Nyikela Wufakazi Hi Ku Helela

 1. Pawulo ni lava a a li na vona a va tshemba mani naswona hi mhaka muni?

HI KOLOMUYANI ka lembe la 59 E.C., boti leli nga tsaliwa swaku “Vana va Zewusi,” swi nga yendleka a ku li boti lalikulu leli a li pakele trigu, li sukela ka xihlala xa Lwandle la Mediteraniyu, aMalta li ya Italiya. Ndzeni ka boti leli a ku na mupostolo Pawulo, lweyi a a li xib’ochwa naswona a a voneleliwa na a ni vanghanu va yena, ku nga Luka na Arixtaku. (Min. 27:2) Ku hambana ni lava a va tirha ka boti, vachumayeli lava a va nga kombeli ku vhikeliwa hi vana va Zewusi, ku nga mahahla lawa ma vitaniwaka Castor na Pollux. Zewusi a a li xikwembu xa Vagriki. (Min. 28:11) Handle ka leswo, Pawulo ni vanghanu va yena a va tirhela Yehovha, ku nga Xikwembu lexi xi nga byela Pawulo swaku a a ta chumayela aRoma a tlhela a nyima phambheni ka Khezari. — Min. 23:11; 27:24.

2, 3. Boti leli Pawulo a a yendza hi lona li fambe hi kwini naswona i mani lweyi a a pfuna Pawulo ka liyendzo la yena hinkwalu?

² Loko se ku hundze masiku manharhu na boti li fikile aSirakusa ku nga doropa la ku saseka la Kilikiya, leli a li li la lisima hintamu ku fana ni Atena ni Roma, a boti li game li suka li ya Rejiyo ka tlhelo la sul la Italiya. Se hi ku pfuniwa hi moya lowu a wu ta hi ka tlhelo la sul a boti li fambe mpfhuka wa kolomuyani ka 320 wa makilometru anze li ya fika ka ndhawu leyi maboti a ma fikela ka yona aPuteyoli aItaliya (lani namuntlha ku kumekaka kusuhi ni lani ku vitaniwaka Nápoles). Boti leli li hantlise hintamu ku tlula leswi a swi tolovelekile hikusa li fike ka ndhawu yoleyo hi siku la wumbirhi. — Min. 28:12, 13.

³ Pawulo a a li kusuhi ni ku heta liyendzo la yena la ku ya Roma, lani a a ta nyima phambheni ka Hosi Nero. Ka liyendzo hinkwalu, “Xikwembu lexi tiyisaka vanhu ka swiyimu hinkwaswu” a xi na Pawulo. (2 Ko. 1:3) Hi lani hi nga ta swi vona hi kona, Yehovha a a tama a seketela Pawulo, na yena Pawulo a a tama a hiseka nkama lowu a a hetisisa ntirho wa yena wa ku chumayela.

4, 5. a) Pawulo ni lava a a li na vona va yamukelisiwe ku yini aPuteyoli, naswona hi mhaka muni swi nga ha yendlekaka Pawulo a nyikiwe chunseko? b) Vakreste va pfunekisa ku yini hi ku va ni mahanyelo yamanene hambiloko va pfaleliwe djele?

⁴ Nkama Pawulo ni vamakwerhu lava a a li na vona va nga fika aPuteyoli va ‘kume vamakwerhu, kutani va kombela swaku va tshama na vona 7 wa masiku.’ (Min. 28:14) Phela Vakreste lava va hi vekele xikombiso xaxikulu xa ku yamukela vapfhumba. Ha tiyiseka swaku vamakwerhu lava va tiyisiwile hi mhaka ya leswi va nga yamukela Pawulo ni lava a a li na vona. Kambe hi mhaka muni Pawulo lweyi a a li xib’ochwa lexi a xi voneleliwa a pfumeleliwile swaku a fambafamba yexe? Swi tikomba ku li hi mhaka ya leswi masonchwa ya Varoma se a ma swi vonile swaku Pawulo a a li munhu wa ku tshembeka.

⁵ Ninamuntlha, vanhu va Yehovha lava va nga pfaleliwa djele ni ka tindhawu leti ku hluphiwaka vanhu ka tona, minkama ya yinyingi va nyikiwa chunseko va tlhela va pfumeleliwa ku yendla mintirho yin’wani hi mhaka ya mahanyelo ya vona yamanene. Hi xikombiso, aRomênia a ku ni wanuna lweyi a a fanele a tshama 75 wa malembe adjele hi mhaka ya ku yiva. Nkama a nga sungula ku djondza Bibele a txintxe wumunhu la yena, hi mhaka ya leswo varhangeli va djele va mu nyike ntirho wa ku xava swilo leswi a swi ta tirhisiwa djele. Leswo a swi patsa ku ya doropeni na ku nga na munhu lweyi a a ta mu vonelela. Phela xa lisima hintamu hi leswaku mahanyelo ya hina yamanene ma dzunisa Yehovha. — 1 Pe. 2:12.

6, 7. Vamakwerhu va Roma va li kombisise ku yini lirhandzu lalikulu?

⁶ Nkama va nga suka Puteyoli, Pawulo ni vamakwerhu lava a a li na vona swi nga yendleka va fambe kolomu ka 50 wa makilometru hi minenge anze va ya fika ka doropa la Cápua, lani va nga famba hi xitaratu lexi a xi vitaniwa Apiyu, lexi a xi ya Roma. Hi ku tirhisa xitaratu xolexo lexi a xi ni ndhuma naswona a xi hambiwe hi maribye yamakulu a swi koteka kuva va vona tindhawu tin’wani ta ku saseka ta Italiya, naswona loko va fika ka tindhawu tin’wani ta xitaratu xolexo a swi koteka kuva va vona Lwandle la Mediteraniyu. Naswona xitaratu xolexo a xi hundza hi ka ndhawu leyi a yi ni mati ya ku kala ma nga fambi leyi a yi vitaniwa Pântanos Pontinos, leyi a yi kumeka kolomuyani ka 60 wa makilometru loko u ta hi Roma, lani a ku ni bazara leli a li vitaniwa Bazara la Apiyu. Luka a hi byela swaku nkama vamakwerhu va Roma ‘va nga twa swaku va fikile,’ van’wani va fambile va ya ka Bazara la Apiyu kambe van’wani va va nyimelile ka ndhawu leyi a yi vitaniwa Mawotela Manharhu. Ndhawu leyi a yi kumeka kolomuyani ka 50 wa makilometru loko u suka hi Roma. Phela vamakwerhu lava va kombise lirhandzu lalikulu! — Min. 28:15.

⁷ Bazara la Apiyu a li nga li ndhawu yayinene, ngopfungopfu ka vanhu lava a va karhalile hileswi va nga va ni liyendzo la ku karhata. Horácio mutsali wa mapowema wa Muroma a vule swaku a bazara lolelo “a li tale hi vafambisi va maboti ni vinyi va tindhawu leti vanhu a va yetlela ka tona swaku va humula, lava nga ni mona.” A tlhele a vula swaku “mati ya kona a ma nga basanga.” Phela yena a yalile hambi ku dla ka ndhawu yoleyo. Hambileswi ndhawu leyi a yi nga li yinene, vamakwerhu lava a va ta hi Roma va nyimele Pawulo ni lava a a ta na vona na va tsakile swaku va va heleketa lomu a va ya kona.

 8. Hi mhaka muni Pawulo a khense Xikwembu nkama a nga vona vamakwerhu?

⁸ Bibele li li: “Nkama Pawulo a nga va vona, a khense Xikwembu, a gama a tiya nhlana.” (Min. 28:15) Phela hi ku vona vamakwerhu volavo ntsena, lava swi nga yendleka van’wani va vona a a va tiva hi mavito ya vona, swi mu nyike matimba swi tlhela swi mu tiyisa. Se hi mhaka muni Pawulo a khense Xikwembu? A a swi tiva swaku a lirhandzu i xiyenge xin’wani xa mihandzu ya moya wa ku kwetsima. (Gal. 5:22) Ninamuntlha moya wa ku kwetsima wu pfuna vamakwerhu swaku va yendla hinkwaswu leswi va nga swi kotaka swaku va pfuna van’wani va tlhela va va tiyisa. — 1 Tes. 5:11, 14.

 9. Hi nga swi tekelelisa ku yini leswi nga yendliwa hi vamakwerhu lava va nga ya tlhangana na Pawulo?

⁹ Hi xikombiso, moya wa ku kwetsima wu pfuna vamakwerhu swaku va yamukela kahle vadjikelezi, vamisiyonariyu ni vamakwerhu van’wani lava nga ka ntirho wa nkama hinkwawu, lava ku tala ka vona va nga txintxa swilo swa swinyingi ka wutomi la vona, va tlhela va tikarhata swaku va yengetela ntirho lowu va wu yendlelaka Yehovha. Tivutisi leswi: ‘Ni nga yendla yini swin’wani swaku ni seketela liyendzo la mudjikelezi? Ni nga mu yamukela kaya ka mina, yena ni nsati wa yena loko a chadile? Ni nga tilulamisela swaku ni kota ku tirha na vona ansin’wini?’ Loko u yendla leswo u ta kuma minkateko ya yinyingi. Hi xikombiso, pimisa hi leswi vamakwerhu va Roma va nga tiyisisiwa xiswona loko va twa Pawulo ni vamakwerhu lava a a li na vona va va byela hi swilo swa swinyingi leswi tiyisaka leswi nga va yendlekela ka ntirho wa vona. — Min. 15:3, 4.

10. Pawulo a a li ka xiyimu xa ku tshamisa ku yini aRoma naswona a yendle yini na wa ha li ku fika?

¹⁰ Nkama ntlawa wa vamakwerhu lava a va yendza va nga fika Roma “Pawulo a pfumeleliwe ku tshama yexe na a voneleliwa hi sonchwa.” (Min. 28:16) Lava a va pfaleliwa kaya a va talisa ku bohiwa ni sonchwa hi chini swaku va nga baleki. Hambileswi Pawulo a a bohiwe ni sonchwa hi chini, a a li muchumayeli wa mahungu ya ku tsakisa ya Mfumu wa Xikwembu naswona kuva a bohiwile a swi nga vuli swaku a a ta miyela. Hi mhaka leyo, loko se a humulile ku ringana masiku manharhu a vitane Vayuda va Roma swaku a tikombisa ka vona a tlhela a va chumayela.

11, 12. Nkama Pawulo a nga vulavula ni Vayuda a yendle yini swaku a helisa xikheto lexi swi nga ha yendlekaka a va li na xona?

¹¹ Pawulo a te: “Vavanuna, vamakwerhu, ni khomiwile Yerusalema ni gama ni yisiwa ka Varoma hambileswi ni kalaka ni nga yendlanga nchumu lexi lwisanaka ni vanhu kumbe swihena swa vavhovho. Loko se va ni thethisile, va lave ku ni chunsa hikusa a va kumanga xa ku ni yavanyisela lifu hi xona. Se nkama Vayuda va nga yala ku pfumela xiboho lexi a xi yendliwile, ni sindziseke ku kombela swaku nandzu wa mina wu ya thethiwa hi Khezari; kambe a ku na nchumu lexi ni nga mangalelaka lixaka la ka hina hi xona.” — Min. 28:17-19.

¹² Hi ku vula rito leli nge: “Vamakwerhu,” loko a vulavula ni Vayuda lava a va mu yingisela, Pawulo a a zama ku vulavula na vona hi nchumu lowu a va twanana ka wona naswona a tlhela a zama ku helisa xikheto lexi swi nga ha yendleka a va li na xona. (1 Ko. 9:20) Pawulo a tlhele a va komba swaku a a nga yanga lahayani swaku a ya vulavula ku biha hi Vayuda, kambe a a yele ku ya thethisiwa hi Khezari. Kambe swi tikomba Vayuda va ndhawu yoleyo a va nga swi tivi swaku Pawulo a a kombele ku thethisiwa hi Khezari. (Min. 28:21) Se swi yendlekise ku yini swaku Vayuda va Yudiya va nga va byelanga hi mhaka leyi? Buku lin’wani li li: “A boti leli Pawulo a nga yendza hi lona swi tikomba ku ve lona la ku sungula ku fika Italiya nkama ku nga hela wuxika, se hambiloko Vayuda va Yerusalema a va yo rhumela munhu kumbe karta a swi nga ta va swi kotekile kuva li rhanga li fika na Pawulo a nga se fika.”

13, 14. Pawulo a chumayelise ku yini mahungu ya ku tsakisa naswona hi nga xi tekelelisa ku yini xikombiso xa yena?

¹³ Pawulo a chumayele mahungu ya ku tsakisa ya Mfumu hi ndlela leyi a yi ta yendla swaku Vayuda lava a va mu yingisela va lava ku tiva swin’wani. A te: “Se ni kombele ku mi vona ni vulavula na n’wina hikusa ni bohiwe hi machini hi mhaka ya lweyi Vayisrayele a va mu nyimelile.” (Min. 28:20) Phela ntshembo wolowo a wu yelana swinene na Mesiya ni Mfumu, ku nga leswi bandla la Wukreste a li chumayela swona. Se madoda ya Vayuda ma vule leswi: “Hi vona swaku swa fanela kuva hi ku nyika nkama wa ku vulavula, hi ta twa mavonelo ya wena hikusa ha swi tiva swaku ka tiko hinkwalu va vulavula ku biha hi wukhongeli leli la nyuwani.” — Min. 28:22.

¹⁴ Loko hi kuma mukhandlu wa ku chumayela mahungu ya ku tsakisa hi nga ha tekelela Pawulo hi ku vula swilo leswi nga ta yendla swaku lweyi hi bulaka na yena a pimisa, kumbe swivutiso leswi nga ta yendla swaku lava va hi yingiselaka va tsakela ku tiva leswi hi nga ta va byela. Hi nga ha kuma swilo leswi nga hi pfunaka ku vona swaku hi nga swi yendlisa ku yini leswo ka mabuku lawa: Ku Hlamulana Hi Matsalwa, Vuyeriwa Eka Vuleteri Bya Xikolo Xa Vutirheli Bya Le Tilweni, ni Tinyiketeli Kulerheni ni le Kudjondziseni. U ma tirhisa kahle mabuku lawa?

15. Hi swini 4 wa swilo leswi Pawulo a nga swi yendla nkama na a chumayela?

¹⁵ Loko ku fike siku leli a li vekiwile leswaku va tlhangana, Vayuda va ye lomu Pawulo a a bohiwe kona “na va li vanyingi.” Se “ku sukela nimixo ku ya fikela nimadlambu, Pawulo a tirhise Nawu wa Moxe ni leswi nga tsaliwa hi Vaprofeta swaku a va tlhamusela mhaka hi ku va komba wufakazi leli tiyeke hi Mfumu wa Xikwembu swaku a va kholwisa leswaku va pfumela ka Yesu.” (Min. 28:23) Pawulo a yendle 4 wa swilo nkama na a chumayela. Xa ku sungula, yena a a vulavula ngopfu hi Mfumu wa Xikwembu. Xa wumbirhi, a a chumayela lava a va mu yingisela na a zama ku “va kholwisa.” Xa wunharhu, a pimise na vona hi Matsalwa. Xa wu 4, a tinyiketelile ka ntirho wa yena hi kuva a chumayela “ku sukela nimixo ku ya fikela nimadlambu”. Lexo i xikombiso xaxinene ka hina. Se ku game ku yendleka yini? ‘Van’wani va sungule ku kholwa leswi a a swi vula kambe van’wani a va swi kholwanga,’ se va sungule ku kala va nga ha twanani. Luka a li: “Va sungule ku hangalaka.” — Min. 28:24, 25a.

16-18. Hi mhaka muni swi nga mu hlamalisanga Pawulo loko Vayuda lava a va li Roma va nga ma yamukelanga mahungu ya ku tsakisa, naswona hi fanele hi titwisa ku yini loko vanhu va nga hi yingisi?

¹⁶ Phela leswi Vayuda lavayani va nga swi yendla a swi mu hlamalisanga Pawulo, hikusa leswi va nga swi yendla a swi profetiwile khale ka Bibele, naswona a a ngo sungula ku swi vona. (Min. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Hi mhaka leyo Pawulo a byele lava a va mu yingisela, lava a va hangalaka a ku: “Moya wa ku kwetsima wu byele vavhovho va n’wina, hi ku tirhisa Esaya wu ku: ‘Famba u ya byela vanhu lava u ku: “Ku twa mi ta twa kambe a mi nga ta twisisa, naswona mi ta txuvuka kambe a mi nga ta vona nchumu, hikusa timbilu ta vanhu lava ti tlanyalile.”’” (Min. 28:25b-27) A rito leli nge ku ‘tlanyala’ hi lirimi leli Bibele a li tsaliwe hi lona ku sunguleni li vula mbilu ya ku “tiyela” kumbe ya ku “tala hi mafurha” lawa ma yi pfalelaka swaku mahungu ya ku tsakisa ma nga ngheni ka yona. (Min. 28:27) Phela vanhu lavayani a va li ka xiyimu lexi twelisaka wusiwana.

¹⁷ Pawulo a hete dixkursu la yena hi ku vula swaku ku hambana ni Vayuda, ‘vamatiko . . . a va ta yingisa’. (Min. 28:28; Ps. 67:2; Esa. 11:10) Hikakunene Pawulo a a swi tiva leswi a a vulavula hi swona, hikusa se a a vone vanhu va vanyingi va matiko na va yamukela mahungu ya ku tsakisa. — Min. 13:48; 14:27.

¹⁸ Ku fana na Pawulo, loko vanhu va nga ma yamukeli mahungu ya ku tsakisa a hi fanelanga hi kwata. Phela ha swi tiva swaku a hi vanhu va vanyingi lava va nga ta yi kuma ndlela leyi yisaka ka wutomi. (Mat. 7:13, 14) Kambe loko vanhu va timbilu tatinene va yamukela mahungu ya ku tsakisa ni wugandzeli la ntiyiso, hi fanele hi tsaka hi tlhela hi va yamukela hi mbilu hinwayu. — Luk. 15:7.

19. Pawulo a wu tirhisise ku yini nkama loko a li djele?

¹⁹ Luka a pfala mhaka ya yena hi ndlela ya kahle ni leyi tiyisaka, a te: “[Pawulo] a tshame malembe mambirhi ka yindlo leyi a nga yi lugara; a a yamukela hinkwavu lava a va mu yendzela, a a va chumayela hi ta Mfumu wa Xikwembu ni ku va djondzisa hi ta Hosi Yesu Kreste na a nga chavi nchumu naswona a a nga siveliwi hi nchumu.” (Min. 28:30, 31) Phela Pawulo a ve xikombiso xaxinene xa ku rhandza ku yamukela vanhu van’wani, xa lipfumelo ni xa ku hiseka.

20, 21. Ntirho lowu Pawulo a nga wu yendla aRoma wu va pfunise ku yini vanhu van’wani?

²⁰ Mun’wani lweyi Pawulo a nga mu yamukela hi lirhandzu ku ve wanuna lweyi a vitaniwaka Onezimu, ku nga xikarawa lexi a xi balekile aKolosa. Pawulo a pfune Onezimu swaku a va Mukreste, naswona Onezimu a ve “makwerhu wa ku tshembeka ni wa ku rhandzeka” ka Pawulo, naswona Pawulo a ve “papayi” wa yena. (Kol. 4:9; Flm. 10-12) A hi kanakani swaku Onezimu a mu tiyisile swinene Pawulo!a

²¹ Ku ni vanhu van’wani lava nga pfuneka hi xikombiso xa Pawulo. Yena a tsalele Vakreste va Filipiya a ku: “Leswi nga ni humelela swi yendle swaku mahungu ya ku tsakisa ma tama ma ya phambheni, hikusa hinkwavu Vagwardu va Hosi ni lavan’wani hinkwavu va swi twile swaku ni le djele hi mhaka ya Kreste. Ku khomiwa ka mina ku yendle swaku vamakwerhu va ku tala Hosini va va ni lipfumelo va tlhela va tiya timbilu swaku va chumayela rito la Xikwembu na va nga chavi nchumu.” — Filp. 1:12-14.

22. Pawulo a wu tirhisise ku yini nkama wa yena nkama a a pfaleliwe aRoma?

²² Phela Pawulo a wu tirhise kahle nkama lowu a a pfaleliwe aRoma, hi ku tsala makarta ya lisima lawa namuntlha ma nga xiyenge xa Matsalwa ya Wukreste ya Xigriki.b Makarta wolawo, lawa Pawulo a nga ma tsala ma va pfune swinene Vakreste va ku sungula lava a nga tsalela vona, na hina namuntlha makarta lawo ma hi pfuna swinene, hikusa leswi a nga swi tsala a swi ta hi ka Yehovha naswona swa hi pfuna swinene hina namuntlha ku fana ni nkama lowu swi nga tsaliwa hi wona. — 2 Tm. 3:16, 17.

23, 24. Ku fana na Pawulo, Vakreste va vanyingi namuntlha va swi kombisisa ku yini swaku va tama va tsaka hambiloko va petiwe djele na va nga na nandzu?

²³ Buku la Mintirho a li hi byeli swaku Pawulo a humesiwe nkama muni djele. Kambe Pawulo a hete 4 wa malembe na a pfaleliwe djele, mambirhi aKhezariya kasi mambirhi aRoma.c (Min. 23:35; 24:27) Kambe Pawulo a a ni vonelo lalinene hi xiyimu xa yena naswona a a yendla hinkwaswu leswi a a swi kota ka ntirho wa Xikwembu. Hi ku fana namuntlha, vanhu va Yehovha lava nga pfaleliwa djele hi mhaka ya lipfumelo la vona, va tama va chumayela na va tsakile. Vona xikombiso xa Adolfo lweyi a nga pfaleliwa djele aExpanya hi mhaka ya leswi a a nga ngheneleli ka maguwa ya misava. Murhangeli mun’wani wa djele a mu byele leswi: “Phela wa hi hlamalisa, hikusa hi yendla hinkwaswu swaku hi karhatisa wutomi la wena, kambe loko hi ya hi tikisa u ya u b’onyozela u tlhela u vula marito yamanene.”

²⁴ Hi ku famba ka nkama, va ye va mu tshemba hintamu Adolfo lakaku hambi xipfalu xa lomu a a pfaleliwe kona djele a xi nga ha pfaliwi. Masonchwa a ma ya lomu a a pfaleliwe kona swaku ma ya mu yendla swivutiso mayelana ni Bibele. Mun’we wa masonchwa wolawo a a nghena lomu Adolfo a a pfaleliwe kona swaku a lerha Bibele, se Adolfo a a nyima ka xipfalu a vonelela. Hi ndlela leyo, a ku li xib’ochwa lexi a xi “vonelela” sonchwa. Phela swikombiso leswi swa Timboni ta Yehovha ta ku tshembeka swi nga hi pfuna swaku ‘hi tiya timbilu swaku hi chumayela rito la Xikwembu na hi nga chavi nchumu,’ hambi hi li ka swiyimu swa ku karhata.

25, 26. Pawulo a vone ku hetiseka ka wuprofeta lini na ku nga hundzanga 30 wa malembe naswona leswo swi hetisekisa ku yini namuntlha?

²⁵ Phela a buku la Mintirho leli vulavulaka hi timhaka ta ku tsakisa swinene li gamesa hi ku vulavula hi mhaka leyi tiyisanaka, ku nga kuva mupostolo Pawulo lweyi a a pfaleliwe ka yindlo leyi a a tshama ka yona a “chumayela hi ta Mfumu wa Xikwembu”. Ka ndzima ya ku sungula ya buku la Mintirho hi djondze hi ntirho lowu Yesu a nga wu nyika vadjondzisiwa va yena. A te: “Mi ta yamukela matimba loko moya wa ku kwetsima wu fika henhla ka n’wina, funtshi mi ta va timboni ta mina aYerusalema ni le tikweni hinkwalu la Yudiya ni le Samariya anze amagamu ya misava.” (Min. 1:8) Phela na ku nga se hela 30 wa malembe a mahungu ya ku tsakisa ya Mfumu wa Xikwembu a ma “chumayeliwa ka vanhu hinkwavu la misaveni.”d (Kol. 1:23) Phela leswo swi kombisa swaku moya wa ku kwetsima wa Xikwembu wu ni matimba swinene! — Zak. 4:6.

²⁶ Ninamuntlha moya wa ku kwetsima wu nyika ntamu vamakwavu va Kreste lava nga sala, ku patsa ni vanghanu va vona ku nga lava va “tinyempfu tin’wani” swaku va tama va nyikela “wufakazi leli tiyeke hi Mfumu wa Xikwembu” ka matiko lawa ma ringanaka 240! (Yoh. 10:16; Min. 28:23) Ku nga va swaku wena wa hiseka ka ntirho lowu wa ku chumayela?