U WA ZI TIVA?

Hikuyini Josefa a nga tsemeta misisi na a nga seya ka Faro?

Khurisi ga Gipite wa kale gi kombisako a mutsemeti na a kari a tsemeta — Khurisi ga Gipite wa kale gi kombisako mutsemeti

Hi kuya hi matimu ma nga ka Genesisi, Faro i lo laya lezaku Josefa, loyi a nga hi khumbi ya muHeberu, a yiswa kakwe kasi a ya mu tlhamusela a miloro yakwe leyi yi nga mu karata. Ka xikhati lexo, Josefa i wa hi ni malembe yo tala na a hi paxweni. Hambu lezi a nga laveka hi xihatla ka Faro, Josefa i lo ranga hi ku tsemeta misisi. (Genesisi 39:20-23; 41:1, 14) A kuva a mutsali wa bhuku ga Genesisi a kumbukile zilo lezi zo kala ku vuna nchumu, zi komba ku i wa yi tiva khwatsi a mikhuwo ya vaGipite.

A ku tsika malevu ma kula ku wa hi nchumu wo toloveleka xikari ka matiko yo tala ya kale, a ku patsa ni vaHeberu. A kuhambana ni lezo, “a vanhu va Gipite wa kale va wa hi vona ntsena tiko ga Mutsuwuka-gambo va nga zi wona na zi nga amukeleki ku fuya malevu,” ku wula bhuku Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, gi tsalilweko hi McClintock na Strong.

Xana a ku tsemeta zi wa gumelwa ka malevu ntsena? A revista Biblical Archaeology Review gi komba lezaku a mikhuwo yo kari ya vaGipite yi wa lava lezaku loku a wanuna a lava kuya ka Faro a ranga hi ku ti longisela a ku khwatsi hi loku a lava ku nghena lomu tempeleni. Ka ziyimo lezo, zi wa ta lava lezaku Josefa a tsemeta misisi ya hloko ni miri wakwe wontlhe.

A matimu ya bhuku ga Mitiro ma wula lezaku a papai wa Timote i wa hi muGreki. Xana lezo zi wula ku i wata hi le Grekia?

Timote a lerelwako mitsalo hi mamani wakwe, a papai wakwe na a hi le kulana

A zi lavi ku wula lezo. Ka mabhuku yo kari a tsalileko hi ku pimiselwa hi moya wa ku basa, ka zikhati zo kari mupostoli Paule i wa veka kuhambana xikari ka vaJuda ni vaGreki, na a tirisa vaGreki kasi ku yimela vontlhe va nga hiko vaJuda. (Va Le Roma 1:16; 10:12) Handle ko kanakana a xinwe xa zigelo, hi lezi a lirimi la xiGreki li nga tiriswa nguvu ni lezi a mahanyela yabye ma nga hangalaka hi xihatla ka matshamu lawa Paule a nga xumayela ka wona.

Xikhatini xa kale, hi vamani lava va nga woniwa kota vaGreki? Hi xikombiso, ka zana ga malembe ga wumune Mahlweni ka Nguva ya Hina, Isócrates, a mukaneli wa le Atensi, i lo wulawula hi matshanza hi ndlela leyi a mahanyela ya vaGreki ma nga kari ma hangalaka hi yona misaveni yontlhe. Xungetano hi wuyelo ga lezo, i lo wula lezi: “A vokari va wuliwa ku vaGreki hi kota ya gonziselelo ya hina, na ku nga hi ku khwatsi zisumbulwa za le Grekia.” Hikwalaho, za koteka a ku a papai wa Timote loyi a nga kala a nga hi muJuda, ni vanwani lava Paule a va vitanileko kota vaGreki, va vile vaGreki hi mahanyela ntsena na ku nga hi wuGreki ga mapswalwa. — Mitiro 16:1.