“Nangauli Iyo Wali Kufwa, Kweni Wacali Kuyowoya”

ABELU wakadodoliskanga mskambo wa mberere zake uwo ukaryanga mumphepete mwa lupiri. Mutepanji wati walaŵiska capataliko kujumpha apo pakaŵa mberere zake, wakawona ungweru wakuti tuu. Wakamanyanga kuti cakufupi na malo agha kukaŵa lupanga lwa moto ulo lukazingiliranga, kujanda nthowa yakuluta ku munda wa Edeni. Pa nyengo yinyake ŵapapi ŵake ŵakakhalapo ku malo agha, kweni panyengo iyi, iwo na ŵana ŵawo ŵakaŵa kuti ŵangalutakoso yayi. Ŵani nga mukuwona Abelu wakulaŵiska kucanya ca kumise ndipo wakughanaghanira vya Mlengi wake. Panji Abelu wakakhumbanga kumanya zgoro la fumbo lakuti, kasi munthu wangaŵaso paubwezi na Ciuta?

Abelu wakuyowoyaso namwe mazuŵa ghano. Nyengo zinyake mungayowoya kuti ico cingacitika yayi. Nakuti Abelu wali kufwa ni kale comene! Viwangwa vyake navyo vili kuzgoka dongo ni kale comene. Kweniso pakuyowoya za ŵakufwa Baibolo likuti: “Ŵakufwa kuti ŵakumanya kanthu cara.” (Mupharazgi 9:5, 10) Nakuti mu Baibolo mulije nanga ni lizgu limoza ilo Abelu wakayowoya. Ntheura Abelu wangayowoya nase wuli?

Ciuta wakaphalira mpositole Paulosi kulemba vya Abelu kuti: “Nangauli iyo wali kufwa, kweni wacali kuyowoya.” (Ŵahebere 11:4) Kasi Abelu wakuyowoya wuli? Wakuyowoya kwizira mu cipulikano. Abelu wakaŵa munthu wakwamba kulongora cipulikano ico nchinthu cakuzirwa comene. Cipulikano ico wakalongora cikaŵa cikuru comene, mwakuti ivyo wakacita ni vyamoyo ndipo nase tingatolerako. Usange tasambira za cipulikano cake na kucita nga ndiyo, ndikuti Abelu wakuyowoya nase.

Pakuti Baibolo likuyowoya vicoko waka vyakukhwaskana na Abelu, kasi tingasambirakoci kwa iyo na cipulikano cake? Tiyeni tiwone.

Apo Abelu wakababikanga pakaŵa kuti pajumpha nyengo yicoko waka kufuma apo ŵanthu ŵakwamba ŵakalengekera. Yesu wakayaniska nyengo iyo Abelu wakababikira na nyengo ya “kuzikika kwa caru.” (Luka 11:50, 51) Apa Yesu wakwenera kuti wakayowoyanga za ŵanthu awo ŵakugomezga kuti zakwananga zawo zizamugowokereka. Abelu uyo wakaŵa wacinayi kuŵako, wakwenera kuti wakaŵa munthu wakwamba uyo Ciuta wakamuwombora ku zakwananga.a Ici cikulongora kuti Abelu wakakulira pa ŵanthu awo ŵakaŵa cakuwonerapo ciwemi yayi.

Nangauli pakajumpha nyengo yitali yayi kufuma apo ŵanthu ŵakalengekera, kweni ŵakaŵa kuti ŵambapo kale kusuzgika. Nangauli ŵapapi ŵa Abelu ŵakaŵa ŵakutowa kweniso ŵankhongono, kweni ŵakacita ubudi ukuru comene ndipo ŵakamanya kuti ŵabuda. Pakwamba ŵakaŵa ŵanthu ŵakufikapo ndipo ŵakaŵa na mwaŵi wa kukhala na umoyo kwamuyirayira. Kweni ŵakagalukira Yehova Ciuta, ntheura ŵakacimbizgika mu Paradiso, mu munda wa Edeni. Cifukwa cakuti ŵakadangizga khumbo lawo ŵakataya umoyo wakufikapo kweniso wamuyirayira.—Genesis 2:15–3:24.

Ŵati ŵacimbizgika mu munda wa Edeni, Adamu na Eva ŵakamba kusuzgika comene. Ndipouli mwana wawo wakwamba wakati wababika, ŵakamuthya zina lakuti Kayini, kung’anamura kuti “Cinthu Cababika.” Ndipo Eva wakati: “Ndapokelera munthu kwa Yehova.” Mazgu agho Eva wakayowoya ghakulongora kuti wakaghanaghaniranga ivyo Yehova wakalayizga mu munda wa Edeni, apo wakayowoya kuti mwanakazi yunji ŵazamufumiska “mphapu” iyo zuŵa linyake yizamuparanya muheni uyo wakaŵapusika. (Genesis 3:15; 4:1) Kasi Eva wakaghanaghananga kuti iyo ndiyo ni mwanakazi uyo wakuzunulika mu ucimi kweniso kuti mwana wake Kayini ndiyo ni “mphapu”?

Usange wakaghanaghananga nthena ndikuti wakabudiska comene. Usange ivi ndivyo Adamu na Eva ŵakaphaliranga mwana wawo Kayini uyo wakaŵa wambura kufikapo ndikuti ŵakacitiska kuti wajikuzge comene. Pamasinda, Eva wakababa mwana waciŵiri ndipo ŵakamuthya zina lakuti Abelu, ndipo wakayowoyapo yayi mazgu ghakumuhaya mwana uyu. Zina lakuti Abelu likung’anamura “Mvuci” panji kuti “Cawakawaka.” (Genesis 4:2) Kasi zina ili likulongora kuti ŵakaŵikako mahara viŵi yayi kwa Abelu kuluska umo ŵakacitira na Kayini? Tikumanya makora yayi.

Muli mose umo vikaŵira, kweni ŵapapi mazuŵa ghano ŵangasambirako kanthu ku ŵapapi ŵakwambilira aŵa. Kasi ivyo mukuyowoya na kucita vikukhuŵilizga ŵana ŵinu kuti ŵambe kujikuzga, udokezi panji kukhumba kujikondweska ŵekha? Panji muŵasambizgenge kuti ŵatemwenge comene Yehova Ciuta na kuŵa nayo paubwezi? Cacitima nchakuti ŵapapi ŵakwambilira ŵakatondeka mulimo wawo. Ndipouli, pakaŵa cigomezgo kuti ŵana ŵawo ŵangacita makora.

Apo ŵasepuka aŵa ŵakakuranga, Adamu wakwenera kuti wakaŵasambizganga kugwira nchito na cilato cakuti ŵazakapwelelerenge makora mbumba zawo. Kayini wakaŵa mulimi, apo Abelu wakaŵa muliska.

Kweni Abelu wakacita cinthu cinyake cakuzirwa comene. Pamasinda Abelu wakaŵa na cipulikano nga umo Paulosi wakalembera. Ghanaghanirani fundo iyi: Abelu wakaŵavya munthu uyo wakaŵa cakuwonerapo ciwemi. Ipo kasi nchivici cikamovwira kuti waŵe na cipulikano mwa Ciuta? Wonani vinthu vitatu ivyo vikwenera kuti vikamovwira.

Cilengiwa ca Yehova.

Mbunenesko kuti Yehova wakacitemba caru ndipo mukamera minga na nthura mwakuti vyakurya vikakuranga mwakusuzgikira. Ndipouli, mbumba ya Abelu vyakurya yikaŵanga navyo. Kweniso vinthu vinyake nga ni vinyama, viyuni, somba, mapiri, nyanja, madambo, mtambo, mabingu, dazi, mwezi, nyenyezi, vikatembeka yayi. Ntheura, kulikose uko Abelu wakalaŵiskanga wakawonanga citemwa, vinjeru, na uwemi wa Ciuta uyo ni Mlengi wa vyose. (Ŵaroma 1:20) Apo wakaghanaghanirangapo pa vinthu ivi, cipulikano cake cikakhozgekanga comene.

Tikugomezga kuti Abelu wakaŵanga na nyengo ya kughanaghanira vya Ciuta. Muŵe nga mukumuwona wakuliska viŵeto vyake. Pakuŵa muliska, wakendanga mitunda yitali. Wakaliskanga mberere mu mapiri, madambo, wakambukanga nazo milonga kupenja utheka uwemi wakubiliŵira kweniso malo ghawemi ghakupumulirapo. Pa viŵeto vyose mberere ndizo zikakhumbikwiranga wovwiri cifukwa zikuŵa nga zikalengeka munthowa yakuti munthu wazilongozgenge, na kuzivikilira. Kasi Abelu nayo wakawonanga kuti wakukhumbikwira kuti Ciuta uyo ngwavinjeru na wankhongono comene wamulongozgenge na kumuvikilira? Tikukayika yayi kuti ivi ndivyo wakazunuranga mu malurombo ghake ndipo cipulikano cake cikakuranga.

Malayizgo gha Yehova.

Adamu na Eva ŵakwenera kuti ŵakaŵalongosolera ŵana ŵawo ivyo vikacitika kuti ŵafumemo mu munda wa Edeni. Ntheura Abelu wakaŵa na vinandi vyakuti waghanaghanirepo.

Yehova wakayowoya kuti caru citembekenge. Abelu wakawona kuti mazgu agha ghakufiskika apo wakawonanga minga na nthura mu caru. Yehova wakayowoyaso kuti Eva wazamupulika vyakuŵinya para wali na nthumbo kweniso pakubaba. Apo ŵanung’una na ŵadumbu ŵake ŵakababikanga, wakwenera kuti wakawona kuti mazgu agha nagho ghafiskika. Yehova wakawonerathu kuti Eva wazamukhorwa yayi na citemwa ca mfumu wake, kweniso kuti Adamu wazamumuwusa. Abelu wakwenera kuti wakawonanga vinthu vyacitima ivyo vikacitikanga pakati pa awiske na anyina. Abelu wakawona kuti mazgu ghose agho Yehova wakayowoya ghakafiskika. Ntheura, Abelu wakaŵa na vifukwa viwemi comene vyakugomezgera layizgo la Ciuta lakukhwaskana na “mphapu” iyo zuŵa linyake yizamunozga vinthu ivyo vikanangika mu munda wa Edeni.—Genesis 3:15-19.

Ŵateŵeti ŵa Yehova.

Mu nyengo ya Abelu pakaŵavya munthu uyo wakaŵa cakuwonerapo ciwemi kwa iyo. Ndipouli, pa caru capasi pakaŵaso vilengiwa vinyake vyamahara. Adamu na Eva ŵati ŵacimbizgika mu munda wa Edeni, Yehova wakawoneseska kuti iwo panji ŵana ŵawo ŵaleke kuweleramoso. Ntheura, Yehova wakatuma ŵakerubi, ŵangelo awo ŵali na udindo ukuru comene kucanya, pamoza na lupanga lwa moto ulo lukazingiliranga, kujanda nthowa.—Genesis 3:24.

Abelu wakwenera kuti wakawonanga ŵakerubi aŵa kufuma waka apo wakaŵa mucoko. Pakuti ŵakaŵa na mathupi gha wunthu, ŵakwenera kuti ŵakawonekanga ŵankhongono comene. Abelu wakwenera kuti wakakhozgekangaso comene apo wakawonanga “lupanga” lwa moto ulo lukazingiliranga. Apo Abelu wakakuranga, kasi nyengo yinyake wakawonapo kuti ŵakerubi aŵa ŵavuka na kusezgekapo pa malo ghara? Yayi. Vilengiwa vyankhongono ivi nyengo zose vikaŵanga pa malo gheneghara. Ntheura, Abelu wakamanya kuti Yehova Ciuta wali na ŵateŵeti awo mbarunji kweniso ŵakugomezgeka. Abelu wakawona kuti ŵakerubi aŵa mbakugomezgeka kwa Yehova kweniso kupulikira, vinthu ivyo mu mbumba ya kwawo mukaŵavya. Cipulikano ca Abelu cikwenera kuti cikakhora cifukwa ca ŵangelo aŵa.

Cipulikano ca Abelu cikakhoranga comene para wakughanaghanira umo Yehova wakajivumbulira kwizira mu cilengiwa, ivyo wakalayizga, kweniso kwizira mu ŵateŵeti ŵake. Nase tingasambirako vinandi kufuma kwa iyo. Ŵacinyamata ndiwo comene ŵangakhozgeka kumanya kuti ŵangaŵa na cipulikano cakukhora mwa Yehova nanga vingaŵa kuti ŵanji mu mbumba yawo ŵatondeka. Nase mazuŵa ghano tingaŵa na cipulikano cakukhora cifukwa pali vinandi ivyo vingatovwira. Mwaciyelezgero, tili na cilengiwa, Baibolo, kweniso ŵanthu ŵanandi awo tingatolerako.

Apo cipulikano cake mwa Yehova cikakuranga, Abelu wakakhumbanga kucitapo kanthu kuti wacilongore. Ndipouli, kasi nchivici ico munthu wangapeleka kwa Mlengi wa vyose? Nakuti Ciuta wakukhumba wovwiri panji cawanangwa cilicose ku ŵanthu yayi. Kweni pamasinda Abelu wakamanya kuti: Usange wangapeleka cinthu ciwemi na cilato ciwemi, mbwenu Yehova wakondwenge.

Ntheura, Abelu wakanozga kuti wapeleke kwa Yehova zinyake mwa mberere zake. Wakasankha mberere zakwamba kubabika kweniso zambura kalema. Pa nyengo iyi, Kayini nayo wakakhumbanga kuti Ciuta wamutumbike na kumutemwa. Ntheura, wakanozga kuti wapeleke sembe pa ivyo wakalimanga. Kweni vilato vyake vikapambana na vya Abelu. Mphambano iyi yikawoneka apo ŵanthu aŵa ŵakapelekanga sembe zawo.

Wose ŵaŵiri, ŵakwenera kuti ŵakazenga majochero pa malo agho ŵakerubi ŵakaŵawonanga. Panyengo iyi ŵakerubi ŵekha ndiwo ŵakimiranga Yehova pa caru capasi. Yehova wakaŵawonanga. Baibolo likuti: ‘Yehova wakakondwa nayo Abelu na sembe yake.’ (Genesis 4:4) Baibolo likutiphalira yayi umo Ciuta wakalongolera kukondwa kwake. Kweni cifukwa wuli wakakondwa na Abelu?

Kasi cikaŵa cifukwa ca sembe yake? Abelu wakapeleka sembe camoyo, ndipo wakathiska ndopa izo mbumoyo. Kasi Abelu wakamanyanga umo sembe ya mtundu uwu yikaŵira yakuzirwa? Vyaka vinandi vikati vyajumphapo kufuma mu nyengo ya Abelu, Ciuta wakaphalira Ŵaisrayeli kuti ŵapelekenge mwanamberere wambura cilema. Mwanamberere uyu wakimiranga sembe ya Mwana wake wakufikapo uyo ni “Mwanamberere wa Ciuta” uyo ndopa zake zambura kwananga zikeneranga kuthiskika. (Yohane 1:29; Exodus 12:5-7) Abelu wakwenera kuti wakamanyanga yayi umo Yehova pamasinda wakacitiranga na sembe zantheura.

Ico tikumanya nchakuti: Abelu wakapeleka viwemi comene pa ivyo wakaŵa navyo. Yehova wakakondwa na Abelu kweniso sembe yake. Abelu wakapeleka sembe cifukwa ca kutemwa Ciuta kweniso cipulikano.

Ndimo vikaŵira yayi na Kayini. Yehova ‘wakakondwa yayi na Kayini na sembe yake.’ (Genesis 4:5) Wakaleka kukondwa cifukwa cakuti ivyo Kayini wakapeleka vikaŵa viheni yayi, cifukwa pamasinda Ciuta wakazomerezga kupeleka sembe ya vyamuminda. (Leviticus 6:14, 15) Ndipouli, pakuyowoya vya Kayini, Baibolo likuti, “milimo yake yikaŵa yiheni.” (1 Yohane 3:12) Nga umo ŵanthu ŵanandi ŵakucitira mazuŵa ghano, Kayini nayo wakwenera kuti wakaghanaghananga kuti kupeleka sembe kwa Ciuta nkhwakukwana. Ivyo wakacita vikalongora kuti cipulikano cake cikaŵa cicoko kweniso wakamutemwanga nadi yayi Yehova.

Kayini wati watondeka kukondweska Ciuta, kasi wakasambirako kanthu kwa Abelu? Yayi. M’malo mwake wakamukwiyira munung’una wake. Yehova wakawona umo Kayini wakajipulikiranga mu mtima, ndipo wakayezga kumovwira mwakuzika. Wakamucenjezga Kayini kuti ukali wake umulongozgerenge ku kwananga kukuru. Kweniso Ciuta wakamuphalira kuti usange wangasintha mbwenu ‘wapokelelekenge.’—Genesis 4:6, 7.

Kayini wakazerezga cenjezgo la Ciuta. M’malo mwake, wakacema munung’una wake kuti ŵalute ku munda. Ŵati ŵafika ku munda, Kayini wakamuwukira munung’una wake na kumukoma. (Genesis 4:8) Ntheura, tingati Abelu ndiyo wakaŵa munthu wakwamba kukomeka cifukwa ca cisopa. Nangauli wali kufwa, kweni nkhani yake yicali yamoyo.

Mukayowoyero kanyake tingati ndopa za Abelu zikalilira kwa Yehova kuti wacitepo kanthu. Ciuta wakacitapo nadi kanthu, wakamupa cilango Kayini cifukwa ca uheni uwo wakacita kuti urunji uwoneke. (Genesis 4:9-12) Cakuzirwa comene nchakuti, nkhani ya cipulikano ca Abelu yikuyowoya nase mazuŵa ghano. Nangauli wakakhala umoyo ufupi mwakuyana na nyengo iyo, kweni wakacita vinthu vyakukondweska Ciuta. Apo wakafwanga wakamanyanga kuti wakaŵa paubwezi na Ciuta. (Ŵahebere 11:4) Tili na cigomezgo cose kuti Yehova wakumukumbukira Abelu ndipo wakulindizga nyengo iyo wazamuwuskika mu caru ciphya. (Yohane 5:28, 29) Kasi muzamukumana nayo? Mungazakakumana nayo usange mungaŵikapo mtima kutegherezga apo wakuyowoya, na kulondezga cipulikano cake.