Londezgani Cipulikano Cawo

Wakakhozgera Kusopa Kwaunenesko

ELIYA wakalaŵiskanga ŵanthu apo ŵakakweranga Lupiri lwa Karmel. Nangauli kukaŵa kumatandakuca, ŵanthu aŵa ŵakawonekerathu kuti ŵakaŵa ŵakavu kweniso ŵakaŵa na njara. Vilimika vitatu na hafu ivyo kukaŵavya vula vikaleka masuzgo pa ŵanthu aŵa.

Pakati pawo pakaŵa nchimi za Baala zakukwana 450 izo zikaŵa zakujitemwa ndiposo zikamutinkhanga comene Eliya, nchimi ya Yehova. Fumukazi Yezebeli yikaŵa kuti yakoma kale ŵateŵeti ŵanandi ŵa Yehova, kweni Eliya wakaŵa wambura kusunkhunyika pa kwimikana na kusopa Baala. Kweni kasi kwa utali wuli? Mutepanji ŵapristi ŵakaghanaghananga kuti munthu yumoza wangaluska yayi pakwimikana nawo. (1 Mathemba 18:3, 19, 20) Themba Ahabu nalo likiza pa galeta lake la ufumu. Themba ili nalo likamutemwa yayi Eliya.

Eliya, mweneuyo wakaŵa yekha pakukhozgera kusopa kwaunenesko, wakaŵa pafupi kukumana na vinthu ivyo vikaŵa kuti vindamucitikirepo pa umoyo wake. Apo Eliya wakalaŵiskanga, malo ghakanozgeka ghakuti pacitikire vinthu ivyo vilongorenge mphambano pakati pa uwemi na uheni. Kasi wakajipulika wuli apo zuŵa lira likafika? Pakuŵa “munthu wakulingana na ise mu kawiro,” nayo wakaŵa na wofi. (Yakobe 5:17) Tingaŵa ŵakusimikizga kuti: Eliya wakajipulika kuti wakaŵa yekha cifukwa wakazingilizgika na ŵanthu ŵambura cipulikano, themba lawo lakugaruka, ndiposo ŵapristi ŵakukoma ŵanthu.—1 Mathemba 18:22.

Kasi nchivici cikacitiska Ŵaisrayeli kuti ŵaŵe mu suzgo ili? Ndipo kasi mungasambirapo vici pa nkhani iyi? Baibolo likuticiska kuti tiwoneseskenge comene ivyo ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakacitanga na kulondezga “cipulikano cawo.” (Ŵahebere 13:7) Ghanaghanirani ciyelezgero ca Eliya.

Suzgo la Kutondeka Kusankha

Nyengo yitali ya umoyo wake, Eliya wakawonekanga kuti wakaŵavya movwiri. Nangauli pakwamba ŵanthu ŵa mu caru ca kwake ŵakasopanga Yehova, mukuluta kwa nyengo ŵakaleka kumusopa. Kwa nyengo yitali Ŵaisrayeli ŵakatondeka kusankha makora pakati pa cisopa caunenesko na cautesi, pakati pa kusopa Yehova Ciuta na vikozgo vya mitundu yakuŵazingilizga. Mu nyengo ya Eliya ŵanthu ŵakatondeka kusankha pa nkhani iyi.

Themba Ahabu likatora Yezebeli, mwana wa themba la Sidoni. Yezebeli wakasimikizga mtima kuti wathandazge kusopa Baala mu caru ca Israyeli na kumazga kusopa Yehova. Mwaluŵiro, Ahabu wakakolerana nayo. Wakazengera Baala tempele na jochero, ndipo ndiyo wakadangiliranga pa kusopa ciuta wautesi uyu. Ahabu wakacita uheni comene pamaso pa Yehova.—1 Mathemba 16:30-33.a

Kasi nchivici ico cikacitiska kusopa Baala kuŵa kwakofya nthena? Kukacitiska kuti Ŵaisrayeli ŵamuleke Ciuta waunenesko. Cikaŵa cisopa ico cikacitanga vinthu vyaunyankhasi ndiposo cankhaza. Kusopa Baala kukasazgangapo kucita uzaghali pa tempele, mitheto ya kugonana, ndiposo kupeleka ŵana kuŵa sembe. Yehova wakacitapo kanthu mwa kutuma Eliya kuti walute kwa Ahabu na kukapharazga kuti kuzamuŵavya vula mpaka apo nchimi ya Ciuta iyi yizamuyowoyera kuti vula yize. (1 Mathemba 17:1) Vilimika vinandi vikajumphapo kuzakafika pa nyengo iyo Eliya wakalutira kwa Ahabu kuti wamuphalire kuti wawunganye ŵanthu na nchimi za Baala ku Lupiri lwa Karmel.

Kasi kutondeka kusankha makora kwa ŵanthu aŵa kukung’anamuraci kwa ise lero? Ŵanji ŵangaghanaghana kuti nkhani ya kusopa Baala yilije nchito kwa ise cifukwa cakuti sono kulije matempele na majochero gha Baala. Kweni nkhani iyi ni mdauko waka yayi. (Ŵaroma 15:4) Lizgu lakuti “Baala” likung’anamura “mweneko” panji “bwana.” Yehova wakaphalira ŵanthu ŵake kuti ŵakwenera kusankha iyo kuŵa “baala” wawo, panji musweni wawo. (Yesaya 54:5) Kasi mukuzomerezga yayi kuti ŵanthu ŵacali kuteŵetera ŵabwana ŵakupambanapambana m’malo mwa Ciuta Wankhongono Zose? Mwaunenesko, kwali ŵanthu ŵakukhumba kuti pa umoyo wawo ŵapenjenge waka ndarama, nchito, kucita vyakusanguluska, kucita uzaghali, panji kusopa ŵaciuta ŵanyake awo ŵanthu ŵakusopa m’malo mwa Yehova, iwo ŵakusankha uyo ni bwana wawo. (Mateyu 6:24; Ŵaroma 6:16) Ntheura, vimanyikwiro vikuru comene pa kusopa Baala vicalipo. Nkhani ya Eliya ya kuwona kuti ni njani Ciuta waunenesko pakati pa Yehova na Baala yingatovwira kuti tisankhe makora uyo timuteŵeterenge.

Ni Mwawuli Umo ‘Ŵakaziulikira’?

Pacanya pa Lupiri lwa Karmel apo mphepo zikaputanga comene, pakaŵa pakuwonekera ku caru ca Israyeli, pakulaŵiskira ku mronga wa Kishoni uwo ukalutanga ku Nyanga Yikuru (ya Meditereniyani) pafupi na mapiri gha Lebanon ca ku mpoto.b Kweni apo zuŵa likakweranga, vinthu vikahenipa mu caru. Caru ico pakwamba cikaŵa ciwemi, ceneico Yehova wakapeleka ku ŵana ŵa Abrahamu, cikanangika. Caru cikawomira cifukwa ca kocha kwa zuŵa uko kukacitika cifukwa ca ivyo ŵanthu ŵa Ciuta ŵakacitanga. Ŵanthu ŵakati ŵawungana pamoza, Eliya wakasendelera kwa iwo na kuyowoya kuti: “Kasi mutimupe kuziulika kufikira pauli pakati pa visopo viŵiri? Usange Yehova ndiye Ciuta, mulondezgani Iye; kweni usange ndi Baala, mulondezgani naye.”—1 Mathemba 18:21.

Kasi Eliya wakang’anamurangaci apo wakati “mutimupe kuziulika kufikira pauli pakati pa visopo viŵiri”? Ŵanthu aŵa ŵakamanya yayi kuti ŵakeneranga kusankha pakati pa kusopa Yehova na kusopa Baala. Iwo ŵakaghanaghananga kuti ŵangafiska kucita vinthu vyose viŵiri nyengo yimoza, kukondweska Baala na kucita mitheto yake yiheni, ndiposo kulutilira kupempha wovwiri kwa Yehova Ciuta. Mutepanji ŵakaghanaghananga kuti mphanyi Baala wakatumbikanga mbuto zawo na viŵeto vyawo, peneapo “Yehova wa mipingo” mphanyi wakaŵavikiliranga ku nkhondo. (1 Samuel 17:45) Iwo ŵakaluwa fundo yakuzirwa iyo nanga ni lero ŵanthu ŵanandi ŵakuyimanya yayi. Fundo iyi njakuti, Yehova wakuzomerezga yayi kusopa iyo pamoza na ŵaciuta ŵanyake. Yehova wakukhumba kuti tisopenge iyo pera. Kusopa kulikose uko kukusazgapo vikozgo nkhwakuzomelezgeka yayi kwa Yehova, ndiposo kukumukwiyiska.—Exodus 20:5.

Ntheura, Ŵaisrayeli ‘ŵakaziulikanga’ nga ni munthu uyo wakukhumba kwenda mu nthowa ziŵiri nyengo yimoza. Ŵanthu ŵanandi ŵakucita ubudi wakuyana waka lero. Iwo ŵakuzomerezga ‘ŵabaala’ ŵanji kuthaza mu umoyo wawo na kuleka kusopa Ciuta. Ulongozgi uwo Eliya wakaphalira ŵanthu wakuti ŵaleke kuziulika ungatovwira kusanda ivyo tikuŵika pa malo ghakwamba ndiposo kasopero kithu.

Kumanya Uyo Ni Ciuta Waunenesko

Pamanyuma pake Eliya wakayowoya ico cikenera kucitika. Cikaŵa cinthu cipusu. Ŵapristi ŵa Baala ŵakeneranga kupanga jochero na kuŵikapo sembe, ndipo para ŵacita nthena, ŵakeneranga kulomba kwa ciuta wawo kuti wabuske moto. Eliya nayo wakeneranga kucita mwakuyana waka. Iyo wakati: “Ciuta uyo wakuzgora na moto, ndiye waŵenge Ciuta.” Eliya wakamanya makora uyo wakaŵa Ciuta waunenesko. Eliya wakazomerezga kuti nchimi za Baala ndizo ziyambe kulomba kwa ciuta wawo kuti wabuske moto pa jochero cifukwa cakuti iyo wakaŵa na cipulikano cakukhora. Iyo wakapeleka mwaŵi kwa ŵalwani ŵake kuti ndiwo ŵayambe kusora nkhambako yakuti ŵapeleke sembe na kulomba kwa Baala.—1 Mathemba 18:24, 25.c

Ise tikukhala mu nyengo iyo kukucitika vyakuzizwiska yayi. Ndipouli, Yehova wandasinthe. Nase tingaŵa na cigomezgo mwa iyo nga ni Eliya. Mwaciyelezgero, para ŵanji ŵakususka ivyo Baibolo likuyowoya, tikwenera yayi kopa na kuŵalekelera kuti ŵalutilire kuyowoya viheni. Nga ni Eliya, tikwenera kuthemba Yehova kuti wanozge vinthu. Tikucita nthena mwa kuleka kujigomezga taŵene, kweni kugomezga Mazgu ghake agho ghali kulembeka kuti ‘ghanozgenge’ vinthu.—2 Timote 3:16.

Nchimi za Baala zikanozga sembe yira na kwamba kucema kwa ciuta wawo. Ŵakalira mwakuwerezgawerezga kuti “’We Baala, utipulike!” Maora ghanandi ghakajumphapo ŵacali kucema. Baibolo likuti: “Kweni kukaŵavye mazgu panji yunji wakuzgora.” Ndipo na muhanya pakati Eliya wakaŵaseka. Mwacimwazga wakati, Baala wakwenera kuti ngwakutangwanika comene kuti waŵazgore, panji wakaŵa paulendo, panji wakaŵa mu tulo, ndipo wakeneranga kuwuskika. Eliya wakaŵaciska ŵapusikizgi ŵara kuti ‘Ŵacemerezge comene.’ Mwaunenesko, wakawona kuti kusopa Baala kukaŵa kwawakawaka ndipo wakakhumbanga kuti ŵanthu ŵa Ciuta ŵamanye kuti kukaŵa kwaupusikizgi nadi.—1 Mathemba 18:26, 27.

Pamanyuma pake ŵapristi ŵa Baala ŵakaŵa nga ŵafuntha. Iwo “ŵakacemerezga comene, ŵakajiceka na vimayi na malupanga kwakulingana na luso lwawo, ndopa zikasuka zasulura mwa iwo.” Ŵakacita vyose ivi kwambura candulo. “Kukaŵavye mazgu, nanga ndi yumo wakuzgora; kulije yumo wakupwelerako.” (1 Mathemba 18:28, 29) Enya kukaŵavye Baala. Iyo wakaŵa waka cinthu ico Satana wakagwiliskira nchito kuti wapatuske ŵanthu kwa Yehova. Nga ni umo vikaŵira kale, lero napo usange munthu wasankha bwana waliyose padera pa Yehova wakukhuŵara paumaliro, ndiposo wakulengeskeka.—Salmo 25:3; 115:4-8.

Ciuta Waunenesko Wakamanyikwa

Ca ku namise nyengo ya Eliya yikakwana. Wakanozgaso jochero la Yehova ilo likabwangandukira pasi na ŵalwani ŵa kusopa kwaunenesko. Iyo wakanozgaso jochero ili na mawe khumi na ghaŵiri, mutepanji kuŵakumbuska kuti Dango ilo likapelekeka ku mafuko khumi na ghaŵiri gha Israyeli likaŵa kuti licari kugwira nchito kwa iwo. Pamanyuma pake wakaŵikapo sembe yake, ndipo cilicose wakacithira maji, mutepanji ghakafuma mu Nyanja ya Meditereniyani. Wakajima ngalandi kuzingirizga jochero, ndipo namo wakazuzgamo maji. Wakazipa mwaŵi nchimi za Baala, kweni panyengo yake wakathirapo maji pa jochero cifukwa cakuti wakamugomezganga comene Ciuta.—1 Mathemba 18:30-35.

Peneapo vyose vikaŵa kuti vyanozgeka, Eliya wakapeleka lurombo. Lurombo lwakuyowoyeka makora ulu lukalongora makora vinthu ivyo Eliya wakaŵikanga pa malo ghakwamba. Cakwamba, Iyo wakakhumbanga kuti ŵanthu ŵamanye kuti Yehova wakaŵa “Ciuta mwa Israyeli,” kuti Baala yayi. Caciŵiri, wakakhumbanga kuti waliyose wamanye kuti ucindami ukwenera kupelekeka kwa Ciuta. Cacitatu, wakalongora kuti wacali kupwelelera ŵanthu ŵakwake pakuti wakaŵa wakunweka kuwona Yehova ‘wakuwezga mitima yawo.’ (1 Mathemba 18:36, 37) Mwambura kupwelerako za citima ico Ŵaisrayeli ŵakacitiska cifukwa ca kuŵa ŵambura cipulikano, Eliya wakaŵatemwanga nipera. Mu malurombo ghithu agho tikupeleka kwa Ciuta, kasi nase tingalongora kughanaghanira zina la Ciuta, ndiposo kujiyuyura na kulengera lusungu awo ŵakukhumbikwira wovwiri?

Pambere Eliya wandapeleke lurombo, wumba ukenera kuti ukaghanaghananga usange Yehova nayo watetenge nga ni umo Baala wakacitira. Baibolo likuti: “Penepapo moto wa Yehova nga ukawa, ukocha sembe yakocha, na nkhuni, na mawe, na fuvu, na kumyanga maji agho ghakaŵa mu ngarandi.” (1 Mathemba 18:38) Ciuta waunenesko wakamanyikwa nadi. Kasi ni mwawuli umo ŵanthu ŵakacitira?

Wose ŵakacemerezga kuti, “Yehova ndiye Ciuta, Yehova ndiye Ciuta.” (1 Mathemba 18:39) Paumaliro ŵakamanya unenesko. Ndipouli, pa nyengo iyi ŵakaŵa kuti ŵacali ŵandalongore cipulikano. Kuzomera kuti Yehova ni Ciuta waunenesko pamanyuma pa kuwona moto ukufuma kucanya, apo iyo wakazgoranga lurombo, nchilongolero ca cipulikano cara. Ntheura Eliya wakaŵapempha kuti ŵalongore cipulikano cawo mu nthowa yinyake. Wakaŵapempha kuti ŵacite cinthu ico mphanyi ŵakacita vilimika vinandi kumasinda, ico nkhupulikira Dango la Yehova. Dango la Ciuta likati nchimi zitesi ndiposo awo ŵakusopa vikozgo ŵakeneranga kukomeka. (Duteronome 13:5-9) Ŵapristi ŵa Baala ŵakaŵa ŵalwani ŵa Yehova Ciuta ndipo ŵakacitanga vinthu mwa kwimikana na khumbo lake. Kasi iwo ŵakaŵa ŵakwenelera kuŵacitira lusungu? Kasi iwo ŵakalongoranga lusungu ku ŵana ŵambura kwananga awo ŵakaŵawochanga ŵamoyo mwakuti ŵapeleke sembe kwa Baala? (Zintharika 21:13; Yeremiya 19:5) Yayi, ŵanalume aŵa ŵakeneranga kuŵacitira lusungu cara. Ntheura Eliya wakalangura kuti ŵanthu aŵa ŵakomeke, ndipo ŵakakomeka nadi.—1 Mathemba 18:40.

Ŵakususka ŵanyake ŵakuyowoya kuti umaliro wa cakucitika ici, ceneico cikacitikira pa Lupiri lwa Karmel ukaŵa uheni. Ŵanyake ŵangafipa mtima kuti visopa vinyake vingabisama ku cakucitika ici para vikucita nkhaza ku ŵanthu ŵa visopa vinyake. Cacitima nchakuti pali ŵanthu ŵanandi ŵa visopa awo ŵakucita nkhaza lero. Ndipouli, Eliya ndimo wakaŵira yayi. Iyo wakacitanga vinthu mwaurunji m’malo mwa Yehova. Mwakupambana na umo Eliya wakacitira, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵangakoma yayi ŵaheni. Mesiya wakati wiza, fundo iyo ŵasambiri wose ŵa Yesu ŵakulondezga yikusangika mu mazgu agho Khristu wakayowoya kwa Petrosi, ghakuti: “Wezgera lupanga lwako mu malo ghake; cifukwa ŵose awo ŵakukora lupanga ŵati ŵamarenge na lupanga.” (Mateyu 26:52) Yehova wazamutuma Mwana wake kuti wazakapeleke ceruzgo cake munthazi.

Mulimo wa Mkhristu ngwakuti walongorenge kuti wali na cipulikano mu umoyo wake. (Yohane 3:16) Nthowa yimoza yakuti ticitire nthena nkhulondezga cipulikano ca ŵanalume ŵakugomezgeka nga ni Eliya. Iyo wakasopanga Yehova na mtima wose na kuciska ŵanji kuti nawo ŵacite nthena. Mwacikanga, wakavumbura cisopa ico Satana wakagwiliskira nchito kuti wapatuske ŵanthu kwa Yehova kuti cikaŵa ca utesi. Ndipo wakagomezga Yehova kuti ndiyo wanozge vinthu m’malo mwa kujigomezga yekha. Mwaunenesko, Eliya wakakhozgera kusopa kwaunenesko. Mphanyi waliyose wa ise walondezga cipulikano cake.

[Mazgu ghamusi]

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 20]

Usange munthu wasankha bwana waliyose padera pa Yehova wakukhuŵara paumaliro

[Cithuzithuzi pa peji 21]

“Yehova ndiye Ciuta” waunenesko