“Alakanyani Yena Loyi A Nga Timisela”

1-3. (a) Xana a kubayiseka ka Jesu ka hombe a ku ya chikela kwihi le sinwini ga Getsemane, niku hi xihi a xigelo xa kona? (b) Zini zi kotekako ku wuliwa xungetano hi xikombiso xa Jesu xa kutimisela, niku ziwutiso muni zi vukako?

A TSHIKELELO ngwa hombe. Jesu a nga se tshuka a tlhangana ni xikarato lexo xa mapimo ni xa kutizwa. Yena i le ka tihora to gumesa ta wutomi gakwe misaveni. Zinwe ni vapostoli vakwe, yena ita ka wutshamu a gi toloveleko, a simu ga Getsemane. I wa tala ku hlengeletana navo kwalaho. Hambulezo, ka wusiku legi yena i lava xikhati xo kari xa kuva ava yece. I siya vapostoli vakwe, a nghena nguvu nzeni ka simu, zonake a khizama, a sangula ku khongela. Yena i khongela hi mbilu yontlhe, a khomiwa hi kubayiseka ka hombe nguvu laha ka kuza a nyuko wakwe wu “maha kota madona ya hombe ya nkhata wu donela misaveni.” — Luka 22:39-44.

² Hikuyini Jesu a karatekako nguvu? Hakunene, wa zi tiva lezaku lokuloku i ta yimisana ni kuxaniseka ka hombe nguvu nyameni, kanilezi lexi a hi xona xigelo xa kubayiseka kakwe. Ku na ni timhaka ta lisima la hombe nguvu ti mu binzako. I karateka nguvu hi kota ya vito ga Dadani wakwe niku wa zi tiva lezaku a wumanziko ga ngango wa vanhu gi khegela ka kusimama kakwe na a tsumbekile. Jesu wa zi tiva lezaku za lisima nguvu a kuva a timisela. Loku yena a tsanzeka, i wa ta neha nzhukano ya hombe ka vito ga Jehova. Kanilezi Jesu a nga tsanzeki. Hi nzhako ka xikhati ka siku gwalego, mahlweninyana ka ku hefemula hi khati go gumesa, a wanuna loyi a nga nyika xikombiso xi nene nguvu ka zontlhe xa kutimisela laha misaveni i kanyuluka hi kuhlula aku: “Ku mbhelile!” — Johani 19:30.

³ A Biblia gi hi kuca lezaku hi ‘alakanya yena loyi a nga timisela.’ (Maheberu 12:3) Hikwalaho ku vuka ziwutiso zo kari za lisima: Hi yihi a minzhingo yo kari leyi Jesu a yi timiseleko? Zini zi mu vunileko a ku timisela? Xana hi nga lanzelisa kuyini a xikombiso xakwe? Hambulezo, na hi nga se hlamula a ziwutiso lezi, a hi kambisiseni lezi a kutimisela ku patsako zona.

4, 5. (a) Zi wula yini a “kutimisela”? (b) Hi nga fananisisa kuyini lezaku a kutimisela ku patsa zo tala a ku hunza ku yimisana ntsena ni kuxaniseka ku nga potsekiko?

⁴ Hi zikhati zo hambanahambana, hontlheni ha yimisana ni “minzhingo yinyingi.” (1 Pedro 1:6) Xana a kuva hi yimisana ni nzhingo wo kari zi wula lezaku ho wu timisela? Ahihi. A gezu ga xiGreki gi wulako “kutimisela” gi wula “a wuzikoti ga ku tiyisela u nga rereki mahlweni ka xikarato.” Xungetano hi lixaka la kutimisela loku ku wulilweko hi vatsali va Biblia, a tlhari yo kari yi tlhamusela lezi: “I moya lowu wu zi kotako a ku tiyisela zilo, ku nga hi ntsena ku vumela na u nga khali, kanilezi hi kutsumba ka ntamu . . . I tshamela legi gi mahako munhu a yima hi milenge yimbiri loku a yimisana ni xikarato. I tshamela gi nene gi zi kotako ku cica a nzhingo wo binza nguvu wuva wudzunzo hakuva hi nzhako ka kubayisa gi wona a nchachazelo.”

⁵ Kutani-ke, a kutimisela a hi mhaka ya ku yimisana ntsena ni kuxaniseka ku nga potsekiko. Hi kuya hi Biblia, a kutimisela ku patsa kutiya, kuva ni mawonela ma nene ya mapimo ni kuva ni kutsumba loku ku tlhanganiwa ni minzhingo. Ehleketa hi mufananiso lowu: A vavanuna vambiri va khotselwe paxweni ka matshamela yo fana kanilezi hi zigelo zo hambana nguvu. A munwe, a nga xigevenga, i tirela a nanzu wakwe hi xiviti na a tsuvile. Loyi munwani, muKristu wa lisine a valelweko hi kota ya mahanyela yakwe yo tsumbeka, i simama a tiyile a tlhela ava ni mawonela ma nene hakuva i wona nzhingo wakwe kota ndlela yo kombisa kukholwa kakwe. Hi lisine, a xigevenga lexo a xi nge woniwi kota xikombiso xa kutimisela, kuveni a muKristu wo tsumbeka i nyika xikombiso xa xi nene xa kutimisela. — Jakobe 1:2-4.

 6. Xana hi ku hlakulelisa kuyini a kutimisela?

⁶ A kutimisela ku na ni lisima kasi hi kuma kuhanyiswa. (Mateu 24:13) Hambulezo, a hi pswaliwangi na hi hi ni tshamela lego ga lisima nguvu. A kutimisela ku fanele ku hlakulelwa. Hi ndlela muni? “A kukarateka ku vanga kuhonisela” kutani kutimisela, ku wula a bhuku ga Va Le Roma 5:3. Ina, loku hakunene hi zi lava a ku hlakulela a kutimisela, a hi nge tlheleli nzhako hi kuchava mahlweni ka ziringo zontlhe za kukholwa. A wutshanwini ga lezo, hi fanele ku yimisana nazo. A kutimisela ku koteka loku siku ni siku hi lwisana hi tlhela hi hlula a minzhingo ya hombe ni ya yi tsongwani. A nzhingo wunwe ni wunwani hi wu hlulako wa hi tiyisa kasi hi yimisana ni lowu wu lanzelako. Hi lisine, a hi aki kutimisela hi ntamu wa hina wutsumbu. Hi khegela ka ‘ntamu lowu Nungungulu a hi nyikako wona.’ (1 Pedro 4:11) Kasi ku hi vuna a ku simama hi tiyile, Jehova i hi nyikile a xivuno xa chukwana ka zontlhe zi kotekako — a xikombiso xa N’wana wakwe. A hi kambisiseni hi laha kusuhani a matimu ya kutimisela ka Jesu ko kala xihoxo.

7, 8. Zini lezi Jesu a zi timiseleko a xikhati lexi a kugumesa ka wutomi gakwe laha misaveni ku nga tshinele?

⁷ Kota lezi a kugumesa ka wutomi gakwe laha misaveni ku nga tshinele, Jesu i timisele a tihanyi to tala ni to hambanahambana. Hi kuengetela ka xikarato xa mapimo xa hombe nguvu lexi a nga kumeka ka xona ka wusiku gakwe go gumesa, ehleketa hi kukhunguvanyeka loku a ku zwileko ni kuchepetiwa loku a xanisekileko ha kona. Yena i tokometilwe hi munghana wa laha kusuhani nguvu, a tsikiwa hi vanghana vakwe va laha kusuhani nguvu, a lamulwa hi ndlela yi nga hiko ya nayo laha a ziro za hubye ya hombe ya wukhongeli ya tiko lego zi nga mu tseketsela, zi mu phelela, zi muba hi zibhakela. Hambulezo, yena i timisele zontlhe hi kurula ni ntamu. — Mateu 26:46-49, 56, 59-68.

⁸ Ka tihora takwe to gumesa, Jesu i lo timisela a xanisa yo tshisa nyameni. I lo xupulwa, ku nga ku biwa ka hombe ku wuliwako lezaku ku vanga “zilonza zo eta ni kuhalaka ka nkhata.” I lo belelwa, ku nga dayela gi tlhamuselwako lezaku “gi daya hi kutsongwani-kutsongwani hi kubayisa ni kuxaniseka ka hombe.” Ehleketa hi kubayisa loku a ku zwileko a xikhati lexi a zipikiri zo leha nguvu zi nga belelwa zi phondla mandla ni mikonzo yakwe, zi mu manya ni mhanze. (Johani 19:1, 16-18) Hi nga alakanya hi kubayisa ka hombe loku ku mu xanisileko a xikhati lexi a mhanze yi nga yimisiwa ni kubinza ka miri wakwe wu nga hayekilwe hi zipikiri ni hlana wakwe wu nga hanzulelwe na wu kurumutiwa hi mhanze. Niku i lo timisela kuxaniseka loko ka hombe nyameni na a rwele nzhwalo lowu wu tlhamuselweko kusanguleni ka xipimo lexi.

 9. Zini zi patsekako kurwaleni ka ‘mhanze ya hina ya xanisa’ ni ka ku lanzela Jesu?

⁹ Kota valanzeli va Kristu, zini lezi kuzilava hi to zi timisela? Jesu i te ngalo: ‘Loku munhu a ranza ku nzi lanzela, a rwale a mhanze yakwe ya xanisa a nzi lanzela xikhati xontlhe.’ (Mateu 16:24, NM) A gezu legi gi nge ‘mhanze ya xanisa’ laha gi tirisiwa hi ndlela ya ku fananisa kasi ku kombisa a kuxaniseka, tingana, hambu kufa. A ku lanzela Kristu a hi mamahela yo hehuka. A milayo ya hina ya wuKristu yi hi maha hiva vanhu vo hambana. A tiko legi ga hi venga hakuva a hi mahi xipanze xa gona. (Johani 15:18-20; 1 Pedro 4:4) Hambulezo, hi ti yimisele ku rwala a mhanze ya hina ya xanisa — ina, hi longile a ku xaniseka, hambu kufa, a wutshanwini ga ku tsika ku lanzela a Xikombiso xa hina. — 2 Timote 3:12.

10-12. (a) Hikuyini a kungambheleli ka lava va nga mu ranzele ku nga maha xiringo xa kutimisela ka Jesu? (b) Hi yihi a minzhingo yo kari leyi Jesu a yi timiseleko?

¹⁰ Wutirelini gakwe, Jesu i yimisene ni ziringo zi nga nehiwa hi vanhu va nga mbhelelangiko lava va nga mu ranzele. Alakanya lezaku yena i wa hi “xigogo xa mitiro,” loyi Jehova a mu tirisileko kasi ku vanga misava ni zontlhe zi hanyako ka yona. (Mavingu 8:22-31) Hikwalaho Jesu i wa gi tiva a khungo ga Jehova xungetano hi vanhu, vona va wa fanele ku kombisa a matshamela Yakwe va tlhela va buza wutomi go mbhelela. (Genesisi 1:26-28) A xikhati a nga hi misaveni, Jesu i wonile a mihanzu yo biha ya xionho hi mawonela yo hambana — yena wutsumbu i wa hi munhu wa nyama, a nga zi kota ku hunza hi ka kutizwa ni kukhumbeka ka vanhu. A hi kubayisa loku a ku zwileko hi ku wona hi wutsumbu gakwe lezi a vanhu va yisileko zona mahlweni kubiheni loku va ringanisiwa ni kumbhelela ka Adamu na Eva! Hizalezo Jesu i lo yimisana ni nzhingo wa kutimisela. Xana i wa ta tsemeka hlana a tlhelela nzhako, a wona a vanhu va vaonhi kota lava va nga lahlekele magumo? A hi woneni.

¹¹ A kungakhatali ka vaJuda ku vangele Jesu a kukarateka ka hombe laha ka kuza a rila kubaseni. Xana i vumelele lezaku a kunga cheli-kota kabye ku hungula a kupinyama kakwe kutani ku mu tsikisa ku xumayela? A kuhambana ni lezo, yena i lo “gonzisa masiku wontlhe le tempeleni.” (Luka 19:41-44, 47) I lo “karateka” nguvu hi kota ya kunonoha ka timbilu ta vaFarisi lava va nga mu gada kasi ku wona lezaku i wa ta chuma wanuna wo kari hi Sabado kutani ahihi. Xana i vumelele vakaneti lavo va ku ti wula valulamileko lezaku va mu tsema hlana? Ne ni kutsongwani! I lo tiya a chuma wanuna loye — kwalaho xikari ka sinagoga! — Marku 3:1-5.

¹² Ku na ni nchumu wunwani lowu wu zi kotako ku ngha wu vile nzhingo ka Jesu — a gome ga vapizani vakwe va laha kusuhani nguvu. Kota lezi hi zi gonzileko ka Xipimo 3, vona va lo kombisa a kunavela ka simasima ka ku lava wukulu. (Mateu 20:20-24; Luka 9:46) Jesu i va nyikile wusungukati hi kuphindaphinda xungetano hi xilaveko xa kuva va ti koramisa. (Mateu 18:1-6; 20:25-28) Hambulezo, va hlwelile ku gi zwisisa. Hi nga alakanyela lezi, ka wusiku gakwe go gumesa na a hi navo, vona va lo ‘kanetisana’ xungetano hi loyi a nga wa hombe xikari kabye! (Luka 22:24) Xana Jesu i va tsikile hi ku karala hi vona, na a alakanya lezaku va lahlekele magumo? Ahihi. Kota lezi a nga wa lihlaza-mbilu, i lo simama ava ni mawonela ma nene ni kutsumba, a simama ku wona a za zi nene ka vona. Yena i wa zi tiva lezaku lomu mbilwini va mu ranza Jehova niku hi lisine va zi lava ku maha a kuranza Kakwe. — Luka 22:25-27.

13. Ziringo muni hi nga yimisanako nazo zo fana ni lezi Jesu a zi timiseleko?

¹³ Hina hi nga ha yimisana ni ziringo zo fana ni lezi Jesu a zi timiseleko. Hi xikombiso, hi nga ha tlhangana ni vanhu lava va nga ingiseliko hambu va kanetako a mahungu ya Mufumo. Xana hi ta vumelela lezaku a mihlamulo leyo yi nga tsakisiko yi hi mbheta ntamu, kutani hi ta simama ku xumayela hi kupinyama? (Titusi 2:14) Hi nga ha ringwa kota mbhanzu wa kungambheleli ka vamakabye va hina va maKristu. A mhaka yi wulilweko na yi nga pimisiwangi kutani ntiro wu mahilweko hi ku nga khatali zi nga tlhava a kutizwa ka hina. (Mavingu 12:18) Xana hi ta vumelela a zihoxo za makholwa-kulori zi hi maha hi va potsa, kutani hi ta simama ku va tsetselela a zihambunyeto zabye zonake hi hlota lezi zi nga zi nene ka vona? — Va Le Kolosi 3:13.

14. Hi zihi a zigelo zimbiri lezi zi vunileko Jesu lezaku a tiya?

¹⁴ Xini xi nga vuna Jesu lezaku a tiya a tlhela a hlayisa kutsumbeka kakwe na ku nga khataliseki a tingana tontlhe, zikhunguvanyiso zontlhe, ni kuxaniseka loku a yimiseneko nako? Ku na ni zigelo zimbiri zo dlunyateka lezi zi vunileko Jesu. Xo sangula, yena i wa languta hehla, a kombela ka “Nungungulu wa kutiya” kutani loyi a nyikako kutimisela. (Va Le Roma 15:5) Xa wumbiri, Jesu i wa languta mahlweni, a yisa kupima ka lezi a kutimisela ku nga wa ta yisa ka zona. A hi kambisiseni a zigelo lezi hi xinwe xinwe.

15, 16. (a) Xini xi kombako lezaku Jesu i wa nga tsumbi ntamu wa yena wutsumbu kasi ku timisela? (b) Hi kwihi kutiyiseka loku Jesu a nga hi nako hi Dadani wakwe, niku hikuyini?

¹⁵ Hambulezi Jesu a nga hi N’wana wo mbhelela wa Nungungulu, yena a nga tsumbangi a ntamu wakwe wutsumbu lezaku a timisela. A wutshanwini ga lezo, i lo hunzulukela ka Dadani wakwe wa le tilweni a khongelela xivuno xa le hehla. Mupostoli Paule i tsalile lezi: “Jesu i lo khongela ni ku khongotela hi kurila ka hombe ni mihloti, ka loyi a nga zi kota ku mu hlanguta kufeni.” (Maheberu 5:7) Wona lezaku Jesu “i lo khongela,” na ku nga hi ku kombela ntsena kanilezi ni ku khongotela. A gezu ku “khongotela” gi wula nguvunguvu a xikombelo xa mbilu yontlhe ni xo tsumbeka — ina, ku khongotela a xivuno. A kutiriswa ka gezu “khongotela” ka vesi legi ku komba lezaku Jesu i kombelile ka Jehova hi mbilu yontlhe a ku hunza khati ginwe. Hakunene, le sinwini ga Getsemane, Jesu i lo khongela hi kuphindaphinda ni kuhiseka. — Mateu 26:36-44.

¹⁶ Jesu i wa tiyiseka hi kumbhelela lezaku Jehova i wa ta hlamula kukhongotela kakwe, hakuva i wa zi tiva lezaku a Dadani wakwe ‘muzwi wa mikhongelo.’ (Tisimu 65:2) Xikhatini xa kuvakona kakwe na a nga seva munhu wa nyama, a N’wana wa matewula i wa wonile lezi a Dadani wakwe a hlamulisako zona mikhongelo ya vakhozeli vo tsumbeka. Hi xikombiso, a N’wana i vile kustumunyu yo zi wona hi mahlo le matilweni a xikhati lexi Jehova a nga ruma ngelosi hi kuhatlisa kasi ku hlamula a mukhongelo wa mbilu yontlhe wa muprofeti Danieli — hambulezi Danieli a nga kala a nga se mbheta ku khongela. (Danieli 9:20, 21) Kutani-ke, xana Dadani i wa ta tsanzekisa kuyini a ku hlamula a xikhati lexi a N’wana wakwe a belekilweko yece a nga chulula a mbilu yakwe “hi kurila ka hombe ni mihloti”? Jehova i hlamulile mikhongelo ya N’wana wakwe zonake a ruma ngelosi lezaku yi ta mu tiyisa kasi a timisela nzhingo. — Luka 22:43.

17. Kasi ku timisela, hikuyini hi faneleko ku languta tilweni, niku hi nga zi mahisa kuyini lezo?

¹⁷ Kasi ku timisela, hinawu hi fanele ku languta tilweni — ka Nungungulu ‘loyi a tiyisako.’ (Va Le Filipi 4:13) Loku ku hi ku a N’wana wo mbhelela wa Nungungulu i vile ni xilaveko xa ku khongela ka Jehova hi ku lava xivuno, hina hi fanele ku maha zo hunza lezo! A ku fana na Jesu, hi nga hava ni xilaveko xa ku khongela hi mbilu yontlhe ka Jehova hi kuphindaphinda. (Mateu 7:7) Hambulezi hi nga rinzeliko a ku enzelwa hi ngelosi, ha zi kota ku tiyiseka ka lezi: Nungungulu wa hina wa liranzo i ta hlamula a zikombelo za maKristu yo tsumbeka lawa ma ‘nonohisako mikombelweni ni mikhongelweni a wusiku ni mumu.’ (1 Timote 5:5) Na ku nga khataliseki a minzhingo leyi kuzilava hi nga ha yimisanako na yona — ku ngava mababyi, kufelwa hi a ranzekako, kutani kuxanisiwa ku tako hi ka vakaneti — ​Jehova i ta hlamula mikhongelo ya hina ya mbilu yontlhe ya ku lava wutlhari, kutiya-hlana, ni ntamu wa ku timisela. — 2 Va Le Korinte 4:7-11; Jakobe 1:5.

18. Xana Jesu a nga khatalangi hi kuxaniseka kakwe kasi a wona lezi zi nga hi mahlweni hi ndlela muni?

¹⁸ A xigelo xa wumbiri lexi xi vunileko Jesu a kuva a timisela hi lezaku yena i wa languta mahlweni, a nga khatali hi kuxaniseka, a wona lezi zi nga hi mahlweni kakwe. Xungetano ha Jesu, a Biblia gi ngalo: ‘Hi kota ya kutsaka loku a nga vekelwe kona i lo timisela a mhanze ya xanisa.’ (Maheberu 12:2, NM) A xikombiso xa Jesu xi fananisa lezi a kutsumba, a kutsaka, ni kutimisela zi tirisanisako zona zinwe. Lezi zi nga ha songiwa kota lezi: A kutsumba ku yisa kutsakeni, a kutsaka ku yisa kutimiseleni. (Va Le Roma 15:13; Va Le Kolosi 1:11) Jesu i wa hi ni malungelo yo tsakisa. I wa zi tiva lezaku a kutsumbeka kakwe ku wa ta vuna a ku lwela a wuhosi ga Dadani wakwe ku tlhela ku mu vuna a ku hlanguta a ngango wa vanhu hi ka xionho ni kufa. Jesu kambe i wa hi ni kutsumba ka ku fuma kota Hosi ni ku tira kota Mupristi wa Hombe, a neha makatekwa yo tala ka vanhu va ingisako. (Mateu 20:28; Maheberu 7:23-26) Hi ku veka kupima ka malungelo ni kutsumba loku a nga hi nako, Jesu i kumile kutsaka ku nga pimiwiko, niku a kutsumba loko ku mu vunile a ku timisela.

19. Loku hi yimisana ni ziringo za kukholwa, xana hi nga vumelelisa kuyini lezaku a kutsumba, kutsaka, ni kutimisela zi tirisana zinwe kasi ku hi vuna?

¹⁹ A ku fana na Jesu, hi fanele ku vumelela lezaku a kutsumba, kutsaka, ni kutimisela zi tirisana zinwe kasi zi hi vuna. “Tsakani kutsumbeni,” ku wulile mupostoli Paule. Zonake i lo engeta aku: “Mu timisela kukaratekeni.” (Va Le Roma 12:12) Xana a ka xikhati lexi wa yimisana ni xiringo xa hombe xa kukholwa? Makunu hi ka tindlela tontlhe languta mahlweni. U nga rivali lezaku a kutimisela ka wena ku ta neha wudzunzo ka vito ga Jehova. Veka khwatsi a kupima ka tshomba ya kutsumba ka Mufumo. Ti wone na u hi misaveni yiswa ya Nungungulu leyi yi tako, u tlhela u ti alakanyela na u buza makatekwa ya Paradise. A ku wona kutatiseka ka zilo zo hlamalisa lezi Jehova a zi tsumbisileko — a ku patsa ni kulweliwa ka wuhosi gakwe, a kususiwa ka wubihi laha misaveni, ni kufuviswa ka mababyi ni kufa — ​ku ta tata a mbilu ya wena hi kutsaka, niku a kutsaka loko ka zi kota a ku ku vuna a ku timisela na ku nga khataliseki a minzhingo leyi kuzilava yi nga ku welako. Loku ku ecanyiswa ni kutatiseka ka kutsumba ka Mufumo, a kuxaniseka kwihi ni kwihi nzeni ka mafambisela lawa ya zilo hakunene ‘ko hehuka ni ka xikhatanyana ntsena.’ — 2 Va Le Korinte 4:17.

20, 21. Xungetano hi kutimisela, zini lezi Jehova a zi rinzelako ka hina, niku ku fanele kuva kwihi a kutiyimisela ka hina?

²⁰ Jesu i wa zi tiva lezaku a kuva mulanzeli wakwe zi wa tava xikarato, yi nga ndlela yi lavako kutimisela. (Johani 15:20) I wa longile ku rangela a ndlela leyo, na a tiva lezaku a xikombiso xakwe xi wa ta tiyisa vanwani. (Johani 16:33) Hakunene, Jesu i siyile xikombiso xo mbhelela xa kutimisela, kanilezi hina hi kule ni kumbhelela. Zini lezi Jehova a zi rinzelako ka hina? Pedro wa tlhamusela: “Kristu i lo xaniseka hi kota ya nwina, a mu siyela a xikombiso, kasi mu fela ku lanzela a nkonzo wakwe” hi laha kusuhani. (1 Pedro 2:21) Hi ndlela leyi a yimiseneko ni minzhingo, Jesu i siyile “xikombiso,” xa lezaku xi pimanyiswa.a A matimu ya kutimisela lawa yena a ma siyileko ma nga ha fananiswa ni “nkonzo.” A hi nge zi koti a ku lanzela nkonzo wakwe hi kumbhelela, kanilezi ha zi kota a ku wu lanzela hi laha kusuhani.

²¹ Makunu, a hi ti yimiseleni ku lanzela a xikombiso xa Jesu hi laha hi zi kotako ha kona. Ngha cima hi nga rivali lezaku loku hi lanzela khwatsi a nkonzo wa Jesu hi tava hi longiselelwe khwatsi a ku timisela “kala kugumesa” — a kugumesa ka mafambisela lawa ya zilo ya kale kutani kugumesa ka wutomi ga hina ga xikhati lexi. A hi zi tivi lezi zi to ranga kuta, kanilezi lexi hi xi tivako hi lexi: Hi kupinzuka kontlhe, Jehova i ta hi chachazela hi kota ya kutimisela ka hina. — Mateu 24:13.