Vantshwa Va Vutisa . . .
Ku Tswala Vana—Xana Ku Endla Munhu A Va Wanuna Wa Xiviri?
“Ndzi tiva [majaha] yo hlayanyana lama nge, ‘Ndzi ni n’wana wa nhwanyana la tshamaka laha ni wa mufana la tshamaka hala,’ naswona ndlela leyi ma swi vurisaka xiswona, swi vonaka onge a ma na mhaka ni vutihlamuleri bya wona.”—Harold.
LEMBE ni lembe, vanhwanyana va kwalomu ka miliyoni eUnited States va tika. Vamanana vo tala lava velekaka vana volavo a va tekiwanga. Eka vamanana lava va nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, un’we eka va mune u ta hetelela a kume n’wana wa vumbirhi emalembeni mambirhi lama landzelaka. Magazini wa Atlantic Monthly wu ri: “Loko mukhuva lowu nga kona sweswi wo ya emahlweni, a va talanga vana lava nga ta kurisiwa hi manana ni tata wa vona. Vana vo tala va le Amerika va ta heta malembe yo hlayanyana va hanya ni mana wa vona a ri swakwe.”
Hambileswi United States ri nga ni nhlayo leyikulu ya vana lava tikaka va ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi ku tlula matiko hinkwawo lama hluvukeke, xiphiqo xa vana lava tswariwaka hi vatswari lava nga tekanangiki i xa misava hinkwayo. Ematikweni man’wana ya le Yuropa, ku fana na Furwa na Nghilandhi, tinhlayo ta vana volavo ta ringana ni ta va le United States. Ematikweni man’wana ya le Afrika ni ya le Amerika Dzonga, nhlayo ya vana lava nga emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi lava tikaka yi phindhiwe kambirhi eka ya le United States. I yini leswi endlaka leswaku ntungu lowu wu va wukulu?
Lexi Endlaka Leswaku Ntungu Lowu Wu Va Wukulu
Hi mpimo lowukulu, xiyimo lexi xi kombisa ku hohloka ka mahanyelo ka “minkarhi ya mangava” leyi hi hanyaka eka yona. (2 Timotiya 3:1-5) Emalembeni ya sweswinyana, ku dlaya vukati ku andze ngopfu. Vusodoma ni tindlela tin’wana ta ku tikhoma loko biha hi tona ti fumaka. Vana va hlaseriwe hi vuhaxi—hi ku tikhoma loku nga fanelangiki loku hangalasiwaka hi vuyimbeleri ni tivhidiyo ta vuyimbeleri, hi swihloko swo chavisa leswi kumekaka eka timagazini ni vunavetisi, hi minkombiso ya TV ni tifilimi leti ndhundhuzelaka rimbewu. Ku kumeka hi ku olova ka swilo swa ku humesa makhwiri ni swo sivela mbeleko swi hoxe xandla eku khorwiseni ka vana leswaku a ku na mimbuyelo yo biha leyi nga tisiwaka hi ku tikhoma ko biha hi rimbewu. Tatana un’wana la nga tekangiki u ri: “Ndzi lava rimbewu leri nga ndzi siyiki ni vutihlamuleri.” Un’wana u ri: “Ku hlanganyela rimbewu ko va ntlango ni ku titsakisa.”
Langutelo ro tano ri andzile swinene, ngopfu-ngopfu eka vantshwa lava nga swisiwana. Loko mulavisisi Elijah Anderson a burisane swinene ni vantshwa lava tshamaka edorobeni leri nga ni vanhu vo tala, u te: “Eka vafana vo tala, rimbewu i ra nkoka tanihi nchumu lowu wu va endlaka va va ni ndhuma endhawini yoleyo; loko muntshwa a hlanganyela eka rimbewu, swi vonaka onge i nghwazi yo karhi.” Kunene, tatana un’wana la nga tekangiki u byele Xalamuka! leswaku loko u hlanganyele eka rimbewu, swi langutiwa tanihi “ku vehela timendlele emakatleni.” I yini lexi kucetelaka langutelo rero ro biha? Anderson u vula leswaku eswiyin’weni swo tala, vanhu va nkoka eka muntshwa la tshamaka edorobeni leri nga ni vanhu vo tala, i “swirho swa ntlawa lowu nga tintangha takwe. Va n’wi vekela mimpimanyeto leyi a faneleke a hanya ha yona, naswona i swa nkoka leswaku a hanya hi ku landza mimpimanyeto yoleyo.”
Hikwalaho, Anderson u xiye leswaku eka majaha yo tala, ku hlanganyela rimbewu ko va ntlango ntsena, “xikongomelo xa kona i ku tlanga hi munhu un’wana, ngopfu-ngopfu nhwanyana yoloye.” U engetela hi ku vula leswaku “ntlango lowu wu fambisana ni ndlela leyi mufana a vonakalaka ha yona, ku katsa swiambalo swakwe, ku tilunghisa, ku languteka, vuswikoti byo cina ni byo vulavula.” Swifanyetana swo tala swi ni vuswikoti byo wina “ntlango” lowu. Kambe Anderson u ri: “Loko nhwanyana a tika, mufana wa kona a nga ha n’wi balekela.”—Young Unwed Fathers—Changing Roles and Emerging Policies, leyi tsariweke hi Robert Lerman na Theodora Ooms.
Langutelo Ra Xikwembu
Kambe, xana ku va ni n’wana swi endla munhu a va wanuna hakunene? Xana ku hlanganyela rimbewu ko va ntlango ntsena? Ku nga ri ku ya hi Muvumbi wa hina, Yehovha Xikwembu. ERitweni ra xona, ku nga Bibele, Xikwembu xi swi veka erivaleni leswaku rimbewu ri nga hlanganyeriwa hi xikongomelo xo hlawuleka. Endzhaku ko vulavula hi ku vumbiwa ka wanuna ni wansati wo sungula, Bibele yi ri: “Xikwembu xi va katekisa, kutani Xikwembu xi ku eka vona: ‘Tswalanani mi andza, mi tata misava.’” (Genesa 1:27, 28) A ku nga ri xikongomelo xa Xikwembu leswaku vana va siyiwa hi vatata wa vona. Xi hlanganise wanuna ni wansati wo sungula eka xiboho lexi nga heriki xa vukati. (Genesa 2:24) Hikwalaho, a ku ri xikongomelo xa xona leswaku n’wana un’wana ni un’wana a va ni mana wakwe ni tata wakwe.
Kambe, ku nga si hundza nkarhi wo leha, vavanuna va sungule ku teka vasati vo tala. (Genesa 4:19) Genesa 6:2 yi hi byela leswaku hambi ku ri swivumbiwa leswi nga tintsumi swi “sungul[e] ku vona leswaku vana va vanhwanyana va vanhu va sasekile.” Endzhaku ka loko ti tihundzule vanhu, tintsumi leti ti ‘teke vavasati’ “hinkwavo lava [ti] va hlawuleke.” Ndhambi ya Nowa yi sindzise madimona lawa leswaku ma tlhelela exivandleni xa moya. Hambiswiritano, Bibele yi kombisa leswaku ma cukumetiwe exivandleni xa laha misaveni. (Nhlavutelo 12:9-12) Xisweswo, Sathana ni madimona yakwe va ni nkucetelo lowukulu emisaveni namuntlha. (Vaefesa 2:2) Majaha ma landzela nkucetelo lowu wo biha loko ma veleka vana lava ma nga va laviki naswona ma nga va rhandziki.
Hikwalaho, Matsalwa ma vula leswi landzelaka hi swivangelo leswi twalaka: “Xikwembu xi rhandza leswaku mi kwetsimisiwa, mi papalata vumbhisa; leswaku un’wana ni un’wana wa n’wina a tiva ndlela yo lawula xibya xakwe hi ku kwetsima ni ku xiximeka, ku nga ri hi ku navela ka ku lava vuxaka bya rimbewu loku fanaka ni loku matiko lama nga tiviki Xikwembu ma nga na kona; leswaku ku nga vi na loyi swi fikaka laha a onhaka ni ku nghenelela etimfanelweni ta makwavo emhakeni leyi, hikuva Yehovha hi yena la xupulaka eka swilo leswi hinkwaswo.”—1 Vatesalonika 4:3-6.
Xana swi fanerile ku “papalata vumbhisa”? Majaha yo tala ma nga ha nyenyemuka langutelo leri. Phela, ma ha ri matsongo, naswona ku navela ka wona ku ni matimba! Kambe xiya leswaku vumbhisa byi katsa ‘ku onha ni ku nghenela etimfanelweni’ ta vanhu van’wana. Xana a swi n’wi vavisi nhwanyana ku n’wi siya ni n’wana kambe a nga ri na nseketelo wa nuna? Naswona ku vuriwa yini hi ku n’wi tluleta mavabyi lama tluletiwaka hi vuxaka bya rimbewu, yo kota vuvabyi bya nhlonge ya swirho swa rimbewu, thusula, chovhele kumbe AIDS (SIDA)? I ntiyiso, minkarhi yin’wana swa koteka ku papalata mimbuyelo yo tano. Nilokoswiritano, ku hlanganyela rimbewu emahlweni ka vukati swi nghenelela eka timfanelo ta nhwanyana ta ku tshama a ri ni vito lerinene ni ku nghenela vukati a nga si tiva wanuna. Kutani, ku papalata vumbhisa i swinene naswona swi kombisa ku wupfa. I ntiyiso, swi lava ku tikhoma ni ku tiyimisela leswaku munhu a ‘lawula xibya xakwe’ naswona a papalata ku hlanganyela rimbewu emahlweni ka vukati. Kambe, hilaha Esaya 48:17, 18 yi hi byelaka, hi milawu ya xona, Xikwembu xi hi ‘dyondzisela ku hi pfuna.’
“Yanani Emahlweni Tanihi Vavanuna”
Kutani, xana jaha ri nga kombisa njhani leswaku i wanuna? Kunene a ri nge swi kombisi hi ku tswala vana swi nga ri enawini. Bibele ya khutaza: “Tshamani mi hitekile, yimani mi tiyile eripfumelweni, yanani emahlweni tanihi vavanuna, vanani ni matimba. Timhaka ta n’wina hinkwato a ti endleke hi rirhandzu.”—1 Vakorinto 16:13, 14.
Xiya leswaku ‘ku navela ku va wanuna’ swi katsa ku xalamuka, ku tiya eripfumelweni, ku va ni xivindzi ni ku va ni rirhandzu. Ina, misinya leyi ya milawu yi tirha hilaha ku ringanaka eka vavanuna ni vavasati. Kambe, loko u hlakulela timfanelo ta moya to kota leti, vanhu va ta va ni swivangelo leswinene swo ku kombisa xichavo ni ku ku xixima tanihi wanuna wa xiviri! Dyondza eka nghwazi leyi tshameke yi hanya—Yesu Kreste. Ehleketa hi vunhenha byakwe ni ndlela leyi a tikhomeke ha yona hi xivindzi loko a langutane ni ku xanisiwa ni rifu. Kambe, xana Yesu a a tikhoma njhani loko a ri ni vavasati?
Kunene Yesu a a swi tsakela ku va swin’we ni vavasati. A a ri ni valandzeri vo tala va xisati, van’wana va vona “a va va tirhela [yena ni vadyondzisiwa vakwe] hi leswi nga swa vona.” (Luka 8:3) A a ri munghana lonkulu wa vamakwavo va Lazaro vambirhi va xisati. Entiyisweni, Bibele yi vula leswaku “Yesu a a rhandza Marta ni makwavo wa xisati.” (Yohane 11:5) Xana Yesu u tirhise vutlhari byakwe, vumbhurhi byakwe, lebyi handle ko kanakana a a ri na byona tanihi munhu la hetisekeke leswaku a kokela vavasati lava eka ku tikhoma ko biha? A nga endlanga tano, Bibele yi vula leswaku Yesu a nga “endlanga xidyoho.” (1 Petro 2:22) A nga tikhomanga hi ndlela leyi nga fanelangiki hambiloko wansati loyi a a tiviwa a ri mudyohi, kumbexana a a ri nghwavava, “a rila, a sungula ku tsakamisa milenge ya yena hi mihloti yakwe kutani a yi sula hi misisi ya nhloko yakwe.” (Luka 7:37, 38) Yesu a nga kalanga a ehleketa hi ku dyelela wansati loyi a a ta dyeleleka hi ku olova! U kombise vuswikoti byo lawula mintlhaveko yakwe—ku nga mfanelo leyi kombisaka leswaku a a ri wanuna wa xiviri. U langute vavasati va ri vanhu lava faneriwaka hi rirhandzu ni xichavo, ku nga ri vanhu vo etlela na vona.
Loko u ri jaha leri nga Mukreste, ku landzela xikombiso xa Kreste—ku nga ri xa tin’wana ta tintangha ta wena—swi ta ku sivela leswaku u nga ‘onhi ni ku nghenelela etimfanelweni’ ta van’wana. Swi ta tlhela swi ku sirhelela leswaku u nga langutani ni khombo ra ku tswala n’wana swi nga ri enawini. I ntiyiso leswaku van’wana va nga ha ku vungunya loko u papalata vumbhisa. Kambe eku heteleleni, ku rhandziwa hi Xikwembu swi ta ku vuyerisa ku tlula ku rhandziwa hi tintangha ta wena swa xinkarhana.—Swivuriso 27:11.
Kambe, ku vuriwa yini hiloko muntshwa a tshame a hanya vutomi byo biha enkarhini lowu hundzeke kambe se a cince mahanyelo yakwe yo biha naswona a hundzukile hakunene? Loko swi ri tano, a nga tiyiseka leswaku Xikwembu xi ta n’wi rivalela, ku fana na Hosi Davhida, loyi na yena a tshameke a tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu. (2 Samuwele 11:2-5; 12:13; Pisalema 51:1, 2) Kambe, loko jaha ri tikise nhwanyana va nga tekananga, ri nga ha boheka ku endla swiboho swa nkoka. Xana ri fanele ri teka nhwanyana loyi? Xana ri ni vutihlamuleri byo karhi eka n’wana wa rona? Swivutiso leswi swi ta hlamuriwa eka xihloko xa nkarhi lowu taka.
[Swifaniso leswi nga eka tluka 30]
Vantshwa vo tala va endla xihoxo hi ku ehleketa leswaku ku hlanganyela rimbewu a swi na mimbuyelo yo karhi