NDZIMA 15

Ku ‘Tiyisiwa Mabandla’

Vadjikelezi va pfuna mabandla swaku ma tama ma tiya ka lipfumelo Yi susiwe ka

1-3. a) Pawulo a lange mani swaku a famba na yena, naswona munhu wa kona a a ni wumunhu la ku tshamisa ku yini? b) Hi ta djondza yini ka ndzima leyi?

NA VA li ku yendzeni hi doropa ni doropa ka tindlela leti a ti ni maganga ni minkova, mupostolo Pawulo a pimisa hi leswi djaha leli li nga tlhelweni ka yena a li ta swi yendla. Vito la djaha lolelo a ku li Timotiya. Phela leswi a a ha li djaha a a ni matimba swinene, hikusa swi nga yendleka a a ni kolomuyani ka 20 wa malembe. Nkama a va tama va yendza, a kaya ka djaha leli a ku ya ku kumeka kule swinene. Loko va tama va famba a doropa la Lixtra ni la Ikoniya a ma ya ma kumeka kule swinene. I mpsini leswi a swi ta va humelela? Phela Pawulo a a swi tiva hikusa leli a ku li liyendzo la yena la wumbirhi la wumisiyonariyu. A a swi tiva swikarhatu ni tinghozi leti a va ta kumana na tona. Se Timotiya a a ta yendla yini?

² Pawulo a a mu tshemba Timotiya, naswona swi nga yendleka a a mu tshemba hintamu ku tlula hambi leswi yena Timotiya a a titshembisa xiswona. Swilo leswi a swa ha li ku yendleka swi yendle Pawulo a swi vona swaku a ku laveka munhu wa ku tshembeka leswaku a yendza na yena. Pawulo a a swi tiva swaku ntirho lowu a wu mu nyimelile wa ku yendzela mabandla ni ku ma tiyisa a wu ta lava leswaku vadjikelezi va twanana va tlhela va tinyimisela ku yendla ntirho lowu. Kambe hi mhaka muni Pawulo swi nga yendleka a a titwisa xileswo? Swi nga yendleka ku li hi mhaka ya ku holovisana loku a nga va na kona na Barnaba lakakuva va za va hambana.

³ Ka ndzima leyi hi ta djondza leswi hi nga swi yendlaka loko hi holove ni makwerhu. Hi ta tlhela hi vona swaku hi mhaka muni Pawulo a lange ku famba na Timotiya ka liyendzo la yena, hi ta tlhela hi djondza hi ntirho wa lisima lowu yendliwaka hi vadjikelezi namuntlha.

“A Hi Tlheleli . . . Hi Ya Yendzela Vamakwerhu” (Mintirho 15:36)

4. I mpsini leswi Pawulo a a lava ku swi yendla ka liyendzo la yena la wumbirhi la wumisiyonariyu?

⁴ Ka ndzima leyi nga hundza, hi vone leswi 4 wa vamakwerhu ku nga Pawulo, Barnaba, Yuda na Silasi va nga ma tiyisisa xiswona mabandla ya Antiyokiya hi ku ma byela xiboho lexi ntlawa lowu rhangelaka a wu xi yendlile ka mhaka ya ku tsema nsuvu. Se i mpsini leswi Pawulo a nga gama a swi yendla? Pawulo a byele Barnaba ntirho wa nyuwani lowu a va ta wu yendla, a te: “A hi tlheleli ka madoropa hinkwawu lawa hi nga chumayela rito la Yehovha, hi ya yendzela vamakwerhu, hi vona swaku va ndjhani.” (Min. 15:36) Pawulo a a nga vulavuli hi ku ya pfuxela vamakwerhu ntsena. Buku la Mintirho li hi byela leswi va nga swi yendla ka liyendzo lolelo la wumbirhi. Xa ku sungula, va byele vamakwerhu swiboho leswi ntlawa lowu rhangelaka wu nga swi yendla. (Min. 16:4) Xa wumbirhi, leswi a a li mudjikelezi Pawulo a a tinyimiselile ku tiyisa mabandla, a pfuna vamakwerhu swaku va tama va tiya ka lipfumelo. (Rom. 1:11, 12) Namuntlha nhlengeletanu ya Timboni ta Yehovha yi tekelela xikombiso xa vapostolo. Yi swi yendlisa ku yini swoleswo?

5. Ntlawa Lowu Rhangelaka wu ma tiyisisa ku yini mabandla namuntlha wu tlhela wu ma nyika nkongomiso?

⁵ Namuntlha Kreste a kongomisa bandla hi ku tirhisa Ntlawa Lowu Rhangelaka wa Timboni ta Yehovha. Ntlawa lowu wu tirhisa makarta, mabuku, mintlhanganu ni tindlela tin’wani leswaku wu nyikela nkongomiso wu tlhela wu tiyisa mabandla amisaveni hinkwayu. Ntlawa Lowu Rhangelaka wu tiyisa mabandla naswona wu zama ku va kusuhi na wona hi ku tirhisa vadjikelezi. Phela Ntlawa Lowu Rhangelaka hi wona wu langaka hi ku kongoma madoda lawa ma nga vaka vadjikelezi.

6, 7. Hi yini mintirho yin’wani leyi yendliwaka hi vadjikelezi?

⁶ Namuntlha nchumu wa lisima ka vadjikelezi hinkwavu i ku tiyisa vamakwerhu hinkwavu ka bandla leli va li yendzeleka. Va swi yendlisa ku yini leswo? Va tekelela xikombiso xa Vakreste va ku sungula va ku fana na mupostolo Pawulo. Yena a byele mudjikelezi mun’wani a ku: “Chumayela rito; u swi yendla hi xihantla, loko swi famba kahle ni loko swi karhata; u laya, u kawuka swinene, u khongotela hi ku lehisa mbilu ni ku djondzisa kahle . . . tama u chumayela mahungu ya ku tsakisa”. — 2 Tm. 4:2, 5.

⁷ Hi ku landza marito lawa, mudjikelezi ni nsati wa yena loko a chadile va tirhisa tindlela ta ku hambanahambana swaku va chumayela hi ku hiseka ni vachumayeli va bandla leli va nga li yendzela. Phela vadjikelezi ni vasati va vona va chumayela hi ku hiseka naswona i vadjondzisi va kahle. Hi ndlela leyo va yendla leswaku bandla li tiyisiwa swinene. (Rom. 12:11; 2 Tm. 2:15) Phela ntirho lowu yendliwaka hi vadjikelezi wu kombisa leswaku va ni lirhandzu lalikulu swinene. Hi ku swi rhandza va tirha hi matimba, naswona minkama yin’wani swi lava va tirha ka tindhawu leti ku hisaka hintamu, ku nga ni xirhami naswona ku naka timpfula, naswona minkama yin’wani va yendza ka tindhawu leti ti nga ni tinghozi. (Filp. 2:3, 4) Phela vadjikelezi va tiyisa bandla, va li djondzisa va tlhela va li laya hi madixkursu ya vona. Vamakwerhu hinkwavu abandleni va nga djondza swa swinyingi ka mahanyelo ni ka lipfumelo la vadjikelezi. — Heb. 13:7.

“Va Sungula Ku Holovisana Swinene” (Min. 15:37-41)

8. Barnaba a titwise ku yini nkama a nga rhambiwa hi Pawulo swaku va famba xikan’we?

⁸ Barnaba yi mu tsakisile mhaka leyi ya ku famba na Pawulo va “yendzela vamakwerhu”. (Min. 15:36) Phela a ku nga li ka ku sungula na va yendza xikan’we naswona se a va ti tiva tindhawu leti a va ta ya ka tona ni vanhu va kona. (Min. 13:2–14:28) Hi mhaka leyo a swi tikomba na swi ta tsakisa ku yendla ntirho lowu. Kambe ku game ku humelela xikarhatu. Mintirho 15:37 yi li: “Se Barnaba a sindzise ku famba na Yohani lweyi a a tiviwa hi vito la Marka.” Phela Barnaba a nga lavanga ku tiva swaku Pawulo a a yi vonisa ku yini mhaka leyi. Yena a “sindzise” ku famba na Marka ka liyendzo leli la wumisiyonariyu.

9. Hi mhaka muni Pawulo a nga nyimanga na Barnaba?

⁹ Pawulo a nga nyimanga na yona mhaka leyo. Hi mhaka muni? Bibele li li: “Pawulo a a nga swi lavi ku famba na Marka hikusa a fambe a va siya na va li Pamfiliya; a nga swi lavanga ku famba na vona ka ntirho wa ku chumayela.” (Min. 15:38) Phela Marka a a fambe na Pawulo na Barnaba ka liyendzo la vona la ku sungula la wumisiyonariyu, kambe a tlhele ndleleni. (Min. 12:25; 13:13) Na va nga se ya kule ni liyendzo la vona na va ha li Pamfiliya, Marka a tshike ntirho wa yena a tlhelela a kaya aYerusalema. Bibele a li hi byeli swaku hi mhaka muni a yendle leswo, kambe swi nga yendleka Pawulo a vone Marka na a li munhu lweyi a a nga wu nyiki lisima ntirho wolowo. Naswona swi nga yendleka Pawulo a vone Marka na a li munhu wa ku kala a nga tshembeki.

10. Ku yendleke yini nkama Pawulo na Barnaba va nga holova?

¹⁰ Phela Barnaba a a sindzisa ku teka Marka kambe Pawulo a a nga pfumeli. Mintirho 15:39 yi li: “Kutani va sungula ku holovisana swinene hi mhaka ya leswo, va za va hambana.” Barnaba a fambile a ya Kipra lomu a a psaliwe kona, naswona a teke Marka a famba na yena. Pawulo a ye phambheni ni liyendzo la yena. Bibele li li: “Se Pawulo a langa Silasi; loko vamakwavu se va mu khongelelile swaku Yehovha a mu komba timpsalu tatikulu, va famba xikan’we.” (Min. 15:40) Pawulo na Silasi va ye ‘Siriya ni le Kilikiya, va tiyisa mabandla.’ — Min. 15:41.

11. Hi lini wumunhu leli lavekaka swaku hi tlhela hi twanana ni vamakwerhu hambiloko hi tshame hi holovisana?

¹¹ Mhaka leyi yi hi khumbukisa swaku hinkwerhu a hi hetisekanga naswona hi ni xidjoho. Pawulo na Barnaba a va langiwile leswaku va nyimela ntlawa lowu rhangelaka. Naswona swi nga yendleka leswaku Pawulo a ve mun’we wa ntlawa lowu rhangelaka. Kambe leswi Pawulo na Barnaba a va nga hetisekanga va holovile hi mhaka ya Marka. Indjhe mhaka leyi yi yendle leswaku va nga ha twani? Hambileswi a va nga hetisekanga, Pawulo na Barnaba a va tiveka hansi, naswona a va pimisa ku fana na Kreste. Ha tiyiseka leswaku hi ku famba ka nkama va rivalelanile, va kombisa lirhandzu la Wukreste. (Efe. 4:1-3) Hi ku famba ka nkama, Pawulo na Marka va tirhe xikan’we ka mintirho yin’wani.a — Kol. 4:10.

12. Ku fana na Pawulo na Barnaba hi lini wumunhu leli madoda ma faneleke ma va na lona?

¹² Pawulo na Barnaba a ku nga li matshamela ya vona ya ku holovisana. Barnaba a a tiviwa na a li munhu lweyi a nga ni wunene ni ku tlhela a nyikana lakaku hambi hi vapostolo handle ka ku va mu vitana hi vito la yena, la ku Yosefa, a va mu nyike vito leli nge Barnaba, leli vulaka “lweyi a tiyisaka van’wani”. (Min. 4:36) Pawulo na yena a a tiviwa na a li munhu wa lirhandzu, lweyi a a va khoma kahle van’wani. (1 Tes. 2:7, 8) Ku fana na Pawulo na Barnaba, madoda hinkwawu namuntlha ku patsa ni vadjikelezi, ma fanele ma tikarhatela ku tiveka hansi ni ku tlhela ma rhandza madoda man’wani ni vamakwerhu hinkwavu. — 1 Pe. 5:2, 3.

“A Va Vulavula Kahle Hi Timotiya” (Mintirho 16:1-3)

13, 14. a) A a li mani Timotiya, naswona swi nga yendleka Pawulo a mu tivise ku yini? b) I yini swi nga yendla Pawulo a vona swaku Timotiya a a ta swi kota ku yendla mintirho yin’wani? c) Hi wini ntirho lowu Timotiya a nga nyikiwa wona?

¹³ Ka liyendzo la yena la wumbirhi la wumisiyonariyu, Pawulo a hundze hi Galatiya ku nga provhinsiya la Roma, lani mabandla ya nyuwani a ma ha li ku sunguliwa. Hi wugamu “a fika Derbi; se nkama a nga suka kolanu a ye Lixtra. Kona a ku ni mudjondzisiwa lweyi a vitaniwaka Timotiya; mamani wa yena a a li Muyuda lweyi a a li mupfumeli; kambe papayi wa yena a a li Mugriki.” — Min. 16:1.b

¹⁴ Swi tikomba na Pawulo a tive Timotiya ka liyendzo la yena la ku sungula kolomuyani ka lembe la 47 E.C. Loko se ku hundze malembe mambirhi kumbe manharhu, ka liyendzo la yena la wumbirhi, Pawulo a swi vonile swaku Timotiya a a ta swi kota ku yendla mintirho yin’wani. Hi mhaka muni? Hikusa vamakwerhu “a va vulavula kahle” hi yena. A ku nga li Lixtra ntsena lomu a nga psaleliwa kona a va vulavula kahle hi yena kambe ku tlhamuseliwa swaku hambi hi Ikoniya lomu a ku li kule hi kolomuyani ka 30 wa makilometru vamakwerhu a va vulavula kahle hi Timotiya. (Min. 16:2) Hi ku kongomisiwa hi moya wa ku kwetsima, madoda ma nyike Timotiya ntirho wa lisima swinene ku nga ntirho wa ku va mudjikelezi xikan’we na Pawulo na Silasi. — Min. 16:3.

15, 16. I mpsini leswi nga yendla swaku ku vulavuliwa kahle hi Timotiya?

¹⁵ I mpsini swi nga yendla swaku ku vulavuliwa kahle hi Timotiya hambileswi a a li jovhem? Ku nga va hi mhaka ya leswi a a tlharihile, a a sasekile, kumbe hi mhaka ya leswi a a kota ku yendla kahle swilo? Phela hi leswo vanhu va swi vonaka na swi li swa lisima. Hambi hi muprofeta Samuwele ku ve ni khambi leli a nga tshama a pimisisa xileswo. Kambe Yehovha a mu khumbukisile a ku: “Phela mina a ni voni swilo ku fana ni leswi munhu a swi vonisaka xiswona. Munhu a kota ku vona leswi voniwaka hi matihlo ntsena kambe mina Yehovha ni vona leswi nga ka mbilu.” (1 Sa. 16:7) Phela leswi swi nga yendla swaku ku vulavuliwa kahle hi Timotiya a hi leswi a a tshamise xiswona hi le handle kumbe leswi a a tlharihile, kambe ku ve hi mhaka ya leswi a a tshamise xiswona a mbilwini.

¹⁶ Loko se ku hundze malembe, mupostolo Pawulo a vulavule hi lin’wani la wumunhu leli Timotiya a a li na lona. Pawulo a vule swaku Timotiya a a li munhu lweyi a a rhandza ku tirha, a a ni lirhandzu, naswona a a tirha hi matimba ka mintirho leyi a a nyikiwa yona. (Filp. 2:20-22) Timotiya a a tlhela a tiviwa hi ku va ni lipfumelo “la ku kala li nga na wukanganyisi”. — 2 Tm. 1:5.

17. Majovhem ma nga mu tekelelisa ku yini Timotiya?

¹⁷ Namuntlha majovhem ya manyingi ma tekelela xikombiso xa Timotiya hi ku lwela ku va ni wumunhu leli tsakisaka Xikwembu. Hi ku yendla leswo ma tiyendlela vito lalinene ka Yehovha ni ka vamakwerhu hambileswi va nga majovhem. (Swiv. 22:1; 1 Tm. 4:15) Va kombisa lipfumelo la ku kala wukanganyisi, hi ku kala va nga yendli swilo swa ku biha na va tirhela Yehovha hi nkama wun’we. (Ps. 26:4) Leswo swi yendla swaku va yendla mintirho ya yinyingi abandleni ku fana na Timotiya. Phela va yendla swaku vanhu hinkwavu abandleni va tsaka loko va va vona na va chumayela mahungu ya ku tsakisa va tlhela va tinyiketela ka Yehovha va tsakamisiwa.

Ku “Tiyisiwa Lipfumelo” (Mintirho 16:4, 5)

18. a) Hi wini nkateko lowu Pawulo na Timotiya a va li na wona hileswi a va li vadjikelezi? b) Mabandla ma katekisisiwe ku yini?

¹⁸ Pawulo na Timotiya va tirhe xikan’we ku ringana malembe ya manyingi. Leswi a va li vadjikelezi a va nyimela a ntlawa lowu rhangelaka. Bibele li li: “Ka madoropa lawa a va hundza hi ka wona, a va nyika mabandla ya kolanu minawu leyi nga bohiwa Yerusalema hi vapostolo ni madoda swaku yi landzeliwa.” (Min. 16:4) Swi tikomba na mabandla a ma wu landzela nkongomiso lowu a ma wu kuma ka vapostolo ni madoda ya Yerusalema. Leswi vamakwerhu a va yingisa nkongomiso, “mabandla a ma tiyisiwa lipfumelo naswona a ma ya ma tala siku ni siku.” — Min. 16:5.

19, 20. Hi mhaka muni Vakreste va fanele va yingisa “lava rhangelaka”?

¹⁹ Hi ku fana, namuntlha Timboni ta Yehovha ta katekisiwa hi ku tiveka hansi ni ku tama ti yingisa nkongomiso lowu ti wu kumaka ka “lava rhangelaka”. (Heb. 13:17) Leswi misava yi tshamelaka ku txintxatxintxa, i swa lisima leswaku minkama hinkwayu Vakreste va tshamela ku djondza leswi taka hi ka “mutirhi wa ku tshembeka ni wa ku tlhariha”. (Mat. 24:45; 1 Ko. 7:29-31) Ku yendla leswo swi ta hi pfuna swaku hi nga tshiki ku gandzela Yehovha naswona hi fambela kule ni mahanyela ya misava leyi. — Yak. 1:27.

²⁰ I ntiyiso swaku ku fana na Pawulo, Barnaba, Marka ni madoda man’wani ya nkama wa vapostolo lawa a ma li vatotiwa, madoda hinkwawu namuntlha ku patsa ni Ntlawa Lowu Rhangelaka a ma hetisekanga. (Rom. 5:12; Yak. 3:2) Kambe leswi vamakwerhu va Ntlawa Lowu Rhangelaka va yingisaka nkongomiso wa Rito la Xikwembu va tlhela va tekelela xikombiso xa vapostolo, hi nga va tshemba. (2 Tm. 1:13, 14) Loko hi yendla leswo mabandla ma tiyisiwa ka lipfumelo la wona.

TIMOTIYA A A TINYIKETELA “KA KU CHUMAYELA MAHUNGU YA KU TSAKISA”

Timotiya a a li munhu wa lisima ka mupostolo Pawulo. Ndzhaku ka loko va tirhe xikan’we ku ringana 11 wa malembe, Pawulo a tsale leswi mayelana na Timotiya: “A ni na mun’wani wa ku fana na yena, lweyi a nga ta mi hlayisa hi mbilu hinkwayu. . . . Hikusa a tirhe na mina ka ku chumayela mahungu ya ku tsakisa ku fana ni n’wana lweyi a tirhisanaka ni papayi wa yena.” (Filp. 2:20, 22) Timotiya a a tinyimiselile ku yendla hinkwaswu swaku a chumayela mahungu ya ku tsakisa. Leswo swi yendle swaku mupostolo Pawulo a mu rhandza, funtshi a hi vekele xikombiso xaxinene.

Papayi wa Timotiya a a li Mugriki kasi mamani wa yena a a li Muyuda, naswona swi nga yendleka a kulele ka doropa la Lixtra. Mamani wa yena Eunisi ni Vhovho wa yena Loidi va mu djondzise Matsalwa ku sukela na wa ha li mutsongo. (Min. 16:1, 3; 2 Tm. 1:5; 3:14, 15) Eunisi, Loidi na Timotiya swi nga yendleka va yamukele mahungu ya ku tsakisa ka liyendzo la ku sungula la Pawulo aLixtra.

Nkama Pawulo a nga tlhela a yendzela Lixtra na se ku hundze malembenyana, swi nga yendleka Timotiya se a a ni kolomuyani ka 20 wa malembe. Hi nkama wolowo “vamakwavu ka bandla la Lixtra ni la Ikoniya a va vulavula kahle hi Timotiya.” (Min. 16:2) Moya wa ku kwetsima wa Xikwembu se a wu yendle swaku ku va ni “wuprofeta” leli a li vulavula hi Timotiya. Se hi ku yelana ni wuprofeta lolelo, mupostolo Pawulo ni madoda ya bandla la Lixtra va nyike Timotiya ntirho wa lisima, ku nga ntirho wa ku va misiyonariyu xikan’we na Pawulo. (1 Tm. 1:18; 4:14; 2 Tm. 1:6) Swi lave swaku Timotiya a siya maxaka ya yena, naswona leswaku a yamukeleka ka Vayuda lava a a ta va yendzela, swi lave swaku a tsema nsuvu. — Min. 16:3.

Timotiya a yendze hintamu, a chumayele na Pawulo na Silasi aFilipiya, a chumayele na Silasi aBereya, naswona hi ku famba ka nkama a chumayele yexe aTesalonika. Nkama a nga tlhela a kumana na Pawulo aKorinto, Timotiya a a ni mahungu ya ku tsakisa mayelana ni lirhandzu ni ku tshembeka loku vamakwerhu va bandla la Tesalonika va nga ku kombisa hambileswi a va xanisiwa. (Min. 16:6–17:14; 1 Tes. 3:2-6) Nkama Pawulo a nga twa mahungu ya ku kala ma nga tsakisi ya vamakwerhu va Korinto, nkama lowu a a li Efeza a pimise hi ku rhumela Timotiya aKorinto. (1 Ko. 4:17) Nkama na a li Efeza, Pawulo a rhumele Timotiya na Eraxto aMakedoniya. Kambe nkama Pawulo a nga tsalela Varoma, Timotiya a a li na yena aKorinto. (Min. 19:22; Rom. 16:21) Leswi ko va swikombiso swaswitsongo swa mayendzo ya manyingi lawa Timotiya a nga ma yendla hi mhaka ya ku chumayela mahungu ya ku tsakisa.

Swi nga yendleka Timotiya a a chavanyana ku laya lava a va fanele va layiwa, hi mhaka leyo Pawulo a mu tiyisile a ku: “U nga tshiki munhu a ku delela hileswi u nga jovhem.” (1 Tm. 4:12) Kambe Pawulo a a mu tshemba Timotiya, a za a mu rhumela ka bandla lin’wani leli a li ni swikarhatu swa swinyingi a ku: “U laya vanhu van’wani leswaku va nga djondzisi djondzo ya ku hambana”. (1 Tm. 1:3) Pawulo a tlhele a nyika Timotiya ntirho wa ku veka madoda ni vapfunisi va mabandla. — 1 Tm. 5:22.

Wumunhu lalinene leli Timotiya a a li na lona li yendle swaku Pawulo a mu rhandza hintamu. Matsalwa ma vula swaku Timotiya a a li munghanu wamukulu wa Pawulo, lweyi a a mu rhandza naswona a a fana ni n’wana ka yena. Se a swi twala kuva Pawulo a vula swaku a a yi khumbuka mihloti ya Timotiya naswona a a navela ku mu vona ni leswaku a a mu khongelela. Ku fana ni papayi lweyi a nga ni mhaka ni n’wana wa yena, Pawulo a tlhele a byela Timotiya leswi a a fanele a swi yendla hi mhaka ya leswi a a “tshamela ku vabya.” Swi tikomba Timotiya a a tshamela ku vabya hi ndzeni. — 1 Tm. 5:23; 2 Tm. 1:3, 4.

Nkama Pawulo a nga pfaleliwa djele hi khambi la ku sungula aRoma, Timotiya a a li na yena. Timotiya na yena a pfaleliwe djele. (Flm. 1; Heb. 13:23) Wunghanu lalikulu leli Pawulo na Timotiya a va li na lona la tikomba ka leswi Pawulo a nga tsalela Timotiya nkama na a li kusuhi ni ku fa, a te: “Hantlisa u ta ka mina.” (2 Tm. 4:6-9) Matsalwa a ma hi byeli kumbe Timotiya a fike hi nkama wa ku vona Pawulo na a nga se dlayiwa.

MARKA A NYIKIWA MINTIRHO YA YINYINGI

Buku la Marka li vula swaku lava va nga khoma Yesu a va lava ni ku khoma “djaha lin’wani” leli nga “tsutsuma na li nga yambalanga nchumu.” (Mar. 14:51, 52) Leswi Marka lweyi a vitaniwaka Yohani Marka ku ngo va yena ntsena lweyi a vulavulaka hi mhaka leyi, swi nga yendleka djaha lelo a ku li yena. Se loko ku li swaku hi yena, swi vula swaku Marka a mu vonile Yesu.

Loko se ku hundze 11 wa malembe, hi nkama lowu Heroda Agripa a a xanisa Vakreste, “vanhu va ku talanyana” va bandla la Yerusalema a va kumana kaya ka Mariya mamani wa Marka swaku va khongela. Phela ku ve ka munti wolowo lani Pedru a nga ya kona nkama a nga chunsiwa djele hi ndlela ya ku hlamalisa. (Min. 12:12) Hi ndlela leyo, swi nga yendleka Marka a kulele ka munti lowu hi ku famba ka nkama a wu tirhisiwa swaku ku tlhanganiwa ka wona. A hi kanakani swaku Marka a a va tiva kahle vadjondzisiwa va ku sungula va Yesu lava va nga mu pfuna swaku na yena a va mudjondzisiwa.

Marka a tirhe ni madoda ya ku hambanahambana ya mabandla ya Wukreste ya nkama wa vapostolo. Ntirho wa yena wa ku sungula ku ve ku tirha ni primu wa yena Barnaba na mupostolo Pawulo aAntiyokiya wa Siriya. (Min. 12:25) Nkama Barnaba na Pawulo va nga sungula liyendzo la vona la ku sungula la wumisiyonariyu, Marka a fambe na vona, ku sungula va ye Kipra va gama va ya Aziya Menor. Loko va li ko hala Marka a tlhelele Yerusalema, kambe a hi swi tivi swivangelo swa kona. (Min. 13:4, 13) Nkama Barnaba na Pawulo va nga holova hi mhaka ya Marka hi lani swi nga tlhamuseliwa hi kona ka buku la Mintirho ndzima 15, Marka na Barnaba va tame va yendla ntirho wa vona wa wumisiyonariyu aKipra. — Min. 15:36-39.

Kolomuyani ka lembe la 60 kumbe 61 E.C., leswi nga yendleka xikarhi ka Marka na Pawulo se a swi khohlwiwile. Hi nkama wolowo Pawulo na Marka se a va tirha xikan’we aRoma. Pawulo, lweyi a a li djele a tsalele bandla la Kolosa a ku: “Wa mi rungula Arixtaku, lweyi hi nga xikan’we djele na Marka xaka la Barnaba (Marka lweyi, hi lweyi hi nga mi byela swaku mi mu yamukela loko a ta mi pfuxela)”. (Kol. 4:10) Leswo swi kombisa swaku Pawulo a a pimisa hi ku rhumela Yohani Marka a suka hi Roma a ya Kolosa.

Marka a tirhe na mupostolo Pedru aBabilona, kolomuyani ka lembe la 62 ni 64 E.C. Hi lani hi nga swi vona hi kona ka Ndzima 10 ya buku leli, Marka na Pedru va ve vanghanu vavakulu lakakuva Pedru a vule swaku ‘Marka a a fana ni n’wana ka yena’. — 1 Pe. 5:13.

Kolomuyani ka lembe la 65 E.C., nkama mupostolo Pawulo a nga khomiwa ka wumbirhi aRoma, a tsalele munghanu wa yena Timotiya lweyi a a li Efeza a ku: “Tani na Marka hikusa a ta ni pfuna swinene ka ntirho lowu ni wu yendlelaka Xikwembu.” (2 Tm. 4:11) A hi kanakani swaku Marka a vhele a yendla leswi Pawulo a nga mu kombela swona, a sukile Efeza a ya Roma. A swi hlamalisi leswi Barnaba, Pawulo na Pedru a va mu rhandza swinene Marka!

Ntirho wa lisima hintamu lowu Marka a nga wu yendla ku ve kuva a tirhisiwa hi Yehovha swaku a tsala buku la Marka. Hi lani a swi tolovelekile hi kona, minchumu ya yinyingi leyi Marka a nga yi tsala a yi kume ka mupostolo Pedru. Leswo swa tikomba hikusa buku la Marka li ni minchumu ya yinyingi leyi a yi to tiviwa hi munhu lweyi a nga yi vona ntsena, wa ku fana na Pedru. Kambe swi tikomba ingi Marka a tsale buku leli na a li Roma, ku nga li Babilona nkama na a na Pedru. Marka a tirhise marito ya manyingi ya Xilatini naswona a hundzuluxele marito ya Xiheberu ya ku a ma nga ta twisisiwa hi lava a va nga li Vayuda. Se swi tikomba ingi a ku sunguleni Marka a a tsalela vanhu va ku kala va nga li Vayuda.

a Vona kwadru leli nge: “Marka A Nyikiwa Mintirho Ya Yinyingi,” ka pajina 134.

b Vona kwadru leli nge: “Timotiya A A Tinyiketela ‘Ka Ku Chumayela Mahungu Ya Ku Tsakisa,’” ka pajina 137.