TINHLAMUSELO TA LE HANSI

Vito ra Xikwembu i Yehovha naswona ri vula leswaku “U Endla Leswaku Swi Va Kona.” Yehovha i Xikwembu xa matimba hinkwawo naswona u tumbuluxe swilo hinkwaswo. U ni matimba yo endla xin’wana ni xin’wana lexi a lavaka ku xi endla.

Hi Xiheveru, vito ra Xikwembu a ri tsariwe hi maletere ya mune. Hi Xitsonga, vito leri ri vitaniwa Yehovha. Vito ra Xikwembu ri humelela ematsalweni ya Xiheveru ya le Bibeleni kwalomu ka minkarhi ya 7 000. Vanhu emisaveni hinkwayo va tirhisa tindlela to hambana ku tsala vito leri nge Yehovha naswona va ri vitana hi ndlela leyi tolovelekeke hi ririmi ra vona.

▸ Ndzima 1, ndzim. 15

Mutsari wa Bibele i Xikwembu kambe xi tirhise vavanuna leswaku va yi tsala. Swi fana ni n’wamabindzu loyi a byelaka matsalana wakwe ku tsala papila leri nga ni mianakanyo yakwe. Xikwembu xi tirhise moya wa xona lowo kwetsima ku kongomisa vatsari va Bibele leswaku va tsala mianakanyo ya xona. Moya wa Xikwembu wu va kongomise hi tindlela to hambanahambana, minkarhi yin’wana wu va endle va vona swivono kumbe va va ni milorho kutani va swi tsala ehansi.

▸ Ndzima 2, ndzim. 5

Leti i tidyondzo leti nga eBibeleni leti hlamuselaka ntiyiso wa xisekelo. Hi xikombiso, nawu lowu nge “vunakulobye byo biha byi onha mikhuva leyi pfunaka” wu hi dyondzisa leswaku ha khumbeka hi ndlela leyinene kumbe yo biha hikwalaho ka vanhu lava hi tihlanganisaka na vona. (1 Vakorinto 15:33) Nakambe nawu lowu nge “xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, u ta tlhela a tshovela xona” wu hi dyondzisa leswaku a hi nge byi balekeli vuyelo bya swiendlo swa hina.—Vagalatiya 6:7.

▸ Ndzima 2, ndzim. 12

I rungula leri humaka eka Xikwembu. Ku nga ha va nhlamuselo ya ku rhandza ka Xikwembu, dyondzo ya mahanyelo, xileriso kumbe vuavanyisi. Nakambe ku nga ha va rungula ra leswi nga ta endleka enkarhini lowu taka. Ku ni vuprofeta byo tala eBibeleni lebyi se byi nga hetiseka.

▸ Ndzima 2, ndzim. 13

Yesu hi yena loyi a hetisiseke vuprofeta byo tala bya Bibele lebyi vulavulaka hi Mesiya. Vona bokisi leri nge “Vuprofeta Lebyi Vulavulaka Hi Mesiya.”

▸ Ndzima 2, ndzim. 17, nhlamuselo ya le hansi.

Yehovha u tumbuluxe misava leswaku yi va kaya leri nga paradeyisi ra vanhu lava n’wi rhandzaka. Xikongomelo xakwe a xi cincanga. Ku nga ri khale, Xikwembu xi ta herisa vuhomboloki kutani xi nyika vanhu va xona vutomi lebyi nga heriki.

▸ Ndzima 3, ndzim. 1

Sathana i ntsumi leyi sunguleke ku xandzukela Xikwembu. U vitaniwa Sathana, leswi vulaka “Mukaneti,” hikuva u lwisana na Yehovha. Nakambe u vitaniwa Diyavulosi, leswi vulaka “Mulumbeti.” U nyikiwe vito leri hikuva u vulavula mavunwa hi Xikwembu naswona u kanganyisa vanhu.

▸ Ndzima 3, ndzim. 4

I khale Yehovha a tumbuluxe tintsumi a nga si tumbuluxa misava. A ti tumbuluxeriwe ku hanya etilweni. Ku ni tintsumi to tlula madzana ya timiliyoni. (Daniyele 7:10) Ti ni mavito ni vumunhu lebyi hambaneke naswona tintsumi leti titsongahataka a ti pfumeli ku gandzeriwa hi vanhu. Ti ni swikhundlha leswi nga faniki naswona ti averiwa mintirho yo hambanahambana. Yin’wana ya mintirho leyi yi katsa ku tirha exiluvelweni xa Yehovha, ku twarisa rungula rakwe, ku sirhelela ni ku kongomisa malandza yakwe emisaveni, ku twarisa vuavanyisi byakwe ni ku seketela ntirho wo chumayela. (Pisalema 34:7; Nhlavutelo 14:6; 22:8, 9) Enkarhini lowu taka, ti ta pfunana na Yesu eka nyimpi ya Armagedoni.—Nhlavutelo 16:14, 16; 19:14, 15.

▸ Ndzima 3, ndzim. 5; Ndzima 10, ndzim. 1

Nchumu wun’wana ni wun’wana lowu hi wu anakanyaka kumbe lowu hi wu endlaka lowu lwisanaka na Yehovha kumbe ku rhandza kakwe i xidyoho. Tanihi leswi xidyoho xi onhaka vuxaka bya hina na Xikwembu, xi hi nyike milawu ni misinya ya milawu leyi hi pfunaka ku papalata ku dyoha hi vomu. Eku sunguleni, Yehovha u tumbuluxe swilo hinkwaswo swi hetisekile, kambe Adamu na Evha va hlawule ku nga n’wi yingisi Yehovha, va dyohile kutani va nga ha vi lava hetisekeke. Va dyuharile ni ku tlhela va fa naswona tanihi leswi hi velekiweke hi ri ni xidyoho xa Adamu, na hina ha dyuhala hi tlhela hi fa.

▸ Ndzima 3, ndzim. 7; Ndzima 5, ndzim. 3

I nyimpi ya Xikwembu leyi nga ta herisa misava ya Sathana ni vuhomboloki hinkwabyo.

▸ Ndzima 3, ndzim. 13; Ndzima 8, ndzim. 18

Mfumo wa Xikwembu i mfumo lowu Yehovha a wu simekeke etilweni. Yesu Kreste u le ku fumeni tanihi Hosi ya wona. Enkarhini lowu taka, Yehovha u ta tirhisa Mfumo leswaku a herisa vuhomboloki hinkwabyo. Mfumo wa Xikwembu wu ta fuma misava hinkwayo.

▸ Ndzima 3, ndzim. 14

Yehovha u rhange a vumba Yesu a nga si endla swilo hinkwaswo. Yehovha u rhume Yesu emisaveni leswaku a ta fela vanhu hinkwavo. Endzhaku ka loko Yesu a dlayiwile, Yehovha u n’wi pfuxile. Sweswi Yesu u le ku fumeni etilweni tanihi Hosi ya Mfumo wa Xikwembu.

▸ Ndzima 4, ndzim. 2

Bibele yi profete hi nkarhi lowu Mesiya a a ta humelela ha wona. Vuprofeta lebyi a byi ta endleka eku heleni ka nkarhi lowu vuriwaka mavhiki ya 69, lowu sunguleke hi lembe ra 455 B.C.E. naswona wu heleke hi lembe ra 29 C.E.

Hi swi tiva njhani leswaku wu hele hi 29 C.E.? Mavhiki ya 69 ma sungule hi lembe ra 455 B.C.E. loko Nehemiya a fika Yerusalema kutani a sungula ku pfuxeta muti. (Daniyele 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8) Tanihi leswi rito “dazeni” ri hi endlaka hi anakanya hi nhlayo ya 12, kutani rito “vhiki” ri hi tsundzuxa hi nhlayo ya 7. Mavhiki lawa vuprofeta lebyi byi vulavulaka ha wona a hi mavhiki ya xiviri ya masiku ya nkombo kambe i mavhiki ya malembe ya nkombo, hi ku pfumelelana ni leswi vuprofeta byi vulaka leswaku “siku rin’we ri yimela lembe.” (Tinhlayo 14:34; Ezekiyele 4:6) Leswi vulaka leswaku vhiki rin’wana ni rin’wana ri lehe malembe ya nkombo ni leswaku mavhiki ya 69 ma endla ntsengo wa malembe ya 483 (69 x 7). Loko hi hlayela malembe ya 483 ku sukela eka 455 B.C.E., swi hi yisa eka lembe ra 29 C.E. Rolero i lembe leri kongomeke leri Yesu a khuvuriweke ha rona kutani a va Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Vuprofeta byebyo byi profete hi vhiki rin’wana, leri nga ni malembe ya nkombo lama engetelekeke. Hi nkarhi wolowo, hi lembe ra 33 C.E., Mesiya a a ta dlayiwa naswona eku sunguleni ka lembe ra 36 C.E., mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu a ma ta chumayeriwa ematikweni hinkwawo ku nga ri eka Vayuda ntsena.—Daniyele 9:24-27.

▸ Ndzima 4, ndzim. 7

Bibele yi dyondzisa leswaku Yehovha Xikwembu i Mutumbuluxi nileswaku u vumbe Yesu a nga si tumbuluxa swilo leswin’wana hinkwaswo. (Vakolosa 1:15, 16) Yesu a hi Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. A nga si tshama a tiringanisa ni Xikwembu. Entiyisweni, u te: “Tatana u nkulu eka mina.” (Yohane 14:28; 1 Vakorinto 15:28) Kambe vukhongeri byin’wana byi dyondzisa leswaku Xikwembu i vanhu vanharhu eka munhu un’we: Tatana, N’wana ni moya lowo kwetsima. Rito “Vunharhuun’we” a ri kona eBibeleni. Leyi i dyondzo ya mavunwa.

Moya lowo kwetsima i matimba ya Xikwembu lama tirhaka, matimba lama nga vonakiki lawa xi ma tirhisaka ku endla ku rhandza ka xona. Matimba lawa a hi munhu. Hi xikombiso, Vakreste vo sungula ‘va tale moya lowo kwetsima’ kutani Yehovha a ku: “Ndzi ta chululela mpimo wo karhi wa moya wa mina ehenhla ka nyama ya muxaka wun’wana ni wun’wana.”—Mintirho 2:1-4, 17.

▸ Ndzima 4, ndzim. 12; Ndzima 15, ndzim. 17

Loko Vakreste va ntiyiso va gandzela Xikwembu, a va tirhisi xihambano. Ha yini?

1.  I khale vukhongeri bya mavunwa byi ri karhi byi tirhisa xihambano. Eminkarhini ya khale a xi tirhisiwa ku gandzela ntumbuluko ni le ka mihivahivani ya vuhedeni leyi kucetelaka timhaka ta masangu. Eka malembe ya 300 endzhaku ka rifu ra Yesu, Vakreste a va kalanga va tirhisa xihambano evugandzerini bya vona. Endzhaku ka sweswo, Ndhunankulu ya Murhoma Constantine u endle xihambano xi va mfungho wa Vukreste. Mfungho lowu a wu tirhisiwa ku endla leswaku Vukreste byi duma. Kambe xihambano a xi nga fambisani na Yesu Kreste. New Catholic Encyclopedia yi ri: “Xihambano xi kumeka eka mindhavuko leyi tivulaka Vakreste ni leyi nga riki ya Vukreste.”

2.  Yesu a nga felanga exihambanweni. Marito ya Xigriki lama hundzuluxeriweke ma ku “xihambano” ma vula “mhandzi leyi ololokeke,” “mhandzi” kumbe “murhi.” The Companion Bible yi ri: “A ku kona laha Xigriki xa [Testamente Leyintshwa] xi vulavulaka hi timhandzi timbirhi leti hingakanyiweke.” Yesu u fele emhandzini leyi ololokeke.

3.  Yehovha a nga swi lavi leswaku hi tirhisa swifaniso kumbe mimfungho evugandzerini bya hina.—Eksoda 20:4, 5; 1 Vakorinto 10:14.

▸ Ndzima 5, ndzim. 12

Yesu u lerise vadyondzisiwa vakwe leswaku va tlangela Xitsundzuxo xa rifu rakwe. Va endla leswi lembe ni lembe hi Nisani 14, ku nga siku leri fanaka ni leri Vaisrayele va tlangeleke Paseka ha rona. Xinkwa ni vhinyo, leswi yimelaka miri wa Yesu ni ngati, swi fambiseriwa vanhu hinkwavo lava nga kona eXitsundzuxweni. Lava nga ta fuma na Yesu etilweni va dya xinkwa ni ku nwa vhinyo. Lava nga ni ntshembo wo hanya hilaha ku nga heriki emisaveni va hlanganyela eka Xitsundzuxo kambe a va dyi xinkwa kumbe ku nwa vhinyo.

▸ Ndzima 5, ndzim. 21

Eka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa, rito “moyaxiviri” ri tirhiseriwa ku hlamusela (1) munhu, (2) xiharhi, kumbe (3) vutomi bya munhu kumbe bya xiharhi. Hi leswi swikombiso swin’wana:

• Munhu. ‘Emasikwini ya Nowa . . . vanhu va nga ri vangani, ku nga mimoya-xiviri ya nhungu, va ponisiwe ematini.’ (1 Petro 3:20) Laha rito “mimoya-xiviri” ri kombetela eka vanhu—Nowa, nsati wakwe, vana va vona vanharhu va majaha ni vasati va vona.

• Xiharhi. “Xikwembu xi ku: ‘Mati a ma tale hi mimoya-xiviri leyinyingi leyi hanyaka naswona swivumbiwa leswi hahaka a swi hahe ehenhla ka misava ni le henhla exibakabakeni xa matilo.’ Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: ‘Misava a yi humese mimoya-xiviri leyi hanyaka hi ku ya hi mixaka ya yona, swifuwo, swiharhi leswi famba-fambaka ni swivandzana swa misava hi ku ya hi mixaka ya swona.’ Hiloko swi va tano.”—Genesa 1:20, 24.

• Vutomi bya munhu kumbe bya xiharhi. Yehovha u byele Muxe a ku: “Hinkwavo vanhu lava a va hlota moya-xiviri wa wena va file.” (Eksoda 4:19) Loko Yesu a ha ri laha misaveni, u te: “Hi mina murisi lonene; murisi lonene u nyiketa moya-xiviri wakwe hikwalaho ka tinyimpfu.”—Yohane 10:11.

  Ku engetela kwalaho, loko munhu a endla xilo hi ‘moyaxiviri wakwe hinkwawo,’ leswi swi vula leswaku u swi endla hi ku swi rhandza naswona u endla leswi nga ematimbeni yakwe. (Matewu 22:37; Deteronoma 6:5) Nakambe rito “moyaxiviri” ri nga tirhiseriwa ku hlamusela ku navela nchumu wo karhi kumbe loko munhu a ri ni ndlala. Munhu la feke a nga hlamuseriwa tanihi moyaxiviri lowu feke.—Tinhlayo 6:6; Swivuriso 23:2; Esaya 56:11; Hagayi 2:13.

▸ Ndzima 6, ndzim. 5; Ndzima 15, ndzim. 17

Rito ra Xiheveru ni ra Xigriki leri hundzuluxeriweke va ku “moya” eka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa ri nga vula swilo swo hambana. Kambe minkarhi hinkwayo ri kombetela eka nchumu lowu nga vonakiki eka munhu, wo tanihi moya kumbe ku hefemula ka vanhu kumbe ka swiharhi. Rito leri ri nga ha tlhela ri kombetela eka swivumbiwa swa moya kumbe moya lowo kwetsima, ku nga matimba ya Xikwembu lama tirhaka. Bibele a yi dyondzisi leswaku xiphemu xo karhi xa munhu xi ya emahlweni xi hanya endzhaku ka loko a file.—Eksoda 35:21; Pisalema 104:29; Matewu 12:43; Luka 11:13.

▸ Ndzima 6, ndzim. 5; Ndzima 15, ndzim. 17

Gehena i vito ra nkova lowu a wu ri ekusuhi ni le Yerusalema laha thyaka a ri hisiwa ni ku lahliwa kona. A ku na vumbhoni bya leswaku enkarhini wa Yesu, swiharhi kumbe vanhu a va xanisiwa kumbe ku hisiwa va ri karhi va hanya enkoveni lowu. Kutani Gehena a hi ndhawu leyi nga vonakiki leyi vanhu lava feke va xanisiwaka ni ku hisiwa eka yona hilaha ku nga heriki. Loko Yesu a vulavula hi lava nga ta cukumeteriwa eGehena, a a vulavula hi ku loviseriwa makumu.—Matewu 5:22; 10:28.

▸ Ndzima 7, ndzim. 20

Lexi i xikhongelo lexi Yesu a xi nyikeke vadyondzisiwa vakwe loko a ri karhi a va dyondzisa ndlela yo khongela. Xi tlhela xi vitaniwa Xikhongelo xa Hosi kumbe xikhongelo xa xikombiso. Hi xikombiso, Yesu u hi dyondzise ku khongela hi ndlela leyi:

• “Vito ra wena a ri kwetsimisiwe”

  Hi khongela eka Yehovha leswaku a basisa vito kumbe ndhuma yakwe, eka mavunwa hinkwawo. Leswi swi ta endla leswaku hinkwavo etilweni ni le misaveni va dzunisa ni ku xixima vito ra Xikwembu.

• “Mfumo wa wena a wu te”

  Hi khongelela leswaku mfumo wa Xikwembu wu herisa misava ya Sathana yo homboloka, wu fuma misava hinkwayo ni ku endla misava yi va paradeyisi.

• “Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni”

  Hi khongelela leswaku xikongomelo xa Xikwembu hi misava xi hetiseka leswaku vanhu lava yingisaka ni lava hetisekeke va ta hanya hilaha ku nga heriki eParadeyisini, hilaha Yehovha a a lave hakona loko a vumba vanhu.

▸ Ndzima 8, ndzim. 2

Yehovha u lunghiselele nkutsulo leswaku a ponisa vanhu eka xidyoho ni rifu. Nkutsulo a ku ri hakelo leyi a yi laveka leswaku ku vuyiseriwa vutomi bya munhu loyi a hetisekeke lebyi munhu wo sungula Adamu a byi lahleke ni ku lunghisa vuxaka lebyi onhakeke exikarhi ka munhu na Yehovha. Xikwembu xi rhume Yesu emisaveni leswaku a ta fela vadyohi hinkwavo. Hikwalaho ka rifu ra Yesu, vanhu hinkwavo va ni lunghelo ro hanya hilaha ku nga heriki va tlhela va hetiseka.

▸ Ndzima 8, ndzim. 21; Ndzima 9, ndzim. 13

Vuprofeta lebyi nga eka Daniyele ndzima 4 byi hi dyondzisa leswaku Xikwembu a xi ta simeka Mfumo wa xona hi 1914.

Vuprofeta: Yehovha u endle leswaku Hosi Nebukadnetsara a lorha norho wa vuprofeta malunghana ni murhi lowukulu lowu tsemiweke. Eka norho wolowo, xikundzu xa murhi a xi bohiwe hi nsimbi ni koporo ku endlela leswaku xi nga kuli ku ringana “minkarhi ya nkombo.” Endzhaku ka sweswo, murhi a wu ta tlhela wu kula.—Daniyele 4:1, 10-16.

Leswi vuprofeta lebyi byi vulaka swona eka hina: Murhi wu yimela ku fuma ka Xikwembu. Malembe yo tala, Yehovha u tirhise tihosi eYerusalema leswaku ti fuma tiko ra Israyele. (1 Tikronika 29:23) Kambe tihosi teto a ti nga tshembekanga naswona ku fuma ka tona ku herisiwile. Yerusalema wu lovisiwe hi lembe ra 607 B.C.E. Nkarhi wolowo hi lowu “minkarhi ya nkombo” yi sunguleke ha wona. (2 Tihosi 25:1, 8-10; Ezekiyele 21:25-27) Loko Yesu a vula leswaku “Yerusalema wu ta kandziyeriwa hi matiko, kukondza ku hetiseka nkarhi lowu vekiweke wa matiko,” a a vulavula hi “minkarhi ya nkombo.” (Luka 21:24) Kutani “minkarhi ya nkombo” a yi helanga loko Yesu a ha ri laha misaveni. Yehovha u tshembise ku veka Hosi loko “minkarhi ya nkombo” yi hela. Ku fuma ka Hosi leyintshwa, ku nga Yesu, ku ta tisa mikateko yo tala eka vanhu va Xikwembu emisaveni hinkwayo hilaha ku nga heriki.—Luka 1:30-33.

Ku leha ka “minkarhi ya nkombo”: “Minkarhi ya nkombo” a yi lehe malembe ya 2 520. Loko hi hlayela malembe ya 2 520 ku sukela hi 607 B.C.E., swi hi yisa eka lembe ra 1914. Wolowo i nkarhi lowu Yehovha a endleke Yesu, Mesiya ku va Hosi ya Mfumo wa Xikwembu etilweni.

Hi yi kumisa ku yini nhlayo ya 2 520? Bibele yi vula leswaku minkarhi yinharhu ni hafu yi ringana ni masiku ya 1 260. (Nhlavutelo 12:6, 14) Kutani “minkarhi ya nkombo” yi hundza nhlayo yoleyo kambirhi kumbe hi masiku ya 2 520. Masiku ya 2 520 ma ringana ni malembe ya 2 520 tanihi leswi vuprofeta byi vulaka leswaku “siku rin’we ri yimela lembe rin’we.”—Tinhlayo 14:34; Ezekiyele 4:6.

▸ Ndzima 8, ndzim. 23

Vito leri nge “ntsumi leyikulu” ri vula “hosi ya tintsumi.” Bibele yi boxa ntsumi yin’we leyikulu naswona vito ra yona i Mikayele.—Daniyele 12:1; Yudha 9.

Mikayele i Murhangeri wa vuthu ra Xikwembu ra tintsumi to tshembeka. Nhlavutelo 12:7 yi ri: “Mikayele ni tintsumi ta yena va lwa ni dragona . . . yi ri ni tintsumi ta yona.” Buku ya Nhlavutelo yi vula leswaku Yesu i Murhangeri wa vuthu ra Xikwembu kutani Mikayele i vito rin’wana ra Yesu.—Nhlavutelo 19:14-16.

▸ Ndzima 9, ndzim. 4

Xiga lexi xi kombetela eka nkarhi lowu ku nga ta humelela swiendlakalo leswikulu emisaveni emahlweni ko va Mfumo wa Xikwembu wu herisa misava ya Sathana. Swiga leswi fanaka, swo tanihi lexi nge “makumu ya mafambiselo ya swilo” ni lexi nge “vukona bya N’wana wa munhu,” swi tirhisiwe eka vuprofeta bya Bibele ku kombetela eka nkarhi lowu fanaka. (Matewu 24:3, 27, 37) ‘Masiku yo hetelela’ ma sungule loko Mfumo wa Xikwembu wu sungula ku fuma etilweni hi 1914 naswona ma ta hela loko ku herisiwa misava ya Sathana hi nkarhi wa Armagedoni.—2 Timotiya 3:1; 2 Petro 3:3.

▸ Ndzima 9, ndzim. 5

Loko Xikwembu xi endla leswaku munhu loyi a feke a pfuxiwa, swi vuriwa ku pfuxiwa ka lava feke. Vanhu va kaye lava pfuxiweke va boxiwile eBibeleni. Eliya, Elixa, Yesu, Petro na Pawulo, hinkwavo va tshame va pfuxa vanhu lava feke. Swi kotekile ku endla masingita lawa hikwalaho ka matimba ya Xikwembu. Yehovha u tshembisa ku pfuxa ‘lava lulameke ni lava nga lulamangiki’ leswaku va hanya misaveni. (Mintirho 24:15) Nakambe Bibele yi vulavula hi ku pfuxeriwa ku ya etilweni. Ku pfuxiwa loku ku endleka loko lava hlawuriweke kumbe ku totiwa hi Xikwembu va pfuxeriwa ku ya hanya etilweni swin’we na Yesu.—Yohane 5:28, 29; 11:25; Vafilipiya 3:11; Nhlavutelo 20:5, 6.

▸ Ndzima 9, ndzim. 13

Madimona kumbe vungoma i mikhuva yo biha yo ringeta ku vulavula ni mimoya, ku nga va hi ku kongoma kumbe hi ku tirhisa munhu un’wana, wo tanihi n’anga, noyi kumbe muvhumbhi. Vanhu lava tirhisaka vungoma va endla leswi hikuva va pfumela eka dyondzo ya mavunwa ya leswaku mimoya ya vanhu a yi fi kutani yi hundzuka swipuku. Nakambe madimona ma ringeta ku kucetela vanhu leswaku va nga xi yingisi Xikwembu. Vungoma bya swilo swa le mpfhukeni, ku hlahluva, masalamusi, ku loya, vukholwahava ni vungoma na swona swi fambisana ni madimona. Tibuku to tala, timagazini, tihoroskopu, tifilimi, swifaniso, hambi ku ri tinsimu swi endla madimona swin’we ni masalamusi ma vonaka onge a ma na khombo kumbe ma ri lama tsakisaka. Mikhuva yo tala ya nkosi, yo tanihi ku endlela vafi magandzelo, minkhuvo leyi endliwaka endzhaku ka nkosi, minkhuvo ya lembe ni lembe yo tsundzuka munhu loyi a feke, mihivahivana leyi endleriwaka wansati loyi a feriweke hi nuna ni mirindzelo, na yona i ndlela yin’wana yo vulavurisana ni madimona. Hakanyingi vanhu va tirhisa swidzidziharisi loko va ringeta ku tirhisa matimba ya madimona.—Vagalatiya 5:20; Nhlavutelo 21:8.

▸ Ndzima 10 ndzim. 10; Ndzima 16, ndzim. 4

Yehovha i Xikwembu xa Matimba Hinkwawo naswona u tumbuluxe vuako hinkwabyo. (Nhlavutelo 15:3) Hi yona mhaka leyi a nga N’wini wa swilo hinkwaswo naswona u ni vuhosi kumbe vulawuri lebyi heleleke leswaku a fuma ntumbuluko wakwe hinkwawo. (Pisalema 24:1; Esaya 40:21-23; Nhlavutelo 4:11) U endle milawu eka nchumu wun’wana ni wun’wana lowu a wu tumbuluxeke. Nakambe Yehovha u ni mfanelo yo hlawula van’wana leswaku va va vafumi. Hi seketela vuhosi bya Yehovha loko hi n’wi rhandza ni ku tlhela hi n’wi yingisa.—1 Tikronika 29:11.

▸ Ndzima 11, ndzim. 10

Ku susa khwiri swi endliwa hi xikongomelo ku endlela leswaku n’wana loyi a nga si velekiwaka a fa. A hi mhangu kumbe ku va n’wana a fa a nga si velekiwa. Loko a sungula ku vumbeka, n’wana a nga vi xiphemu xin’wana xa miri wa manana. U va munhu.

▸ Ndzima 13, ndzim. 5

I endlelo ra swa vutshunguri laha ngati hinkwayo kumbe xin’wana xa swiaki swa yona swa mune leswikulu swi pomperiwaka emirini wa munhu un’wana kumbe engatini leyi hlayisiweke. Swiaki leswikulu swa ngati i plasma, tisele to tshwuka ta ngati, tisele to basa ta ngati swin’we na ti-platelets.

▸ Ndzima 13, ndzim. 13

EBibeleni, rito leri nge “ndzayo” a hi rito rin’wana leri vulaka ku xupula ntsena. Loko hi nyikiwa ndzayo, ha leteriwa, ha dyondzisiwa ni ku tlhela hi lulamisiwa. Yehovha a nga si tshama a va ni tihanyi eka vanhu lava a va nyikaka ndzayo. (Swivuriso 4:1, 2) Yehovha u vekela vatswari xikombiso lexinene. Ndzayo leyi a yi nyikelaka ya tsakisa swinene lerova munhu a nga sungula ku rhandza ndzayo. (Swivuriso 12:1) Yehovha u rhandza vanhu vakwe naswona wa va letela. U va nyika swiletelo leswi endlaka leswaku va lulamisa mavonelo ya vona lama hoxeke ni leswi va pfunaka ku dyondza ku anakanya ni ku endla hi ndlela leyi n’wi tsakisaka. Eka vatswari, ndzayo yi katsa ku pfuna vana va vona ku twisisa swivangelo swa leswaku ha yini va fanele va yingisa. Nakambe yi katsa ku va dyondzisa ku rhandza Yehovha, swin’we ni Rito rakwe ku nga Bibele ni ku twisisa misinya ya yona ya milawu.

▸ Ndzima 14, ndzim. 13

I swivumbiwa swo homboloka swa moya leswi nga vonakiki leswi nga ni matimba yo tlula ya munhu. Madimona i tintsumi to homboloka. Ti hundzuke to homboloka loko ti tiendle valala va Xikwembu hi ku nga xi yingisi. (Genesa 6:2; Yudha 6) Ti yime swin’we na Sathana leswaku ti xandzukela Yehovha.—Deteronoma 32:17; Luka 8:30; Mintirho 1hh6:16; Yakobo 2:19.

▸ Ndzima 16, ndzim. 4