Lutilirani ‘Kutonda Uheni na Uwemi’

‘Ungatondekanga na uheni, kweni ulutilire kutonda uheni na uwemi.’—ŴAROMA 12:21.

 1. Cifukwa wuli tingaŵa ŵakusimikizga kuti tingatonda uheni?

KASI nchamacitiko kwimikana na awo ŵakususka kusopa kwaunenesko? Kasi nchamacitiko kutonda vinthu ivyo vingatipangiska kuti tiwelere ku caru cambura kopa Ciuta ici? Zgoro la mafumbo ghose ghaŵiri agha ndakuti enya! Cifukwa wuli tikuyowoya nthena? Cifukwa cake cili mu kalata iyo mpositole Paulosi wakalembera Ŵakhristu ŵa ku Roma. Wakalemba kuti: ‘Ungatondekanga na uheni, kweni ulutilire kutonda uheni na uwemi.’ (Ŵaroma 12:21) Usange tikugomezga Yehova na kuŵikapo mtima kuti caru cileke kutithereska, viheni vitithereskenge yayi. Nakuti mazgu ghakuti ‘ulutilire kutonda uheni’ ghakulongora kuti tingatonda uheni usange tikulutilira kwimikana nawo mwauzimu. Ŵekha awo ŵakuleka kuŵa maso na kuleka kurwa nkhondo yauzimu ndiwo Satana Dyabulosi na caru ciheni ico wakuwusa viŵathereskenge.—1 Yohane 5:19.

 2. Cifukwa wuli tiwonenge vinthu vinyake ivyo vikacitikira Nehemiya?

² Vilimika 500 pambere Paulosi wandaŵeko, mteŵeti wa Ciuta munyake uyo wakakhalanga mu Yerusalemu wakalongora kuti mazgu gha Paulosi ghakukhwaskana na kwimikana na uheni ngaunenesko. Munthu wa Ciuta uyu, Nehemiya, kuti wakimikana waka na ŵanthu ŵambura kopa Ciuta yayi, kweni wakatondaso uheni na uwemi. Kasi wakakumana na masuzgo wuli? Nchivici cikamovwira kuti watonde? Kasi tingamulondezga wuli? Kuti tisange mazgoro gha mafumbo agha, tiyeni tiwone vinthu ivyo vikacitikira Nehemiya.a

 3. Kasi Nehemiya ŵakakhalanga na ŵanthu ŵa mtundu wuli, ndipo ni mulimo wuli uwo wakafiska?

³ Nehemiya wakateŵeteranga mu nyumba ya Themba Artazerkses la ku Persia. Nangauli Nehemiya wakakhalanga pakati pa ŵanthu ŵambura kusopa Ciuta, kweni ‘wakalinganizgika na caru’ yayi. (Ŵaroma 12:2) Apo ku Yuda kukakhumbikwiranga wovwiri, wakaleka umoyo wapacanya, na kwenda ulendo wakusuzga kuluta ku Yerusalemu kukamba nchito yikuru ya kuzengaso linga la msumba. (Ŵaroma 12:1) Nangauli Nehemiya wakaŵa kazembe wa Yerusalemu, kweni wakalimbikira kugwira nchito pamoza na Ŵaisrayeli ŵanyake “kwamba kuca kufikira ku kuwoneka kwa nyenyezi.” Cifukwa ca kulimbikira nthena, mulimo wose ukamara mu myezi yiŵiri pera. (Nehemiya 4:21; 6:15) Nchakuzizwiska kuti ŵakafiska mulimo uwu, cifukwa panyengo ya kuzenga, Ŵaisrayeli ŵakasuskika mu nthowa zakupambanapambana. Kasi mbanjani ŵakalimbananga na Nehemiya, ndipo cilato cawo cikaŵa vici?

 4. Kasi ŵalwani ŵa Nehemiya ŵakaŵa na cilato wuli?

⁴ Awo ŵakalimbananga comene na Nehemiya ŵakaŵa Sanbalati, Tobiya, na Geshemu. Aŵa ŵakaŵa ŵanthu ŵamazaza awo ŵakakhalanga pafupi na caru ca Yuda. Pakuti ŵakaŵa ŵalwani ŵa ŵanthu ŵa Ciuta, “cikaŵakaripiska kuti munthu [Nehemiya] wiza kuŵacitira viwemi Ŵaisrayeli.” (Nehemiya 2:10, 19) Mtima wose wa ŵalwani ŵa Nehemiya ukaŵa pa kutondeska mulimo wa kuzenga uwo Nehemiya wakakhumbanga kucita. Ndipo ŵakapangana nanga nkhumucitira vinthu viheni. Kasi viheni vikatenge vimuthereskenge Nehemiya?

“Wakakwiya, Wakaŵa na Ukali Ukuru”

5, 6. (a) Kasi ŵalwani ŵa Nehemiya ŵakawuwona wuli mulimo wa kuzenga? (b) Cifukwa wuli Nehemiya wakawopa yayi ŵalwani ŵake?

⁵ Mwacikanga, Nehemiya wakakhuŵirizga Ŵaisrayeli ŵanyake kuti: “Zaninge, tizenge linga la Yerusalemu.” Ndipo iwo ŵakati: “Tiwuke tizenge!” (Nehemiya 2:17-20) Nehemiya wakalongosora kuti: “Ŵakakhozga mawoko ghawo cifukwa ca mulimo uwo uwemi” kweni ŵalwani “ŵakatiseka pwipwiti na kutiyuyura, ŵakati, ‘Nchinthu wuli ici mukucita? Kasi timuyigarukire fumu?’” Nehemiya wakawopa yayi cifukwa ca kumuseka ndiposo kumupusikizgira. Iyo wakaphalira ŵalwani ŵake kuti: “Ciuta wakucanya tiwatisakatiske, ndipo ise taŵateŵeti ŵake titiwuke na kuzenga.” (Nehemiya 2:17-20) Nehemiya wakaŵikapo mtima kulutilira na ‘mulimo uwemi.’

⁶ Sanbalati, uyo wakaŵa yumoza wa awo ŵakalimbananga na Nehemiya, “wakakwiya, wakaŵa na ukali ukuru” ndipo wakaŵeleŵeta comene. Wakanyoza kuti: “Kasi ŵakucitaci Ŵayuda awo ŵakurombotoka? . . . Kasi tiŵazgoreso mawe ghaphya vya mu vizara vyochekavyocheka vira?” Ndipo Tobiya nayo wakacocozera, wakati: “Kambwe usange wakwerapo tiwabwangandulire pasi linga lawo la mawe!” (Nehemiya 4:1-3) Kasi Nehemiya wakacita wuli?

 7. Kasi Nehemiya wakacita wuli apo ŵalwani ŵake ŵakamuyowoyera msinjiro?

⁷ Nehemiya wakazerezga waka msinjiro wawo. Iyo wakalondezga dango la Ciuta la kuleka kuwezgera uheni pa uheni. (Leviticus 19:18) M’malo mwake, wakaleka nkhani iyi mu mawoko gha Yehova, ndipo wakalomba kuti: “Mwe, Ciuta withu, pulikani, pakuti tikusunjizgika; muwezgere msinjiro wawo pa mutu wawo.” (Nehemiya 4:4) Nehemiya wakagomezga mazgu gha Yehova ghakuti: “Kuwezgera nduzga nkhwane, na kunana.” (Duteronome 32:35) Kweniso, Nehemiya na Ŵaisrayeli ŵanyake ŵakalutilira ‘kuzenga’ linga. Ŵakazomerezga yayi kutimbanizgika na ŵalwani. Nakuti “linga lose likakumanizgika lwande la pasi la utali wake. Cifukwa ŵanthu ŵakaŵikapo mtima pa nchito.” (Nehemiya 4:6) Ŵalwani ŵa kusopa kwaunenesko ŵakatondeka kulekeska nchito ya kuzenga. Kasi tingamulondezga wuli Nehemiya?

 8. (a) Kasi tingalondezga wuli Nehemiya para ŵanthu ŵakutipusikizgira? (b) Yowoyani ivyo vikamucitikirani panji ivyo muli kupulikapo, vyakulongora uwemi wa kuleka kuwezgera.

⁸ Mazuŵa ghano, nase tingasuskika comene panji kupusikizgirika na awo tikusambira nawo sukulu, kugwira nawo nchito, nanga ni ŵa mu mbumba yithu. Ndipouli, kanandi ivyo ŵakutipusikizgira tikuvitonda mwakulondezga fundo ya mu Malemba yakuti: Pali “nyengo ya kukhala cete.” (Mupharazgi 3:1, 7) Mwantheura, nga ni Nehemiya, tikukana kuwezgera mwa kuŵazgora mwaganyavu. (Ŵaroma 12:17) Tikulomba kwa Ciuta uyo watisimikizgira kuti: “Nduzga ni zane.” (Ŵaroma 12:19; 1 Petros 2:19, 20) Mwakucita nthena, tikuzomerezga yayi kuti ŵalwani ŵithu ŵatimbanizge mulimo withu wa kupharazga makani ghawemi gha Ufumu wa Ciuta na kusambizga ŵanthu, uwo ukwenera kucitika mazuŵa ghano. (Mateyu 24:14; 28:19, 20) Nyengo yiliyose para tikucita mulimo wa kupharazga na kukana kutimbanizgika na ŵakususka, tikulongora mzimu wa kugomezgeka nga ni uwo ukaŵa na Nehemiya.

‘Timukomaninge’

 9. Kasi ŵalwani ŵa Nehemiya ŵakawofya wuli, ndipo Nehemiya wakacita wuli?

⁹ Apo ŵalwani ŵa kusopa kwaunenesko mu nyengo ya Nehemiya ŵakapulika kuti “malinga gha Yerusalemu ghakwera,” ŵakatora malupanga ghawo kuti “ŵize na kukomana na Yerusalemu.” Ŵayuda ŵakafinyikizgika. Kumpoto kukaŵa Ŵasamariya, kumafumiro gha zuŵa kukaŵa Ŵaamoni, kumwera kukaŵa Ŵarungwana, ndipo kumanjiliro gha zuŵa kukaŵa Ŵaashidoti. Yerusalemu wakaŵa pakati, awo ŵakazenganga ŵakasoŵa kwakuti ŵangacimbilira. Kasi ŵakeneranga kucitaci? Nehemiya wakati: “Tikapeleka lurombo lwithu kwa Ciuta withu.” Ŵalwani ŵakaŵawofya kuti: ‘Tiŵakome na kulekiska mulimo.’ Nehemiya wakacitapo kanthu, mwa kutuma awo ŵakazenganga kuti ŵavikilire msumba na ‘malupanga, na mikondo, na mauta.’ Mbunenesko kuti mu kawonero ka wunthu, Ŵayuda ŵakaŵa ŵacoko comene mwakuti ŵakatenge ŵathereskenge yayi ŵalwani ŵankhongono aŵa. Kweni Nehemiya wakaŵaciska kuti: “Mungawopanga. Kumbukani Yehova mukuru na wakofya.”—Nehemiya 4:7-9, 11, 13, 14.

10. (a) Nchivici ico mwamabuci cikacitiska ŵalwani ŵa Nehemiya kuti ŵaleke kuwukira? (b) Kasi Nehemiya wakacitapoci?

¹⁰ Vinthu vikasintha mwamabuci. Ŵalwani ŵakaleka kuŵawukira. Cifukwa wuli? Nehemiya wakalongosora kuti: “Ciuta wakazgora fundo yawo kuŵa ya waka.” Ndipouli, Nehemiya wakamanya kuti ŵalwani ŵakaŵa ŵakofya nipera. Mwantheura, mwavinjeru wakasintha umo ŵakuzenga ŵakeneranga kugwilira nchito. Kufuma nyengo yira kuya munthazi, “yose wakacitanga nchito na woko limoza, linyake likakolera homwa.” Nehemiya wakimikaso munthu wakuti ‘walizgenge mbata,’ kucenjezga ŵakuzenga para kukwiza ŵalwani. Kwakuluska vyose, Nehemiya wakasimikizgira ŵanthu kuti: “Ciuta withu tiwatilwere.” (Nehemiya 4:15-20) Ŵakuzenga ŵakalutilira kuzenga cifukwa cakuti ŵakakhuŵirizgika ndiposo ŵakaŵa ŵakunozgeka kulimbana na ŵalwani. Kasi tingasambiraci ku nkhani iyi?

11. Kasi nchivici cikovwira Ŵakhristu ŵaunenesko kuti ŵazizipizge viheni mu vyaru ivyo mulimo wa Ufumu wuli kukanizgika, ndipo ŵakutonda wuli uheni na uwemi?

¹¹ Nyengo zinyake Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakutambuzgika na ŵalwani. Nakuti mu vyaru vinyake, ŵalwani ŵa kusopa kwaunenesko ŵakuŵa ŵankhongono comene pakwimikana na Ŵakhristu. Mu kawonero ka wunthu, ŵasopi ŵanyithu mu vyaru ivi ŵakuwona kuti palije ico ŵangacita. Ndipouli, Ŵakaboni aŵa ŵakuŵa na cigomezgo cose kuti ‘Ciuta waŵalwerenge.’ Enya nadi, awo ŵakutambuzgika cifukwa ca vigomezgo vyawo, kanandi ŵawona kuti Yehova wakuzgora malurombo ghawo na ‘kuzgora fundo’ ya ŵalwani ŵawo ŵankhongono “kuŵa ya waka.” Nanga ni mu vyaru ivyo mulimo wa Ufumu wuli kukanizgika, Ŵakhristu ŵakusanga nthowa yakuti ŵalutilire kupharazga makani ghawemi. Nga umo awo ŵakazenganga linga la Yerusalemu ŵakasinthira kagwiliro kawo ka nchito, Ŵakaboni ŵa Yehova nawo mazuŵa ghano, mwavinjeru ŵakusintha nthowa ya kapharazgiro usange ŵakanizgika. Kweni iwo ŵakugwiliskira nchito vilwero vyanadi yayi. (2 Ŵakorinte 10:4) Iwo ŵakuleka yayi mulimo wawo wa kupharazga nanga ŵalwani ŵangaŵawofya. (1 Petros 4:16) M’malo mwake, ŵabali na ŵadumbu ŵacikanga aŵa ‘ŵakulutilira kutonda uheni na uwemi.’

“Zanga, Tikumane”

12, 13. (a) Ni nthowa wuli izo ŵalwani ŵa Nehemiya ŵakamba kugwiliskira nchito? (b) Cifukwa wuli Nehemiya wakakana kukumana na ŵalwani ŵake?

¹² Ŵalwani ŵa Nehemiya ŵakati ŵawona kuti kuwukira kwawo kwatondeka, ŵakamba maucenjezi ghanyake. Ŵakayezga nthowa zitatu zaucenjezi. Kasi zikaŵa nthowa wuli?

¹³ Yakwamba, ŵalwani ŵa Nehemiya ŵakayezga kumupusika. Ŵakamuphalira kuti: “Zanga, tikumane pa cimoza ca vikaya mu cidika ca Ono.” Cidika ca Ono cikaŵa pakati pa Yerusalemu na Samariya. Mwantheura, ŵalwani ŵakasacizga kuti Nehemiya wakumane nawo pakatikati kuti ŵadumbiskane na kumazga mphindano. Panji Nehemiya wakatenge waghanaghanenge kuti: ‘Fundo iyi njiwemi. Nchiwemi kudumbiskana kuluska kutimbana.’ Kweni Nehemiya wakakana. Wakalongosora cifukwa cake, wakati: “Ŵakapenjanga kundicitira uheni.” Wakamanya ucenjezi wawo, ndipo wakapusikika yayi. Wakaphalira ŵalwani ŵake kanayi kuti: “Ndingakhilirako cara. Kasi nchito yilekeke cifukwa vici kuti ine ndifumepo na kukhilira kwa imwe?” Ŵalwani ŵakatondeka kulekeska Nehemiya kufiska mulimo. Nehemiya wakaŵika mtima wake wose pa mulimo wa kuzenga.—Nehemiya 6:1-4.

14. Kasi Nehemiya wakacita nawo wuli ŵapusikizgi?

¹⁴ Yaciŵiri, ŵalwani ŵa Nehemiya ŵakamba kuthandazga mautesi, kumupusikizgira kuti wakukhumba ‘kugalukira’ Themba Artazerkses. Nehemiya wakaphalirikaso kuti: “Zanga sono, tidumbirane.” Nehemiya wakakanaso, cifukwa wakamanya maghanoghano ghawo. Nehemiya wakalongosora kuti: “Wose ŵakatenge ŵatofye, ŵakati, ‘Mawoko ghawo tighalombotoke kuleka nchito ndipo yileke kucitika.’” Kweni panyengo iyi, Nehemiya wakasuska yumoza wa ŵalwani ŵake, wakati: “Kulije kucitika vinthu nga ndi ivyo ukuyowoya, kweni iwe wavyata wekha mu mtima wako.” Kweniso Nehemiya wakalomba kwa Yehova kuti wamovwire, wakati: “Mukhozge Imwe mawoko ghane.” Wakaŵa na cigomezgo cose kuti para Yehova wangamovwira, mbwenu watondenge viheni ivi, na kulutilira mulimo wakuzenga.—Nehemiya 6:5-9.

15. Kasi ni ulongozgi wuli uwo mprofeti mutesi wakaphalira Nehemiya, ndipo cifukwa wuli Nehemiya wakawukana?

¹⁵ Yacitatu, ŵalwani ŵa Nehemiya, ŵakagwiliskira nchito Shemaya, uyo nayo wakaŵa Muisrayeli, kuti wamwendere mphiska mwakuti Nehemiya waswe Dango la Ciuta. Shemaya wakaphalira Nehemiya kuti: “Tiyeni tikakumane mu nyumba ya Ciuta, mukati mu tempele, tijare malwiji gha tempele; cifukwa ŵatiŵize kwizakakukoma.” Shemaya wakati Nehemiya wali pafupi kukomeka, kweni wangapona usange wangabisama mu tempele. Kweni Nehemiya wakaŵa mupristi yayi. Wabisamenge mu nyumba ya Ciuta mphanyi wakananga comene. Kasi wakatenge waswenge Dango la Ciuta cifukwa ca kukhumba kujiponoska? Nehemiya wakazgora kuti: “Kasi munthu nga ndine wanganjira mu tempele mwakuti wajiponoske yekha? Kuti tindinjiremo cara.” Cifukwa wuli Nehemiya wakakoleka yayi mu cipingo ico ŵalwani ŵake ŵakathya? Cifukwa nchakuti wakamanya kuti nangauli Shemaya wakaŵa Muisrayeli munyake, kweni “ntha wakatumika na Ciuta.” Nakuti mprofeti wanadi wangamuphalira kuti waswe Dango la Ciuta yayi. Apa napo, Nehemiya wakakana kuti ŵalwani ŵamuthereske. Lekani pakati pajumpha kanyengo kacoko waka, wakayowoya kuti: “Ntheura linga likamara pa zuŵa la makhumi ghaŵiri na ghankhondi la mwezi wa Elul, mu mazuŵa makhumi ghankhondi pacanya ghaŵiri.”—Nehemiya 6:10-15; Maŵazgo 1:51; 18:7.

16. (a) Kasi tikwenera kucita wuli na mabwezi gha upusikizgi, ŵanthu awo ŵakutipusikizgira, na ŵabali ŵaupusikizgi? (b) Kasi mukulongora wuli kuti mukukana kuswa dango la Ciuta para muli pa nyumba, ku sukulu, panji ku nchito?

¹⁶ Nga ni Nehemiya, nase tingaŵa na mabwezi ghaupusikizgi, ŵanthu awo ŵakutipusikizgira, na ŵabali ŵapusikizgi. Mukuyowoya kunyake, ŵanji ŵangaticema kuti tikumane nawo pakadambodambo. Ŵangayezgayezga kutikhorweska kuti usange tingaŵa na mwamphu ucoko waka kwa Yehova tingaŵaso na mpata wa kusanga vinthu vyakuthupi. Ndipouli, cifukwa cakuti tikudangiza Ufumu wa Ciuta mu umoyo withu, tikuŵapulikira yayi. (Mateyu 6:33; Luka 9:57-62) Kweniso, ŵalwani ŵithu ŵakutitetera mautesi. Mu vyaru vinyake ŵakutipusikizgira kuti tikugarukira boma nga ni umo ŵakamupusikizgira Nehemiya kuti wagarukira themba. Mautesi ghanyake ghavumbulika kwizira mu makhoti. Kweni mulimose umo vingaŵira na mautesi agha, tikulomba Yehova kuti walongozge vinthu mwakuyana na khumbo lake. (Ŵafilipi 1:7) Ŵanji awo ŵangatisuska ni awo ŵakupusikizgira kuti ŵakuteŵetera Yehova. Nga ni umo Shemaya uyo nayo wakaŵa Muyuda wakanyengera Nehemiya kuti waswe Dango la Ciuta kuti wajiponoske, ŵakugaruka awo kale ŵakaŵa Ŵakaboni ŵangayezga kutikhuŵirizga kuti tiswe dango linyake la Ciuta. Ndipouli, tikukana kucita nthena, cifukwa tikumanya kuti tingaponoska umoyo withu mwa kuswa malango gha Ciuta yayi, kweni mwa kughasunga. (1 Yohane 4:1) Ndipo nadi, mwakovwirika na Yehova, tingatonda uheni uliwose.

Ŵakupharazga Makani Ghawemi Nangauli Ŵakukumana na Viheni

17, 18. (a) Kasi cilato ca Satana na ŵalondezgi ŵake nchivici? (b) Kasi mwasimikizga kucitaci, ndipo cifukwa wuli?

¹⁷ Pakuyowoya za ŵabali ŵa Khristu ŵakuphakazgika, Mazgu gha Ciuta ghakuti: “Ŵakamutonda [Satana] cifukwa ca . . . mazgu gha cipanikizgo cawo.” (Civumbuzi 12:11) Fundo iyi yikulongora kuti pali kukolerana pakati pa kutonda Satana, uyo wakucitiska viheni na kupharazga uthenga wa Ufumu. Nchakuzizika yayi kuti Satana wakulutilira kuwukira Ŵakhristu ŵakuphakazgika awo ŵacali pa caru capasi na ŵa “mzinda ukuru” mwa kucitiska ŵanthu kuti ŵaŵasuskenge.—Civumbuzi 7:9; 12:17.

¹⁸ Nga umo tawonera, ŵanthu ŵangatisuska mwa kutinyoza, kutofya, panji mu nthowa zinyake zaucenjezi. Mulimose umo vingaŵira, cilato cikuru ca Satana nchakuti walekeske mulimo wa kupharazga. Ndipouli, watondekenge mwacikhozga soni cifukwa nga ni Nehemiya, ŵanthu ŵa Ciuta ŵasimikizga mtima kuti ‘ŵalutilirenge kutonda uheni na uwemi.’ Ŵacitenge ici mwa kulutilira kupharazga makani ghawemi mpaka apo Yehova wazamuyowoyera kuti mbwenu!—Marko 13:10; Ŵaroma 8:31; Ŵafilipi 1:27, 28.

[Mazgu ghamusi]

Kasi Mukukumbuka?

• Kasi ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakale ŵakakumana na vici ivyoso Ŵakhristu mazuŵa ghano ŵakukumana navyo?

• Kasi cilato cikuru ca ŵalwani ŵa Nehemiya cikaŵa civici, ndipo cilato ca ŵalwani ŵa Ciuta mazuŵa ghano nchivici?

• Kasi mazuŵa ghano tikulutilira wuli kutonda uheni na uwemi?

[Bokosi/Cithuzithuzi pa peji 31]

Ivyo Tikusambira mu buku la Nehemiya

Ŵateŵeti ŵa Ciuta

• ŵakunyozeka

• kofyeka

• kunyengelereka

Upusikizgi ukwizira mwa

• ŵabwezi ŵaupusikizgi

• awo ŵakutipusikizgira

• ŵabali ŵaupusikizgi

Ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakutonda uheni mwa

• kulutilira kucita mulimo uwo Ciuta waŵapa

[Cithuzithuzi pa peji 32]

Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakupharazga makani ghawemi mwambura wofi