Lekani Kulaŵiska Vinthu Vyawakawaka
“Zgorani maso ghane kuti ghaleke kulaŵiska vyawaka; ndipo mundipe umoyo mu nthowa zinu.”—SAL. 119:37.
1. Cifukwa wuli maso ngakuzirwa?
MASO ghithu ngakuzirwa comene. Cifukwa ca maso tingawona vinthu ivyo tili navyo pafupi. Ghakutovwira kuwona ŵabwezi panji ŵalwani. Tingawona vinthu vyakutowa, vilengiwa vyakuzizwiska, kweniso ukaboni wakuti kuli Ciuta. (Sal. 8:3, 4; 19:1, 2; 104:24; Rom. 1:20) Pakuti maso ghakukolerana comene na maghanoghano, ghakutovwira kuti timanye Yehova ndiposo kuti tiŵe na cipulikano mwa iyo.—Josh. 1:8; Sal. 1:2, 3.
2. Cifukwa wuli tikwenera kuŵa maso na ivyo tikulaŵiska, ndipo kasi tingasambirakoci ku ivyo wamasalmo wakapempha?
2 Kweni nyengo zinyake ivyo tikuwona vingatinanga. Pali kukolerana kukuru pakati pa ivyo tikuwona na maghanoghano ghithu, nakuti ivyo tikuwona vingatikhuŵilizga kuti tifiske ivyo vili mu mtima withu. Pakuti tikukhala mu caru ico cikuwusika na Satana Dyabulosi ndipo ŵanthu ŵanandi ŵakutemwa kujikondweska, kanandi tikuwona vithuzithuzi ndiposo vinthu vinyake ivyo vingatipuluska, nanga ni para tingavilaŵiska kanyengo kacoko waka. (1 Yoh. 5:19) Lekani nchakuzizika yayi kuti wamasalmo wakaŵeyelera Ciuta kuti: “Zgorani maso ghane kuti ghaleke kulaŵiska vyawaka; ndipo mundipe umoyo mu nthowa zinu.”—Sal. 119:37.
Umo Maso Ghangatipuluskira
3-5. Ni nkhani wuli za mu Baibolo izo zikulongora kuti maso ghangatipuluska?
3 Ghanaghanirani ivyo vikacitikira Eva, mwanakazi wakwamba. Satana wakati usange wangarya cipambi ca “khuni la kumanyiska uwemi na uheni” maso ghake “tighajulikenge.” Eva wakwenera kuti wakanweka kuti maso ghake ‘ghajulike.’ Khumbo lakuti warye cipambi cakukanizgika likakura comene wati ‘wawona khuni kuti ndakwenelera kurya, nakuti ndiwemi mu maso.’ Cifukwa ca kulilaŵisiska na mtima wa kudokera Eva wakaswa dango la Ciuta. Adamu, nayo wakakolerana na ivyo muwoli wake wakacita ndipo ŵanthu wose ŵakusuzgika cifukwa ca ivyo ŵakacita.—Gen. 2:17; 3:2-6; Rom. 5:12; Yak. 1:14, 15.
4 Mu nyengo ya Nowa, ŵangelo ŵanji nawo ŵakapuluskika cifukwa ca ivyo ŵakawona. Pakuyowoya za ŵangelo aŵa lemba la Genesis 6:2 likuti: “Ŵanaŵanalume ŵa Ciuta ŵakalaŵiska ŵanaŵanakazi ŵa ŵanthu kuti mbakutowa; ndipo ŵakajitolera ŵawoli mwa wose awo ŵakasorapo.” Cifukwa ca kulaŵisiska ŵana ŵa ŵanthu na cilato ciheni, ŵangelo aŵa ŵakamba kuŵa na khumbo lakuti ŵagone nawo, ndipo ŵati ŵagona nawo ŵakababa ŵana awo ŵakaŵa ŵankhaza comene. Pakuti mikhaliro ya ŵanthu yikahenipa comene pa nyengo iyi, Ciuta wakaparanya ŵanthu wose na kusidako Nowa yekha na mbumba yake.—Gen. 6:4-7, 11, 12.
5 Pakati pajumpha vilimika mahandiredi ghanandi, Akani wati wawona vinthu ivyo Ŵaisrayeli ŵakaskogha mu msumba wa Yeriko wakavidokera ndipo wakiba. Ciuta wakalangura kuti vinthu vyose vya mu msumba uwu viparanyike, kupatulako vyekha ivyo vikeneranga kusungika mu cakusungiramo mphango zake. Ŵaisrayeli ŵakacenjezgeka kuti: “Mujisunge ku vinthu vyakupelekekera ku pharaniko, mzire mujizgore ŵakutembeka para mwatorapo kanthu kali kose” mu msumba. Cifukwa cakuti Akani wakapulikira yayi ulongozgi uwu, Ŵaisrayeli ŵakathereskeka ndipo ŵanji mwa iwo ŵakakomeka na ŵanthu ŵa mu msumba wa Ai. Akani wakayowoya yayi kuti wiba vinthu vinyake, mpaka apo wakavumbukwa. Iyo wakati: “Para nkhawona . . . nkhavidokera na kuvitora.” Cifukwa ca kudokera na kwiba vinthu ivyo wakawona, wakaparanyika pamoza na “vyose ivyo wakaŵa navyo.” (Josh. 6:18, 19; 7:1-26) Akani wakadokera vinthu ivyo vikaŵa vyakukanizgika.
Tikukhumbikwira Kujikora
6, 7. Kasi Satana kanandi wakugwiliskira nchito njomba wuli kuti watipuluske, ndipo ŵakusaska malonda ŵakuyigwiliskira wuli nchito?
6 Mazuŵa ghano, Satana wakuyezga ŵanthu mwakugwiliskira nchito nthowa iyo wakayezgera Eva, ŵangelo ŵakugaluka, ndiposo Akani. Pa “njomba” zose izo Satana wakupuluskira ŵanthu, njomba yakusuzga comene nja “makhumbiro gha maso.” (2 Kor. 2:11; 1 Yoh. 2:16) Mazuŵa ghano, awo ŵakusaska malonda ŵakumanya makora kuti para ŵanthu ŵawona cinthu, kanandi ŵakukopeka naco. Munthu munyake wa ku Europe uyo wakumanya comene vyamalonda wakati: “Palije ciŵaro ca thupi la munthu ico cikucitiska munthu kukopeka comene kuluska maso. Kanandi ciŵaro cilicose cikucita vinthu cifukwa ca ivyo maso ghawona, ndipo ŵanthu ŵangacita vinthu viheni cifukwa ca ivyo ŵawona.”
7 Lekani ŵakusaska malonda ŵakugwiliskira nchito vithuzithuzi vyakukopa, mwakuti ŵanthu ŵadokerenge vinthu ivyo ŵakuguliska. Munthu munyake wa ku United States uyo wakusanda nthowa zakusaskira malonda wakati, vithuzithuzi “ŵakuvipanga kuti viwovwire waka ŵanthu kumanya ivyo vikuguliskika yayi, kweni cilato cake cikuru nkhuŵakopa kuti ŵagure vinthu ivyo.” Kanandi ŵakugwiliskira nchito vithuzithuzi vyakuwuska khumbo lakugonana. Ipo nchakuzirwa comene kuti tiŵenge maso na vinthu ivyo tikuwona kweniso ivyo tikunjizga mu maghanoghano ghithu.
8. Kasi Baibolo likulongora wuli kuzirwa kwa kuvikilira maso ghithu?
8 Ŵakhristu ŵaunenesko nawo ŵakusuzgika na makhumbiro gha maso na gha thupi. Lekani pakuyowoya za vinthu ivyo tikuwona na kudokera, Mazgu gha Ciuta ghakuticiska kuti tiŵe ŵakujikora. (1 Kor. 9:25, 27; ŵazgani 1 Yohane 2:15-17.) Munthu wakunyoloka Yobu, wakamanyanga kuti pali kukolerana kukuru pakati pa kuwona na kudokera. Iyo wakati: “Ndacita phangano na maso ghane; ine ndingamanya uli kulaŵiska mwali?” (Job 31:1) Yobu wakakana waka kukora mwanakazi na cilato ciheni yayi, wakakana nanga nkhuŵa na maghanoghano ghantheura. Yesu wakati maghanoghano ghithu ghaleke kubinkhiskika na vinthu viheni. Iyo wakati: “Waliyose uyo wakulutilira kulaŵiska mwanakazi na kuŵa nayo na khumbiro, wacita nayo kale uleŵi mu mtima wake.”—Mat. 5:28.
Vinthu Ivyo Tikwenera Kugega
9. (a) Cifukwa wuli tikwenera kuŵa maso para tikugwiliskira nchito Intaneti? (b) Nanga munthu wangawona vinthu vyamuziro mu nyengo yicoko waka, nchivici cingacitika?
9 Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵanandi ŵakutemwa ‘kulaŵiska’ vithuzithuzi vyamuziro, comenecomene pa Intaneti. Nyengo zinyake tingawona vinthu ivi mwangozi. Mwawuli? Mwamabuci pa kompyuta pangiza cithuzi cakutowa comene, ico cingakopa munthu kuti walutilire kucilaŵiska. Panji pangiza uthenga uwemi waka, uwo para munthu wangajura wangawona vithuzi vyamuziro vyakujambulika mwakukopa, ndipo cingaŵa cakusuzga kuleka kuvilaŵiska. Vithuzithuzi ivi vikukhalilira mu maghanoghano gha munthu nanga wangaviwona mu nyengo yicoko waka. Munthu wakusuzgika comene maghanoghano para wawona vithuzithuzi ivi. Njuŵi yingamusuzga ndipo cingaŵa cipusu yayi kuvifufuta mu maghanoghano. Kweni ciheni comene nchakuti munthu uyo ‘wakulutilira kulaŵiskira’ dala vithuzithuzi vyamuziro wakulongora kuti wandakome makhumbiro ghaheni.—Ŵazgani Ŵaefeso 5:3, 4, 12; Kol. 3:5, 6.
10. Cifukwa wuli vithuzithuzi vyamuziro ni viheni comenecomene kwa ŵana?
10 Ŵana ŵangamba kuwona vithuzithuzi vyamuziro cifukwa ca kukhumba waka kumanya umo vikuwonekera. Para ŵaviwona, ŵangamba kuŵa na maghanoghano ghakubudika pa nkhani ya kugonana. Lipoti linyake likuti, padera pa kuwona mwakubudika nkhani ya kugonana, ŵangamba ‘kutondeka kukhala makora na ŵanyawo, kuwona ŵanakazi mu nthowa yambura kwenelera, ndiposo kutemwa comene vithuzithuzi vyamuziro. Ivi vingaŵatimbanizga sukulu, kweniso ubwezi wawo na ŵanyawo ŵa mu mbumba.’ Kweni ciheni comene nchakuti para ŵazakanjira mu nthengwa, nthengwa zawo zingazakaŵa na masuzgo.
11. Yowoyani ciyelezgero cakulongora kuti kuwona vithuzithuzi vyamuziro nkhuheni.
11 Mbali munyake wakati: “Pa vinthu vyose viheni ivyo nkhacitanga, cikaŵa cakusuzga comene kuti nileke kuwona vithuzithuzi vyamuziro. Nyengo zinyake mu maghanoghano nkhuwona nipera vithuzithuzi ivi, ndipo nkhukumbuka vyose ivyo nkhawonanga na kupulika pa nyengo iyo. Nyengo zose nkhulimbikira kuti niviwuskemo mu maghanoghano.” Mbali munyake, apo wakaŵa mwana, para ŵapapi ŵake ŵafumapo wakawonanga mu magazini gha ŵawiske agho mukaŵa vithuzithuzi vyamuziro. Ŵawiske ŵa mbali uyu ŵakaŵa Ŵakaboni yayi. Mbali uyu wakalemba kuti: “Vithuzithuzi ivi vikanitimbanizga comene maghanoghano. Nangauli pajumpha vilimika 25, vinyake vicali mu maghanoghano ghane. Nkhuyezgayezga kuvifufuta, kweni vicali mu maghanoghano. Nangauli nili kuvileka ni kale kweni njuŵi yicali kunisuzga.” Pakuti vinthu ivi vikutimbanizga comene maghanoghano, nchamahara kugega kulaŵiska vinthu vyawakawaka. Munthu wangacita wuli kuti wagege? Wakwenera kulimbikira kutora “ghanoghano lililose kulizgora kuŵa lakupulikira Khristu.”—2 Kor. 10:5.
12, 13. Kasi ni vinthu wuli vyawakawaka ivyo Ŵakhristu ŵakwenera yayi kuviwonelera, ndipo cifukwa wuli?
12 Vinthu vinyake ‘viheni’ ivyo tikwenera kugega ni vyakusanguluska ivyo vikukhuŵilizga kutemwa vyakuthupi, kugomezga mizimu, nkhaza, ndiposo kukomana. (Ŵazgani Salmo 101:3.) Ŵapapi awo Mbakhristu, Yehova wali kuŵapa mulimo wa kusankha ivyo ŵakwenera kuwonelera mu nyumba zawo. Nangauli palije Mkhristu waunenesko uyo wangacitira dala vinthu vyamizimu, ŵapapi ŵakwenera kuwoneseska kuti ŵana ŵawo ŵaleke kuwona vinthu vyawakawaka kwizira mu mafilimu, pa TV, kweniso mabuku.—Zinth. 22:5.
13 Kwali ndise ŵana panji ŵalara tikwenera kukanirathu kulaŵilira maseŵero gha pa TV panji vidiyo, agho ghakulongora ŵanthu ŵakukomana panji kucita nkhaza. (Ŵazgani Salmo 11:5.) Tileke kuŵika mu maghanoghano cinthu cilicose ico Yehova wakukana. Kumbukani kuti Satana wakukhumba kutimbanizga maghanoghano ghithu. (2 Kor. 11:3) Nanga vyakusanguluska vingaŵa viwemi, kweni kuviwonelera kwa nyengo yitali kungatimbanizga ndondomeko yithu ya kusopa na mbumba, kuŵazga Baibolo zuŵa lililose, ndiposo kunozgekera maungano.—Fil. 1:9, 10.
Citani Nga Ni Yesu
14, 15. Kasi ciyezgo cacitatu ico Satana wakayezga naco Yesu cikaŵa cakukhwaskana na vici, ndipo Yesu wakacita wuli?
14 Pakuti tikukhala mu caru ciheni, tingacicizgika kuwona vinthu vinyake vyawakawaka. Yesu nayo mu kanyengo kacoko waka wakacicizgika kuwona vinthu vyantheura. Mu ciyezgo cacitatu “Dyabulosi wakamutoleraso [Yesu] ku lupiri lutali comene, ndipo wakamulongora maufumu ghose gha caru na ucindami wawo.” (Mat. 4:8) Cifukwa wuli Satana wakacita nthena? Nchakuwonekerathu kuti wakakhumbanga kupuluska Yesu na makhumbiro gha maso. Wakaghanaghananga kuti para Yesu wangawona maufumu gha caru, mbwenu wangakopeka. Kasi Yesu wakacita wuli?
15 Yesu wakaŵikako mahara yayi ku ivyo wakawona. Wakakana kuŵa na makhumbiro ghaheni agha. Nakuti Dyabulosi wati wamuyezga, Yesu wakakana nyengo yeneyiyo. Yesu wakakana mwaciŵenjuŵenju, ndipo wakati: “Fumapo Satana!” (Mat. 4:10) Yesu wakalutilira kughanaghanira za ubwezi wake na Yehova, ndipo wakazgora mwakukolerana na cilato cake ca kucita khumbo la Ciuta. (Heb. 10:7) Cifukwa ca kucita nthena, Yesu wakatonda mauryarya gha Satana.
16. Kasi tingasambiraci ku ivyo Yesu wakacita pakuthereska Satana?
16 Tingasambirako vinandi kwa Yesu. Cakwamba, Satana wangayezga munthu waliyose. (Mat. 24:24) Caciŵiri, ivyo tikuwona vingacitiska kuti tiŵe na maghanoghano ghawemi panji ghaheni. Cacitatu, Satana wayezgeyezgenge kuti watipuluske na “makhumbiro gha maso.” (1 Pet. 5:8) Cacinayi, nase tingimikana nayo Satana comenecomene usange tikukana mwaluŵiro ivyo wakutiyezga navyo.—Yak. 4:7; 1 Pet. 2:21.
Ŵani na Jiso Lakulata pa “Cimoza”
17. Cifukwa wuli nchambura mahara kulindilira kuti tiyezgeke dankha ndipo tiwonenge cakucita?
17 Pakuti tili kujipatulira kwa Yehova, cikung’anamuraso kuti tili kulayizga kuleka kulaŵiska vinthu vyawakawaka. Cifukwa cakuti tili kumulayizga Ciuta kuti ticitenge khumbo lake, tikukolerana na wamasalmo, uyo wakati: “Nkhukanizga malundi ghane ku nthowa zose ziheni mwakuti ndendengemo mu mazgu ghinu.” (Sal. 119:101) Tikwenera kumanyirathu ico tingacita para tingayezgeka kuti tilaŵiske vinthu vyawakawaka. Malemba ghakulongora makora vinthu ivyo Ciuta wakutinkha. Tikuzimanya makora njomba za Satana. Mphawuli apo Satana wakayezga Yesu kuti wazgore malibwe kuŵa vingwa? Pakaŵa pamasinda pakuti ‘njara yamukora,’ wati waziŵizga kurya kwa mazuŵa na mausiku 40. (Mat. 4:1-4) Para talopwa, Satana wakusangirapo mwaŵi, cifukwa wakumanya kuti ndipo tingathera usange watiyezga. Ipo sono tikwenera kughanaghanirapo comene pa vinthu ivyo tingayezgeka navyo. Kuthera yayi! Zuŵa lililose usange tikukumbuka kuti tili kujipatulira kwa Yehova, mbwenu tikanenge kulaŵiska vinthu vyawakawaka.—Zinth. 1:5; 19:20.
18, 19. (a) Kasi pali mphambano wuli pakati pa jiso lakulata pa “cimoza” na “liheni”? (b) Cifukwa wuli tikwenera kulutilira kughanaghanira pa vinthu vyakuzirwa, ndipo lemba la Ŵafilipi 4:8 lili na ulongozgi wuli pa nkhani iyi?
18 Zuŵa lililose tikuwona vinthu vyakupambanapambana ivyo vingatitimbanizga maghanoghano. Ipo, sono nchakuzirwa comene kulondezga ulongozgi wa Yesu wakuti tiŵe na jiso lakulata pa “cimoza.” (Mat. 6:22, 23) Kuŵa na jiso lakulata pa cimoza kukung’anamura kuŵa na maghanoghano gha kucita khumbo la Ciuta. Kweni jiso “liheni” ndiryarya, ndaudokezi, kweniso likutemwa kulaŵiska vinthu vyawakawaka.
19 Kumbukani kuti ivyo maso ghakuwona vikuluta mu maghanoghano. Ntheura, tikwenera kulutilira kughanaghanira pa vinthu ivyo ni vyakuzirwa. (Ŵazgani Ŵafilipi 4:8.) Mphanyi talutilira kukolerana na wamasalmo, uyo wakalomba kuti: “Zgorani maso ghane kuti ghaleke kulaŵiska vyawaka.” Ntheura, para tikuyezgayezga kucita vinthu mwakukolerana na lurombo ulu, tiŵenge na cigomezgo cose kuti Yehova ‘wazamutipa umoyo mu nthowa zake.’—Sal. 119:37; Heb. 10:36.
Kasi Tikwenera Kukumbuka Vici Vyakukhwaskana na . . .
• kukolerana uko kuli pakati pa maso na maghanoghano?
• uheni wa kulaŵiska vithuzithuzi vyamuziro?
• kuzirwa kwa kuŵa na jiso lakulata pa “cimoza”?
[Vithuzithuzi pa peji 23]
Ni vinthu wuli vyawakawaka ivyo Ŵakhristu ŵakwenera yayi kuviwonelera?