Jehova ‘mutlhamuseli wa mifihlakalo’

“Hakunene, a Nungungulu wa nwina i Nungungulu wa vanungungulu ni Hosi ya tihosi; mutsetsuli wa mifihlakalo.” — DAN. 2:47.

WA ZI KOTA KU HLAMULA KE?

Zilo muni za ha tako lezi Jehova a hi tlhamuselako?

Xana a ntlhanu wa tihloko ni yinwe to ranga ta xihari ti yimela yini?

Xana a xihari ni xifananiso lexi xi wonilweko hi Nebukadnezzare zi yelanisa kuyini?

1, 2. I hlamulo wa xiwutiso muni lowu Jehova a hi tlhamuseleko, niku hikuyini?

HI WIHI a mufumo lowu wu to ngha wu fuma misava a xikhati lexi a Mufumo wa Nungungulu wu to lovisa a mifumo ya vanhu ke? A hlamulo wa kona ha wu tiva — hi wu kumile ka ‘Mutlhamuseli wa mifihlakalo,’ ku nga Jehova Nungungulu. I hi komba a mifumo leyo hi ku tirisa a xiprofeto xa Danieli na mupostoli Johani.

² Jehova i kombile a vavanuna lavo a miwoniso ya zihari. I tlhelile a byela Danieli a tlhamuselo wa noro wa xifananiso xa hombe xa simbi. Jehova i rumile lezaku a timhaka leto ti tsaliwa lomu ka Biblia kasi ku vuna hina. (Rom. 15:4) I lava lezaku hi tsumba ku a Mufumo wakwe lokuloku wu ta pfotlosa a mifumo yontlhe ya vanhu. — Dan. 2:44.

 3. Xini hi faneleko ku ranga hi xona hi xi tiva kasi hi kota ku zwisisa khwatsi a ziprofeto za Biblia, niku hikuyini?

³ A mitsalo ya Danieli ni ya Johani yi hi komba a 8 wa tihosi, kutani mifumo ya vanhu, yi tlhela yi hi komba a xikhati lexi a mifumo leyo yi humelelako hi xona. Hambulezo, kasi hi zwisisa khwatsi a ziprofeto lezo, hi fanele ku ranga hi ku tiva a tlhamuselo wa xiprofeto xo sangula xa Biblia. Hikuyini? Hakuva a kutatiseka ka xiprofeto lexo hi yona a hloko ya mhaka ya Biblia gontlhe. A ziprofeto zontlhe za Biblia zi seketelwe ka xiprofeto lexo xo sangula.

A PSWALO WA NYOKA NI XIHARI

 4. Hivamani va wumbako a pswalo wa wasati, niku wu ta maha yini?

⁴ Zalezo Adamu na Eva va nga onha, Jehova i tsumbisile lezaku a “wasati” i wa ta humesa “pswalo.”a (Gonza Genesisi 3:15.) Hi kugumesa, a pswalo lowo wu wa ta gandla a hloko ya nyoka, ku ga Satani. Hi nzhako ka xikhati, Jehova i tlhamusele lezaku a pswalo wa wasati wu wa ta huma hi ka Abrahama, lixakeni la Israeli, nyimbeni ya ka Juda, niku wu wa tava zukulu wa Hosi Davida. (Gen. 22:15-18; 49:10; Tis. 89:3, 4; Luka 1:30-33) A xipanze-tshinya xa pswalo lowo kuve Jesu Kristu. (Gal. 3:16) A xipanze xa wumbiri xa pswalo xi wumbiwa hi maKristu ma totilweko hi moya. (Gal. 3:26-29) Jesu ni vontlhe a vatotilweko lavo va wumba a Mufumo wa Nungungulu, lowu Nungungulu a to wu tirisa kasi ku pfotlosa hi wona Satani. — Luka 12:32; Rom. 16:20.

5, 6. (a) Mifumo yingani ya hombe yi kumbukiwako hi Danieli na Johani? (b) Xana a tihloko ta xihari xa Kuvululelwa ti yimela yini?

⁵ A xiprofeto lexo xo sangula xi wula kambe lezaku Satani yenawu i wa ta humesa “pswalo.” A pswalo wakwe wu wa ta venga a pswalo wa wasati. Makunu, hivamani va wumbako a pswalo wa nyoka ke? Hi vontlhe lava va pimanyisako a livengo la Satani, va tlhela va vukela a vanhu va Nungungulu. Hi malembe yo tala, Satani i wata na a hlengeleta a pswalo wakwe hi ku wumba a mifumo ni tihlengeletano to tsalangana ta politika. (Luka 4:5, 6) Kanilezi, mifumo yitsongwani ya vanhu leyi yi kombisileko a livengo la hombe nguvu ka vanhu va Nungungulu, ku nga vaIsraeli kutani bandla ga maKristu ma totilweko. Hikuyini a mhaka leyi yi nga ya lisima ke? Nja lisima hakuva yi hi vuna ku tiva a xigelo xa kuva a xiprofeto xa Danieli ni xa Johani zi wulawula hi 8 wa mifumo ntsena.

⁶ Kumbheleni ka zana ga malembe go sangula Nguveni ya Hina, Jesu Kristu i nyikile mupostoli Johani a miwoniso yo hlamalisa. (Kuv. 1:1) Ka munwe wa yona, Johani i wonile drako, kutani Diabolus, na a yimile sekeni ga bimbi. (Gonza Kuvululelwa 13:1, 2.) Johani i tlhelile a wona xihari xo kari xo hlamalisa na xi huma bimbini lego, xi tlhela xi nyikiwa a ntamu wa hombe hi Diabolus. Hi nzhako ka xikhati, a ngelosi yo kari yi lo tlhamusela Johani lezaku a ntlhanu wa tihloko ni timbiri ta xihari xo pswhuka, lexi xi nga mufananiso wa xihari lexi xi kumbukiwako ka Kuvululelwa 13:1, ti yimela a “ntlhanu wa tihosi ni timbiri,” kutani mifumo. (Kuv. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) A xikhati lexi Johani a nga tsala a timhaka leti, a ntlhanu wa tona ti wa wile, a yinwe yi wa ha fuma, ni yinwani ‘yi wa nga seta.’ Makunu, xana a mifumo leyo ku wuliwa yihi? Zalezi, a hi bhuleni hi hloko yinwe ni yinwani ya xihari lexi xi kumbukiwako ka Kuvululelwa. Hi ta tlhela hi wona lezi a bhuku ga Danieli gi hi vunisako zona a ku tiva a mifumo leyo, hambu lezi gi tsalilweko mazanazana ya malembe na yi nga se humelela.

GIPITE NI ASSIRIA — A TIHLOKO TIMBIRI TO SANGULA

 7. Xana a hloko yo sangula yi yimela yini, niku hikuyini?

⁷ A hloko yo sangula ya xihari yi yimela a mufumo wa Gipite. Hikuyini? Hakuva a Gipite hi wona mufumo wo sangula a ku kombisa livengo ka vanhu va Nungungulu. A vazukulu va Abrahama — ku nga laha a pswalo wa wasati wu nga wa ta huma hi kona — va lo pswalelana va anza le Gipite. Hi kota ya lezo, a tiko ga Gipite gi lo sangula ku xanisa vaIsraeli. Satani i wa xuva ku dayela a vanhu va Nungungulu na pswalo wu nga se huma. Hi ndlela muni? I lo kucetela Faro lezaku a dayela vontlhe a vanana va vafana va Israeli. Jehova i lo valela a makungo lawo ya Satani zonake a tlhatlhisa a vanhu vakwe wukhumbini le Gipite. (Ekso. 1:15-20; 14:13) Anzhako ka lezo, i lo nyika vaIsraeli a Tiko gi Tsumbisilweko.

 8. Kuve mani a hloko ya wumbiri, niku zini yi zamileko ku maha?

⁸ A hloko ya wumbiri ya xihari yi yimela Assiria. A mufumo lowu wa ntamu wonawu wu lo ringeta ku hihirita a vanhu va Nungungulu. Lisine lezaku Jehova i tirisile Assiria kasi ku tsayisa a mufumo wa khume ga tixaka wa Israeli hi kota ya kuhluwuka kabye ni lezi va nga khozela a vanungungulu va mawunwa. Hambulezo, a mufumo wa Assiria wu lo gumesa wu vukela Jerusalema. Kuzilava Satani i wa xuva ku fuvisa a lixaka la wuhosi leli Jesu a nga wa ta huma hi ka lona. A kuvukela loko ku wa nga hi kungweni ga Jehova. Hikwalaho, i lo lovisa a valala zonake a tlhatlhisa a vanhu vakwe vo tsumbeka. — 2 Tih. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

BABULONI — A HLOKO YA WUNHARU

9, 10. (a) Zini lezi Jehova a tsikileko a vaBabuloni va maha? (b) Zini zi nga fanele ku maheka kasi a wuprofeti gi kota ku tatiseka ke?

⁹ A hloko ya wunharu ya xihari lexi xi wonilweko hi Johani yi yimela a mufumo lowu a tsinza ga wona ku nga hi Babuloni. Jehova i vumelele lezaku a vaBabuloni va hlasela Jerusalema ni ku khoma a vaIsraeli va va yisa wukhumbini. Hambulezo, Jehova i wa tlharihisile a vaIsraeli lezaku loku va nga ingisi, a tiko gabye gi wa ta hahlulwa. (2 Tih. 20:16-18) I wa va byelile lezaku a tlhatamano wa tihosi leti ti nga tshama “xitshanwini xa wuhosi xa Jehova” le Jerusalema wu wa ta susiwa. (1 Kro. 29:23) Hambulezo, Jehova i tsumbisile kambe lezaku a zukulu wo kari wa Hosi Davida, loyi “xi lumbako yena,” i wa ta chikela zonake a nyikiwa a xitshamu lexo. — Ezek. 21:25-27.

¹⁰ A xiprofeto xinwani xi wulile lezaku a xikhati lexi Messia a nga wa ta chikela, a vaJuda va wa ta ngha va khozela le tempeleni Jerusalema. (Dan. 9:24-27) A xinwani xiprofeto xi tsalilweko na vaIsraeli va nga se yisiwa wukhumbini Babuloni, xi wulile lezaku Messia i wa ta pswalelwa Betlehema. (Mik. 5:2) Kasi a ziprofeto lezo zi tatiseka, ku wa laveka lezaku a vaJuda va tlhatlhiswa wukhumbini, va wuya kaya kabye, va tlhela va aketa tempeli. Hambulezo, a vaBabuloni va wa nga toloveli a ku tsika tikhumbi tabye ti tlhela kaya. Makunu, xana a ziprofeto lezi zi wa tatisekisa kuyini ke? Jehova i lo tlhamusela a mhaka leyo ka vaprofeti vakwe. — Am. 3:7.

11. Ka xiprofeto xa Danieli ni xa Johani, xana a Mufumo wa Babuloni wu yimelwa hi yini? (Wona a tlhamuselo wa lahasi.)

¹¹ Muprofeti Danieli ive munwe wa lava va khomilweko vaya wukhumbini Babuloni. (Dan. 1:1-6) Jehova i mu tirisile lezaku a tlhamusela a mifumo leyi yi nga wa ta lanzela Babuloni. Jehova i lo tsetsula a fihlakalo lowo hi tindlela to tsalangana. Hi xikombiso, i lo maha lezaku Nebukadnezzare, a Hosi ya Babuloni, a lora a xifananiso xa hombe lexi xi nga mahilwe hi tisimbi to hambanahambana. (Gonza Danieli 2:1, 19, 31-38.) Hi ku tirisa Danieli, Jehova i tlhamusele lezaku a hloko ya nzalama ya xifananiso lexo yi wa yimela a Mufumo wa Babuloni.b A mufumo lowu wu nga wa ta lanzela Babuloni wu yimelwa hi xifuva ni mawoko ya siliva. Xana a mufumo lowo ku wa tava mani, niku xana wu wa ta va maha yini a vanhu va Nungungulu ke?

MEDI-PERSIA — A HLOKO YA WUMUNE

12, 13. (a) Zini lezi Jehova a tlhamuseleko xungetano hi kuwa ka Babuloni? (b) Hikuyini hi nga kanakaniko a ku wula lezaku Medi-Persia hi yona a hloko ya wumune ya xihari ke?

¹² Hi xipimo xa zana ga malembe mahlweni ka masiku ya Danieli, Jehova i wa sina a kombile mufumo lowu wu nga wa ta wisa Babuloni, hi ku tirisa Isaya. Jehova a nga wulangi lezi Babuloni a nga wa ta hluliswa zona ntsena, kanilezi i wulile ni vito ga hosi leyi yi nga wa ta mu hlula. A hosi leyo hi Kurusi, wa le Persia. (Isa. 44:28–45:2) Danieli i wonile miwoniso yinwani xungetano hi Mufumo wa Misava Yontlhe wa Medi-Persia. Ka munwe wa yona, a mufumo lowu wu fananiswa ni urso yi yimileko hi tlhelo ginwe. A urso leyi yi byeliwa lezaku yi suka yi “khadamula a nyama yo tala.” (Dan. 7:5) Ka muwoniso wunwani, Danieli i wona a mufumo lowu, wu wumbiwako hi mifumo yimbiri, na wu yimelwa hi hamba ya timhonzo timbiri. — Dan. 8:3, 20.

¹³ Jehova i tirisile a Mufumo wa Medi-Persia lezaku wu hahlula Babuloni kasi ku tatisa ziprofeto ni ku tlhelisa a vaIsraeli tikweni gabye ga mabeleko. (2 Kro. 36:22, 23) Kanilezi, hi kufamba ka xikhati, a mufumo walowu wu zamile ku lovisa a vanhu va Nungungulu. A bhuku ga Estere gi bika xikungo xa Hamani, a hosana ya Persia, xa ku hihirita a vaJuda. I lo yimisa nayo wa lezaku a vaJuda vontlhe lava va nga hi mufunweni wa Persia va hihiritwa, a tlhela a veka ni siku legi va nga fanele ku dayelwa hi gona. Hambulezo, Jehova i lo nghenela mhaka leyi zonake a vikela vanhu vakwe ka wulala ga pswalo wa Satani. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Hikwalaho, Medi-Persia hi yona a hloko ya wumune ya xihari xa bhuku ga Kuvululelwa.

GREKIA — A HLOKO YA WUTLHANU

14, 15. Zini lezi Jehova a tlhamuseleko xungetano hi Mufumo wa kale wa Grekia?

¹⁴ A hloko ya wuntlhanu ya xihari xa Kuvululelwa yi yimela Mufumo wa Grekia. Kota lezi Danieli a wulileko laha a nga tlhamusela a noro wa Nebukadnezzare, a mufumo lowu wu yimelwa hi rumbu ni matshambukulu ya xifananiso lexo. Danieli i lo tlhela a amukela a miwoniso yimbiri leyi yi hi kombako a matshamela ya mufumo lowu zinwe ni hosi ya wona ya hombe.

¹⁵ Ka wunwe wa yona, Danieli i wonile Grekia na wu yimelwa hi yingwe ya mune wa tipapa, lezi zi kombako lezaku a mufumo lowu wu wa ta hlula yinwani hi xihatla. (Dan. 7:6) Muwonisweni munwani, Danieli i tlhamusela lezi a mhongo ya limhonzo linwe la hombe yi dayisileko zona hi xihatla a hamba ya timhonzo timbiri, ku nga mufumo wa Medi-Persia. Jehova i lo byela Danieli lezaku a mhongo leyo yi yimela Grekia; a limhonzo la hombe li yimela a yinwe ya tihosi ta wona. Danieli i tlhamusela lezaku a limhonzo lelo la hombe li wa ta tshoveka ku gumesa ku mila a mune wa timhonzo ta ti tsongwani wutshanwini ga lona. Hambu lezi a xiprofeto lexi xi tsalilweko na ka ha sele malembe yo tala, zontlhe zi lo mahekisa zalezo. Alexandro wa Hombe, ku nga hosi ya hombe ya Grekia, i lo rangela yimpi a yalwa ni Medi-Persia. Hambulezo, a limhonzo lelo li lo tshoveka, hakuva Alexandro i lo dawa na a hi ni 32 wa malembe ntsena. Anzhako ka lezo, a mufumo wakwe wu lo avanyiswa, wu rangelwa hi mune wa tinduna takwe. — Gonza Danieli 8:20-22.

16. Zini zi mahilweko hi Antíoco IV ke?

¹⁶ Anzhako ka ku hlula Persia, a mufumo wa Grekia wu lo sangula ku fuma vanhu va Nungungulu. Masikwini lawo, a vaJuda va wa tlhelile Tikweni ga Xitsumbiso va tlhela va aketa a tempeli le Jerusalema. Va wa ha hi vanhu va hlawulilweko va Nungungulu, niku a tempeli leyi va nga aketile yi wa ha hi tsinza ga wukhozeli ga lisine. Kanilezi, ka zana ga wumbiri ga malembe Mahlweni ka Nguva ya Hina, Grekia, a hloko ya wuntlhanu ya xihari i lo vukela a vanhu va Nungungulu. Antíoco IV, a munwe wa tinduna ta Alexandro, i lo aka a alati ga vanungungulu va mawunwa laha tempeleni Jerusalema, a tlhela a yimisa nayo wa lezaku ni wihi loyi a nga wa ta khozela a Nungungulu wa vaJuda i wa fanele ku dawa. A hi kubiha ka zona! Kunene, Satani i wo kombisa livengo lakwe ka pswalo wa wasati. Hambulezo, Grekia a nga hlwelangi a ku valetwa hi mufumo wunwani wa misava. Himani a nga wa tava hloko ya wuntlhanu ni yinwe ya xihari ke?

ROMA — A HLOKO YA WUTLHANU NI YINWE, ‘YO TSHISA, YA XINGONZOMU XA NTAMU WA HOMBE’

17. Zini lezi a hloko ya wu 6 yi mahileko kutatisekeni ka Genesisi 3:15?

¹⁷ A Mufumo wa Roma hi wona wu nga kari wu fuma a xikhati lexi Johani a nga nyikiwa a muwoniso wa xihari. (Kuv. 17:10) A hloko leyi ya wu 6 yonawu yi mahile xokari kutatisekeni ka xiprofeto xa Genesisi 3:15. Satani i tirisile a masochwa ya Roma lezaku ma bayisa a pswalo wa wasati hi xikhatanyana, ku nga ku wu “luma a xirenze.” Hi ndlela muni? Ma lo hembela Jesu, maku i vukela mufumo, ma gumesa ma mu daya. (Mat. 27:26) Kanilezi a xilonza lexo a xi hlwelangi ku hola hakuva Jehova i lo vuxa Jesu.

18. (a) I tiko muni ga giswa legi Jehova a gi hlawulileko, niku hikuyini? (b) Hikuyini hi wulako lezaku a pswalo wa nyoka a wu nyimangi a ku venga a pswalo wa wasati ke?

¹⁸ A varangeli va wukhongeli va Israeli va lo wulawula mawunwa ha Jesu ka tihosi ta Roma, niku a vaIsraeli vo tala vonawu va lo mu ala. Hikwalaho, Jehova i lo tsika a vaIsraeli. (Mat. 23:38; Miti. 2:22, 23) Kusukela ka xikhati lexo, i lo hlawula tiko giswa, ku nga “vaIsraeli va Nungungulu.” (Gal. 3:26-29; 6:16) A tiko lego ku wuliwa a bandla ga maKristu ma totilweko, gi wumbiwako hi vaJuda ni vamatiko. (Efe. 2:11-18) Anzhako ka kudawa ni kuvuxiwa ka Jesu, a pswalo wa nyoka a wu tsikangi ku venga a pswalo wa wasati. Ka khati ginwani, a mufumo wa Roma wu lo zama ku fuvisa a bandla ga wuKristu, ku nga xipanze xa wumbiri xa pswalo wa wasati.c

19. (a) Tlhamusela a matshamela ya mufumo wa wuntlhanu ni munwe. (b) Zini hi to bhula hi zona ka nzima yinwani?

¹⁹ Ka noro lowu Danieli a tlhamuseleko Nebukadnezzare, Roma i yimelwa hi milenge ya xiketse. (Dan. 2:33) Danieli i tlhelile a wona a muwoniso wunwani wu tlhamuselako khwatsi a matshamela ya mufumo wa Roma, zinwe ni mufumo lowu wu nga wa ta valeta Roma, na wu pswaliwa hi Roma kambe. (Gonza Danieli 7:7, 8.) Hi malembe yo tala, a valala va Roma va wa mu wona kota ‘xingonzomu xo tshisa, xa ntamu wa hombe.’ Hambulezo, a ziprofeto zi wa sina zi wulile lezaku Roma i wa ta mila “khume ga timhonzo,” ni lezaku a linwe la tona li wa ta kuma ntamu wa hombe. Hi vamani a timhonzo leto, niku a limhonzo leli la litsongwani li yimela mani? Xana a limhonzo leli la litsongwani li yelanisa kuyini ni xifananiso lexi xi wonilweko hi Nebukadnezzare ke? A mihlamulo ya kona hi ta yi kuma ka nzima yi nga ka phajina 16.

[Mitlhamuselo ya lahasi]