a a chaveleleka loko a vona rungula rakwe leri humaka eka Xikwembu ri pfa ri khumba timbilu ta Vayuda, kutani va tshika ku tithyakisa ka vona hi tlhelo ra moya hikuva sweswo a swi ta hetelela swi va vangele ndzoviso. Mawaku ndlela leyi sweswo swi hi chavelelaka ha yona loko hi vona van’wana va ri karhi va amukela rungula ra hina leri ponisaka!

13, 14. (a) Xana xikombiso lexinene xa Sofaniya xi nga ku pfuna njhani eka ndlela leyi u gandzelaka Xikwembu ha yona? (b) Xana vuprofeta bya Sofaniya byi endle leswaku ku va ni mindzulamiso yihi hi tlhelo ra moya?

¹³ Loko mfumo wa Vaegipta ni wa Vaasiriya wu ri karhi wu hohloka, hi hala tlhelo mfumo wa Babilona wona a wu ya wu tiya. Ku nga ri khale a wu ta fuma Vayuda hi nhonga ya nsimbi. Vaprofeta va Xikwembu a va ri karhi va lemukisa vagandzeri va Yehovha. Anakanya hi van’wana va vaprofeta volavo, u ri karhi u tsundzuka leswaku ninamuntlha Vakreste na vona va karhi va twarisa rungula ro lemukisa vanhu.

¹⁴ Loko u tshike mihivahivana ya varikwenu hikwalaho ka leswi u lavaka ku endla ku rhandza ka Yehovha, u nga swi twisisa leswi Sofaniya a langutaneke na swona. Swi nga ha endleka leswaku a a ri ntukulu-xinguwe wa Hosi Hezekiya naswona a a ri xaka ra Hosi Yosiya—hi ndlela yoleyo a a ri wa ndyangu wa le vuhosini bya Yuda. Kambe, Sofaniya u twarise hi ta xigwevo lexi a xi ta kumiwa hi varhangeri va tiko ra Yuda lava nga tshembekiki. Vito ra yena ri vula leswaku “Yehovha U Tumbetile.” U kandziyise mhaka ya leswaku munhu a nga “tumbetiwa esikwini ra ku hlundzuka ka Yehovha” ntsena hikwalaho ka tintswalo ta Xikwembu. (Sofaniya 2:3) Lexi tsakisaka, xivindzi lexi Sofaniya a a ri na xona xo huwelela ta ku avanyisiwa ka vanhu xi pfunile. Hosi Yosiya la ha riki ntsongo u endle mindzulamiso hi tlhelo ra moya, u suse swikwembu swa hava, a lunghisa tempele a tlhela a pfuxeta vugandzeri byo tenga. (2 Tihosi, tindzima 22-23) Sofaniya swin’we ni vaprofeta-kulobye (Nahume na Yeremiya) ku fanele ku ri vona va pfuneke hosi yoleyo kumbe ku yi nyika switsundzuxo. Khombo ra kona, Vayuda vo tala a va hundzukanga hi mbilu hinkwayo. Endzhaku ka ku fa ka Yosiya enyimpini, va tlhelele eka vugandzeri bya hava. Ku nga si hundza malembe ma nga ri mangani va yisiwe evuhlongeni eBabilona.

15. (a) Ha yini muti wa Ninivha a wu faneriwa hi rungula ra Nahume ra ku avanyisa? (b) Xana u dyondza yini eka leswi humeleleke muti wa Ninivha?

¹⁵ Swi nga ha endleka u titwa u nga ri nchumu, u vona onge a ku na munhu la ku xiyaka. Vakreste va ni lunghelo lerikulu ro va “vatirhi-kulobye” ni Xikwembu, kambe vo tala va vona a va na malunghelo lamakulu. (1 Vakorinto 3:9) Hilaha ku fanaka, a hi tivi swo tala hi muprofeta Nahume, ho tiva ntsena leswaku a a huma eximutanini lexi vuriwaka Elikoxo, lexi swi nga endlekaka leswaku a xi ri eYuda. Hambiswiritano, rungula rakwe a ri ri ra ntikelo naswona a ri ri ra nkoka. Hi ndlela yihi? Nahume u profete hi ta ku lovisiwa ka ntsindza wa Mfumo wa Vaasiriya ku nga Ninivha. Vanhu va muti wolowo va yingise rungula ra Yonasi, kambe hi ku famba ka nkarhi va tlhelele eka mikhuva ya vona ya khale. Swifaniso leswi kovotliweke emaribyeni swa muti lowu wa khale wa Ninivha swi komba leswaku timhaka a ti yime hilaha Nahume a vuleke hakona, a wu ri “muti lowu halataka ngati.” (Nahume 3:1) Swifaniso sweswo leswi kovotliweke swi komba nsele lowu vabohiwa lava tekiweke enyimpini a va endliwa wona. Nahume u profete swi twala hi ta ku lovisiwa ka muti wa Ninivha hilaha ku heleleke. Rungula rakwe ri hetisekile, hilaha ni rungula leri hi ri twarisaka namuntlha ri nga ta hetiseka hakona.

16, 17. Leswi makumu lawa hi ma languteleke ma nga si fikaka, i yini leswi hi nga swi dyondzaka emhakeni ya Habakuku?

¹⁶ Eka malembe-xidzana lama hundzeke, vahlayi van’wana va Bibele va langutele siku ra Yehovha, kambe ri nga fiki. Van’wana va nga ha hetiwa matimba hi ku vona onge ku avanyisa ka Xikwembu ka hlwela. Xana wena u titwisa ku yini? Habakuku u phofule ndlela leyi a a titwa ha yona, a ku: “Oho Yehovha, xana ndzi ta kombela ku pfuniwa ku fikela rini, kambe u nga yingisi? . . . Ha yini ku phanga ni madzolonga swi ri emahlweni ka mina?”—Habakuku 1:2, 3.

¹⁷ Habakuku u profete eminkarhini ya mangava ematin’wini ya tiko ra Yudiya, endzhaku ka ku fuma ka Hosi Yosiya lowo lulama, kambe muti wa Yerusalema wu nga si lovisiwa hi 607 B.C.E. Vuhomboloki ni madzolonga a swi ri tshamela-maxelo. Habakuku u lemukise Vayuda leswaku ku endla ka vona ntwanano ni Vaegipta a swi nga ta va sirhelela eka Vababilona lava nga ni torha ra ngati. U tsale hi ndlela yo tsakisa ni yo fanekisela, a va chavelela a ku, “loyi a lulameke, u ta hambeta a hanya hikwalaho ka vutshembeki byakwe.” (Habakuku 2:4) Marito wolawo ma fanele ma va ya ntikelo eka hina, tanihi leswi muapostola Pawulo a ma tshaheke etibukwini tinharhu ta Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki. (Varhoma 1:17; Vagalatiya 3:11; Vaheveru 10:38) Nakambe, Yehovha u hi nyika xitiyisekiso hi ku tirhisa Habakuku a ku: “Xivono xa ha ri xa nkarhi lowu vekiweke . . . A xi nge hlweli.”—Habakuku 2:3.

18. Ha yini Yehovha a lerise Obadiya leswaku a profeta hi ta ku avanyisiwa ka Vaedomu?

¹⁸ Muprofeta Obadiya hi yena ntsena la tsaleke buku yo koma ku tlula hinkwato eka Matsalwa ya Xiheveru—yi ni tindzimana ta 21 ntsena. Lexi hi xi tivaka hi yena hi leswaku u profete hi ta ku avanyisiwa ka muti wa Edomu. Vaedomu a va ri vatukulu va makwavo wa Yakobe, xisweswo a va ri ‘vamakwavo’ va Vaisrayele. (Deteronoma 23:7) Hambiswiritano, Vaedomu va khome vanhu va Xikwembu onge i vanhu vambe. Hi 607 B.C.E., kwalomu ka nkarhi lowu Obadiya a tsaleke buku yakwe ha wona, va sive tindlela ivi va khoma Vayuda lava balekaka va va nyiketa eka Vababilona. Yehovha u profete hi ta ku loviseriwa makumu ka Vaedomu, naswona vuprofeta byebyo byi hetisekile. Tanihi leswi hi nga tiviki swo tala hi Nahume, swi tano na hi Obadiya, kambe swa khutaza ku tiva leswaku Xikwembu xi nga tirhisa vanhu lava vonakaka va nga nyawuli leswaku va va varhumiwa va xona!—1 Vakorinto 1:26-29.

19. Xana Hagayi u va khutaze njhani vanhu va Xikwembu?

¹⁹ Hagayi i wo sungula eka vaprofeta vanharhu lava tsaleke tibuku, loyi a profeteke endzhaku ka loko masalela ya Vayuda lama tshembekaka ma vuyile hi le vuhlongeni bya Babilona hi 537 B.C.E. Swi nga ha endleka Hagayi a vuye ni ntlawa wo sungula. Hagayi u ringete ku khutaza Vayuda leswaku va hlula nkaneto wa valala va vona ni ku tshika ku hlongorisa rifuwo, a ri karhi a tirhisana na Ndhuna-nkulu Zerubabele na Yoxuwa Muprista Lonkulu swin’we na muprofeta Zakariya. A va fanele va endla leswi a va vuyele swona: ku nga ku pfuxa tempele ya Yehovha. Marungula ya mune ya Hagayi lama nga biki mariri, lama vuriweke hi 520 B.C.E., ma kandziyise vito ra Yehovha ni vuhosi bya yena. Loko u ri karhi u hlaya buku ya yena u ta kuma marito lama nge “Yehovha wa mavuthu” lama humelelaka ka 14. Rungula leri hisaka ra Hagayi ri khutaze vanhu leswaku va pfuxa tempele ya vona. Xana na wena swi ku khutaza ku fana na vona ku tiva leswaku Yehovha u ni matimba lamakulu tanihi leswi a nga Mufumi la Tlakukeke ni leswi a nga ni vuthu lerikulu ra swivumbiwa swa moya?—Esaya 1:24; Yeremiya 32:17, 18.

20. Hi rihi langutelo leri a ri ri kona leri Zakariya a lwisaneke na rona?

²⁰ Minkarhi yin’wana u nga hetiwa matimba hikwalaho ka leswi van’wana lava a va tirhela Xikwembu va nga ha hisekiki. Hikwalaho u ta yi twisisa ndlela leyi muprofeta Zakariya a titweke ha yona. Ku fana ni muprofeta-kulobye Hagayi, na yena a a ri ni ntirho wo tika wo khutaza vagandzeri-kulobye leswaku va hambeta ni ntirho wo aka tempele kukondza yi hela. Zakariya u tirhe hi matimba leswaku a khutaza vanhu ku endla ntirho wolowo lowukulu. Ku nga khathariseki langutelo ra vutianakanyi ra vanhu va matiko lama akelaneke na vona, u lwe hi matimba a khutaza vanhu leswaku va va ni ripfumelo ro tiya naswona va ri kombisa hi swiendlo. Kunene swi ve tano. Zakariya u profete swo tala ha Kreste. Na hina ra hi tiyisa rungula ra leswaku “Yehovha wa mavuthu” a nge va rivali vanhu lava lavaka ku n’wi tsakisa.—Zakariya 1:3.

21. (a) Ha yini rungula ra Malakiya a ri laveka hi xihatla? (b) Xana buku ya Malakiya yi gimeta Matsalwa ya Xiheveru hi xitiyisekiso xihi?

²¹ Muprofeta Malakiya la nga wo hetelela eka vaprofeta lava va 12 u hanye hi ku pfumelelana ni vito rakwe leri vulaka leswaku “Murhumiwa Wa Mina.” A hi tivi to tala hi ta muprofeta loyi la hanyeke exikarhi ka lembe-xidzana ra vuntlhanu B.C.E. Hambiswiritano, lexi hi xi tivaka hi ta vuprofeta bya yena hi leswaku a a ri muvulavuleri la nga ni vurhena loyi a tshinyeke vanhu va Xikwembu hikwalaho ka swidyoho swa vona ni vukanganyisi bya vona. Swiyimo leswi Malakiya a swi hlamuseleke swi fana ngopfu ni leswi hlamuseriweke hi Nehemiya, loyi kumbexana a hanyeke hi nkarhi wun’we na Malakiya. Ha yini rungula ra Malakiya a ri laveka hi xihatla? Vanhu a va nga ha hiseki hilaha muprofeta Zakariya na Hagayi a va va khutaze hakona eku sunguleni. Vayuda lava a va tsanile swinene emoyeni. Malakiya u sole vaprista lava nga ni vukanganyisi, lava va tikurisaka, a tlhela a sola ni vanhu lava a va gandzela ni ku endla switlhavelo kambe swi nga humi embilwini. Kambe hilaha Rito ra Xikwembu ri hi byelaka hakona leswaku hi langutela vumundzuku lebyi tsakisaka, Malakiya na yena u profete hi ta ku ta ka Yohane Mukhuvuri loyi a a ta rhangela Mesiya ni hi ta ku ta ka Kreste. Rungula ra Malakiya ri gimeta Matsalwa ya Xiheveru hi ndlela leyi khutazaka naswona ri hi tshembisa leswaku ‘dyambu ra ku lulama ri ta voningela’ lava chavaka vito ra Xikwembu.—Malakiya 4:2, 5, 6.

22. U dyondze yini eka vumunhu bya vaprofeta lava va 12 ni hi rungula ra vona?

²² U nga swi vona leswaku vavanuna lava tsaleke tibuku ta 12 to hetelela ta Matsalwa ya Xiheveru a va ri ni ripfumelo, naswona a va tiyiseka hi leswi va swi vulaka. (Vaheveru 11:32; 12:1) Xikombiso xa vona swin’we ni rungula ra vona swi hi dyondzisa timhaka ta nkoka tanihi leswi hi languteleke “siku ra Yehovha” hi mahlo-ngati. (2 Petro 3:10) Sweswi twana ndlela leyi marungula lawa ya vuprofeta ma nga byi khumbaka ha yona vumundzuku bya wena hilaha ku nga heriki!