Ndzima 17

‘Mimoya-xiviri Leyi Dlayiweke’ Ya Hakeriwa

 1. Xana hi hanya enkarhini wihi, naswona hi byihi vumbhoni bya kona?

MFUMO wa Xikwembu wa fuma! Mugadi wa hanci yo basa u le kusuhi ni ku heta ku hlula kakwe! Hanci yo tshwuka, hanci ya ntima ni hanci yo kwalala ti karhi ti tsutsuma ti tsemakanya misava! A swi kanakanisi leswaku leswi Yesu a swi profeteke malunghana ni vuhosi byakwe swi karhi swa hetiseka. (Matewu, tindzima 24, 25; Marka, ndzima 13; Luka, ndzima 21) Ina, hi hanya emasikwini ya makumu ya mafambiselo lawa ya swilo. (2 Timotiya 3:1-5) Loko swi ri tano, a hi rhiyeni ndleve loko Xinyimpfana, Yesu Kreste, xi pfula xilemo xa vuntlhanu xa buku-nsongwa yoleyo. Xana hi le ka nhlavutelo yihi yin’wana leyi sweswi hi nga ta hlavuteriwa yona?

 2. (a) Yohane u vone yini loko xilemo xa vuntlhanu xi pfuriwa? (b) Ha yini swi nga fanelanga swi hi hlamarisa ku twa leswaku ku ni alitari yo fanekisela ya gandzelo etilweni?

² Yohane u hlamusela xivono lexi tsakisaka a ku: “Kuteloko xi pfula xilemo xa vuntlhanu, ndzi vona mimoya-xiviri ehansi ka altari, ya lava dlayiweke hikwalaho ka rito ra Xikwembu ni hikwalaho ka ntirho lowu a va ri na wona wa ku nyikela vumbhoni.” (Nhlavutelo 6:9) Swi vula yini sweswo? Xana ku na alitari ya gandzelo etilweni? Ina! I ro sungula Yohane a vulavula hi alitari. Kambe, ana se u hlamusele Yehovha a tshame exiluvelweni xa Yena, ku ri ni makerubu lama n’wi rhendzeleke ni lwandle ra nghilazi swin’we ni timboni ku katsa ni vakulu va 24 lava tameleke mirhi ya risuna—hinkwaswo leswi swi fanekisela leswi tabernakela ya laha misaveni a yi ri xiswona, ku nga ndhawu yo kwetsima ya Yehovha eIsrayele. (Eksoda 25:17, 18; 40:24-27, 30-32; 1 Tikronika 24:4) Kutani a swi fanelanga swi hi hlamarisa leswi ku nga ni alitari yo fanekisela ya gandzelo etilweni!—Eksoda 40:29.

 3. (a) Etabernakeleni ya khale ya Vayuda, xana mimoya-xiviri a yi cheriwa njhani “ehansi ka altari”? (b) Hikwalaho ka yini Yohane a vone mimoya-xiviri ya timbhoni leti dlayiweke yi ri ehansi ka altari yo fanekisela etilweni?

³ Ehansi ka alitari leyi ku ni “mimoya-xiviri . . . ya lava dlayiweke hikwalaho ka rito ra Xikwembu ni hikwalaho ka ntirho lowu a va ri na wona wa ku nyikela vumbhoni.” I yini mimoya-xiviri yoleyo? Leyi yi nga ka yi nga vi mimoya-xiviri leyi pfumalaka mimiri—tanihi leswi Magriki ya vahedeni ma pfumelaka swona. (Genesa 2:7; Ezekiyele 18:4) Kambe, Yohane wa swi tiva leswaku moya-xiviri, kumbe vutomi, byi fanekiseriwa hi ngati, naswona etabernakeleni ya khale ya Vayuda loko vaprista va dlaye xiharhi xa gandzelo, a va xuva ‘alitari matlhelo hinkwawo’ kumbe va yi chela “etshakwini ra alitari ya gandzelo ro hisiwa.” (Levhitika 3:2, 8, 13; 4:7; 17:6, 11, 12) Hikwalaho, moya-xiviri wa xiharhi a wu fambisana swinene ni alitari ya gandzelo. Kambe hikwalaho ka yini mimoya-xiviri, kumbe ngati ya malandza lawa ya Xikwembu yi voniwa yi ri ehansi ka alitari yo fanekisela etilweni? Hikuva rifu ra wona ri tekiwa tanihi gandzelo.

 4. Xana rifu ra Vakreste lava tswariweke hi moya i rifu ra gandzelo hi ndlela yihi?

⁴ Hakunene, hinkwavo lava tswariweke tanihi vana va Xikwembu va moya va fa rifu ra gandzelo. I ku rhandza ka Xikwembu leswaku va tshika ku va ni ntshembo wo kuma vutomi lebyi nga heriki emisaveni, hikwalaho ka ntirho lowu va nga ta wu endla eMfun’weni wa Yehovha wa le tilweni. Emhakeni leyi, va tinyiketela ku fa rifu ra gandzelo hikwalaho ka vuhosi bya Yehovha. (Vafilipiya 3:8-11; ringanisa na 2:17.) Leswi swi tano hi lava Yohane a va voneke ehansi ka alitari exivonweni. I vatotiwa lava hi nkarhi lowu va hanyeke ha wona va dlayeriweke ku hisekela ku chumayela ni ku tlakusa Rito ra Yehovha ni vuhosi bya yena. ‘Mimoya-xiviri ya vona yi dlayiwile hikwalaho ka rito ra Xikwembu ni hikwalaho ka ntirho lowu a va ri na wona wa ku nyikela vumbhoni [mar·ty·riʹan].’

 5. Swi tisa ku yini leswaku mimoya-xiviri ya lava tshembekaka yi huwelela yi lava ku rihiseleriwa, hambiloko va file?

⁵ Xivono lexi xi ya emahlweni xi paluxeka: “Naswona a yi huwelela hi rito lerikulu, yi ku: ‘Hosi leyi Lawulaka yo kwetsima ni ya ntiyiso, xana u ta yima ku fikela rini u nga avanyisi ni ku rihisela ngati ya hina eka lava va tshamaka emisaveni?’” (Nhlavutelo 6:10) Xana swi nga endlekisa ku yini leswaku mimoya-xiviri kumbe ngati ya vona, yi huwelela yi lava ku rihiseriwa, kasi Bibele yi vula leswaku vafi a va tivi nchumu? (Eklesiasta 9:5) Xana ngati ya Avele lowo lulama a yi huwelelanga endzhaku ka loko Kayini a n’wi dlele? Kutani Yehovha u byele Kayini a ku: “Xana u endle yini? Yingisa! Ngati ya makwenu yi huwelela eka mina yi ri emisaveni.” (Genesa 4:10, 11; Vaheveru 12:24) A swi vuli leswaku ngati ya Avele a yi vulavula swo karhi hi ku kongoma. Kambe, hileswaku Avele u fe a nga ri na nandzu, naswona hi ku ya hi vululami mudlayi wa yena a a fanele a xupuriwa. Hilaha ku fanaka, Vakreste volavo va dlawe va nga ri na nandzu, kutani hi ku ya hi vululami va fanele va rihiseleriwa. (Luka 18:7, 8) Ku rilela ku rihiseleriwa ku twakala hi rito lerikulu hikuva magidi yo tala ma fise xisweswo.—Ringanisa na Yeremiya 15:15, 16.

 6. I ku halatiwa kwihi ka ngati leyi nga riki na nandzu loku rihiseriweke hi 607 B.C.E.?

⁶ Xiyimo lexi xi nga ha fanisiwa ni lexiya xa Vayuda lava gwineheke loko Hosi Manase a sungula ku fuma hi 716 B.C.E. U halate ngati yo tala leyi nga riki na nandzu, kumbexana hi yena la ‘saheleleke’ muprofeta Esaya. (Vaheveru 11:37; 2 Tihosi 21:16) Hambileswi endzhakunyana Manase a hundzukeke a tlhela a cinca mbilu yakwe, nandzu wolowo wa ngati a wu nyamalalanga. Hi 607 B.C.E. loko Vababilona va lovisa mfumo wa Yuda, “swi endleke ntsena hi ku landza xileriso xa Yehovha ku avanyisa Yuda, leswaku va wu susa emahlweni ka yena hikwalaho ka swidyoho swa Manase, hi ku landza hinkwaswo leswi a swi endleke; ni hikwalaho ka ngati leyi nga riki na nandzu leyi a yi halateke, lerova a tata Yerusalema hi ngati leyi nga riki na nandzu, naswona Yehovha a nga pfumelanga ku va rivalela.”—2 Tihosi 24:3, 4.

 7. I mani loyi kahle-kahle a nga ni nandzu wo halata ‘ngati ya vakwetsimi’?

⁷ Tanihi le minkarhini ya Bibele, ni namuntlha vanhu vo tala lava dlayeke timbhoni ta Xikwembu va nga ha va va fe khale. Kambe nhlengeletano leyi kuceteleke ku dlawela ka vona ripfumelo ya ha ri kona naswona ya ha ri ni nandzu lowukulu wa ngati. I nhlengeletano ya Sathana ya laha misaveni, leyi nga mbewu yakwe ya laha misaveni. Lexi xiyekaka eka yona i Babilona Lonkulu, mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa.a Wu hlamuseriwa wu ri ‘lowu dakweke hi ngati ya vakwetsimi ni hi ngati ya timbhoni ta Yesu.’ Ina, “eka wona ku kumiwe ngati ya vaprofeta ni ya vakwetsimi ni ya hinkwavo lava dlayiweke emisaveni.” (Nhlavutelo 17:5, 6; 18:24; Vaefesa 4:11; 1 Vakorinto 12:28) Hakunene wu ni nandzu lowukulu wa ngati! Ntsendze loko Babilona Lonkulu a ha ri kona, ngati ya lava a va dlayeke yi ta huwelela yi rilela ku rihiseleriwa.—Nhlavutelo 19:1, 2.

 8. (a) Enkarhini wa Yohane vanhu va dlawele ripfumelo hi tindlela tihi? (b) I minxaniso yihi leyi vangiweke hi vafumi va le Rhoma?

⁸ Yohane hi byakwe u dlawele ripfumelo eka lembe-xidzana ro sungula loko Nyoka ya tihanyi ni mbewu ya yona ya laha misaveni swi lwisana ni vandlha leri kulaka ra Vakreste lava totiweke. Yohane u vone Hosi ya hina yi beleriwile naswona u ponile loko ku dlawa Stefano, niloko ku dlawa Yakobo makwavo wa yena, na Petro, swin’we na Pawulo ni vanghana van’wana va yena lavakulu. (Yohane 19:26, 27; 21:15, 18, 19; Mintirho 7:59, 60; 8:2; 12:2; 2 Timotiya 1:1; 4:6, 7) Hi 64 C.E., Nero mufumi wa Rhoma u pharhe Vakreste hi nandzu wo hisa muti, leswaku a pfala-pfala mavarivari ya leswaku hi yena a nga ni nandzu. N’wamatimu Tacitus u ri: “[Vakreste] va fe hi tindlela ta tihanyi; van’wana va funengetiwe hi madzovo ya swivandzana ivi va handzuleriwa hi timbyana, van’wana va [beleriwile],b van’wana va hisiwile va endliwa mavoni yo voninga nivusiku.” Nxaniso wun’wana lowukulu enkarhini wa Mufumi Domitian (81-96 C.E.) wu endle leswaku Yohane a ya pfaleriwa exihlaleni xa le kule xa Patmosi. Yesu a a tiyisile loko a ku: “Loko va ndzi xanisile, na n’wina va ta mi xanisa.”—Yohane 15:20; Matewu 10:22.

 9. (a) Hi wihi muxisi lonkulu loyi Sathana a nga n’wi tisa eka lembe-xidzana ra vumune C.E., naswona i xiphemu-nkulu xa yini? (b) Xana vafumi van’wana va Vujagana va ti khome hi ndlela yihi Timbhoni ta Yehovha eka Nyimpi yo Sungula ni ya Vumbirhi ya Misava?

⁹ Hi lembe-xidzana ra vumune C.E., Sathana Diyavulosi, nyoka yoleyo ya khale, u humese muxisi lonkulu wa yena ku nga vukhongeri lebyi gwineheke bya Vujagana—fambiselo ra le Babilona leri titumbeteke hi vito ra “Vukreste.” I xiphemu-nkulu xa mbewu ya Nyoka naswona byi kule byi va mipambukwa yo tala leyi himpfilitanaka. Tanihi tiko ra Yuda ra khale leri nga tshembekiki, Vujagana byi ni nandzu lowukulu wa ngati, hileswi byi ma seketeleke hi ku helela matlhelo ha mambirhi ya Nyimpi yo Sungula ni ya Vumbirhi ya Misava. Vafumi van’wana va politiki lava nga va Vujagana va hehle malandza lama totiweke ya Xikwembu leswaku hi wona lama vangaka tinyimpi leti leswaku va ta kuma xivangelo xo ma dlaya. Buku ya Friedrich Zipfel leyi nge Kirchenkampf in Deutschland (Ku Lwa Ka Tikereke eJarimani) loko yi vika ta ku xanisiwa ka Timbhoni ta Yehovha hi Hitler yi te: “N’we-xa-nharhu xa tona [Timbhoni] ti dlayiwile, tin’wana hi ndlela ya vuharhi, hi ndlala, hi mavabyi kumbe hi ku endliwa mahlonga. Mahlomulo lawa a ma nga si tshama ma voniwa, naswona a ma vangiwa hikwalaho ka leswi a ti nga ri landzuli ripfumelo ra tona naswona ti ala ku pfumelelana ni tidyondzo ta Vusoxalisi bya Tiko.” Entiyisweni, mayelana ni Vujagana ku katsa ni vaprista va byona, ku nga vuriwa leswi: “Madziva ya wena ma kumeke ma totiwe hi ngati ya mimoya-xiviri ya swisiwana leswi nga riki na nandzu.”—Yeremiya 2:34.c

10. Majaha ya ntshungu lowukulu ma xaniseriwe yini ematikweni yo tala?

¹⁰ Ku sukela hi 1935 majaha lama tshembekaka ya ntshungu lowukulu ma tiyisele nxaniso ematikweni yo tala. (Nhlavutelo 7:9) Hambiloko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi herile eYuropa, edorobeni rin’wana ku dlayiwe vantshwa va 14 lava nga Timbhoni ta Yehovha, hi ku hayekiwa. A va dlawela yini? Hikuva va ale ku ‘dyondza nyimpi.’ (Esaya 2:4) Ku nga ri khale, majaha ya le Vuxeni ni laha Afrika ma biwe kukondza ma fa kumbe ma duvuriwa ma fa hikwalaho ka xivangelo lexi fanaka. Vantshwa lava va dlayeriweke ripfumelo lava nga vaseketeri lava dzunekaka va vamakwavo va Yesu lava totiweke, hakunene va ta pfuxeriwa emisaveni leyintshwa leyi tshembisiweke.—2 Petro 3:13; ringanisa na Pisalema 110:3; Matewu 25:34-40; Luka 20:37, 38.

Nguvu Yo Leha Yo Basa

11. Vakreste lava totiweke lava dlayeriweke ripfumelo va nyikiwa “nguvu yo leha yo basa” hi mukhuva wihi?

¹¹ Endzhaku ko hlamusela ripfumelo ra lava tshameke va tshembekile eminkarhini ya khale, muapostola Pawulo u te: “Kasi hinkwavo lava, hambileswi va nyikiweke vumbhoni hi ripfumelo ra vona, a va ku kumanga ku hetiseka ka xitshembiso, tanihi leswi Xikwembu a xi vona ka ha ri emahlweni, leswaku va nga endliwi va hetiseka handle ka hina.” (Vaheveru 11:39, 40) Xana i yini “swilo swo antswa” leswi Pawulo ni Vakreste van’wana lava totiweke va swi rindzeleke? Yohane u swi vonile exivonweni, u ri: “Hiloko wun’wana ni wun’wana wa yona wu nyikiwa nguvu yo leha yo basa; kutani yi byeriwa ku wisanyana, kukondza ku helela nhlayo ya mahlonga-kulobye ni ya vamakwavo lava a va ri kusuhi ni ku dlayiwa ku fana na vona va dlayiweke.” (Nhlavutelo 6:11) Ku amukela ka vona “nguvu yo leha yo basa” swi yelana ni ku pfuxiwa ka vona eku feni kutani va va swivumbiwa swa moya leswi nga fiki. A va ha etleli tanihi mimoya-xiviri leyi dlayiweke ehansi ka alitari, kambe va pfuxiwa leswaku va va xiyenge xa ntlawa wa vakulu va 24 lava gandzelaka emahlweni ka xiluvelo xa Xikwembu etilweni. Va nyikiwe swiluvelo kona kwale tilweni, ku komba leswaku va kume malunghelo ya vuhosi. Naswona va “ambexiwa tinguvu ta le handle to basa,” leswi vulaka leswaku va tekiwe va ri lava lulameke, va ri lava faneriwaka hi xivandla lexi xiximiwaka emahlweni ka Yehovha ehubyeni yoleyo ya le tilweni. Nakambe leswi i ku hetiseka ka xitshembiso xa Yesu lexi a xi tshembiseke Vakreste lava totiweke lava tshembekaka evandlheni ra le Sarda lexi nge: “Loyi a nga ta hlula, na yena u ta ambexiwa tinguvu ta le handle to basa.”—Nhlavutelo 3:5; 4:4; 1 Petro 1:4.

12. Vatotiwa lava pfuxiweke va “wisanyana” hi ndlela yihi, naswona va ta wisa ku fikela rini?

¹² Vumbhoni hinkwabyo byi komba leswaku ku pfuxeriwa ka vona etilweni ku sungule hi 1918, endzhaku ka ku vekiwa ka Yesu exiluvelweni hi 1914 ni ku gada kakwe hanci leswaku a sungula ku hlula kakwe tanihi hosi, hi ku basisa matilo a hlongola Sathana ni madimona yakwe. Kambe, vatotiwa volavo lava pfuxiweke va byeriwe leswaku va fanele va “wisanyana, kukondza ku helela nhlayo ya mahlonga-kulobye ni ya vamakwavo.” Lavaya va ntlawa wa Yohane lava va ha riki emisaveni va fanele va kombisa vutshembeki bya vona loko va ringiwa ni ku xanisiwa, naswona van’wana va vona va nga ha dlayiwa. Kambe eku heteleleni, ngati hinkwayo leyo lulama leyi halatiweke hi Babilona Lonkulu ni vafumi va yena va politiki yi ta rihiseriwa. Sweswi lava pfuxiweke, handle ko kanakana va khomekile hi mintirho ya le tilweni. Va wisa, ku nga ri hi ku tshama va ku mbaa, kambe va wisa hileswi va lehisaka mbilu va rindzela siku leri Yehovha a nga ta tirihisela ha rona. (Esaya 34:8; Varhoma 12:19) Ku wisa ka vona ku ta hela loko va vona ku lovisiwa ka vukhongeri bya mavunwa niloko, tanihi leswi va nga “lava vitaniweke, lava hlawuriweke naswona va tshembekeke,” va nga ta hlanganyela na Hosi Yesu Kreste loko a tisa vuavanyisi eka swiyenge leswin’wana hinkwaswo swa mbewu yo biha ya Sathana laha misaveni.—Nhlavutelo 2:26, 27; 17:14; Varhoma 16:20.

‘Lava Va Feke Va Pfuka Ku Sungula’

13, 14. (a) Hi ku ya hi muapostola Pawulo, ku pfuxeriwa etilweni ku sungula rini, naswona i vamani lava pfuxiwaka? (b) Vatotiwa lava hanyaka ku ya fika esikwini ra Hosi, loko va fa va pfuxeriwa rini etilweni?

¹³ Nhlamuselo leyi nyikeriweke loko ku pfuriwa xilemo xa vuntlhanu yi pfumelelana hilaha ku heleleke ni matsalwa man’wana lama vulavulaka hi ta ku pfuxeriwa etilweni. Hi xikombiso, muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Hikuva hi mi byela hi rito ra Yehovha, leswaku hina lava hanyaka lava poneke ku fikela eka vukona bya Hosi a hi nge va rhangeli nikatsongo lava etleleke eku feni; hikuva Hosi hi yoxe yi ta xika hi le tilweni hi rito ro lerisa, hi rito ra ntsumi leyikulu ni hi mhalamhala ya Xikwembu, kutani lava feke evun’weni na Kreste va ta sungula va pfuka. Endzhaku hina lava hanyaka lava poneke, hi ta tekiwa swin’we na vona hi ri emapapeni hi ya hlangana ni Hosi emoyeni; xisweswo hi ta va ni Hosi minkarhi hinkwayo.”—1 Vatesalonika 4:15-17.

¹⁴ Ra tsakisa hakunene rungula leri tindzimana leti ti ri hlamuselaka! Vamakwavo va Yesu lava totiweke lava va hanyeke kukondza ku fika vukona bya Yesu, hileswaku lava va ha hanyaka emisaveni namuntlha enkarhini wa vukona byakwe, va rhangeriwe ku ya etilweni hi lava ana se va feke. Volavo va feleke eka Kreste va rhanga va pfuka. Yesu wa xika, leswi vulaka leswaku wa va tsundzuka, kutani a va pfuxela evuton’wini bya moya, a va nyika “nguvu yo leha yo basa.” Endzhaku ka sweswo, lava va ha hanyaka emisaveni va ta heta pfhumba ra vona ra laha misaveni, vo tala va vona va fela emavokweni ya vakaneti hi ndlela ya tihanyi. Hambiswiritano, a va etleli eku feni hilaha lava va va rhangeleke va endleke hakona. Kambe, loko va fa, va hundzuriwa hi nkarhinyana—“hi ku tsopeta ka tihlo”—va tekiwa va ya etilweni va ya va swin’we na Yesu ni swirho-kulobye swa miri wa Kreste. (1 Vakorinto 15:50-52; ringanisa na Nhlavutelo 14:13.) Xisweswo, ku pfuxiwa ka Vakreste lava totiweke ku sungule hi ku hatlisa endzhaku ka loko vagadi va mune va tihanci ta Apokalipsi va sungule ku gada ka vona.

15. (a) I mahungu wahi lamanene lama ku pfuriwa ka xilemo xa vuntlhanu ku ma tiseke? (b) Xana mugadi wa hanci yo basa la nga Muhluri u chaputa hi ndlela yihi?

¹⁵ Ku pfuriwa ka xilemo lexi xa vuntlhanu xa buku-nsongwa ku tise mahungu lamanene mayelana ni vatotiwa lava nga hlula lava tshameke va tshembekile kukondza va fa. Kambe a hi mahungu lamanene eka Sathana ni mbewu yakwe. Mugadi wa hanci yo basa la nga Muhluri u ya emahlweni a nga siveriwi, naswona u ta chaputa loko ku avanyisiwa misava ‘leyi nga ehansi ka matimba ya lowo homboloka.’ (1 Yohane 5:19) Leswi swi va erivaleni loko Xinyimpfana xi pfula xilemo xa vutsevu.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 102]

‘Mimoya-xiviri leyi dlayiweke’

Cyclopedia ya McClintock na Strong loko yi tshaha John Jortin, Muprotestente wa Munghezi wa lembe-xidzana ra vu-18, loyi vatswari va yena va nga Mayugonoti ya le Furwa, yi ri: “Laha ku sungulaka nxaniso, Vukreste bya hela . . . Nxaniso lowukulu wa vuharhi wu tinyike matimba wu tlhela wu kucetela rivengo ra wona eka vukhongeri bya vavuri va Evhangeli endzhaku ka loko Vukreste byi simekiwile tanihi vukhongeri bya mfumo [wa Rhoma], niloko vafundhisi va byona se va nyikiwe rifuwo ni xichavo lexikulu.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 103]

“Hiloko wun’wana ni wun’wana wa yona wu nyikiwa nguvu yo leha yo basa”