Gwiliskirani Nchito Mwamahara Intaneti

ŴANTHU ŵakati ŵabowozga makina ghakusindikizgira, vinthu vikasintha comene pa nkhani yakudumbiskana. Intaneti nayo ndimo yasinthira vinthu pa nkhani yakudumbiskana. Intaneti yagumanya pamoza caru cose. Pa Intaneti mungasangapo vinthu vinandi pa nkhani zakupambanapambana.

Kuyowoyeskana nchawanangwa capadera ico Mlengi wali kutipa. Cawanangwa ici cikutovwira kumanyiskana ivyo viliko. Yehova ndiyo wakaŵa wakwamba kuyowoyeskana na ŵanthu kuŵamanyiska makora umo ŵangakhalira na umoyo uwemi. (Gen. 1:28-30) Kweni nga umo vikaŵira pakwamba mu munda wa Edeni, cawanangwa ici cingagwiliskirika nchito mwambura kwenelera. Satana wakaphalira Eva vinthu vyautesi. Eva wakapulikira ndipo nayo wakaphalira Adamu, uyo wakanjizga ŵanthu wose mu suzgo.—Gen. 3:1-6; Rom. 5:12.

Wuli pakuyowoya za Intaneti? Nangauli Intaneti yingatovwira mwaluŵiro pa vinthu vyakuzirwa, kweni tikwenera kuŵa nayo maso cifukwa yingatipuluska, kutilyera nyengo, na kunanga nkharo yithu. Tiyeni tiwone umo tingagwiliskira nchito mwamahara Intaneti.

Uthenga, Ngwakugomezgeka Panji Ngwautesi?

Lekani kughanaghana kuti uthenga wose uwo ukusangika pa Intaneti nguwemi. Pa Intaneti, mawebusayiti tingaghayaniska na ŵanthu awo ŵakuyaŵa wowa uwemi na vikorakora. Kasi para imwe mungaphika wowa uwu, muphikenge waka kwambura kuwuskako vikorakora? Mungacita nthena yayi. Pa Intaneti pakusangika vyose, mawebusayiti ghawemi comene na ghaheni comene. Tikukhumbikwira umanyi kuti tipature mwelero ku tirigu, usange tingatondeka kucita nthena mbwenu maghanoghano ghithu ghanangikenge na vinthu vyawakawaka.

Mu 1993, magazini yinyake yikaŵa na vithuzithuzi vya ncheŵe ziŵiri izo zikaŵa panthazi pa kompyuta. Ncheŵe yinyake yikati: “Pa Intaneti, palije uyo wakukumanya kuti ndiwe ncheŵe.” Kale Satana wakabisama mwa njoka nakwamba “kucezga” na Eva ndipo wakaphalira Eva kuti waŵenge nga ni Ciuta. Mazuŵa ghano napo, munthu wangajibisa pa Intaneti na kupusika ŵanandi. Nakuti waliyose wali na wanangwa wa kuyowoya maghanoghano ghake, masacizgo, uthenga, kweniso kuŵika vithuzithuzi pa Intaneti.

Lekani kupuluskika na Intaneti nga umo Eva wakapuluskikira na Satana. Mukwenera kucenjera comene na uthenga uwo ukuŵa pa Intaneti. Pambere mundambe kuwugomezga, jifumbani kuti: (1) Kasi ni njani wapharazga uthenga uwu? Kasi munthu uyu wali na wenelero pa nkhani iyi? (2) Cifukwa wuli wathandazga ivi? Nchivici camutuma kuti walembe? Kasi uthenga uwu ukwimira waka lwande lumoza? (3) Kasi wawutora nkhu? Kasi walongora uko watora ivyo walemba? (4) Kasi uthenga uwu ngwasonosono? Kale Paulosi wakapeleka ulongozgi kwa Timote uwo nanga ni sono ucali kugwira nchito. Paulosi wakati: “Sungilira ico waŵikizgika, patukako ku mazgu ghawakawaka agho ghakuyuyura vyakupatulika na ku masuskano agho ŵakupusikizgira kuti ndiko ‘kumanya.’”—1 Tim. 6:20.

Kasi Yikutiwombolera Nyengo Panji Yikutilyera?

Usange Intaneti tingayigwiliskira nchito mwamahara, yingatiwombolera nyengo, nkhongono, na ndalama. Tingagura vinthu vinyake mwaluŵiro uku tili pa nyumba. Yikovwiraso kumanya uko tingagura vinthu pa mtengo uwemi, kuti tileke kunanga ndalama. M’malo mwa kuluta ku banki ŵanthu ŵakutumizga ndalama, kulipira mabilo, na kucita vinthu vinyake uku ŵali pa nyumba. Intaneti yikovwira kuti vinthu vicitike mwaluŵiro ndiposo pa nyengo yake, kweniso kuti tileke kunanga ndalama zinandi zakwendera. Pali vinthu vinandi ivyo Intaneti yikovwira mwaluŵiro, tingapenjapo maadiresi, manambara gha foni, ndiposo kulongozgeka umo tingendera usange tikukhumba kuluta ku malo ghanyake. Mu ma ofesi gha minthavi gha Ŵakaboni ŵa Yehova pa caru cose capasi, Intaneti yikuŵawovwira mu nthowa zinandi.

Kweni Intaneti yili na viwemi pera yayi. Tikwenera kughanaghanira nyengo iyo Intaneti yingatilyera. Ŵanji ŵakuwona kuti Intaneti nchakuseŵereska waka, m’malo mwa kuyiwona kuti njakovwira. Ŵakumalira nyengo yinandi pa Intaneti kucita maseŵero, kugura vinthu, kucezga, kutumizga mauthenga, kupenjerezga nkhani, na vinyake vyantheura. Paumaliro ŵakwamba kuzerezga vinthu vyakuzirwa comene nga ni mbumba, ŵabwezi, na mpingo. Ŵakuŵika mtima comene pa Intaneti. Mwaciyelezgero, lipoti linyake la mu 2010 likulongora kuti pa ŵawukirano 100, 18 mwa iwo ŵakutandara pa Intaneti. Kusanda uko kukacitika ku Germany kukalongora kuti “ŵawoli ŵanandi ŵakudandawura kuti ŵafumu ŵawo ŵakutandara waka pa Intaneti.” Mwanakazi munyake wakati mfumu wake wakasintha mwaluŵiro comene cifukwa ca kutemweska Intaneti ndipo nthengwa yawo yili kubwanganduka.

Ofesi yinyake ya munthavi yikapokera kalata kufuma kwa mbali munyake uyo wakati wakatandaranga pa Intaneti. Iyo wakati nyengo zinyake pa zuŵa wakamaliranga maora khumi pa Intaneti. Wati wayowoya kuti pakwamba wakawonanga nga kuti vinthu vili makora waka, wakati: “Nyengo yikati yajumphapo, nkhaleka kuwungana mwakukhazikika na kulomba.” Para walutako ku maungano wakaŵanga kuti wandanozgekere, kweniso mtima wake ukaŵanga pa Intaneti ku nyumba. Cakukondweska nchakuti wakamanya suzgo lake ndipo wakacitapo kanthu kuti vinthu viŵeso makora. Ntheura, tingayezganga yayi kuŵa ŵazga ŵa Intaneti.

Kasi Uthenga Uwu Ngwakuzirwa Panji Yayi?

Pa 1 Ŵatesalonika 5:21, 22, tikuŵazga kuti: “Musande vinthu vyose; koleskani ico nchiwemi. Mujisungilire ku uheni wa mtundu uliwose.” Tikwenera kusanda usange uthenga uwo tasanga pa Intaneti ukukolerana na fundo za Ciuta. Ukwenera kuŵa uwemi na wakwenelera kwa Mkhristu. Vinthu vyamuziro ivyo vikuŵa pa Intaneti vyaŵa nyambo, ndipo para tingapusa, mwaluŵiro tingawira mu cipingo.

Tikwenera kujifumba kuti: ‘Kasi ivyo nkhuwona pa Intaneti ni vyakuti ningacita navyo soni para pangaŵa munyane wa mu nthengwa, ŵapapi ŵane, panji Ŵakhristu ŵanyane?’ Para zgoro ndakuti enya, mbwenu tingacita makora kugwiliskira nchito Intaneti para pali ŵanyithu. Nadi, Intaneti yawovwira comene pa vinthu vinandi. Ndipouli, yizaso na nthowa ziphya zakucitira ‘uleŵi mu mtima withu.’—Mat. 5:27, 28.

Kasi Nitumizgireko Ŵanji Panji Yayi?

Intaneti yikovwiraso kupokera na kutumizga uthenga. Nangauli tili na wanangwa kuphalirako ŵanji ivyo taŵazga, kweni tikwenera kusanda kuti uthenga uwo ngwaunenesko kweniso nguwemi. Kasi tikusimikizga nadi kuti uthenga uwo tikutumizgira ŵanji ngwaunenesko? Kasi tikuzomerezgeka kutumizgirako ŵanji uthenga uwo?a Kasi ngwakuzirwa na wakukhozga? Kasi cilato cithu nchivici pakutumizga uthenga uwu? Kasi tikukhumba kukondweska waka ŵanji?

Intaneti yikovwira comene pakutumizgirana mauthenga. Kweni mauthenga ghanyake ghangaŵa ghakuvuska waka. Kasi tili na cizgoŵi ca kuthandazga waka nkhani ziphya panji vinthu vinandi kweni vyambura fundo, ivyo vingaŵamalira waka nyengo ŵanji? Pambere tindatumizge uthenga uliwose, tikwenera kusanda cilato ca uthenga uwo. Kasi cilato cithu nchivici comene? Kale ŵanthu ŵakalembanga makalata na cilato cakuti ŵamanyiske ŵabali na ŵabwezi ŵawo za umoyo wawo. Asi nase tikwenera kuŵa na cilato ici para tikutumizgira ŵanji uthenga? Nchiwemi yayi kutumizga uthenga uwo tindamanye unenesko wake.

Ipo kasi tikwenera kucita wuli na Intaneti? Kasi tilekerethu kuyigwiliskira nchito? Nyengo zinyake cingaŵa cakwenelera kucita nthena. Ndivyo wakacita mbali uyo tamuzunura mu nkhani iyi. Intaneti yingatovwira cikuru tikuzomerezga kuti ‘urungamiki na umanyi vitivikilire.’—Zinth. 2:10, 11.

[Mazgu ghamusi]

[Cithuzithuzi pa peji 4]

Kasi mungacita wuli kuti muleke kupuluskika na ivyo vikusangika pa Intaneti?

[Cithuzithuzi pa peji 5]

Kasi mukwenera kughanaghanira vici pambere mundatumizge uthenga?