U WA ZI TIVA?
Yi wa hi yini a alosi leyi yi nga tirisiwa xikhatini xa kutsaliwa ka Biblia ke?
A alosi yita hi ka sinya yi vitaniwako ku Agáloco
A alosi zilo zo nuhela zi nga tirisiwa kasi ku nuhelisa tinguwo ni mibhedi xikhatini xa kutsaliwa ka Biblia. (Johani 19:39) Zi wonekisa ku khwatsi a alosi leyi yi kumbukiwako lomu ka Biblia yita hi ka sinya yi vitaniwako ku Agáloco kutani Calambuco hi xiPutukezi (ya lixaka la Aquilaria). A xikhati lexi a sinya leyo yi fako, yi humesa mafura yo nuhela ni hlakati. A sinya leyo yi wa gayiwa yi maha mapa, lawa hi kulanzela ma nga xavisiwa kota “alosi.”
Anzhako ka kufa ka Jesu Kristu, Nikodemusi i lo xava “mure ni alosi” kasi zi tirisiwa kulongiseleni ka xirumbi xa Jesu. Zi wonekisa ku khwatsi a alosi leyi yi nga nehiwa hi Nikodemusi hi yaleyi ya yinwe yi kumbukiwako ka mitsalo ya xiHeberu. A sinya ya kona ya kula yi chiketa 30 wa timetro a kuleha yi tlhela yi anama. Hambu lezi a sinya leyi yi nga hava le Israeli nyamutlha, a bhuku A Dictionary of the Bible gi ngalo “a ku na nchumu wu hi beletelako ku wula lezaku a sinya leyi ni tinwani ti kalako ti nga tiveki [tikweni lego] ti wa hi kona Nkoveni wa Jordani wo ganya ni wo tala hi vanhu.”
Minyikelo muni yi nga amukeleka tempeleni le Jerusalema?
A xifungo lexi xa le tempeleni ya jerusalema xi na ni xipimo xa 2.000 wa malembe
A Nayo wa Nungungulu wu wa wula lezaku a miphahlo yontlhe yi nga nyikelwa tempeleni yi wa fanele kuva leyi ya yi nene ya kona. Nungungulu i wa nga ta amukela a minyikelo yo soleka. (Eksodusi 23:19; Levi 22:21-24) Hi kuwula ka Philo, mutsali wa muJuda wa zana ga malembe go sangula, a vapristi va wa hlola zihari “kusukela hlokweni kala milengeni” kasi ku tiyiseka lezaku zi ka xiyimo xi nene niku “a zi lamalangi ne kutsongwani.”
A tlhari yo kari yi vitwako Ed P. Sanders yi ngalo a tinduna ta tempeli kuzilava “ti wa vumelela vaxavisi vo tsumbeka va zihari zo maha hi zona miphahlo a kuva va xavisa ntsena a zihari lezi zi nga rangile hi ku hloliwa hi vapristi. Hi ndlela leyo, a muxavisi i wa nyikela xifungo xo kari ka muxavi, kasi ku komba lezaku a xihari lexo a xi na kusoleka.”
Hi 2011, a vavevuleli va zilo za kale va lo kuma a xinwe xa zifungo lezo kusuhani ni tempeli — ku nga xifungo xa wumba xo ringana ni xingerengere xa kwalomo ka zana ga malembe go sangula Mahlweni ka Nguva ya Hina kala ka lembe ga 70 Nguveni ya Hina. A magezu mambiri ya xiAramaiko lawa ma tsalilweko ka xifungo lexo ma tlhamusela ku “Xi basile ka Nungungulu.” Ku alakanyelwa lezaku a tinduna ta tempeli ti wa nameka a zifungo lezo ka zihari kutani zilo zinwani za ku maha hi zona miphahlo.