Kuzunura Mazgu Mwakurondora

MBAKRISTU wose cara awo ŵali kusambira comene sukulu. Nanga ŵangaŵa ŵapostole Petros na Yohane ŵakaŵayowoyanga kuti “mbantu ŵambura kusambira na ŵalemwa.” (Mil. 4:13) Anteura, ncakuzirwa kuti titceŵe kuzunura mazgu uheni kuti unenesko wa Baibolo uleke kuyuyurika.

Fundo Zakuti Tizighanaghanire. Palije marango ghakazunuliro ka mazgu agho ghakugwira ncito mu viyowoyero vyose. Viyowoyero vinandi vikulembeka na malembo gha alifabeti. Kusazgapo pa malembo gha alifabeti ya Cilatini, paliso malembo gha Ciarabiki, Cigiriki na Cihebere. Mumalo mwakugwiriskira ncito malembo, Citchayina cikulembeka mwakugwiriskira ncito vimanyikwiro vya vintu vyakupambana-pambana. Vimanyikwiro ivi kanandi vikwimira lizgu panji cigaŵa ca lizgu. Nangauli Cijapanizi na Cikoreya vikugwiriskira ncito vimanyikwiro vya Citchayinizi, kweni vimanyikwiro vya Cijapanizi nyengo zinyake vikuzunurika mwakupambana comene ndiposo ng’anamuro lake nyengo zinyake likuŵa lakupambana.

Mu viyowoyero ivyo vikulembeka na malembo, muntu kuti wazunure makora mazgu wakukhumbikwira kufumiska lizgu lakuyana na lembo lirilose panji mwakuyana na umo malembo ghalembekera pamoza. Para ciyowoyero canteura ico marango ghake ghakusintasinta yayi, nga ndi umo ciliri Cigiriki, Cisipanishi, Cizulu na Citumbuka, mbwenu kazunuliro kakurondora kakuŵa kakusuzga cara. Kweni ndipera, ŵantu awo mbeneco yayi ŵa ciyowoyero ŵangapangiska kuti kazunuliro kakurondora ka mazgu kasinte. Nga ncakufumapo cake, lembo ilolene panji lizgu lingazunurika mwa ntowa zakupambana-pambana, nyengo zinyake lingazunurika na kuzunurika wuwo yayi. Yamanyani mazgu agho ghasintika kazunuliro kake cifukwa cakuleka kumanya kazunuliro kake kakurondora, imwe mukwenera kuyanyolorera ndipo yayowoyani mwakurondora. Mu Citchayinizi, kuti muntu wazunure mazgu mwakurondora, pakukhumbikwira kusunga pamtima vimanyikwiro vikwi vinandi vya ciyowoyero ico. Mu viyowoyero vinyake, ng’anamuro la lizgu likusinta para lizgu ilo lazunurika uheni. Para muntu wangatondeka kuzunura makora mazgu, cingapangiska kuti unenesko wa ivyo wakuyowoya usintike.

Usange mazgu gha ciyowoyero ngakupangika na masilabulo, ncakuzirwa kukwezga panji kukhizga pakuzunura mazgu agho pa silabulo lakwenelera. Kanandi viyowoyero ivyo mazgu ghake ghakulembeka mwanteura kazunuliro ka mazgu kakusinta viŵi cara. Para kuli kusinta kwa ivyo vyayowoyeka apa, mbwenu pangaŵa cimanyikwiro ca kazunuliro ka lizgu ilo lalembeka. Vimanyikwiro vyakazunuliro ka mazgu vyanteura ivi vikupangiska kuti kazunuliro ka mazgu kaŵeko kapusu. Ndipouli, usange vimanyikwiro ivi vikusintasinta, kazunuliro ka mazgu kakuŵa kakusuzga comene. Kuti muntu wazunure mazgu mwakurondora, wakukhumbikwira kusungilira pamtima kazunuliro ka mazgu ghanandi.

Mu viyowoyero vinyake, pakukhumbikwira kumanya makora vimanyikwiro vya kazunuliro ka mazgu. Ici cikusazgapo vimanyikwiro ivyo vikuŵa pacanya panji pasi pa malembo ghanji gha alifabeti, nga ndi ivi: è, é, ô, ñ, ō, ŭ, č, ö, ç. Vimanyikwiro vyakazunuliro ka mazgu vyanteura ivi vingalembeka, kweni nyengo zinyake vikulembeka yayi ndipo muŵazgi wakwenera kumanya yekha kazunuliro kake ka mazgu agho mwakuwona umo igho ghalembekera mu nkani iyo wakuŵazga. Para vimanyikwiro vyakazunuliro ka mazgu vindalembeke, ipo mbwenu pakukhumbikwira kunozgekera mwakutendekera para mwapempeka kukaŵazga pawumba.

Pakuyowoya za kazunuliro ka mazgu, paliso vintu vinyake ivyo tikwenera kuvitceŵa. Kugwagwamira pa kazunuliro ka mazgu mwakuyana na umo muntu yumoza wakukhumbira kungapangiska kuti kazunuliro ako kaŵe kakumanyikwa kwa iye, ndipo kacitiro aka kakurongora ukajirangi. Ici cikuyanaso waka na kazunuliro ka mazgu ako kali kuleka kugwiriskirika ncito. Para tikucita nteura, mbwenu ndiko kuti tikukhumba kukondweska waka uyo wakutemwa kazunuliro ako. Kweni ndipera, ulemwa pakuyowoya na pakuzunura mazgu mwakurondora vikwenera kutceŵeka. Zinyake mwa fundo izi zayowoyeka kale pa cipaturo cakuti “Kuyowoya Mwakupulikikwa Makora.”

Kazunuliro ka mazgu kakurondora ka ciyowoyero cilicose kangapambana mu vyaru na vyaru, ndiposo nanga mungaŵa mu caru cenecico mphambano yikuŵaposo. Muntu wakufuma mu caru cinyake wangayowoya ciyowoyero ca mu caru ico wizamo mwakupambanako na ŵene caru. Mu viyowoyero vinyake, madikishonare ghangapereka ntowa zinandi za kazunuliro ka lizgu limoza. Usange muntu yunji wandasambire comene cara sukulu, panji usange panyengo yasono wakuyowoya ciyowoyero cacilendo, muntu wanteura uyo wangamanya makora kazunuliro ka mazgu gha ciyowoyero ico mwakutegherezga mwakupwererera kwa awo ŵakucimanya makora ciyowoyero ico, ndipo panyuma pake naye wayezge kuzunura mazgu mwakurondezga umo iwo ŵakuyowoyera. Ise nga Mbakaboni ŵa Yehova, tikwenera kuyowoya mu ntowa iyo yikuzirwiska uthenga uwo tikupharazga ndipo ici cipangiskenge kuti ŵantu ŵapulikiske makora mu cigaŵa cithu.

Para tikuyowoya, nciweme kuti tiyowoyenge mazgu agho tikuyamanya makora. Kanandi para tikuyowoya tikusuzgika yayi kuzunura mazgu. Ndipouli, para muŵazgenge mwakukwezga, mukati mukuŵazga kwinu mungasanga mazgu agho kanandi mukuyayowoya yayi. Nga Mbakaboni ŵa Yehova, tili na mwaŵi yinandi yakuŵazga mwakukwezga. Tikuŵazga Baibolo para tikupharazga ku ŵantu. Ŵabali ŵanji ŵakupempeka kuti ŵaŵazge pa Sambiro la Gongwe la Mulinda panji pa Sambiro la Buku la Mpingo. Ncintu cakuzirwa kuti tiŵazge mwakurondora kuti titondeske kuleka kuzirwiska uthenga mwakubudiska kuzunura mazgu.

Ŵantu ŵanyake ŵali na suzgo lakuzunura mwakurondora mazgu ghakulondezgapo agha: ng’wina, njerwa, mihlati na ving’wenyeng’wenye. Mumalo mwakuti ŵazunure kuti ng’wina, iwo ŵakuzunura kuti ngwina; njerwa ŵakuti njwera, mihlati ŵakuti mihalati ndiposo ving’wenyeng’wenye ŵakuti vingwenyengwenye.

Ntowa Zakumazgira Suzgo Ili. Ŵanandi awo ŵali na suzgo lakuzunura mazgu mwakurondora ŵakumanya yayi kuti iwo ŵali na suzgo lanteura ili. Usange mulaŵiliri winu wa sukulu wamuphalirani kuti munyolorere kazunuliro ka mazgu ghanji, imwe pokerani na mawoko ghaŵiri masacizgo ghake. Sono para cakumara-mahara cinu mwacimanya, ndi mwauli umo munganyolorera?

Cakudanga, para muli na nkani yakuti mwamuŵazga mwakukwezga, nyengo zinyake kuwona mu dikishonare umo mazgu agho ghakuzunurikira kungamovwirani. Mu viyowoyero vinyake, nga ni Citumbuka, kuzunura mazgu ncakusuzga viŵi yayi. Kweni mu viyowoyero vinyake dikishonare lingapereka cimanyisko cakovwira cakurongora masilabulo agho pakuzunura mukwenera kukwezga mazgu panji kukhizga. Wonani mazgu agho ngacilendo kwa imwe. Usange mukumanya makora yayi kugwiriskira ncito dikishonare, jurani dikishonare linu pa mapeji ghakwamba kuti muwone kalongosolero ka vimanyikwiro ivyo ŵavigwiriskira ncito mu dikishonare ilo, panji para mwawona kuti ici ncakusuzga, fumbani muntu munyake kuti wamovwirani. Lizgu lirilose ilo mwaliwona, lizunurani mwakukwezga mwakuwerezga-werezga pambere mundajare dikishonare linu.

Ntowa yaciŵiri iyo munganyolorera kazunuliro ka mazgu ndiyo kucema muntu kuti wamupulikizgani para mukuŵazga, muntu uyu waŵe uyo wakumanya kuzunura makora mazgu, ndipo mumuphalire kuti para imwe mwabudiska kuŵazga, iye wamunyolorereni maubudi ghinu.

Ntowa yacitatu iyo munganyolorera kazunuliro ka mazgu ndiyo kutegherezga mwakupwererera kwa ŵayowoyi ŵaweme. Usange makaseti gha tepi ghalipo gha Baibolo la New World Translation panji gha magazini gha Cingelezi gha Gongwe la Mulinda na Galamukani!, ipo mbwenu ghagwiriskireni ncito makora. Peneapo mukutegherezga, wonani umo mazgu ghakuzunurikira mwakupambana na umo imwe mwatenge muzunulirenge. Lembani mazgu agho imwe muli nagho na suzgo ndipo ghazunurani pamwekha mwakuwerezga-werezga. Mukuruta kwa nyengo muzamuzunuranga mazgu mwambura kubudiska, ndipo ici cizamum’pangiskani kuti muŵe muyowoyi muweme.