Swilo Swa Tsevu Leswi Nga Ku Pfunaka Leswaku Vutomi Byi Ku Fambela Kahle

LESWAKU swilo swi n’wi fambela kahle, munhu u fanele a va ni mahanyelo lamanene, lawa a nga ta va na wona loko a tirhisa milawu ya Xikwembu leyi fambisanaka ni xikongomelo xa xona hi hina. Bibele yi vula leswaku munhu la hanyaka hi milawu yoleyo u ta “fana ni murhi lowu byariweke etlhelo ka swinambyana swa mati, lowu humesaka mbhandzu wa wona hi nguva ya kona, lowu switluka swa wona swi nga vuniki, hinkwaswo leswi a swi endlaka swi ta humelela.”—Pisalema 1:3.

Hambileswi hi nga hetisekangiki naswona hi endlaka swihoxo, hi nga swi kota ku endla leswaku vutomi byi hi fambela kahle! Xana mhaka yoleyo ya ku tsakisa? Loko swi ri tano, milawu leyi landzelaka ya tsevu ya Bibele leyi kongomisaka yi nga ku pfuna ku fikelela pakani yoleyo, xisweswo yi nyikela vumbhoni lebyi nga le rivaleni bya leswaku tidyondzo leti nga le Bibeleni hakunene i vutlhari lebyi humaka eka Xikwembu.—Yakobo 3:17.

1 Vana Ni Langutelo Lerinene Hi Mali

“Ku rhandza mali i rimitsu ra mixaka hinkwayo ya swilo swo biha, naswona hi ku lwela ku fikelela rirhandzu leri, van’wana va . . . titlhave hinkwako-nkwako hi switlhavi swo tala.” (1 Timotiya 6:10) Xiya leswaku mali hi yoxe a hi xiphiqo, hikuva hinkwerhu ha yi lava leswaku hi kota ku tihlayisa swin’we ni mindyangu ya hina—kambe ku yi rhandza hi kona ku nga xiphiqo. Entiyisweni, ku rhandza mali hi ndlela yoleyo swi endla leswaku mali yi va n’wini wa munhu kumbe a hetelela a yi gandzela.

Hilaha hi swi voneke hakona exihlokweni xo sungula xa nxaxamelo wa swihloko leswi, vanhu lava anakanyaka leswaku loko va fuwile swilo swi ta va fambela kahle, entiyisweni va hlongorisa mheho. Swilo a swi va fambelanga kahle evuton’wini naswona va tivangele swiphiqo swo tala. Hi xikombiso, loko vanhu va ri karhi va hlongorisa rifuwo, hakanyingi a va ha khathali hi vuxaka bya vona ni mindyangu ya vona ni vanghana va vona. Van’wana a va etleli, hikwalaho ko tirha ngopfu kumbe hikwalaho ko vilela ku tlula mpimo. Eklesiasta 5:12 yi ri: “Bya nandziha vurhongo bya loyi a tirhelaka un’wana, ku nga khathariseki leswaku u dya leswitsongo kumbe swo tala; kambe swo tala swa loyi a fuweke a swi n’wi pfumeleli leswaku a etlela.”

Mali i n’wini la nga ni tihanyi ni loyi a kanganyisaka. Yesu Kreste u vulavule hi “matimba ya vuxisi bya rifuwo.” (Marka 4:19) Hi marito man’wana, rifuwo ri tshembisa munhu ntsako kambe a ri wu tisi. Ri endla munhu leswaku a tshama a ri eku laveni ka rifuwo leri engetelekeke. Eklesiasta 5:10 yi ri: “La rhandzaka [mali] a nge enerisiwi hi [mali].”

Hi ku komisa, ku rhandza mali swi vanga swiphiqo naswona swi hetelela swi hete munhu matimba kumbe swi n’wi endla a katseka eka vugevenga. (Swivuriso 28:20) Leswi endlaka munhu a tsaka naswona vutomi byi n’wi fambela kahle i ku hanana, ku rivalela, mahanyelo lamanene, rirhandzu ni ku va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu.

2 Hlakulela Ku Va Ni Moya Wo Hanana

“Ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.” (Mintirho 20:35) Hambileswi ku pfa u nyika vanhu swilo swi tisaka ntsako, ku va ni moya wo hanana swi endla munhu a tshama a tsakile. Ku hanana ku nga kombisiwa hi tindlela to tala. Ndlela yin’wana leyinene ngopfu yo hanana leyi minkarhi yo tala yi tlangeriwaka swinene i ku va munhu a heta nkarhi a ri ni vanhu van’wana ni ku endlela van’wana swo karhi.

Endzhaku ka loko Stephen G. Post a endle vulavisisi byo hlayanyana hi ta ku hanana, ntsako ni rihanyo, u gimete hi ku vula leswaku ku pfumala vutianakanyi ni ku pfuna van’wana swi fambisana ni ku va munhu a hanya nkarhi wo leha, a titwa a hlayisekile ni ku titwa a hanye kahle emirini ni le miehleketweni naswona a nga tali ku va ni ntshikilelo.

Ku tlula kwalaho, vanhu lava hananaka a va sali va pfumala. Swivuriso 11:25 yi ri: “Moya-xiviri lowu hananaka wu ta nonisiwa, ni loyi a cheletaka van’wana mahala na yena u ta cheletiwa mahala.” Hi ku pfumelelana ni marito wolawo, vanhu lava hananaka swi suka embilwini naswona va nga langutelanga ku tlheriseriwa, va tlangeriwa va tlhela va rhandziwa ngopfu-ngopfu hi Xikwembu.—Vaheveru 13:16.

3 Rivalela Hi Ku Ntshunxeka

“Hambetani mi . . . rivalelana hi ku ntshunxeka loko un’wana a ri ni xivangelo xa ku vilerisiwa hi un’wanyana. Tanihi leswi Yehovha a mi rivaleleke hi ku ntshunxeka, na n’wina endlani sweswo.” (Vakolosa 3:13) Masiku lawa vanhu a va ha lavi ku rivalela; va lava ku rihisela ematshan’weni yo va ni tintswalo. Vuyelo byi va byihi? Vanhu va tlherisela ku rhukaniwa hi ku rhukana ni madzolonga hi madzolonga.

Sweswo swi nga ha endleka swi nga heleli kwalaho. Xiviko lexi humaka eka The Gazette ya le Montreal eCanada xi ri: “Loko ku endliwa vulavisisi eka vanhu vo tlula 4 600 lava nga ni malembe ya 18 ku ya eka 30, ku kumeke [leswaku] vanhu lava tshamelaka ku holova, lava tshamaka va tshikilelekile naswona va nga ni nsele,” hi vona lava talaka ku va ni xiphiqo xa mahahu. Mahahu ya van’wana va vona a ma onhake ku tlula ni ya munhu la dzahaka! Hakunene, ku va ni moya wo rivalela a swi endli ntsena leswaku hi va ni vuxaka lebyinene ni van’wana, kambe swi antswisa ni rihanyo ra hina!

I yini leswi u nga swi endlaka leswaku u va ni moya wo rivalela? Sungula hi ku tikambisisa hi ku tshembeka. Xana a wu pfi u va khunguvanyisa vanhu van’wana? Naswona xana a wu tsaki loko va ku rivalela? Kutani ha yini u nga rivaleli van’wana hi ku ntshunxeka? (Matewu 18:21-35) Ni le mhakeni leyi i swa nkoka leswaku munhu a dyondza ku tikhoma. Tinyike nkarhi wo lawula vukarhi bya wena hi ndlela yo karhi. Naswona teka ku tikhoma tanihi mfanelo leyinene. Swivuriso 16:32 yi ri: “Loyi a hlwelaka ku hlundzuka wa antswa ku ri ni wanuna wa matimba.” Marito lama nge “wa antswa ku ri ni wanuna wa matimba,” ma vula leswaku vutomi byi va byi ku fambela kahle.

4 Hanya Hi Ku Pfumelelana Ni Milawu Ya Xikwembu

“Xileriso xa Yehovha xi basile, xi hatimisa mahlo.” (Pisalema 19:8) Hi marito man’wana, milawu ya Xikwembu ya hi pfuna emirini, emianakanyweni ni le mintlhavekweni. Yi hi sivela leswaku hi nga endli swilo leswi nga hi hoxaka ekhombyeni swo tanihi ku tirhisa swidzidziharisi, ku va swidakwa, ku tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu ni ku hlalela swifaniso swo navetisa rimbewu. (2 Vakorinto 7:1; Vakolosa 3:5) Makhombo lama nga ha vangiwaka hi ku va ni mikhuva yoleyo ku nga ha va ku endla vugevenga, vusweti, ku nga tshembani, ku hahluka ka mindyangu, swiphiqo emianakanyweni ni le mintlhavekweni, mavabyi ni ku fa swi nga languteriwanga.

Kasi hi hala tlhelo, lava hanyaka hi milawu ya Xikwembu va ni vuxaka lebyinene ni lebyi sirhelelekeke ni vanhu van’wana, va tixixima naswona va ni ku rhula ka mianakanyo. Eka Esaya 48:17, 18 Xikwembu xi vula leswaku hi xona lexi “ku dyondziselaka ku ku pfuna, [lexi ku] fambisaka endleleni leyi u faneleke u famba hi yona.” Kutani xi tlhela xi ku: “Kunene loko a wu yingise swileriso swa mina! Kutani ku rhula ka wena a ku ta fana ni nambu, ni ku lulama ka wena a ku ta fana ni magandlati ya lwandle.” Hakunene Muvumbi wa hina u hi navelela leswinene ngopfu. U lava leswaku hi ‘famba endleleni’ leyi nga ta endla leswaku vutomi byi hi fambela kahle.

5 Kombisa Van’wana Rirhandzu Ra Xiviri

“Rirhandzu ra aka.” (1 Vakorinto 8:1) Ehleketa ndlela leyi vutomi a byi ta va byi ri xiswona loko vanhu a va nga rhandzani. Vutomi a byi nga ta va na xikongomelo. Muapostola Pawulo la nga Mukreste u huhuteriwe ku tsala a ku, loko “ndzi nga [va rhandzi vanhu van’wana], a ndzi nchumu. . . . A ndzi pfuneki nikatsongo.”—1 Vakorinto 13:2, 3.

Rirhandzu leri ku vulavuriwaka ha rona laha a hi ra vanhu lava tekaneke. Kambe i rirhandzu leri sekeriweke eka milawu ya Xikwembu leyi kongomisaka.a (Matewu 22:37-39) Ku tlula kwalaho, ri fambisana ni mintirho. Pawulo u ye emahlweni a vula leswaku rirhandzu leri ri ni mbilu yo leha ni musa. A ri na mavondzo, a ri tikurisi kumbe ku tikukumuxa. Ri hi susumetela ku pfuna van’wana hi mbilu hinkwayo naswona a ri hatli ri khunguvanyeka kambe ra rivalela. Rirhandzu ro tano ra aka. Ku tlula kwalaho, ra hi pfuna leswaku hi va ni vuxaka lebyinene ni van’wana, ngopfu-ngopfu swirho swa hina swa ndyangu.—1 Vakorinto 13:4-8.

Vatswari va kombisa vana va vona rirhandzu hi ku va kongomisa leswaku va hanya hi milawu leyi sekeriweke eBibeleni ni milawu yin’wana ya mahanyelo leyi va faneleke va yi landzela. Vana lava kurisiwaka hi vatswari vo tano va sirheleleka naswona va titwa va rhandziwa ni ku tlangeriwa.—Vaefesa 5:33–6:4; Vakolosa 3:20.

Jaha rin’wana ra le United States leri vuriwaka Jack, ri kulele endyangwini lowu a wu hanya hi milawu ya Bibele leyi kongomisaka. Loko Jack a hume muti u tsalele vatswari vakwe papila. U te: “Nchumu lowu a ndzi tikarhatela ku wu endla, a ku ri ku yingisa nawu wa [Bibele] lowu nge: ‘Xixima tata wa wena ni mana wa wena . . . naswona swi [ta] ku fambela kahle.’ (Deteronoma 5:16) Swilo swi ndzi fambele kahle. Ndza swi xiya leswaku sweswo swi vangiwe hi ndlela ya rirhandzu leyi mi nga ndzi kurisa ha yona. Ndzi nkhensa matshalatshala ya n’wina hinkwawo ni nseketelo wa n’wina loko mi ndzi kurisa.” Loko u ri mutswari, xana a wu ta titwa njhani loko u kuma papila ro fana ni leri? A swi kanakanisi leswaku a ri ta ku tsakisa!

Rirhandzu ri tlhela “ri tsaka ni ntiyiso,” ku nga ntiyiso lowu vulavulaka hi Xikwembu lowu kumekaka eBibeleni. (1 Vakorinto 13:6; Yohane 17:17) Hi xikombiso: Mpatswa lowu nga ni swiphiqo evukatini wu hlaya swin’we marito ya Yesu lama nga eka Marka 10:9 lama nge: “Leswi Xikwembu xi swi paneke swin’we [evukatini] ku nga tshuki ku va ni munhu la swi hambanisaka.” Kutani wu fanele wu kambisisa timbilu ta wona. Xana wa wu ‘tsakela ntiyiso wa le Bibeleni’? Xana wu ta languta vukati byi ri lebyi kwetsimaka, hilaha Xikwembu xi byi langutaka hakona? Xana wu tiyimiserile ku tikarhatela ku tlhantlha swiphiqo swa wona hi moya wa rirhandzu? Loko wo endla tano, vukati bya wona byi ta famba kahle naswona wu ta tsakela vuyelo bya kona.

6 Khathalela Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu

“Va tsaka lava khathalaka hi xilaveko xa vona xa moya.” (Matewu 5:3) Hina vanhu a hi fani ni swiharhi hikuva ha swi kota ku twisisa ni ku tlangela leswi rito ra Xikwembu ri hi dyondzisaka swona. Hikwalaho, hi vutisa swivutiso swo tanihi leswi nge, Hi xihi xikongomelo xa vutomi? Xana ku ni Muvumbi? Ku humelela yini hi hina loko hi fa? Xana vumundzuku byi hi khomele yini?

Timiliyoni ta vanhu emisaveni hinkwayo ti kume leswaku Bibele yi hlamula swivutiso sweswo. Hi xikombiso, xivutiso xo hetelela xi vulavula hi xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu. Hi xihi xikongomelo xa kona? Hi leswaku misava yi va paradeyisi laha vanhu lava rhandzaka Xikwembu ni milawu ya xona va nga ta tshama eka yona hilaha ku nga heriki. Pisalema 37:29 yi ri: “Lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.”

Swi le rivaleni leswaku Muvumbi wa hina u lava leswaku vutomi byi hi fambela kahle, ku nga ri malembe ya 70 kumbe 80 ntsena. U lava leswaku swilo swi hi fambela kahle hilaha ku nga heriki! Kutani sweswi i nkarhi wa leswaku u dyondza hi Muvumbi wa wena. Yesu u te: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” (Yohane 17:3) Loko u ri karhi u nghenisa vutivi byebyo naswona u byi tirhisa evuton’wini bya wena, u ta tivonela hi ya wena leswaku “nkateko wa Yehovha—hi wona lowu fuwisaka, naswona a nga engeteli ku vaviseka eka wona.”—Swivuriso 10:22.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 7]

MILAWU YIN’WANA LEYI KONGOMISAKA LEYI NGA KU PFUNAKA LESWAKU VUTOMI BYI KU FAMBELA KAHLE

◼ Chava Xikwembu hi ndlela leyi faneleke. “Ku chava Yehovha i masungulo ya vutlhari.”—Swivuriso 9:10.

◼ Hlawula vanghana va wena hi vutlhari. “Loyi a fambaka ni vanhu vo tlhariha u ta tlhariha, kambe loyi a tirhisanaka ni lavo hunguka, a swi nge n’wi fambeli kahle.”—Swivuriso 13:20.

◼ Papalata ku endla swilo ku tlula mpimo. “Xidakwa ni munhu wa makolo va ta va ni vusiwana.”—Swivuriso 23:21.

◼ U nga rihiseli. “Mi nga tlheriseli swo biha hi swo biha hambi eka mani.”—Varhoma 12:17.

◼ Tirha hi matimba. “Loko munhu a nga lavi ku tirha, ni ku dya a nga tshuki a dya.”—2 Vatesalonika 3:10.

◼ Endla leswi u lavaka van’wana va ku endla swona. “Swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.”—Matewu 7:12.

◼ Lawula ririmi ra wena. “Loyi a rhandzaka vutomi ni ku vona masiku lamanene, a a sivele ririmi rakwe eka leswo biha.”—1 Petro 3:10.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

RIRHANDZU I MURHI LOWUNENE

Dean Ornish la nga dokodela tlhelo mutsari u ri: “Rirhandzu ri hoxa xandla eka leswi hi vabyisaka ni leswi hi horisaka, leswi hi vangelaka gome ni leswi hi tiselaka ntsako, leswi endlaka hi xaniseka ni leswi hi horisaka. Loko a ku ri ni murhi lowuntshwa lowu pfunaka hi ndlela yoleyo, dokodela un’wana ni un’wana etikweni a a ta ringanyeta leswaku vavabyi vakwe va tikumela wona. Madokodela a ma ta boheka ku tirhisa murhi wa kona.”

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 9]

GOME RI SIVIWA HI NTSAKO

Loko ku tlhekeka nyimpi etikweni ra rikwavo, Milanko loyi a tshamaka ematikweni ya Balkan u ye evusocheni. Leswi a a ri ni xivindzi u pfange no thyiwa vito ra Rambo, ku nga vito ra nghwazi yin’wana leyi a yi tlanga eka filimi yin’wana ya madzolonga. Kambe, hi ku famba ka nkarhi Milanko u hetiwe matimba hi vukungundzwana ni vukanganyisi lebyi a byi voneke evusocheni. U tsale a ku: “Sweswo swi endle leswaku ndzi sungula mikhuva yo biha yo tanihi ku nwa byala, ku dzaha fole, ku tirhisa swidzidziharisi, ku gembula ni ku tikhoma hi ndlela yo biha. Vutomi bya mina a byi nga ha pfuni nchumu naswona a ndzi nga swi tivi leswaku ndzi nga byi antswisa njhani.”

Loko vutomi bya ha n’wi fambela ximatsi, Milanko u sungule ku dyondza Bibele. Siku rin’wana loko a endzele muzala wakwe u vone magazini wa Xihondzo xo Rindza, lowu kandziyisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha. Leswi a nga swi hlaya eka wona swi n’wi tsakisile, naswona swi nga si ya kwihi u sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni. Ntiyiso wa Bibele wu n’wi pfunile leswaku a kuma ntsako naswona swilo swi sungule ku n’wi fambela kahle evuton’wini. U ri: “Wu ndzi nyike matimba. Ndzi tshike mikhuva ya mina yo biha kutani ndzi va munhu lontshwa, ivi ndzi khuvuriwa ndzi va Mbhoni ya Yehovha. Vanhu lava a va ndzi tiva a va nga ha ndzi vitani Rambo kambe a va ndzi vitana Bunny, ku nga vito leri a ndzi vitaniwa ha rona loko ndza ha ri n’wana, hikwalaho ka leswi se ndzi nga munhu wo rhula.”