Switlhavelo Leswi Tsakiseke Xikwembu

“Muprista un’wana ni un’wana lonkulu u vekeriwe ku nyikela tinyiko ni switlhavelo.”—VAHEVERU 8:3.

 1. Ha yini vanhu va vona swi fanerile ku hundzukela eka Xikwembu?

N’WAMATIMU wa Bibele ku nga Alfred Edersheim u tsale a ku: “Ku endla xitlhavelo swi vonaka swi ‘tolovelekile’ evanhwini ku fana ni ku khongela; xitlhavelo xi kombisa leswi munhu a titwisaka xiswona ha yena n’wini, kasi xikhongelo xi kombisa leswi a titwisaka xiswona hi Xikwembu.” Ku sukela loko xidyoho xi ve kona emisaveni, xi vange ku tivona nandzu, ku fularheriwa hi Xikwembu ni ku titwa hi nga pfuni nchumu. Ha swi lava ku ntshunxeka eka swilo leswi. Swa olova ku twisisa leswaku loko vanhu va tikuma va ri exiyin’weni xolexo lexi nga tsakisiki, va vona swi fanerile ku ya eka Xikwembu va ya lava mpfuno.—Varhoma 5:12.

 2. I timhaka tihi ta magandzelo lama endleriweke Xikwembu khale leti hi ti kumaka eBibeleni?

² Magandzelo yo sungula lama endleriweke Xikwembu lawa Bibele yi vulavulaka ha wona ma endliwe hi Kayini na Avele. Ha hlaya: “Endzhaku ka nkarhi wo karhi, Kayini a tisela Yehovha mihandzu ya misava leswaku yi ta va gandzelo. Kambe loko ku ri Avele, na yena a tisa mativula ya ntlhambi wakwe ni mafurha ya swona.” (Genesa 4:3, 4) Endzhakunyana, hi kuma leswaku Nowa, loyi Xikwembu xi n’wi sirheleleke eka Ndhambi leyikulu leyi loviseke xitukulwana xo homboloka xa le nkarhini wa yena, u susumeteleke ku “humesa gandzelo ro hisiwa ealitarini” a endlela Yehovha. (Genesa 8:20) Hi minkarhi yo hlayanyana, nandza wo tshembeka tlhelo munghana wa Xikwembu, ku nga Abrahama, hi ku susumetiwa hi switshembiso ni mikateko ya Xikwembu, ‘u ake alitari ivi a vitana vito ra Yehovha.’ (Genesa 12:8; 13:3, 4, 18) Endzhakunyana, Abrahama u langutane ni ndzingo lowukulu wa ripfumelo ra yena loko a byeriwe hi Yehovha ku endla gandzelo ro hisiwa hi n’wana wa yena Isaka. (Genesa 22:1-14) Timhaka leti, hambileswi ti komeke, ta hi voningela emhakeni ya switlhavelo, hilaha hi nga ta swi vona hakona.

 3. Switlhavelo swi hetisisa xiphemu xihi evugandzerini?

³ Eka timhaka leti swin’we ni tin’wana leti kumekaka eBibeleni, swi le rivaleni leswaku i khale swinene ku nyikela xitlhavelo xo karhi ku ri xiyenge xa nkoka xa vugandzeri, Yehovha a nga si nyikela milawu yo karhi malunghana na swona. Hi ku pfumelelana ni sweswo, buku yin’wana yi hlamusela “xitlhavelo” tanihi “endlelo ra vukhongeri laha nchumu wo karhi wu nyikeriwaka eka xikwembu leswaku ku sunguriwa, ku hlayisiwa kumbe ku pfuxetiwa vuxaka lebyinene bya munhu ni nchumu wo kwetsima.” Kambe leswi swi tlakusa swivutiso swo karhi swa nkoka leswi hi faneleke hi swi kambisisa hi vukheta, swo tanihi leswi nge: Ha yini xitlhavelo xi laveka evugandzerini? I switlhavelo swa muxaka muni leswi amukelekaka eka Xikwembu? Naswona switlhavelo swa khale swi vula yini eka hina namuntlha?

Ha Yini Xitlhavelo Xi Laveka?

 4. Byi ve byihi vuyelo eka Adamu na Evha loko va dyohile?

⁴ Adamu u dyohe hi vomu. Ku kha ka yena mbhandzu emurhini wa ku tiva leswinene ni leswo biha a tlhela a wu dya a ku ri xiendlo xa hi vomu xa ku nga yingisi. Nxupulo wa xiendlo xolexo xa ku nga yingisi a ku ri rifu, hilaha Xikwembu a xi swi veke hakona erivaleni xi ku: “Siku u nga ta wu dya, u ta fa hakunene.” (Genesa 2:17) Eku heteleleni Adamu na Evha va kume hakelo ya xidyoho—va file.—Genesa 3:19; 5:3-5.

 5. Ha yini Yehovha a teke goza ku sungula leswaku a pfuna vana va Adamu, naswona u va endlele yini?

⁵ Kambe, ku vuriwa yini hi vana va Adamu? Leswi va kumeke xidyoho ni ku nga hetiseki tanihi ndzhaka eka Adamu, na vona va fularheriwile hi Xikwembu, va titwa va nga pfuni nchumu naswona va fa, tanihi leswi mpatswa wo sungula wa vanhu na wona wu feke. (Varhoma 5:14) Hambiswiritano, Yehovha i Xikwembu xa vululami ni matimba—kambe, ngopfu-ngopfu—i xa rirhandzu. (1 Yohane 4:8, 16) Hikwalaho, hi xona xi tekeke goza ku sungula leswaku xi lulamisa leswi onhakeke. Endzhaku ko vula leswaku “hakelo leyi tisiwaka hi xidyoho i rifu,” Bibele yi ya emahlweni yi ku, “kambe nyiko leyi nyikiwaka hi Xikwembu i vutomi lebyi nga heriki ha Kreste Yesu Hosi ya hina.”—Varhoma 6:23.

 6. Hi kwihi ku rhandza ka Yehovha malunghana ni ku onhaka loku vangiweke hi xidyoho xa Adamu?

⁶ Leswi Yehovha Xikwembu a a ta hetelela a swi endlile leswaku a tiyisekisa nyiko yoleyo a ku ri ku nyikela nchumu lowu a wu ta siva ku lahlekeriwa loku veke kona hikwalaho ka ku dyoha ka Adamu. Hi Xiheveru, rito leri nge ka·pharʹ kumbexana eku sunguleni a ri vula “ku siva” kumbe “ku herisa,” naswona ri tlhela ri hundzuluxeriwa ri va “ku kombela ku rivaleriwa.”a Hi marito man’wana, Yehovha u nyikele nchumu lowu faneleke leswaku wu siva xidyoho lexi kumiweke tanihi ndzhaka eka Adamu ivi a herisa ku onhaka loku veke kona leswaku lava va fanelekelaka nyiko yoleyo va ntshunxiwa eka xigwevo xa xidyoho ni rifu.—Varhoma 8:21.

 7. (a) Hi wihi ntshembo lowu veke kona loko Xikwembu xi gweva Sathana? (b) I nxavo wihi lowu faneleke wu hakeriwa leswaku vanhu va ta ntshunxiwa exidyohweni ni le ku feni?

⁷ Ntshembo wa ku ntshunxiwa evuhlongeni bya xidyoho ni rifu wu vuriwe endzhakunyana ka ku dyoha ka mpatswa wo sungula wa vanhu. Loko Yehovha a tivisa xigwevo xa Sathana, loyi a a yimeriwa hi nyoka, u te: “Ndzi ta veka vulala exikarhi ka wena ni wansati ni le xikarhi ka mbewu ya wena ni mbewu ya yena. Yi ta ku pfotlosa nhloko kutani wena u ta yi luma xirhendze.” (Genesa 3:15) Hi marito wolawo ya vuprofeta, ntshembo eka hinkwavo lava pfumelaka exitshembisweni xolexo wu sungule kwalaho. Hambiswiritano, ku ni nxavo wo karhi lowu faneleke wu hakeriwa leswaku ku kumeka ntshunxeko wolowo. Mbewu leyi tshembisiweke a yi nga ta ta ntsena ivi yi herisa Sathana; Mbewu a yi fanele yi lumiwa xirhendze, hi leswaku, a yi fanele yi fa, hambileswi a yi nga ta fela makumu.

 8. (a) Xana Kayini u ve munhu la khomisaka tingana hi ndlela yihi? (b) Ha yini xitlhavelo xa Avele xi amukelekile ematihlweni ya Xikwembu?

⁸ A swi kanakanisi leswaku Adamu na Evha va anakanyisise swinene hi loyi Mbewu leyi tshembisiweke a ri yena. Loko Evha a veleka mativula ya yena ya jaha, ku nga Kayini, u te: “Ndzi tswale munhu hi ku pfuniwa hi Yehovha.” (Genesa 4:1) Xana a a ehleketa leswaku kumbexana n’wana wa yena u ta va Mbewu? Ku nga khathariseki leswaku a a ehleketa tano kumbe e-e, Kayini u ve munhu la khomisaka tingana, swin’we ni gandzelo ra yena. Hi hala tlhelo, makwavo wa yena Avele loyi a kombiseke ripfumelo exitshembisweni xa Xikwembu u susumeteleke ku nyikela swirhangana swa ntlhambi wa yena tanihi xitlhavelo eka Yehovha. Ha hlaya: “Hi ripfumelo Avele u nyike Xikwembu xitlhavelo xa ntikelo lowukulu eka xa Kayini, hi ripfumelo rero ku nyikeriwe vumbhoni ha yena leswaku u lulamile.”—Vaheveru 11:4.

 9. (a) Avele u pfumele eka yini, naswona u swi kombise njhani? (b) Xana gandzelo ra Avele ri hetisise yini?

⁹ Avele a a nga pfumeli ntsena leswaku Xikwembu xi kona, ku fana na Kayini. Avele a a pfumela eka xitshembiso xa Xikwembu xa Mbewu leyi nga ta ponisa vanhu lava tshembekaka. A nga hlavuteriwanga leswaku sweswo a swi ta endlisiwa ku yini, kambe xitshembiso xa Xikwembu xi endle Avele a swi xiya leswaku ku ta va ni un’wana loyi a nga ta boheka ku lumiwa xirhendze. Ina, swi nga ha endleka a gimete hi leswaku swi ta boha leswaku ku halaka ngati—ku nga yona mhaka ya xitlhavelo. Avele u nyikele nyiko leyi nga ni vutomi ni ngati eka Xihlovo xa vutomi, kumbexana tanihi xikombiso xa ku navela ka yena hi mbilu hinkwayo ku vona ku hetiseka ka xitshembiso xa Yehovha. Xikombiso lexi xa ripfumelo hi xona lexi endleke xitlhavelo xa Avele xi tsakisa Yehovha, naswona xi kombise nkoka wa xitlhavelo—ndlela leyi vanhu lava dyoheke va nga tshinelelaka Xikwembu ha yona leswaku xi va amukela.—Genesa 4:4; Vaheveru 11:1, 6.

 10. Xana xikongomelo xa xitlhavelo xi vekiwe erivaleni hi ndlela yihi loko Yehovha a kombele Abrahama leswaku a nyikela Isaka?

¹⁰ Xikongomelo lexikulu xa xitlhavelo xi kombisiwe kahle loko Yehovha a lerise Abrahama ku nyikela n’wana wa yena Isaka tanihi gandzelo ro hisiwa. Hambileswi xitlhavelo xolexo xi nga ha endliwangiki, a xi ri xikombiso xa leswi Yehovha a nga ta swi endla eku heteleleni—ku nyikela N’wana wa yena la tswariweke a ri swakwe tanihi gandzelo lerikulu eka hinkwawo lama tshameke ma endliwa, leswaku a hetisisa ku rhandza ka Yena eka vanhu. (Yohane 3:16) Hi switlhavelo ni hi magandzelo ya Nawu wa Muxe, Yehovha u sungule tindlela ta vuprofeta to dyondzisa vanhu va yena lava hlawuriweke leswi va faneleke va swi endla leswaku va ta rivaleriwa swidyoho swa vona ni ku tiyisa ntshembo wa vona wa ku ponisiwa. Hi nga dyondza yini eka leswi?

Switlhavelo Leswi Amukelekaka Eka Yehovha

 11. I swiyenge swihi swimbirhi swa magandzelo leswi a swi nyikeriwa hi muprista lonkulu wa le Israyele, naswona hi swikongomelo swihi?

¹¹ Muapostola Pawulo u ri: “Muprista un’wana ni un’wana lonkulu u vekeriwe ku nyikela tinyiko ni switlhavelo.” (Vaheveru 8:3) Xiya leswaku Pawulo u avanyisa magandzelo lawa a ma endliwa hi muprista lonkulu wa le Israyele wa khale hi swiyenge swimbirhi, ku nga “tinyiko” ni “switlhavelo,” kumbe “switlhavelo swa swidyoho.” (Vaheveru 5:1) Vanhu hi ntolovelo va nyikela tinyiko leswaku va kombisa rirhandzu ni ku tlangela, swin’we ni ku hlakulela vunghana, ku tsakeriwa, kumbe ku amukeriwa. (Genesa 32:20; Swivuriso 18:16) Hilaha ku fanaka, yo tala ya magandzelo lama hlamuseriweke hi Nawu ma nga ha langutiwa tanihi “tinyiko” eka Xikwembu, to lava ku amukeriwa ni ku tsakeriwa hi xona.b Munhu a a fanele a hakela loko a tlule Nawu, naswona a a humesa “switlhavelo swa swidyoho” leswaku ku lulamisiwa leswi a swi onheke. Tibuku ta Ntlhanu to Sungula ta Matsalwa, ngopfu-ngopfu buku ya Eksoda, ya Levhitika ni ya Tinhlayo, ti hlamusela swo tala malunghana ni switlhavelo ni magandzelo ya mixaka yo hambana. Hambileswi swi nga hi tikelaka swinene ku twisisa ni ku tsundzuka timhaka leti hinkwato, tinhla-nkulu tin’wana malunghana ni mixaka yo hambana-hambana ya magandzelo ti lava nyingiso wa hina.

 12. Hi kwihi eBibeleni laha hi nga kumaka nkatsakanyo wa switlhavelo, kumbe magandzelo, eNawini?

¹² Hi nga ha swi xiya leswaku eka Levhitika tindzima 1 ku ya eka 7, ku hlamuseriwa mixaka ya nkoka ya ntlhanu ya magandzelo—gandzelo ro hisiwa, gandzelo ra mavele, gandzelo ra xinakulobye, gandzelo ra xidyoho ni gandzelo ra nandzu—ha rin’we-rin’we, hambileswi man’wana ya wona a ma nyikeriwa hi nkarhi wun’we. Nakambe ha swi xiya leswaku magandzelo lawa ma hlamuseriwa kambirhi eka tindzima leti, hi swikongomelo leswi hambaneke: xo sungula, eka Levhitika 1:2 ku ya eka 6:7, leyi hlamuselaka hi vuenti leswi faneleke ku nyikeriwa ealitarini, xa vumbirhi, eka Levhitika 6:8 ku ya eka 7:36, leyi kombisaka swiyenge leswi a swi vekeriwa etlhelo swi vekeriwa vaprista ni leswi a swi vekeriwa muendli wa xitlhavelo. Kutani eka Tinhlayo tindzima 28 na 29, hi kuma leswi nga ha langutiwaka tanihi xiyimiso lexi nga ni vuxokoxoko, ku hlamuseriwa leswi a swi fanele swi nyikeriwa siku ni siku, vhiki ni vhiki, n’hweti ni n’hweti ni le minkhubyeni ya lembe ni lembe.

 13. Hlamusela magandzelo lawa a ma nyikeriwa hi ku tirhandzela tanihi tinyiko eka Xikwembu.

¹³ Exikarhi ka magandzelo lawa a ma nyikeriwa hi ku tirhandzela tanihi tinyiko kumbe tanihi ku titshineta eka Xikwembu leswaku xi ta ku amukela a ku ri ni magandzelo lama hisiwaka, magandzelo ya mavele ni magandzelo ya xinakulobye. Swidyondzi swin’wana swi pfumela leswaku rito ra Xiheveru leri yimelaka “gandzelo ro hisiwa” ri vula “gandzelo leri tlhandlukaka.” Leswi swa fanela hikuva loko ku endliwa gandzelo ro hisiwa, xiharhi lexi dlayiweke a xi hisiwa ealitarini ivi nun’hwelo lowunene kumbe lowu phyuphyisaka wu tlhandlukela etilweni eka Xikwembu. Nchumu lowu hlawulekeke hi gandzelo leri hisiwaka a ku ri leswaku endzhaku ka loko ngati ya rona yi haxiwe ealitarini, xiharhi a xi nyikeriwa hinkwaxo eka Xikwembu. Vaprista va “mbulukisa hinkwaswo ealitarini swi va gandzelo ro hisiwa, gandzelo leri endliwaka hi ndzilo ri va nun’hwelo lowu phyuphyisaka eka Yehovha.”—Levhitika 1:3, 4, 9; Genesa 8:21.

 14. Xana gandzelo ra mavele a ri nyikeriwa hi ndlela yihi?

¹⁴ Gandzelo ra mavele ri hlamuseriwa eka Levhitika ndzima 2. A ku ri gandzelo ra ku tirhandzela leri endliwaka hi mapa lama silekeke kahle, lawa hi ntolovelo a ma cheriwa mafurha ni murhi wa risuna. “[Muprista] u ta nusa voko leri teleke ra mapa ya rona lama silekeke kahle ni mafurha ya rona swin’we ni murhi wa rona wa risuna hinkwawo; u ta swi mbulukisa swi va xitsundzuxo xa swona ealitarini, swi va gandzelo leri endliwaka hi ndzilo ri va nun’hwelo lowu phyuphyisaka eka Yehovha.” (Levhitika 2:2) Murhi wa risuna a ku ri xin’wana xa switirhisiwa swa nun’hwelo lowu kwetsimaka lowu hisiwaka ealitarini eka tabernakele ni le tempeleni. (Eksoda 30:34-36) Entiyisweni Hosi Davhida a a anakanya hi leswi loko a ku: “Onge xikhongelo xa mina xi nga lunghiseleriwa xi va murhi wa risuna emahlweni ka wena, ku tlakuka ka swandla swa mina ku fana ni gandzelo ra mavele ra nimadyambu.”—Pisalema 141:2.

 15. A xi ri xihi xikongomelo xa xitlhavelo xa xinakulobye?

¹⁵ Gandzelo rin’wana ro tirhandzela a ku ri xitlhavelo xa xinakulobye, lexi hlamuseriwaka eka Levhitika ndzima 3. Rito leri ri nga ha tlhela ri hundzuluxeriwa ri va “xitlhavelo xa magandzelo ya ku rhula.” Hi Xiheveru, rito “ku rhula” a ri vuli ku nga vi na nyimpi kumbe mpfilumpfilu ntsena. Buku leyi nge Studies in the Mosaic Institutions yi ri: “EBibeleni, ri vula sweswo, ri tlhela ri vula xiyimo kumbe vuxaka bya ku rhula ni Xikwembu, ku tshamiseka, ku khana ni ntsako.” Hikwalaho, switlhavelo swa xinakulobye a swi nyikeriwa leswaku ku hlayisiwa ku rhula ni Xikwembu, ku xi rhurisa, swin’we ni ku kombisa ku nkhensa kumbe ku tlangela xiyimo xa ku katekisiwa hi ku rhula hi Xikwembu, lexi lava va amukeriwaka hi xona va nga na xona. Vaprista swin’we ni muendli wa gandzelo a va dya gandzelo endzhaku ka loko ngati ni mafurha swi nyikeriwe eka Yehovha. (Levhitika 3:17; 7:16-21; 19:5-8) Hi ndlela yo saseka ni yo fanekisela, muendli wa xitlhavelo, vaprista na Yehovha Xikwembu a va hlanganyela eku dyeni, va kombisa vuxaka lebyi rhuleke lebyi a byi ri kona exikarhi ka vona.

 16. (a) A xi ri xihi xikongomelo xa gandzelo ra xidyoho ni gandzelo ra nandzu? (b) Xana magandzelo lawa ma hambana njhani ni gandzelo ro hisiwa?

¹⁶ Switlhavelo leswi a swi nyikeriwa leswaku ku komberiwa ndzivalelo hikwalaho ka xidyoho kumbe ku rivaleriwa hikwalaho ko tlula Nawu a swi katsa gandzelo ra xidyoho ni gandzelo ra nandzu. Hambileswi switlhavelo leswi a swi hisiwa ealitarini, a swi hambanile ni gandzelo ro hisiwa hileswi xiharhi a xi nga nyikeriwi hinkwaxo eka Xikwembu, kambe a ku nyikeriwa mafurha ni swirho swo karhi swa xona ntsena. Nyama leyin’wana hinkwayo a yi lahliwa ehandle ka nxaxa kumbe minkarhi yin’wana yi dyiwa hi vaprista. Ku hambana koloko i ka nkoka. Gandzelo ro hisiwa a ri nyikeriwa tanihi nyiko eka Xikwembu leswaku xi va pfumelela ku tshinela eka xona, hikwalaho a ri nyikiwa Xikwembu ntsena hinkwaro ka rona. Lexi tsakisaka, gandzelo ro hisiwa hi ntolovelo a ri rhangeriwa hi gandzelo ra nandzu kumbe gandzelo ra xidyoho, leswi kombisaka leswaku loko nyiko ya mudyohi yi ta amukeleka eka Xikwembu, a ku laveka a rivaleriwa swidyoho.—Levhitika 8:14, 18; 9:2, 3; 16:3, 5.

17, 18. Xana gandzelo ra xidyoho a ri endleriwa yini, naswona a xi ri xihi xikongomelo xa magandzelo ya nandzu?

¹⁷ Gandzelo ra xidyoho a ri amukeriwa ntsena eka swidyoho leswi nga endliwangiki ha vomu malunghana ni Nawu, xidyoho lexi endliweke hikwalaho ka ku tsana ka nyama. “Loko moya-xiviri wo tshuka wu endla xihoxo wu dyoha eka swilo swihi ni swihi leswi Yehovha a lerisaka leswaku swi nga tshuki swi endliwa,” kutani mudyohi a a fanele a nyikela gandzelo ra xidyoho hi ku ya hi xikhundlha kumbe xiyimo xa yena eka vaaki. (Levhitika 4:2, 3, 22, 27) Hi hala tlhelo, vadyohi lava nga hundzukiki a va dlayiwa; a ku nga ri na switlhavelo leswi a va endleriwa swona.—Eksoda 21:12-15; Levhitika 17:10; 20:2, 6, 10; Tinhlayo 15:30; Vaheveru 2:2.

¹⁸ Nkoka ni xikongomelo xa gandzelo ra nandzu swi hlamuseriwa kahle eka Levhitika tindzima 5 na 6. Munhu a nga ha va a endle xidyoho ku nga ri ha vomu. Nilokoswiritano, ku tlula ka yena nawu ku nga ha va ku vange nandzu malunghana ni timfanelo ta munhu-kulobye kumbe Yehovha Xikwembu, kutani nandzu wolowo a wu fanele wu hakeriwa kumbe wu lulamisiwa. Ku boxiwa mintlawa yo hlayanyana ya swidyoho. Swin’wana a swi ri swidyoho swa le xihundleni (5:2-6), swin’wana a swi ri swidyoho leswi lwisanaka ni “swilo leswi kwetsimaka swa Yehovha” (5:14-16), kasi swin’wana, hambileswi a swi nga ri swa vomu, a ku ri swidyoho leswi a swi vangiwa hi ku navela ko biha kumbe ku tsana ka nyama (6:1-3). Ku engetela eku phofuleni ka swidyoho swo tano, mudyohi a a fanele a humesa leswi lavekaka laha swi faneleke, ivi a endlela Yehovha gandzelo ra xidyoho.—Levhitika 6:4-7.

Nchumu Lowunene Lowa Ha Taka

 19. Hambileswi Vaisrayele a va ri ni Nawu ni switlhavelo swa wona, ha yini va tsandzekile ku amukeriwa hi Xikwembu?

¹⁹ Nawu wa Muxe, lowu a wu ri ni switlhavelo ni magandzelo yo tala, wu nyikiwe Vaisrayele leswaku va ta kota ku tshinela eka Xikwembu leswaku va ta amukeriwa va tlhela va tsundzuka nkateko wa xona kukondza ku fika Mbewu leyi tshembisiweke. Muapostola Pawulo, Muyuda hi ntumbuluko, u swi veka hi ndlela leyi: “Nawu wu hundzuke mukongomisi wa hina la yisaka eka Kreste, leswaku hi vuriwa lava lulameke hikwalaho ka ripfumelo.” (Vagalatiya 3:24) Lexi vavisaka, tiko ra Israyele hinkwaro a ri wu amukelanga nkongomiso wolowo kambe ri tirhise lunghelo rolero hi ndlela yo biha. Hikwalaho, switlhavelo swa vona swo tala swi hundzuke leswi nyangatsaka eka Yehovha, loyi a nga te: “Ndzi korwile hi magandzelo yo hisiwa lama heleleke ya tinyimpfu ni mafurha ya swifuwo leswi wundliweke kahle; naswona a ndzi yi tsakelanga ngati ya swinkunzana ni swinyimpfana swa xinuna ni swiphongo.”—Esaya 1:11.

 20. Ku humelele yini hi 70 C.E. malunghana ni Nawu ni switlhavelo swa wona?

²⁰ Hi 70 C.E., fambiselo ra swilo ra Xiyuda, swin’we ni tempele ya rona ni vaprista, swi fike emakumu. Endzhaku ka sweswo, switlhavelo leswi a swi endliwa hi ku ya hi Nawu a swi nga ha koteki. Xana leswi swi vula leswaku switlhavelo, leswi a swi ri xiphemu xa nkoka xa Nawu, swi lahlekeriwe hi nkoka hinkwawo eka vagandzeri va Xikwembu namuntlha? Hi ta kambisisa mhaka leyi exihlokweni lexi landzelaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Xana U Nga Hlamusela?

• I yini lexi susumeteleke vavanuna vo tshembeka va khale leswaku va endlela Yehovha switlhavelo?

• Ha yini a ku laveka switlhavelo?

• I switlhavelo swihi swa nkoka leswi a swi nyikeriwa ehansi ka Nawu, naswona a swi ri swihi swikongomelo swa swona?

• Hi ku ya hi Pawulo, xana Nawu ni magandzelo ya wona swi hetisise xikongomelo xihi lexikulu?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Xitlhavelo xa Avele a xi tsakisa hikuva xi kombise ripfumelo ra yena exitshembisweni xa Yehovha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Xana wa yi twisisa nhlamuselo ya mhaka leyi?