HLOKO YA MHAKA YA KAPA | YIMPI YI CICILEKO MISAVA

Muvangi wa lisine wa yimpi ni kuxaniseka

Hi 11 ka Novembro wa 1918, a Yimpi yo Sangula ya Misava yi lo mbhela. A mabhinzu ma lo nyima; a vanhu va lo kina lomu maruweni hi kutsaka. Kanilezi, a va kinangi ziya kule. Zalezo ku lo lanzela khombo ginwani go tshisa — ga ku daya ku hunza zibhamu.

Hi Junho wa 1918, a mabutho lawa ma nga hi kulweni le França ma nghenelwe hi ntungu wo daya nguvu wu tiviwako kota funzeketa ga Espanya. Zalezo, a ntungu lowo wu lo sangula ku dayela vanhu. Hi xikombiso, hi tihweti titsongwani, wu dele masochwa yo tala ya Amerika le França ku hunza lawa ma nga dawa hi valala. Niku a funzeketa lego gi lo hangalaka hi xihatla misaveni yontlhe hi kota ya masochwa lawa ma nga tlhela nago matikweni ya wona anzhako ka yimpi.

Ka malembe ma nga lanzela na yimpi yi nyimile ku lova ni ndlala ni wusiwana. A matiko yo tala ya Europa ma wa hi ni ndlala a xikhati lexi a yimpi yi nga mbhela hi 1918. Hi 1923, a mali ya Alemanya yi wa nga ha vuni nchumu. Ntlhanu wa malembe ni ginwe nzhako ka lezo, a mabhinzu ya misava yontlhe ma lowa. Zonake hi kugumesa hi 1939, ku lo sangula a yimpi ya wumbiri ya misava — leyi hi ndlela yo kari yi nga tlhavinyeta a yimpi yo sangula ya misava. Ma wa vangiwa hi yini makhombo wontlhe lawo?

XIKOMBISO XA MASIKU YO GUMESA

A ziprofeto za Biblia zi hi vuna ku wona lezi zi vangako a zimaho zo kari za hombe zo kota Yimpi yo Sangula ya Misava. Jesu i profetile lezaku ku wa tava ni xikhati laha ‘a tiko gi nga wa ta vukela tiko,’ kuva ni tindlala ni mitungu misaveni yontlhe. (Mateu 24:3, 7; Luka 21:10, 11) I lo byela vapizani vakwe lezaku a makhombo lawo ma wa tava xikombiso xa masiku yo gumesa. A mitlhamuselo yinwani yi kumeka ka bhuku ga Kuvululelwa, legi gi zwananisako a makhombo ya misava ni yimpi ya le tilweni. — Wona a kwadru “Yimpi laha misaveni ni yimpi le tilweni.”

A bhuku legi ga Biblia gi wulawula hi mune wa vakhileli va mahaxi. Ka vakhileli lavo va mahaxi, a vanharu va yimela a makhombo yalawa Jesu a nga ranga a wulawula hi wona — yimpi, ndlala, ni mitungu. (Wona a kwadru “Mune wa vakhileli va mahaxi — va kari va maha ntiro wabye hakunene?”) Zi te dlunya lezaku a yimpi yo sangula ya misava yi vile masangulo ya xikhati xa kuxaniseka xa ha simamako kala nyamutlha. Niku a Biblia gi komba lezaku hi ndlela yo kari Satani hi yena a sangulileko zontlhe lezo. (1 Johani 5:19) Xana a kufuma kakwe ku ta tshuka ku mbhela?

A bhuku ga Kuvululelwa gi hi nyika xitiyisekiso kambe xa lezaku Satani i ‘salelwe hi xikhati xi tsongwanyani’ ntsena. (Kuvululelwa 12:12) Hi xalexo xi mu mahako a zangara nguvu, zonake a neha makhombo yo tala misaveni. Hambulezo, a zikarato lezi hi zi wonako xikombiso kambe xa lezaku a xikhati xa Satani xiya xi mbhela.

KUFUVISWA KA MITIRO YA SATANI

Hakunene a Yimpi yo Sangula ya Misava yi cicile zo tala. Yi nehile nguva ya tiyimpi, zitereka, ni ku nga tsumbiwi ka tihosi ta vanhu. Yi nyika xikombiso xo tiya kambe xa lezaku Satani i hlongolilwe le tilweni. (Kuvululelwa 12:9) Niku a hosi leyo ya tiko yi nga wonekiko yi lo sangula kuva hosi ya lunya leyi yi zi tivako lezaku yi pimelwe masiku. A kumbhela ka masiku lawo, ku tava kumbhela kambe ka masiku ya zikarato lawa ma sangulilweko hi Yimpi yo Sangula ya Misava.

Handle ko kanakana, a ziprofeto lezi za Biblia za ku nyika xigelo xa ku tsumba Jesu Kristu, a Hosi ya le tilweni leyi yi to ‘fuvisa a mitiro ya Satani’ lokuloku. (1 Johani 3:8) A vanhu vo tala va sina va kombela a Mufumo wa Nungungulu lezaku wuta. Wena ke? Hi kota ya Mufumo lowo, a vanhu vo tsumbeka va ta kala va wona kuranza ka Nungungulu na ku mahiwa laha misaveni — wutshanwini ga kuranza ka Satani. (Mateu 6:9, 10) Mufunweni wa Nungungulu, ku nga ta ha tshuka kuva ni yimpi ya misava — ge hambu kuva ni yimpi futsi! (Tisimu 46:9) Gonza xungetano hi Mufumo lowo, kasi u hanya u wona a xikhati lexi a kurula ku to tata misava! — Isaya 9:6, 7.

Yimpi laha misaveni ni yimpi le tilweni

Xipimo xa 19 wa mazana ya malembe mahlweni ka Yimpi yo Sangula ya Misava, Satani i lo tsumbisa ku nyika Jesu “yontlhe mifumo ya misava.” (Mateu 4:8, 9) Jesu i lo ala a xiringo lexo, hambulezo a nga kanetangi lezaku a mifumo leyo yi lumba Satani, hakuva hi nzhako ka xikhati i wulawulile hi Diabolus kota “hosana ya tiko.” (Johani 14:30) Tlhatakumbiri, mupostoli Johani i tsalile lezaku “a tiko gontlhe gi le ntanwini wa loyi wa kubiha.” — 1 Johani 5:19.

Loku Satani Diabolus a hi ni ntamu wa hombe hehla ka tiko legi, zi te dlunya lezaku i vile ni xipanze xo kari kuvukeni ka yimpi yo sangula ya misava. A bhuku ga Kuvululelwa gi zwananisa Satani ni makhombo lawa ma humelelako misaveni kusukela 1914. Wona zimaho zitsongwani zi hlawutelwako ka xipimo 12 xa Kuvululelwa:

Vesi 7 Ku vuka yimpi le tilweni xikari ga Mikaeli (Jesu Kristu) na drako (Satani).
Vesi 9 Diabolus, “a mukhohlisi wa tiko gontlhe,” i hoxiwa lahasi misaveni.
Vesi 12 “Nwina misava ni bimbi mu na ni khombo, hakuva Satani i relele ka nwina, na a zangarile nguvu, hakuva wa zi tiva lezaku a xikhati lexi xi mu saleleko xi tsongwanyani.”

A xaxameto lowu wa Biblia ni zimaho za tiko zi komba lezaku a yimpi leyi ya le tilweni yi mahekile nzhako ka kuyimiswa ka Mufumo wa Nungungulu hi 1914.a Hikwalaho, a yimpi laha misaveni ni yimpi le tilweni ti vukile hi lembe galegi ga ginwe.

a Wona a xipimo 8 xa bhuku Zini Lezi A Biblia Gi Zi Gonzisako Hakunene? gi humesilweko hi Timboni ta Jehova.

Mune wa vakhileli va mahaxi — va kari va maha ntiro wabye hakunene?

Haxi go basa, legi a mukhileli wa gona a nga hosi ya le tilweni. Hosi Jesu Kristu wutsumbu, hi yena loyi a khileleko a haxi a lwela kululama. (Tisimu 45:4) A ntiro wakwe wo sangula ku hlongola Satani ni madimoni yakwe le tilweni. — Kuvululelwa 6:2; 12:9.

Haxi go pswhuka, legi a mukhileli wa gona a nga ni ntamu wa ku “susa kurula misaveni.” (Kuvululelwa 6:4) Kusukela 1914, a vanhu va tshamela ku xanisiwa hi tiyimpi. Anzhako ka 21 wa malembe na ku mbhelile Yimpi yo Sangula ya Misava, ku lo vuka yimpi ya wumbiri ya misava, yi daya vanhu vo tala nguvu. Ku alakanyelwa lezaku a Yimpi ya Wumbiri ya Misava yi dele xipimo xa 60 wa timiliyoni ta vanhu. Kusukela 1945, a tiyimpi a ta ha kuli nguvu ti kala ti tata misava, kanilezi a ti tsiki ku hohlota. A vatsali vo kari va matimu va alakanya lezaku ku file vanhu va ku hunza 100 wa timiliyoni tiyimpini nzeni ka zana ga malembe ga wu 20.

Haxi ga ntima, legi a mukhileli wa gona a nga ni xikalo canjeni gakwe xi kombako tindlala. (Kuvululelwa 6:5, 6) Yimpini yo sangula ya misava, a mabutho yo kari ma nga beletela a kunghena ka zakuga le Alemanya ma mahile lezaku kufa xipimo xa 750.000 wa vanhu hi ndlala tikweni lego. Hi 1921, ku lofa vanhu va ku hunza timiliyoni timbiri le Rússia hi ndlala, niku hi xikhatanyana zi lo humelela ni ka manwani matiko. Loku hi patsa vontlhe, ku alakanyelwa lezaku a ndlala yi dele xipimo xa 70 wa timiliyoni ta vanhu nzeni ka zana ga malembe ga wu 20. Lembe ni lembe, ku simama kufa timiliyoni tinharu ta vanana va ntlhanu wa malembe kuya hasi hi ku kala va ngagi khwatsi.

Haxi go balala, legi a mukhileli wa gona a dayako hi ntungu. (Kuvululelwa 6:8) A ntungu wo sangula wa hombe wa zana ga malembe ga wu 20 wu vile funzeketa ga Espanya. Ku na ni mitsengo yo hambanahambana, kanilezi ku alakanyelwa lezaku a funzeketa lego gi dele xipimo xa 50 wa timiliyoni ta vanhu. “A ntungu lowo wu nga tatile misava yontlhe wu vile ginwe ga makhombo yo tshisa nguvu matinwini ya vanhu,” ku wula a bhuku Man and Microbes (A munhu ni zitsongwatsongwani). Hambu a peste bubônica (ntungo wu nga hangalasiwa hi makondlo) a wu dayangi vanhu vo tala hi xihatla ku fana ni funzeketa ga Espanya.” A xikele, malaria, ni ndele mababyi manwani yo thapela lawa ma deleko mazanazana ya timiliyoni ta vanhu ka zana ga malembe ga wu 20.