Bibele—I Buku Leyi Nga Ni Vuprofeta Lebyi Pakanisaka—Xiyenge 5

RUNGULA ra Xikwembu leri xi ri tsaleleke vanhu ri kumeka eBibeleni naswona rungula rero i rin’wana ra mahungu lamanene. Hikwalaho, Yesu Kreste u tirhise nkarhi ni matimba yakwe leswaku a chumayela “mahungu lamanene ya mfumo.” (Luka 4:43) Bibele yi kombisa leswaku Mfumo wolowo i hulumendhe ya Xikwembu naswona yi ta herisa mimfumo ya vanhu leyi tshikilelaka, yi tisa ku rhula ni ku herisa swilo hinkwaswo leswi vangelaka vanhu ku xaniseka. (Daniyele 2:44; Matewu 6:9, 10) Hakunene wolawo i mahungu lamanene!

Entiyisweni, mahungu wolawo lamanene ma faneriwa hi ku twarisiwa emisaveni hinkwayo hilaha swi nga kotekaka hakona. Kambe loko Yesu a dlayiwa, u siye valandzeri vakwe lava a va ri vatsongo swinene. Xana rungula leri a ri ta kuma ndzhuti ri yima hileswi yena a feke? Bibele yi profete leswaku a ri ta ya emahlweni ri chumayeriwa. Yi profete leswi landzelaka: (1) Mahungu lamanene a ma ta chumayeriwa ematikweni hinkwawo. (2) Vanhu lava ma chumayelaka a va ta tiyiselela nkaneto lowukulu. (3) A ku ta humelela Vakreste va mavunwa kutani va kanganyisa vanhu vo tala. A hi kambisiseni vuprofeta lebyi.

Vuprofeta:

“Mahungu lamanene ma fanele ku chumayeriwa ematikweni hinkwawo ku sungula.” (Marka 13:10) “Mi ta va timbhoni ta mina eYerusalema swin’we ni le tikweni hinkwaro ra Yudiya ni le Samariya ni ku ya fika endhawini ya le kule swinene ya misava.”—Mintirho 1:8.

Ku hetiseka ka byona: Hi lembe ra 33 C.E. endzhakunyana ka rifu ra Yesu, valandzeri vakwe va tate Yerusalema hi rungula ra Mfumo. Va ye va ya chumayela eYudiya ni le Samariya naswona ku nga si hela malembe ya 15, varhumiwa lava nga Vakreste va rhumeriwe etindhawini tin’wana leti nga ehansi ka Mfumo wa Rhoma. Hi lembe ra 61 C.E., ku vuriwe leswaku mahungu lamanene ma chumayeriwe etindhawini to tala ta le “kule” ta misava.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• Tibuku ta matimu ta lembe-xidzana ra vumbirhi ti tiyisekisa leswaku vukhongeri bya Vukreste byi hangalake hi ku hatlisa. N’wamatimu wa Murhoma Suetonius u vule leswaku Vakreste se a va dzime timitsu eRhoma hi lembe ra 49 C.E. Papila leri tsaleriweke Mufumi Trajan kwalomu ka lembe ra 112 C.E. hi Pliny Lontsongo, loyi a a ri ndhuna-nkulu ya tiko ra Bithynia (leri sweswi ku nga Turkey), ri vula leswaku Vakreste i “ntungu” lowu “nga hangalakangiki emadorobeni lama ntshunxekeke ntsena, kambe ni le swimitanini ni le mapurasini.” Loko n’wamatimu un’wana a kambisisa vumbhoni byin’wana, u gimete hi ku vula a ku: “Ku nga si hela ni malembe ya dzana endzhaku ka rifu ra vaapostola, tindhawu ta vugandzeri bya Vukreste a ti vonaka emadorobeni lamakulu ya Mfumo [wa Rhoma].”

• Ebukwini leyi nge The Early Church, Profesa Henry Chadwick u te: “Ku hangalaka ka [vukhongeri bya Vukreste] a ku tikomba ku vangiwa hi swiendlakalo swo tala leswi a swi nga languteriwanga. A swi tikomba onge a byi nge tlhaveriwi hi dyambu naswona ku hava munhu loyi a a ehleketa leswaku byi ta hangalaka ni ku dzima timitsu hilaha swi endlekeke hakona.”

Vuprofeta:

“Vanhu va ta mi nyiketa etihubyeni ta rikwenu, mi ta biwa emasinagogeni, mi yimisiwa emahlweni ka tindhuna-nkulu ni tihosi hikwalaho ka mina, leswaku byi va vumbhoni eka vona.”—Marka 13:9.

Ku hetiseka ka byona: Vakreste va xanisiwe hi Vayuda ni hi Varhoma. Va konanisiwile, va khotsiwile, va biwile va tlhela va dlayiwa.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• Flavius Josephus, n’wamatimu wa Muyuda wa lembe-xidzana ro sungula, u tsale hi ta ku dlayiwa ka Yakobo makwavo wa Yesu hi varhangeri va vukhongeri bya Xiyuda. Bibele yi vula leswaku Gamaliyele, xirho xin’wana lexi a xi xiximiwa xa huvo leyi tlakukeke ya Vayuda, u byele swirho leswin’wana swa yona leswaku swi nga nyiki vadyondzisiwa va Yesu xigwevo lexikulu endzhaku ka loko va va kume va ri ni nandzu. (Mintirho 5:34-39) Tibuku ta swidyondzeki ti tiyisekisa leswaku Gamaliyele a ku ri munhu wa xiviri naswona ti vula leswaku a a kota ku languta mhaka hi matlhelo hinkwawo.

• Van’wamatimu va hi byela leswaku Mufumi Nero hi yena wo sungula ku xanisa Vakreste hi lembe ra 64 C.E., naswona vafumi van’wana va Varhoma lava n’wi tlhandlameke va hambete va xanisa Vakreste. Eka mapapila lawa Mufumi Trajan na Pliny Lontsongo a va tsalelana wona, a va vulavula hi swigwevo leswi a swi fanele swi nyikiwa Vakreste lava nga laviki ku landzula ripfumelo ra vona.

• Profesa Chadwick loyi a tshahiweke eku sunguleni, u ri: “Nxaniso a wu swi kotanga ku endla leswaku Vakreste va gandzela Xikwembu exihundleni, ematshan’weni ya sweswo va xi gandzele erivaleni.” Loko Vakreste va ri karhi va balekela swiyimo leswi nga va hoxaka ekhombyeni, va fambe ni rungula ra vona va ya ri chumayela etindhawini leti va rhurheleke eka tona. (Mintirho 8:1) Va tiyiserile ku nga khathariseki leswi a va papalatiwa hi mindyangu ni vanghana va vona. Leswi swa hlamarisa hikuva valandzeri va Yesu a va ri vanhu lava nga ‘dyondzekangiki ni lava tolovelekeke’ nakambe a va nga ri van’watipolitiki lava nga ni nkucetelo eka vanhu. (Mintirho 4:13) Van’wamatimu va vula leswaku “Evhangeli a yi hangalasiwa hi ku olova . . . exikarhi ka ntlawa lowutsongo wa vaxavisi.”

Loko swidyondzeki swi kambisisa matimu ya khale ya Vakreste, swa hlamala ku vona ndlela leyi ntlawa lowutsongo wa vona wu swi koteke ha yona ku hangalasa vukhongeri bya Vukreste hi xihatla lexikulu hambileswi a wu langutane ni nxaniso lowukulu swonghasi. Kambe Yesu u profete hi swiendlakalo sweswo emahlweni ko va swi humelela. Bibele yi tlhele yi profeta leswaku ntirho lowu wo chumayela a wu ta kavanyetiwa.

Vuprofeta:

“Timhisi leti tshikilelaka ti ta nghena exikarhi ka n’wina naswona ntlhambi a ti nge wu khomi hi rirhandzu, kutani exikarhi ka n’wina ku ta humelela vavanuna va vulavula swilo leswi soholotiweke leswaku va tikokela vadyondzisiwa.” (Mintirho 20:29, 30) ‘Nakambe ku ta va ni vadyondzisi va mavunwa exikarhi ka n’wina. Vona lava va ta nyandlamela va nghenisa mimpambukwa leyi lovisaka naswona hikwalaho ka vona, ndlela ya ntiyiso yi ta vulavuriwa ku biha.’—2 Petro 2:1, 2.

Ku hetiseka ka byona: Vandlha ra Vukreste ri soholotiwe hi vanhu va tihanyi, va vuxisi ni lava rhandzaka swikhundlha.

Leswi matimu ma swi vulaka:

• Ngopfu-ngopfu endzhaku ka rifu ra valandzeri vo sungula va Yesu, Vukreste bya ntiyiso byi sungule ku soholotiwa hakatsongo-tsongo hi vavanuna lava dumeke lava humeke exikarhi ka vandlha kutani va pfanganisa tidyondzo ta Vukreste ni tifilosofi ta Magriki. Vandlha ri sungule ku va ni ntlawa wa vafundhisi naswona va sungule ku endla swilo ku fana ni vafumi va tipolitiki lava nga ni vulawuri ni rifuwo. Van’wamatimu va vula leswaku hi nkarhi lowu vukhongeri lebyi tivulaka bya Vukreste byi tekiweke tanihi vukhongeri bya Mfumo wa Rhoma, a ma nga ha ri kona hambi ku ri masalela ya vandlha ra lembe-xidzana ro sungula.

• Emalembeni ya madzana lama hundzeke, vukhongeri bya Vukreste lebyi soholotiweke byi endle swiendlo swo tala swa madzolonga ni makwanga. Ematshan’weni yo va vafundhisi va byona va tikombisa va ri valandzeri va Yesu, va xanise lava tekeleleke ndlela leyi Yesu a a chumayela ha yona ni lava ringeteke ku kandziyisa Bibele hi ririmi leri vanhu vo tala a va ri vulavula.

Enkarhini lowu Vakreste va mavunwa va veke ni matimba swinene ha wona, a swi tikomba onge ku hava munhu loyi a a chumayela mahungu lamanene. Hambiswiritano, Yesu u kombise leswaku mahungu lamanene a ma ta tlhela ma chumayeriwa emasikwini yo hetelela. U fanise nkarhi wolowo ni ntshovelo lowu eka wona Vakreste va mavunwa, lava fanekiseriwaka hi mfava, a va ta hambanisiwa eka Vakreste va ntiyiso, lava fanekiseriwaka hi koroni. (Matewu 13:24-30, 36-43) Hi nkarhi wolowo, vuprofeta lebyi vulavulaka hi ku chumayeriwa ka mahungu lamanene a byi ta hetiseka hi ndlela leyikulu. (Matewu 24:14) Xiyenge xa hina lexi landzelaka xa vutsevu xi ta tlhuvutsa vuprofeta byebyo lebyi tsakisaka.