Kasi Iyo Nchakuwonerapo Ciwemi Panji Ni Cenjezgo?
“Ciuta wa [Yakobe] . . . watisambizge nthowa zake ndipo tamkwenda mu mendero ghake.”—YES. 2:3.
1, 2. Kasi tingasanga wuli candulo na nkhani izo zili mu Baibolo?
ASI mukukhorwa kuti mungasanga candulo na ivyo vili kulembeka mu Baibolo? Mu Baibolo mukuzunulika ŵanalume na ŵanakazi ŵanyake ŵakugomezgeka awo mukwenera kutolerako bambiro lawo. (Heb. 11:32-34) Ndipouli, ivyo ŵanalume na ŵanakazi ŵanyake ŵakacita ni cenjezgo kwa ise.
2 Kweni mukuzunulikaso ŵanyake awo ŵali pose paŵiri, ŵakacitapo viwemi ivyo tingatolerako kweniso viheni ivyo ni cenjezgo kwa ise. Ghanaghanirani za Davide uyo wakaŵa muliska, uyo pamasinda wakaŵa themba la nkhongono comene. Muwonenge kuti wali kutilekera bambiro liwemi pa nkhani yakutemwa unenesko na kugomezga Yehova. Ndipouli, Davide wakacita zakwananga zikuru. Wakacita uleŵi na Batisheba na kukomeska Uriya, kweniso wakaswa dango apo wakapenda ŵanthu. Kweni tiyeni tiwone ivyo tingasambirako kwa mwana wake Solomoni uyo wakaŵa themba ndipo wakacitako mulimo wa kulemba Baibolo. Cakwamba tiwonenge vigaŵa viŵiri ivyo wakacita makora.
“Vinjeru vya Solomoni”
3. Cifukwa wuli tingati Solomoni nchakuwonerapo cithu ciwemi?
3 Yesu Khristu uyo wakuluska Solomoni, wakayowoya viwemi vyakukhwaskana na Themba Solomoni. Wakamulongosora kuŵa cakuwonerapo kwa ise. Pakuyowoya na Ŵayuda ŵanji awo ŵakakayikanga, Yesu wakati: “Fumukazi ya kumwera yizamuwuskika mu ceruzgo pamoza na muwiro uwu ndipo yizamuwususka; cifukwa yikafuma ku vigoti vya caru capasi kuti yizakapulike vinjeru vya Solomoni, kweni, wonani! wakuluska Solomoni wali pano.” (Mat. 12:42) Solomoni wakaŵa wakumanyikwa cifukwa ca vinjeru ivyo wakaŵa navyo, ndipo nase tikuciskika kuti tisange vinjeru.
4, 5. Kasi Solomoni wakasanga wuli vinjeru, ndipo cifukwa wuli ise tikusanga vinjeru mwakupambana na umo Solomoni wakavisangira?
4 Apo Solomoni wakambanga kuwusa, Ciuta wakamuwonekera mu loto na kumuphalira kuti walombe ico wakukhumba. Solomoni wati wamanya kuti vinjeru vyake ni vyakupeleŵera, wakapempha Ciuta kuti wamupe vinjeru. (Ŵazgani 1 Mathemba 3:5-9.) Ciuta wakakondwa cifukwa cakuti Solomoni wakalomba vinjeru m’malo mwa usambazi na ucindami, ntheura wakamupa “mtima wavinjeru na wakumanyiska makora” kweniso usambazi. (1 Mathe. 3:10-14) Nga umo Yesu wakayowoyera, vinjeru vya Solomoni vikamanyikwanga comene mwakuti Fumukazi ya ku Sheba yikapulika ndipo yikenda ulendo utali kukajiwonera yekha.—1 Mathe. 10:1, 4-9.
5 Ise tikukhazga kuti Ciuta watipenge vinjeru mwa munthondwe yayi. Solomoni wakati “Yehova wakupa vinjeru,” kweni wakatiso tikwenera kufwilirapo kuti tiŵe na nkharo yakukondweska Ciuta. Mazgu ghake ghakuti: “Utegherezge khutu lako ku vinjeru, na kurazga mtima wako ku umanyi.” Mwakukolerana na fundo iyi, Solomoni wakayowoya mazgu ghakuti ‘kulilira,’ ‘kupenja,’ na “kupenjisiska.” (Zinth. 2:1-6) Apa nchakuwonekerathu kuti tingasanga vinjeru.
6. Kasi tingalongora wuli kuti tikuzirwiska vinjeru nga umo wakacitiranga Solomoni?
6 Tingacita makora kujifumba kuti, ‘Kasi nkhutemwa vinjeru vya Ciuta nga umo Solomoni wakacitiranga?’ Cifukwa ca masuzgo gha vya cuma, ŵanandi ŵakuŵika comene mtima pa nchito na ndalama ndipo ŵanji ŵakufukafuka kuti ŵasange masambiro ghapacanya. Wuli pakuyowoya za imwe na mbumba yinu? Kasi vyakucita vinu vikulongora kuti mukuzirwiska na kupenja vinjeru vya Ciuta? Kasi mungakhumbikwira kusintha vinthu vinyake pa umoyo winu kuti musange vinjeru? Musangenge vyandulo vyamuyirayira para mukupenja vinjeru vya Ciuta. Solomoni wakati: “Penepapo utiumanye urunji na kweruzga na uyaniski, enya, nthowa yose yiwemi.”—Zinth. 2:9.
Kukaŵa Mtende Apo Solomoni Wakathuwuska Kusopa Kwaunenesko
7. Kasi tempele la Ciuta likazengeka wuli?
7 Kukwambilira kwa muwuso wake, Solomoni wakamba kuzenga tempele kuti linjire m’malo mwa cihema ico ŵakasoperangamo kufuma mu nyengo ya Mozesi. (1 Mathe. 6:1) Nangauli tempele ili tingati nda Solomoni, kweni likazengeka na maghanoghano ghake yayi, ndipo iyo wakaŵavya khumbo lakuti wajipangire zina. Nakuti Davide ndiyo wakamba kughanaghana vyakuzenga tempele, ndipo Ciuta wakamulongosolera umo tempele likenera kuzengekera. Davide wakapeleka vinthu vinandi kuti viwovwire pa mulimo uwu. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Mid. 22:14-16) Ndipouli, Solomoni ndiyo wakeneranga kuzenga tempele ili ilo likatora vilimika 7 na hafu.—1 Mathe. 6:37, 38; 7:51.
8, 9. (a) Kasi kwa Solomoni tikusambirako vici pa nkhani ya kulimbikira milimo yiwemi? (b) Kasi nchivici cikacitika Solomoni wati watumphuska kusopa kwaunenesko?
8 Ntheura, Solomoni nchakuwonerapo ciwemi comene pa nkhani ya citatata pakucita milimo yiwemi. Tempele likati lamara kuzengeka, ŵakaŵikamo likasa la phangano, ndipo Solomoni wakalomba kwa Yehova m’malo mwa wumba wose. Fundo yinyake iyo wakalomba yikaŵa yakuti: “Maso ghinu ghajurikire nyumba iyi usiku na muhanya, malo gheneagho mwanena kuti, Zina lane liŵenge kuko, kuti mupulikizge kulomba uko muteŵeti winu tiwarombe mu malo ghano.” (1 Mathe. 8:6, 29) Ŵaisrayeli na ŵalendo ŵakalombanga uku ŵalazga ku nyumba iyi, iyo yikacemekanga na zina la Ciuta.—1 Mathe. 8:30, 41-43, 60.
9 Kasi nchivici cikacitika Solomoni wati watumphuska kusopa kutuŵa? Ciphikiro ca kupatulira tempele cikati camara, ŵanthu ŵakaŵa “ŵakukondwa na kusekelera ku mtima cifukwa ca uwemi wose uwo Yehova wakacitira Davide muteŵeti wake na Ŵaisrayeli ŵanthu ŵake.” (1 Mathe. 8:65, 66) Nakuti caru ca Israyeli cikaŵa pa mtende kwa vilimika 40 ivyo Solomoni wakawusira. (Ŵazgani 1 Mathemba 4:20, 21, 25.) Salmo 72 likukhozgera fundo iyi ndipo likutovwira kupulikiska vitumbiko ivyo tizamusanga pasi pa muwuso wa Yesu Khristu uyo wakuluska Solomoni.—Sal. 72:6-8, 16.
Cenjezgo pa Vinyake Ivyo Solomoni Wakacita
10. Kasi ni ubudi wuli uwo Solomoni wakacita uwo tingaukumbuka mwaluŵiro?
10 Ipo cifukwa wuli tingati vinyake ivyo Solomoni wakacita ni cenjezgo kwa ise? Cakwamba ghanaghanirani za ŵanakazi ŵamitundu awo Solomoni wakatora na ŵanakazijitolere panji kuti ŵavibwezi. Tikuŵazga kuti: “Wakati wacekura Solomoni, ŵawoli ŵake ŵakapatuska mtima wake kulondezga ŵaciuta ŵanyake; ndipo mtima wake ntha ukanyoloka na Yehova.” (1 Mathe. 11:1-6) Nchakuwonekerathu kuti imwe mungakhumba yayi kucita uzeleza uwu. Kweni kasi Solomoni wakacita vyenevivi pera? Wonani vinthu vinyake ivyo wakacita ivyo cingaŵa cipusu kuvizerezga.
11. Kasi tingayowoyaci vyakukhwaskana na muwoli wakwamba wa Solomoni?
11 Solomoni wakawusa kwa vilimika 40. (2 Mid. 9:30) Kweni kasi pa 1 Mathemba 14:21 tikutorapo fundo wuli? (Ŵazgani.) Mwakuyana na vesi ili, Solomoni wati wafwa mwana wake Rehoboamu wakaŵa Themba apo wakaŵa na vilimika 41, ndipo zina la ŵanyina likaŵa ‘Nama Muamoni.’ Fundo iyi yikulongora kuti pambere Solomoni wandaŵe themba, wakatora mwanakazi ku mtundu wa ŵalwani ŵawo uwoso ukasopanga vikozgo. (Ŵeru. 10:6; 2 Sam. 10:6) Kasi mwanakazi uyu wakasopanga vikozgo? Nanga wangaŵa kuti nyengo yinyake wakasopapo vikozgo, wakwenera kuti wakaleka na kwamba kusopa Yehova, nga umo Rahabi na Rute ŵakacitira. (Ruth 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Ndipouli, ŵalamu ŵa Solomoni na ŵabali ŵanyake ŵa mwanakazi mu Amoni uyu, ŵakateŵeteranga Yehova yayi.
12, 13. Kasi mbucindere wuli uwo Solomoni wakacita kukwambilira kwa muwuso wake, ndipo wakwenera kuti wakaghanaghananga vici?
12 Vinthu vikafika paheni comene Solomoni wati waŵa themba. Solomoni wakacita ‘cimanyano na Faro fumu ya ku Eguputo; wakatora mwanamwanakazi wa Faro, wakiza nayo mu muzi wa Davide.’ (1 Mathe. 3:1) Kasi mwanakazi Mueguputo uyu nayo wakamba kusopa Yehova nga umo wakacitira Rute? Palije ukaboni uwo ukulongora kuti ndimo wakacitira. Nyengo yikati yajumphapo, Solomoni wakazengera nyumba mwanakazi uyu (mutepanji pamoza na ŵateŵetikazi ŵake) kuwaro kwa msumba wa Davide. Cifukwa wuli? Malemba ghakuti wakacita nthena cifukwa cakuti cikaŵa cambura kwenelera kuti munthu wakusopa vikozgo wakhale pafupi na likasa la phangano.—2 Mid. 8:11.
13 Solomoni panji wakaghanaghananga kuti kutora mwana wa Faro kukhozgenge ubwezi pakati pa caru ca Eguputo na Israyeli. Kweni kasi fundo iyi yikaŵa yakupulikikwa? Ciuta wakaŵa kuti wakanizga kale Ŵaisrayeli kutorana na Ŵakenani, ndipo wakacita kuzunuraso ŵanji awo ŵakeneranga cara kutorana nawo. (Ex. 34:11-16) Kasi Solomoni wakawona kuti palije suzgo kutora Mueguputo cifukwa cakuti mtundu uwu ukazunulikapo yayi pa mitundu iyo ŵakakanizgika kutorana nayo? Usange ndimo wakawoneranga, kasi tingati cikaŵa cakupulikikwa? Solomoni wakazerezga fundo iyo Yehova wakayowoya yakuti uyo watora panji kutengwa ku ŵamitundu wangamba kusopa vikozgo.—Ŵazgani Duteronome 7:1-4.
14. Kasi tingasanga candulo wuli usange tikughanaghanira ivyo Solomoni wakacita?
14 Kasi ivyo Solomoni wakacita apa ni cenjezgo yayi kwa ise? Mudumbu wangayezga kujikhungurufya kuti waŵe pacibwezi na mwanalume wa kuwaro ivyo vikupambana na dango la Ciuta la kutengwa “mu Fumu pera.” (1 Kor. 7:39) Pa nkhani ya kujikhungulufya, ŵana ŵanji ŵa sukulu ŵanganjira mu tumawupu twambura kwenelera, kweniso ŵalara ŵanji ŵangagwentha kupeleka msonkho panji kuyowoya utesi para ŵafumbika pa nkhani yinyake iyo ŵakuwona kuti njakukhozga soni. Fundo njakuti, Solomoni wakaswa malango gha Ciuta cifukwa ca kujikhungulufya, ndipo nase vingaticitikira.
15. Kasi Yehova wakamulongora wuli lusungu Solomoni, kweni tikwenera kukumbuka vici?
15 Nangauli Solomoni wakatora ŵanakazi ŵamitundu, Baibolo likuti Ciuta wakamupa vinjeru ivyo wakalomba kusazgapo usambazi. (1 Mathe. 3:10-13) Solomoni wakazerezga ulongozgi wa Ciuta, kweni palije apo pakulongora kuti Yehova wakacimbilira kumukana panji kumupa ulongozgi wankhongono. Ivi vikukolerana na fundo yakuti Ciuta wakumanya kuti ndise ŵambura kufikapo, ndipo kuti tili kupangika kufuma ku fuvu. (Sal. 103:10, 13, 14) Kweni kumbukani kuti ivyo tikucita, vipambi vyake vingawoneka nyengo yeneyiyo panji munthazi.
Ŵanakazi Ŵanandi
16. Pakutora ŵanakazi ŵanandi, kasi Solomoni wakazerezga ulongozgi wuli?
16 Mu sumu yake, Solomoni wakalumbanga mwali wakulangwa kuti wakaŵa wakutowa comene kuluska mafumukazi 60 na ŵawolijitolere (ŵanakazi ŵavibwezi) 80. (Sumu. 6:1, 8-10) Mafumukazi na ŵawolijitolere aŵa, ŵakwenera kuti ŵakaŵa awo Solomoni wakatora apo wakawusanga. Nanga vingaŵa kuti ŵanandi mwa ŵanakazi aŵa ŵakasopanga Ciuta wa unenesko, kweni Solomoni ŵakapulikira yayi dango ilo Ciuta wakapeleka kwizira mwa Mozesi lakuti “wangajiwunjikiranga ŵanakazi, mzire mtima wake upatuke.” (Dute. 17:17) Ndipouli, Yehova wakamujowora luŵiro yayi Solomoni. Nakuti Ciuta wakamutumbika Solomoni, ndipo wakamugwiliskira nchito kulemba buku la Sumu ya Solomon.
17. Kasi ni fundo wuli iyo nyengo zose tikwenera kuyikumbuka?
17 Kasi fundo iyi yikung’anamura kuti Solomoni wakavuna yayi ivyo wakamija, ndiposo kuti nase tingaswa dango la Ciuta kwambura kupokera cilango? Cara. M’malo mwake, yikulongora waka kuti nyengo zinyake Ciuta wakukunthirapo kwa kanyengo. Fundo njakuti uyo wakuzerezga ulongozgi wa Ciuta, nyengo zinyake pasono wangauwona yayi uheni wake kweni panthazi wazamuwuwona. Kumbukani kuti Solomoni wakati: “Pakuti kususkika pa mulimo uheni kuti kukufiskika mwaluŵiro cara, kwa cifukwa ici mtima wa munthu wakhala sitikizge mu kucita uheni.” Wakatiso: “Nkhumanya kuti kuŵenge kuwemi kwa awo ŵakumopa Ciuta, pakuti ŵakumucindika pamaso pake.”—Muph. 8:11, 12.
18. Kasi ivyo vikacitikira Solomoni vikulongora wuli kuti fundo ya pa Ŵagalatiya 6:7 njaunenesko?
18 Cacitima nchakuti Solomoni wakaluwa fundo iyi. Nangauli wakacita viwemi vinandi na kutumbikika na Ciuta, kweni nyengo yikati yajumphapo, wakamba kucita mphuvya mwakulondezgana waka. Wakamba cizgoŵi ciheni. Fundo iyi yikukolerana na mazgu gha Paulosi ghakuti: “Mungapuluskikanga cara: Ciuta wakupusikika cara. Cifukwa ico munthu wakuseŵa, cenecico ndico wazamuvuna.” (Gal. 6:7) Nyengo yikati yajumphapo, Solomoni wakavuna ivyo wakamija. Baibolo likuti: “Themba Solomoni likatemwa ŵanakazi ŵanandi ŵayeni: mwana wa Faro pamoza na ŵanakazi ŵa Ŵamoabu, Ŵaamoni, Ŵaedomu, Ŵazidoni, na Ŵahiti.” (1 Mathe. 11:1) Ŵanandi mwa ŵanakazi aŵa ŵakalutilira kusopa vikozgo, ndipo Solomoni nayo wakasopanga nawo. Wakapuluskika ndipo wakananga ubwezi wake na Ciuta.—Ŵazgani 1 Mathemba 11:4-8.
Sambirani pa Ivyo Wakacita, Viwemi na Viheni
19. Cifukwa wuli Baibolo likuzunura ŵanthu ŵanandi awo nchakuwonerapo ciwemi?
19 Yehova wakakhuŵilizga Paulosi kulemba kuti: “Vinthu vyose ivyo vikalembeka kale, vikalembekera kutisambizga, kuti kwizira mu cizizipizgo cithu na mu cisangulusko cakufuma mu Malemba, tiŵe na cigomezgo.” (Rom. 15:4) Vinthu ivyo vikalembeka kale vikusazgapo nkhani za ŵanalume na ŵanakazi awo ŵakaŵa na cipulikano cakukhora. Lekani Paulosi wakati: “Kasi ningayowoyaso vici? Pakuti nyengo yinganicepera usange ningalutilira kukonkhoska vya Gidiyoni, Baraki, Samusoni, Yefita, Davide kweniso Samuyeli na nchimi zinyake, awo kwizira mu cipulikano ŵakathereska maufumu mu nkhondo, ŵakacita urunji, ŵakapokera malayizgo, . . . mu kulopwa ŵakazgoreka ŵankhongono.” (Heb. 11:32-34) Tikwenera kusambirako kanthu ku ŵanthu ŵakugomezgeka awo ŵakuzunulika mu Baibolo, ndipo tikuciskika kulondezga cipulikano cawo.
20, 21. Cifukwa wuli mukukhumbikwira kusanda mwakupwelelera nkhani za ŵanthu awo ŵakuzunulika mu Baibolo?
20 Kweni nkhani za ŵanthu ŵanyake awo ŵakuzunulika mu Baibolo ni cenjezgo kwa ise. Baibolo likutiphalira nkhani za ŵanthu awo pa nyengo yinyake ŵakaŵa ŵateŵeti ŵa Yehova. Apo tikuŵazga, tingawona umo ŵanji ŵakapulukira, kweniso sambiro ilo tikutorako kwa iwo. Tiwonengeso kuti ŵanji mwapacokopacoko ŵakamba kuŵa na maghanoghano ghakubudika ndipo ivyo ŵakacita paumaliro vikaŵanjizga mu suzgo. Kasi ku ŵanthu ŵanthena tingasambirako vici? Tingajifumba mafumbo ghakulondezgapo agha: ‘Kasi ŵakamba wuli kucita ivi? Kasi nane vinganicitikira? Kasi ningacita wuli kuti vileke kunicitikira, na kusambirapo kanthu?’
21 Nkhani izi tikwenera kuzisanda mwakupwelelera comene, cifukwa Paulosi wakati: “Vinthu ivi vikaŵacitikiranga kuŵa vyakuwonerapo, ndipo vikalembeka kuŵa cenjezgo kwa ise, taŵeneise maumaliro gha migonezi ghatizira.”—1 Kor. 10:11.
Kasi Mwasambira Vici?
• Cifukwa wuli mu Baibolo muli nkhani za awo ŵakacita viwemi na viheni wuwo?
• Cifukwa wuli Solomoni wakacita mphuvya mwakulondezgana waka?
• Kasi mwasambirako vici ku ivyo Solomoni wakapuvya?
[Cithuzithuzi pa peji 9]
Solomoni wakagwiliskira nchito vinjeru ivyo Ciuta wakamupa
[Vithuzithuzi pa peji 12]
Kasi mukusanga candulo na nkhani yakucenjezga yakukhwaskana na Solomoni?